THOMAE AQUINATIS DE ENTE ET ESSENTIA PROLOGUS [1] Quia paruus error in principio magnus est in fine secundum Philosophum in I Caeli et mundi, ens autem et essentia sunt quae primo intellectu concipiuntur, ut dicit Auicenna in principio suae 5 Metaphysicae, ideo ne ex eorum ignorantia errare contingat, ad horum difficultatem aperiendam dicendum est quid nomine essentiae et entis significetur, et quomodo in diuersis inueniatur, et quomodo se habeat ad intentiones logicas, scilicet genus, speciem et differentiam. [2] Quia uero ex compositis simplicium cognitionem accipere debemus et ex posterioribus in priora deuenire, ut a facilioribus incipientes conuenientior fiat disciplina, ideo ex significatione entis ad significationem essentiae procedendum est. CAPITULUM 1 [3] Sciendum est igitur quod, sicut in V Metaphysicae Philosophus dicit, ens per se dupliciter dicitur: uno modo quod diuiditur per decem genera, alio modo quod significat propositionum ueritatem. [4] Horum autem differentia est quia secundo modo potest dici ens omne illud de quo affirmatiua propositio formari potest, etiam si illud in re nihil ponat. [5] Per quem modum priuationes et negationes entia dicuntur: dicimus enim quod affirmatio est opposita negationi, et quod caecitas est in oculo. [6] Sed primo modo non potest dici ens nisi quod aliquid in re ponit. [7] Unde primo modo caecitas et huiusmodi non sunt entia. [8] Nomen igitur essentiae non sumitur ab ente secundo modo dicto: aliqua enim hoc modo dicuntur entia quae essentiam non habent, ut patet in priuationibus. [9] Sed sumitur essentia ab ente primo modo dicto. [10] Unde Commentator in eodem loco dicit quod ens primo modo dictum est quod significat essentiam rei. [11] Et quia, ut dictum est, ens hoc modo dictum diuiditur per decem genera, oportet ut essentia significet aliquid commune omnibus naturis per quas diuersa entia in diuersis generibus et speciebus collocantur, sicut humanitas est essentia hominis, et sic de aliis. [12] Et quia illud per quod res constituitur in proprio genere uel specie est hoc quod significatur per definitionem indicantem quid est res, inde est quod nomen essentiae a philosophis in nomen quiditatis mutatur. [13] Et hoc est etiam quod Philosophus frequenter nominat quod quid erat esse, id est hoc per quod aliquid habet esse quid. [14] Dicitur etiam forma, secundum quod per formam significatur certitudo uniuscuiusque rei, ut dicit Auicenna in II Metaphysicae suae. [15] Hoc etiam alio nomine natura dicitur, accipiendo naturam secundum primum modum illorum quatuor quod Boethius in libro De duabus naturis assignat: secundum scilicet quod natura dicitur omne illud quod intellectu quoquo modo capi potest, non enim res est intelligibilis nisi per definitionem et essentiam suam; et sic etiam Philosophus dicit in V Metaphysicae quod omnis substantia est natura. [16] Tamen nomen naturae hoc modo sumptae uidetur significare essentiam rei secundum quod habet ordinem ad propriam operationem rei, cum nulla res propria operatione destituatur. [17] Quiditatis uero nomen sumitur ex hoc quod per definitionem significatur. Sed essentia dicitur secundum quod per eam et in ea ens habet esse. [18] Sed quia ens absolute et primo dicitur de substantiis, et per posterius et quasi secundum quid de accidentibus, inde est quod etiam essentia proprie et uere est in substantiis, sed in accidentibus est quodammodo et secundum quid. [19] Substantiarum uero quaedam sunt simplices et quaedam compositae. [20] Et in utrisque est essentia; sed in simplicibus ueriori et nobiliori modo, secundum quod etiam esse nobilius habent. [21] Sunt enim causa eorum quae composita sunt, ad minus substantia prima simplex quae Deus est. [22] Sed quia illarum substantiarum essentiae sunt nobis magis occulte, ideo ab essentiis substantiarum compositarum incipiendum est, ut a facilioribus conuenientior fiat disciplina. CAPITULUM 2 [23] In substantiis igitur compositis forma et materia nota est, ut in homine anima et corpus. [24] Non autem potest dici quod alterum eorum tantum essentia esse dicatur. [25] Quod enim materia sola rei non sit essentia, planum est, quia res per essentiam suam et cognoscibilis est, et in specie ordinatur uel genere; sed materia neque cognitionis principium est. neque secundum eam aliquid ad genus uel speciem determinatur, sed secundum id quod aliquid actu est. [26] Neque etiam forma tantum essentia substantiae compositae dici potest, quamuis hoc quidam asserere conentur. Ex hiis enim quae dicta sunt patet quod essentia est illud quod per definitionem rei significatur; definitio autem substantiarum naturalium non tantum formam continet sed etiam materiam, aliter enim definitiones naturales et mathematicae non differrent. [27] Nec potest dici quod materia in definitione substantiae naturalis ponatur sicut additum essentiae eius uel ens extra essentiam eius, quia hic modus definitionum proprius est accidentibus, quae perfectam essentiam non habent; unde oportet quod in definitione sua subiectum recipiant, quod est extra genus eorum. [28] Patet ergo quod essentia comprehendit et materiam et formam. [29] Non autem potest dici quod essentia significet relationem quae est inter materiam et formam, uel aliquid superadditum ipsis, quia hoc de necessitate esset accidens et extraneum a re, nec per eam res cognosceretur: quae omnia essentiae conueniunt. [30] Per formam enim, quae est actus materiae, materia efficitur ens actu et hoc aliquid. [31] Unde illud quod superaduenit non dat esse actu simpliciter materiae, sed esse actu tale, sicut etiam accidentia faciunt, ut albedo facit actu album. [32] Unde et quando talis forma acquiritur, non dicitur generari simpliciter sed secundum quid. [33] Relinquitur ergo quod nomen essentie in substantiis compositis significat id quod ex materia et forma compositum est. [34] Et huic consonat uerbum Boetii in commento Praedicamentorum, ubi dicit quod usia significat compositum; usia enim apud graecos idem est quod essentia apud nos, ut ipsemet dicit in libro De duabus naturis. [35] Auicenna etiam dicit quod quiditas substantiarum compositarum est ipsa compositio formae et materiae. [36] Commentator etiam dicit super VII Metaphysicae: "Natura quam habent species in rebus generabilibus est aliquod medium, id est compositum ex materia et forma." [37] Huic etiam ratio concordat. [38] Quia esse substantiae compositae non est tantum formae neque tantum materiae, sed ipsius compositi; essentia autem est secundum quam res esse dicitur: unde oportet ut essentia qua res denominatur ens non tantum sit forma, neque tantum materia, sed utrumque, quamuis huiusmodi esse suo modo sola forma sit causa. [39] Sic enim in aliis uidemus quae ex pluribus principiis constituuntur, quod res non denominatur ex altero illorum principiorum tantum, sed ab eo quod utrumque complectitur. [40] Ut patet in saporibus, quia ex actione calidi digerentis humidum causatur dulcedo, et quamuis hoc modo calor sit causa dulcedinis, non tamen denominatur corpus dulce calore sed sapore qui calidum et humidum complectitur. [41] Sed quia indiuiduationis principium materia est, ex hoc forte uideretur sequi quod essentia, quae materiam in se complectitur simul et formam, sit tantum particularis et non uniuersalis: ex quo sequeretur quod uniuersalia definitionem non haberent, si essentia est id quod per definitionem significatur. [42] Et ideo sciendum est quod materia non quolibet modo accepta est indiuiduationis principium, sed solum materia signata. [43] Et dico materiam signatam quae sub determinatis dimensionibus consideratur. [44] Haec autem materia in definitione quae est hominis in quantum est homo non ponitur, sed poneretur in definitione Socratis, si Socrates definitionem haberet. [45] In definitione autem hominis ponitur materia non signata: non enim in definitione hominis ponitur hoc os et haec caro, sed os et caro absolute quae sunt materia hominis non signata. [46] Sic ergo patet quod essentia hominis et essentia Socratis non differt nisi secundum signatum et non signatum. [47] Unde Commentator dicit super VII Metaphysicae: "Socrates nihil aliud est quam animalitas et rationalitas, quae sunt quiditas eius." [48] Sic etiam essentia generis et speciei secundum signatum et non signatum differunt, quamuis alius modus designationis sit utrobique. [49] Quia designatio indiuidui respectu speciei est per materiam determinatam dimensionibus, designatio autem speciei respectu generis est per differentiam constitutiuam quae ex forma rei sumitur. [50] Haec autem determinatio uel designatio quae est in specie respectu generis, non est per aliquid in essentia speciei existens quod nullo modo in essentia generis sit; immo quicquid est in specie est etiam in genere ut non determinatum. Si enim animal non esset totum quod est homo sed pars eius, non praedicaretur de eo, cum nulla pars integralis de suo toto praedicetur. [51] Hoc autem quomodo contingat uideri poterit, si inspiciatur qualiter differt corpus secundum quod ponitur pars animalis, et secundum quod ponitur genus; non enim potest esse eo modo genus quo est pars integralis. Hoc igitur nomen quod est corpus multipliciter accipi potest. [52] Corpus enim secundum quod est in genere substantiae dicitur ex eo quod habet talem naturam ut in eo possint designari tres dimensiones. [53] Ipse enim tres dimensiones designatae sunt corpus quod est in genere quantitatis. [54] Contingit autem in rebus ut quod habet unam perfectionem, ad ulteriorem etiam perfectionem pertingat; sicut patet in homine, qui et naturam sensitiuam habet, et ulterius intellectiuam. [55] Similiter etiam et super hanc perfectionem quae est habere talem formam ut in ea possint tres dimensiones designari, potest alia perfectio adiungi, ut uita uel aliquid huiusmodi. [56] Potest ergo hoc nomen corpus significare rem quandam quae habet talem formam ex qua sequitur in ipsa designabilitas trium dimensionum, cum praecisione: ut scilicet ex illa forma nulla ulterior perfectio sequatur, sed si quid aliud superadditur, sit praeter significationem corporis sic dicti. [57] Et hoc modo corpus erit integralis et materialis pars animalis: quia sic anima erit praeter id quod significatum est nomine corporis, et erit superueniens ipsi corpori, ita quod ex ipsis duobus, scilicet anima et corpore, sicut ex partibus constituetur animal. [58] Potest etiam hoc nomen corpus hoc modo accipi ut significet rem quandam quae habet talem formam ex qua tres dimensiones in ea possunt designari, quaecumque forma sit illa, siue ex ea possit prouenire aliqua ulterior perfectio, siue non. [59] Et hoc modo corpus erit genus animalis, quia in animali nihil erit accipere quod non implicite in corpore contineatur. Non enim anima est alia forma ab illa per quam in re illa poterant designari tres dimensiones. [60] Et ideo cum dicebatur quod "corpus est quod habet talem formam ex qua possunt designari tres dimensiones in eo" intelligebatur quacumque forma esset: siue anima, siue lapideitas, siue quaecumque alia. [61] Et sic forma animalis implicite in forma corporis continetur, prout corpus est genus eius. [62] Et talis est etiam habitudo animalis ad hominem. [63] Si enim animal nominaret tantum rem quandam quae habet talem perfectionem ut possit sentire et moueri per principium in ipso existens, cum praecisione alterius perfectionis, tunc quaecumque alia perfectio ulterior superueniret haberet se ad animal per modum compartis, et non sicut implicite contenta in ratione animalis: et sic animal non esset genus. [64] Sed est genus secundum quod significat rem quandam ex cuius forma potest prouenire sensus et motus, quaecumque sit illa forma: siue sit anima sensibilis tantum, siue sensibilis et rationalis simul. [65] Sic ergo genus significat indeterminate totum id quod est in specie, non enim significat tantum materiam. [66] Similiter etiam et differentia significat totum, et non significat tantum formam. [67] Et etiam definitio significat totum, uel etiam species. [68] Sed tamen diuersimode. [69] Quia genus significat totum ut quaedam denominatio determinans id quod est materiale in re sine determinatione proprie formae, unde genus sumitur ex materia Ñ quamuis non sit materia Ñ ut patet quia corpus dicitur ex hoc quod habet talem perfectionem ut possint in eo designari tres dimensiones, quae quidem perfectio est materialiter se habens ad ulteriorem perfectionem. [70] Differentia uero e conuerso est sicut quaedam denominatio a forma determinata sumpta, praeter hoc quod de primo intellectu eius sit materia determinata; ut patet cum dicitur animatum, scilicet illud quod habet animam, non enim determinatur quid sit, utrum corpus uel aliquid aliud. [71] Unde dicit Auicenna quod genus non intelligitur in differentia sicut pars essentiae eius, sed solum sicut ens extra essentiam, sicut etiam subiectum est de intellectu passionum. [72] Et ideo etiam genus non praedicatur de differentia per se loquendo, ut dicit Philosophus in III Metaphysicae et in IV Topicorum, nisi forte sicut subiectum praedicatur de passione. [73] Sed definitio uel species comprehendit utrumque, scilicet determinatam materiam quam designat nomen generis, et determinatam formam quam designat nomen differentiae. [74] Et ex hoc patet ratio quare genus, species et differentia se habent proportionaliter ad materiam et formam et compositum in natura, quamuis non sint idem quod illa. [75] Quia neque genus est materia, sed a materia sumptum ut significans totum; neque differentia forma, sed a forma sumpta ut significans totum. [76] Unde dicimus hominem esse animal rationale, et non ex animali et rationali sicut dicimus eum esse ex anima et corpore: ex anima enim et corpore dicitur esse homo sicut ex duabus rebus quaedam res tertia constituta quae neutra illarum est. homo enim neque est anima neque corpus. [77] Sed si homo aliquo modo ex animali et rationali esse dicatur, non erit sicut res tertia ex duabus rebus, sed sicut intellectus tertius ex duobus intellectibus. [78] Intellectus enim animalis est sine determinatione specialis formae, exprimens naturam rei ab eo quod est materiale respectu ultimae perfectionis; intellectus autem huius differentiae rationalis consistit in determinatione formae specialis: ex quibus duobus intellectibus constituitur intellectus speciei uel definitionis. [79] Et ideo sicut res constituta ex aliquibus non recipit praedicationem earum rerum ex quibus constituitur, ita nec intellectus recipit praedicationem eorum intellectuum ex quibus; constituitur: non enim dicimus quod definitio sit genus aut differentia. [80] Quamuis autem genus significet totam essentiam speciei, non tamen oportet ut diuersarum specierum quarum est idem genus, sit una essentia, quia unitas generis ex ipsa indeterminatione uel indifferentia procedit. [81] Non autem ita quod illud quod significatur per genus sit una natura numero in diuersis speciebus, cui superueniat res alia quae sit differentia determinans ipsum, sicut forma determinat materiam quae est una numero; sed quia genus significat aliquam formam Ñ non tamen determinate hanc uel illam Ñ quam determinate differentia exprimit, quae non est alia quam illa quae indeterminate significabatur per genus. [82] Et ideo dicit Commentator in XI Metaphysicae quod materia prima dicitur una per remotionem omnium formarum, sed genus dicitur unum per communitatem formae significate. [83] Unde patet quod per additionem differentiae remota illa indeterminatione quae erat causa unitatis generis, remanent species per essentiam diuerse. [84] Et quia, ut dictum est, natura speciei est indeterminata respectu indiuidui sicut natura generis respectu speciei: inde est quod, sicut id quod est genus prout praedicabatur de specie implicabat in sua significatione, quamuis indistincte, totum quod determinate est in specie, ita etiam et id quod est species secundum quod praedicatur de indiuiduo oportet quod significet totum id quod est essentialiter in indiuiduo, licet indistincte. [85] Et hoc modo essentia Socratis significatur nomine hominis. [86] Unde homo de Socrate praedicatur. [87] Si autem significetur natura speciei cum praecisione materiae designatae quae est principium indiuiduationis, sic se habebit per modum partis. [88] Et hoc modo significatur nomine humanitatis, humanitas enim significat id unde homo est homo. [89] Materia autem designata non est id unde homo est homo, et ita nullo modo continetur inter illa ex quibus homo habet quod sit homo. [90] Cum ergo humanitas in suo intellectu includat tantum ea ex quibus homo habet quod est homo, patet quod a significatione excluditur uel praeciditur materia designata; et quia pars non praedicatur de toto, inde est quod humanitas nec de homine nec de Socrate praedicatur. [91] Unde dicit Auicenna quod quiditas compositi non est ipsum compositum cuius est quiditas, quamuis etiam ipsa quiditas sit composita; sicut humanitas, licet sit composita, non est homo: immo oportet quod sit recepta in aliquo quod est materia designata. [92] Sed quia, ut dictum est, designatio speciei respectu generis est per formam, designatio autem indiuidui respectu speciei est per materiam Ñ [93] Ideo oportet ut nomen significans id unde natura generis sumitur, cum praecisione formae determinate perficientis speciem, significet partem materialem totius, sicut corpus est pars materialis hominis. [94] Nomen autem significans id unde sumitur natura speciei, cum praecisione materiae designatae, significat partem formalem. [95] Et ideo humanitas significatur ut forma quaedam, et dicitur quod est forma totius; non quidem quasi superaddita partibus essentialibus, scilicet formae et materiae, sicut forma domus superadditur partibus integralibus eius: sed magis est forma quae est totum, scilicet formam complectens et materiam, tamen cum praecisione eorum per quae nata est materia designari. [96] Sic igitur patet quod essentiam hominis significat hoc nomen homo et hoc nomen humanitas, sed diuersimode, ut dictum est. [97] Quia hoc nomen homo significat eam ut totum, in quantum scilicet non praecidit designationem materiae sed implicite continet eam et indistincte, sicut dictum est quod genus continet differentiam; et ideo praedicatur hoc nomen homo de indiuiduis. [98] Sed hoc nomen humanitas significat eam ut partem, quia non continet in significatione sua nisi id quod est hominis in quantum est homo, et praecidit omnem designationem; unde de indiuiduis hominis non praedicatur. [99] Et propter hoc nomen essentiae quandoque inuenitur praedicatum de re, dicimus enim Socratem esse essentiam quandam; et quandoque negatur, sicut dicimus quod essentia Socratis non est Socrates. CAPITULUM 3 [100] Viso igitur quid significetur nomine essentiae in substantiis compositis, uidendum est quomodo se habeat ad rationem generis et speciei et differentiae. [101] Quia autem id cui conuenit ratio generis uel speciei uel differentiae praedicatur de hoc singulari signato, impossibile est quod ratio uniuersalis, scilicet generis uel speciei, conueniat essentiae secundum quod per modum partis significatur, ut nomine humanitatis uel animalitatis. [102] Et ideo dicit Auicenna quod rationalitas non est differentia sed differentiae principium. [103] Et eadem ratione humanitas non est species, nec animalitas genus. [104] Similiter etiam non potest dici quod ratio generis uel speciei conueniat essentiae secundum quod est quaedam res existens extra singularia, ut Platonici ponebant, quia sic genus et species non praedicarentur de hoc indiuiduo; non enim potest dici quod Socrates sit hoc quod ab eo separatum est, nec iterum illud separatum proficeret in cognitionem huius singularis. [105] Et ideo relinquitur quod ratio generis uel speciei conueniat essentiae secundum quod significatur per modum totius, ut nomine hominis uel animalis, prout implicite et indistincte continet totum hoc quod in indiuiduo est. [106] Natura autem uel essentia sic accepta potest dupliciter considerari. [107] Uno modo secundum rationem propriam, et haec est absoluta consideratio ipsius. [108] Et hoc modo nihil est uerum de ea nisi quod conuenit sibi secundum quod huiusmodi; unde quicquid aliorum attribuatur sibi, falsa erit attributio. [109] Verbi gratia homini in eo quod homo est conuenit rationale et animal et alia quae in difiinitione eius cadunt; album uero aut nigrum, uel quicquid huiusmodi quod non est de ratione humanitatis, non conuenit homini in eo quod homo. [110] Unde si quaeratur utrum ista natura sic considerata possit dici una uel plures, neutrum concedendum est. quia utrumque est extra intellectum humanitatis, et utrumque potest sibi accidere. [111] Si enim pluralitas esset de intellectu eius, numquam posset esse una, cum tamen una sit secundum quod est in Socrate. [112] Similiter si unitas esset de ratione eius, tunc esset una et eadem Socratis et Platonis, nec posset in pluribus plurificari. [113] Alio modo consideratur secundum esse quod habet in hoc uel in illo: et sic de ipsa aliquid praedicatur per accidens ratione eius in quo est, sicut dicitur quod homo est albus quia Socrates est albus quamuis hoc non conueniat homini in eo quod homo. [114] Haec autem natura habet duplex esse: unum in singularibus et aliud in anima. [115] Et secundum utrumque consequuntur dictam naturam accidentia. [116] In singularibus etiam habet multiplex esse secundum singularium diuersitatem. [117] Et tamen ipsi naturae secundum suam primam considerationem, scilicet absolutam, nullum istorum esse debetur. [118] Falsum enim est dicere quod essentia hominis in quantum huiusmodi habeat esse in hoc singulari, quia si esse in hoc singulari conueniret homini in quantum est homo, numquam esset extra hoc singulare. [119] Similiter etiam si conueniret homini in quantum est homo non esse in hoc singulari, numquam esset in eo. [120] Sed uerum est dicere quod homo, non in quantum est homo, habet quod sit in hoc singulari uel in illo aut in anima. [121] Ergo patet quod natura hominis absolute considerata abstrahit a quolibet esse, ita tamen quod non fiat praecisio alicuius eorum. Et haec natura sic considerata est quae praedicatur de indiuiduis omnibus. [122] Non tamen potest dici quod ratio uniuersalis conueniat naturae sic acceptae, quia de ratione uniuersalis est unitas et communitas; naturae autem humane neutrum horum conuenit secundum absolutam suam considerationem. Si enim communitas esset de intellectu hominis, tunc in quocumque inueniretur humanitas inueniretur communitas; et hoc falsum est. quia in Socrate non inuenitur communitas aliqua, sed quicquid est in eo est indiuiduatum. [123] Similiter etiam non potest dici quod ratio generis uel speciei accidat naturae humane secundum esse quod habet in indiuiduis, quia non inuenitur in indiuiduis natura humana secundum unitatem ut sit unum quid omnibus conueniens, quod ratio uniuersalis exigit. [124] Relinquitur ergo quod ratio speciei accidat naturae humane secundum illud esse quod habet in intellectu. [125] Ipsa enim natura humana in intellectu habet esse abstractum ab omnibus indiuiduantibus; et ideo habet relationem uniformam ad omnia indiuidua quae sunt extra animam, prout equaliter est similitudo omnium et ducens in omnium cognitionem in quantum sunt homines. Et ex hoc quod talem relationem habet ad omnia indiuidua, intellectus adinuenit rationem speciei et attribuit ei. [126] Unde dicit Commentator in principio De anima quod "intellectus est qui agit in rebus uniuersalitatem"; hoc etiam Auicenna dicit in sua Metaphysica. [127] Et quamuis haec natura intellecta habeat rationem uniuersalis secundum quod comparatur ad res extra animam, quia est una similitudo omnium, tamen secundum quod habet esse in hoc intellectu uel in illo est quaedam species intellecta particularis. [128] Et ideo patet defectus Commentatoris in III De anima, qui uoluit ex uniuersalitate formae intellecte unitatem intellectus in omnibus hominibus concludere; quia non est uniuersalitas illius formae secundum hoc esse quod habet in intellectu, sed secundum quod refertur ad res ut similitudo rerum; sicut etiam si esset una statua corporalis representans multos homines, constat quod illa imago uel species statue haberet esse singulare et proprium secundum quod esset in hac materia, sed haberet rationem communitatis secundum quod esset commune representatiuum plurium. [129] Et quia naturae humanae secundum suam absolutam considerationem conuenit quod praedicetur de Socrate, et ratio speciei non conuenit sibi secundum suam absolutam considerationem sed est de accidentibus quae consequuntur eam secundum esse quod habet in intellectu, ideo nomen speciei non praedicatur de Socrate ut dicatur: Socrates est species Quod de necessitate accideret si ratio speciei conueniret homini secundum esse quod habet in Socrate, uel secundum suam considerationem absolutam, scilicet in quantum est homo; quicquid enim conuenit homini in quantum est homo praedicatur de Socrate. [130] Et tamen praedicari conuenit generi per se, cum in eius definitione ponatur. [131] Praedicatio enim est quiddam quod completur per actionem intellectus componentis et diuidentis, habens fundamentum in re ipsa unitatem eorum quorum unum de altero dicitur. [132] Unde ratio praedicabilitatis potest claudi in ratione huius intentionis quae est genus, quae similiter per actum intellectus completur. [133] Nihilominus tamen id cui intellectus intentionem praedicabilitatis attribuit, componens illud cum altero, non est ipsa intentio generis, sed potius illud cui intellectus intentionem generis attribuit, sicut quod significatur hoc nomine animal. [134] Sic ergo patet qualiter essentia uel natura se habet ad rationem speciei, quia ratio speciei non est de hiis quae conueniunt ei secundum absolutam suam considerationem, neque est de accidentibus quae consequuntur ipsam secundum esse quod habet extra animam, ut albedo et nigredo; sed est de accidentibus quae consequuntur eam secundum esse quod habet in intellectu. Et per hunc modum conuenit etiam sibi ratio generis uel differentiae. CAPITULUM 4 [135] Nunc restat uidere per quem modum sit essentia in substantiis separatis, scilicet in anima, intelligentia et causa prima. [136] Quamuis autem simplicitatem causae prime omnes concedant, tamen compositionem formae et materiae quidam nituntur inducere in intelligentias et in animam. [137] Cuius positionis auctor uidetur fuisse Auicebron, auctor libri Fontis uitae. [138] Hoc autem dictis philosophorum communiter repugnat, quia eas substantias separatas a materia nominant et absque omni materia esse probant. [139] Cuius demonstratio potissima est ex uirtute intelligendi quae in eis est. [140] Videmus enim formas non esse intelligibiles in actu nisi secundum quod separantur a materia et a conditionibus eius, nec efficiuntur intelligibiles in actu nisi per uirtutem substantiae intelligentis, secundum quod recipiuntur in ea et secundum quod aguntur per eam. Unde oportet quod in qualibet substantia intelligente sit omnino immunitas a materia, ita quod neque habeat materiam partem sui, neque etiam sit sicut forma impressa in materia ut est de formis materialibus. [141] Nec potest aliquis dicere quod intelligibilitatem non impediat materia quaelibet, sed materia corporalis tantum. Si enim hoc esset ratione materiae corporalis tantum, cum materia non dicatur corporalis nisi secundum quod stat sub forma corporali, tunc oporteret quod hoc haberet materia, scilicet impedire intelligibilitatem, a forma corporali; et hoc non potest esse, quia ipsa etiam forma corporalis actu intelligibilis est sicut et alie formae, secundum quod a materia abstrahitur. Unde in anima uel in intelligentia nullo modo est compositio ex materia et forma, ut hoc modo accipiatur essentia in eis sicut in substantiis corporalibus. [142] Sed est ibi compositio formae et esse. [143] Unde in commento nonae propositionis libri De causis dicitur quod intelligentia est habens formam et esse: et accipitur ibi forma pro ipsa quiditate uel natura simplici. [144] Et quomodo hoc sit planum est uidere. [145] Quaecumque enim ita se habent ad inuicem quod unum est causa esse alterius, illud quod habet rationem cause potest habere esse sine altero, sed non conuertitur. Talis autem inuenitur habitudo materiae et formae quod forma dat esse materiae, et ideo impossibile est esse materiam sine aliqua forma. [146] Tamen non est impossibile esse aliquam formam sine materia. [147] Forma enim in eo quod est forma non habet dependentiam ad materiam. [148] Sed si inueniantur alique formae quae non possunt esse nisi in materia, hoc accidit eis secundum quod sunt distantes a primo principio quod est actus primus et purus. [149] Unde ille formae quae sunt propinquissimae primo principio sunt formae per se sine materia subsistentes, non enim forma secundum totum genus suum materia indiget, ut dictum est; et huiusmodi formae sunt intelligentie. [150] Et ideo non oportet ut essentiae uel quiditates harum substantiarum sint aliud quam ipsa forma. [151] In hoc ergo differt essentia substantiae compositae et substantiae simplicis, quod essentia substantiae compositae non est tantum forma sed complectitur formam et materiam, essentia autem substantiae simplicis est forma tantum. [152] Et ex hoc causantur aliae duae differentiae. [153] Una est quod essentia substantiae compositae potest significari ut totum uel ut pars, quod accidit propter materiae designationem, ut dictum est. [154] Et ideo non quolibet modo praedicatur essentia rei compositae de ipsa re composita: non enim potest dici quod homo sit quiditas sua. [155] Sed essentia rei simplicis quae est sua forma non potest significari nisi ut totum, cum nihil sit ibi praeter formam quasi formam recipiens; et ideo quocumque modo sumatur essentia substantiae simplicis, de ea praedicatur. [156] Unde Auicenna dicit quod quiditas simplicis est ipsummet simplex, quia non est aliquid aliud recipiens ipsam. [157] Secunda differentia est quia essentiae rerum compositarum ex eo quod recipiuntur in materia designata multiplicantur secundum diuisionem eius, unde contingit quod aliqua sunt idem specie et diuersa numero. [158] Sed cum essentia simplicis non sit recepta in materia, non potest ibi esse talis multiplicatio. [159] Et ideo oportet ut non inueniantur in illis substantiis plura indiuidua eiusdem speciei, sed quot sunt ibi indiuidua tot sunt ibi species, ut Auicenna expresse dicit. [160] Huiusmodi ergo substantiae, quamuis sint formae tantum sine materia, non tamen in eis est omnimoda simplicitas nec sunt actus purus, sed habent permixtionem potentiae. [161] Et hoc sic patet: [162] Quicquid enim non est de intellectu essentiae uel quiditatis, hoc est adueniens extra et faciens compositionem cum essentia, quia nulla essentia sine hiis quae sunt partes essentiae intelligi potest. [163] Omnis autem essentia uel quiditas potest intelligi sine hoc quod aliquid intelligatur de esse suo: possum enim intelligere quid est homo uel phoenix, et tamen ignorare an esse habeat in rerum natura. [164] Ergo patet quod esse est aliud ab essentia uel quiditate. [165] Nisi forte sit aliqua res cuius quiditas sit ipsum suum esse. [166] Et haec res non potest esse nisi una et prima: quia impossibile est ut fiat plurificatio alicuius nisi per additionem alicuius differentiae, sicut multiplicatur natura generis in species; uel per hoc quod forma recipitur in diuersis materiis, sicut multiplicatur natura speciei in diuersis indiuiduis; uel per hoc quod unum est absolutum et aliud in aliquo receptum, sicut si esset quidam calor separatus esset alius a calore non separato ex ipsa sua separatione. [167] Si autem ponatur aliqua res quae sit esse tantum ita ut ipsum esse sit subsistens, hoc esse non recipiet additionem differentiae, quia iam non esset esse tantum sed esse et praeter hoc forma aliqua. [168] Et multo minus reciperet additionem materiae, quia iam esset esse non subsistens sed materiale. [169] Unde relinquitur quod talis res quae sit suum esse non potest esse nisi una. [170] Unde oportet quod in qualibet alia re praeter eam aliud sit esse suum et aliud quiditas uel natura seu forma sua. [171] Unde oportet quod in intelligentiis sit es se praeter formam, et ideo dictum est quod intelligentia est forma et esse. [172] Omne autem quod conuenit alicui uel est causatum ex principiis naturae suae, sicut risibile in homine; uel aduenit ab aliquo principio extrinseco, sicut lumen in aere ex influentia solis. [173] Non autem potest esse quod ipsum esse sit causatum ab ipsa forma uel quiditate rei, dico sicut a causa efficiente, quia sic aliqua res esset sui ipsius causa et allqua res se ipsam in esse produceret: quod est impossibile. [174] Ergo oportet quod omnis talis res cuius esse est aliud quam natura sua habeat esse ab alio. [175] Et quia omne quod est per aliud reducitur ad id quod est per se sicut ad causam primam, oportet quod sit aliqua res quae sit causa essendi omnibus rebus eo quod ipsa est esse tantum; alias iretur in infinitum in causis, cum omnis res quae non est esse tantum habeat causam sui esse, ut dictum est. [176] Patet ergo quod intelligentia est forma et esse, et quod esse habet a primo ente quod est esse tantum, et hoc est causa prima quae Deus est. [177] Omne autem quod recipit aliquid ab alio est in potentia respectu illius, et hoc quod receptum est in eo est actus elus. [178] Ergo oportet quod ipsa quiditas uel forma quae est intelligentia sit in potentia respectu esse quod a Deo recipit, et illud esse receptum est per modum actus. [179] Et ita inuenitur potentia et actus in intelligentiis. [180] Non tamen forma et materia nisi equiuoce. [181] Unde etiam pati, recipere, subiectum esse et omnia huiusmodi quae uidentur rebus ratione materiae conuenire, equiuoce conueniunt substantiis intellectualibus et substantiis corporalibus, ut in III De anima Commentator dicit. [182] Et quia, ut dictum est, intelligentiae quiditas est ipsamet intelligentia, ideo quiditas uel essentia eius est ipsum quod est ipsa, et esse suum receptum a Deo est id quo subsisut in rerum natura. [183] Et propter hoc a quibusdam dicuntur huiusmodi substantiae componi ex quo est et quod est, uel ex quod est et esse, ut Boethius dicit. [184] Et quia in intelligentiis ponitur potentia et actus, non erit difficile inuenire multitudinem intelligentiarum, quod esset impossibile si nulla potentia in eis esset. [185] Unde Commentator dicit in III De anima quod si natura intellectus possibilis esset ignota, non possemus inuenire multitudinem in substantiis separatis. [186] Est ergo distinctio earum ad inuicem secundum gradum potentiae et actus, ita quod intelligentia superior quae magis propinqua est primo habet plus de actu et minus de potentia, et sic de aliis. [187] Et hoc completur in anima humana, quae tenet ultimum gradum in substantiis intellectualibus. [188] Unde intellectus possibilis eius se habet ad formas intelligibiles sicut materia prima, quae tenet ultimum gradum in esse sensibili, ad formas sensibiles, ut Commentator in III De anima dicit. [189] Et ideo Philosophus comparat eam tabulae in qua nihil est scriptum. [190] Et propter hoc quod inter alias substantias intellectuales plus habet de potentia, ideo efficitur in tantum propinqua rebus materialibus ut res materialis trahatur ad participandum esse suum: ita scilicet quod ex anima et corpore resultat unum esse in uno composito, quamuis illud esse prout est animae non sit dependens a corpore. [191] Et ideo post istam formam quae est anima inueniuntur aliae formae plus de potentia habentes et magis propinque materiae, in tantum quod esse earum sine materia non est. [192] In quibus esse inuenitur ordo et gradus usque ad primas formas elementorum, quae sunt propinquissime materiae. [193] Unde nec aliquam operationem habent nisi secundum exigentiam qualitatum actiuarum et passiuarum et aliarum quibus materia ad formam disponitur. CAPITULUM 5 [194] Hiis igitur uisis, patet quomodo essentia in diuersis inuenitur. [195] Inuenitur enim triplex modus habendi essentiam in substantiis. [196] Aliquid enim est sicut Deus cuius essentia est ipsummet suum esse. [197] Et ideo inueniuntur aliqui philosophi dicentes quod Deus non habet quiditatem uel essentiam, quia essentia sua non est aliud quam esse eius. [198] Et ex hoc sequitur quod ipse non sit in genere; quia omne quod est in genere oportet quod habeat quiditatem praeter esse suum. [199] Cum quiditas uel natura generis aut speciei non distinguatur secundum rationem naturae in illis quorum est genus uel species, sed esse est diuersum in diuersis. [200] Nec oportet, si dicimus quod Deus est esse tantum, ut in illorum errorem incidamus qui Deum dixerunt esse illud esse uniuersale quo quaelibet res formaliter est. Hoc enim esse quod Deus est huiusmodi conditionis est ut nulla sibi additio fieri possit, unde per ipsam suam puritatem est esse distinctum ab omni esse. [201] Propter quod in commento nonae propositionis libri De causis dicitur quod indiuiduatio prime cause, quae est esse tantum, est per puram bonitatem eius. [202] Esse autem commune sicut in intellectu suo non includit aliquam additionem, ita non includit in intellectu suo praecisionem additionis; quia, si hoc esset, nihil posset intelligi esse in quo super esse aliquid adderetur. [203] Similiter etlam quamuis sit esse tantum, non oportet quod deficiant ei reliquae perfectiones et nobilitates. Immo habet omnes perfectiones quae sunt in omnibus generibus, propter quod perfectum simpliciter dicitur, ut Philosophus et Commentator in V Metaphysicae dicunt; sed habet eas modo excellentiori omnibus rebus, quia in eo unum sunt, sed in aliis diuersitatem habent. [204] Et hoc est quia omnes ille perfectiones conueniunt sibi secundum esse suum simplex; sicut si aliquis per unam qualitatem posset efficere operationes omnium qualitatum, in illa una qualitate omnes qualitates haberet, ita Deus in ipso esse suo omnes perfectiones habet. [205] Secundo modo inuenitur essentia in substantiis creatis intellectualibus. [206] In quibus est aliud esse quam essentia earum, quamuis essentia sit sine materia. [207] Unde esse earum non est absolutum sed receptum, et ideo limitatum et finitum ad capacitatem naturae recipientis. [208] Sed natura uel quiditas earum est absoluta, non recepta in aliqua materia. [209] Et ideo dicitur in libro De causis quod intelligentiae sunt infinitae inferius et finitae superius; sunt enim finitae quantum ad esse suum quod a superiori recipiunt, non tamen finiuntur inferius quia earum formae non limitantur ad capacitatem alicuius materiae recipientis eas. [210] Et ideo in talibus substantiis non inuenitur multitudo indiuiduorum in una specie, ut dictum est, nisi in anima humana propter corpus cui unitur. [211] Et licet indiuiduatio eius ex corpore occasionaliter dependeat quantum ad sui inchoationem , quia non acquiritur sibi esse indiuiduatum nisi in corpore cuius est actus: non tamen oportet ut subtracto corpore indiuiduatio pereat, quia cum habeat esse absolutum ex quo acquisitum est sibi es se indiuiduatum ex hoc quod facta est forma huius corporis, illud esse semper remanet indiuiduatum. [212] Et ideo dicit Auicenna quod indiuiduatio animarum et multiplicatio pendet ex corpore quantum ad sui principium, sed non quantum ad sui finem. [213] Et quia in istis substantiis quiditas non est idem quod esse, ideo sunt ordinabiles in praedicamento. [214] Et propter hoc inuenitur in eis genus et species et differentia, quamuis earum differentiae proprie nobis occultae sint. [215] In rebus enim sensibilibus etiam ipse differentiae essentiales ignotae sunt; unde significantur per differentias accidentales quae ex essentialibus oriuntur, sicut causa significatur per suum effectum: sicut bipes ponitur differentia hominis. [216] Accidentia autem propria substantiarum immaterialium nobis ignota sunt, unde differentiae earum nec per se nec per accidentales differentias a nobis significari possunt. [217] Hoc tamen sciendum est quod non eodem modo sumitur genus et differentia in illis substantiis et in substantiis sensibilibus. [218] Quia in substantiis sensibilibus genus sumitur ab eo quod est materiale in re, differentia uero ab eo quod est formale in ipsa. [219] Unde dicit Auicenna in principio libri sui De anima quod forma in rebus compositis ex materia et forma "est differentia simplex eius quod constituitur ex illa: non autem ita quod ipsa forma sit differentia, sed quia est principium differentiae, ut idem dicit in sua Metaphysica. Et dicitur talis differentia esse differentia simplex quia sumitur ab eo quod est pars quiditatis rei, scilicet a forma. [220] Cum autem substantiae immateriales sint simplices quiditates, non potest in eis differentia sumi ab eo quod est pars quiditatis sed a tota quiditate. [221] Et ideo in principio De anima dicit Auicenna quod differentiam simplicem non habent nisi species quarum essentiae sunt compositae ex materia et forma. [222] Similiter etiam in eis ex tota essentia sumitur genus, modo tamen differenti. [223] Una enim substantia separata conuenit cum alia in immaterialitate, et differunt ab inuicem in gradu perfectionis secundum recessum a potentialitate et accessum ad actum purum. [224] Et ideo ab eo quod consequitur illas in quantum sunt immateriales sumitur in eis genus, sicut est intellectualitas uel aliquid huiusmodi. [225] Ab eo autem quod consequitur in eis gradum perfectionis sumitur in eis differentia, nobis tamen ignota. [226] Nec oportet has differentias esse accidentales quia sunt secundum maiorem et minorem perfectionem, quae non diuersificant speciem. [227] Gradus enim perfectionis in recipiendo eandem formam non diuersificat speciem, sicut albius et minus album in participando eiusdem rationis albedinem. [228] Sed diuersus gradus perfectionis in ipsis formis uel naturis participatis speciem diuersificat, sicut natura procedit per gradus de plantis ad animalia per quaedam quae sunt media inter animalia et plantas, secundum Philosophum in VII De animalibus. [229] Nec iterum est necessarium ut diuisio intellectualium substantiarum sit semper per duas differentias ueras, quia hoc impossibile est in omnibus rebus accidere, ut Philosophus dicit in XI De animalibus. [230] Tertio modo inuenitur essentia in substantiis compositis ex materia et forma. [231] In quibus et esse est receptum et finitum propter hoc quod ab alio esse habent. [232] Et iterum natura uel quiditas earum est recepta in materia signata. [233] Et ideo sunt finitae et superius et inferius. [234] Et in eis iam propter diuisionem signatae materiae possibilis est multiplicatio indiuiduorum in una specie. [235] Et in hiis qualiter se habeat essentia ad intentiones logicas dictum est supra. CAPITULUM 6 [236] Nunc restat uidere quomodo sit essentia in accidentibus; qualiter enim sit in omnibus substantiis dictum est. [237] Et quia, ut dictum est, essentia est id quod per definitionem significatur, oportet ut eo modo habeant essentiam quo habent definitionem. [238] Definitionem autem habent incompletam, quia non possunt definiri nisi ponatur subiectum in eorum definitione; et hoc ideo est quia non habent esse per se absolutum a subiecto, sed sicut ex forma et materia relinquitur esse substantiale quando componuntur, ita ex accidente et subiecto relinquitur esse accidentale quando accidens subiecto aduenit. [239] Et ideo etiam nec forma substantialis completam essentiam habet nec materia, quia etiam in definitione formae substantialis oportet quod ponatur illud cuius est forma, et ita definitio eius est per additionem alicuius quod est extra genus eius sicut et difinitio formae accidentalis; unde et in definitione animae ponitur corpus a naturali qui considerat animam solum in quantum est forma physici corporis. [240] Sed tamen inter formas substantiales et accidentales tantum interest quia, sicut forma substantialis non habet per se esse absolutum sine eo cui aduenit, ita nec illud cui aduenit, scilicet materia; et ideo ex coniunctione utriusque relinquitur illud esse in quo res per se subsistit, et ex eis efficitur unum per se: propter quod ex coniunctione eorum relinquitur essentia quaedam. [241] Unde forma, quamuis in se considerata non habeat completam rationem essentiae, tamen est pars essentiae complete. [242] Sed illud cui aduenit accidens est ens in se completum subsistens in suo esse, quod quidem esse naturaliter praecedit accidens quod superuenit. [243] Et ideo accidens superueniens ex coniunctione sui cum eo cui aduenit non causat illud esse in quo res subsistit, per quod res est ens per se; sed causat quoddam esse secundum sine quo res subsistens intelligi potest esse, sicut primum potest intelligi sine secundo. [244] Unde ex accidente et subiecto non efficitur unum per se sed unum per accidens. [245] Et ideo ex eorum coniunctione non resultat essentia quaedam sicut ex coniunctione formae ad materiam. [246] Propter quod accidens neque rationem complete essentiae habet neque pars complete essentiae est, sed sicut est ens secundum quid, ita et essentiam secundum quid habet. [247] Sed quia illud quod dicitur maxime et uerissime in quolibet genere est causa eorum quae sunt post in illo genere, sicut ignis qui est in fine caliditatis est causa caloris in rebus calidis, ut in II Metaphysicae dicitur: ideo substantia quae est primum in genere entis, uerissime et maxime essentiam habens, oportet quod sit causa accidentium quae secundario et quasi secundum quid rationem entis participant. [248] Quod tamen diuersimode contingit. [249] Quia enim partes substantiae sunt materia et forma, ideo quaedam accidentia principaliter consequuntur formam et quaedam materiam. [250] Forma autem inuenitur aliqua cuius esse non dependet ad materiam, ut anima intellectualis; materia uero non habet esse nisi per formam. [251] Unde in accidentibus quae consequuntur formam est aliquid quod non habet communicationem cum materia, sicut est intelligere, quod non est per organum corporale, sicut probat Philosophus in III De anima. [252] Aliqua uero ex consequentibus formam sunt quae habent communicationem cum materia, sicut sentire. [253] Sed nullum accidens consequitur materiam sine communicatione formae. [254] In hiis tamen accidentibus quae materiam consequuntur inuenitur quaedam diuersitas. [255] Quaedam enim accidentia consequuntur materiam secundum ordinem quaem habet ad formam specialem, sicut masculinum et femininum in animalibus, quorum diuersitas ad materiam reducitur, ut dicitur in X Metaphysicae; unde remota forma animalis dicta accidentia non remanent nisi equiuoce. [256] Quaedam uero consequuntur materiam secundum ordinem quaem habet ad formam generalem; et ideo remota forma speciali adhuc in ea remanent, sicut nigredo cutis est in ethiope ex mixtione elementorum et non ex ratione anime, et ideo post mortem in eo manet. [257] Et quia unaqueque res indiuiduatur ex materia et collocatur in genere uel specie per suam formam, ideo accidentia quae consequuntur materiam sunt accidentia indiuidui, secundum quae indiuidua etiam eiusdem speciei ad inuicem differunt. [258] Accidentia uero quae consequuntur formam sunt proprie passiones uel generis uel speciei, unde inueniuntur in omnibus participantibus naturam generis uel speciei, sicut risibile consequitur in homine formam, quia risus contingit ex aliqua apprehensione anime hominis. [259] Sciendum etiam est quod accidentia aliquando ex principiis essentialibus causantur secundum actum perfectum, sicut calor in igne qui semper est calidus; aliquando uero secundum aptitudinem tantum, sed complementum accidit ex agente exteriori, sicut diaphaneitas in aere quae completur per corpus lucidum exterius. [260] Et in talibus aptitudo est accidens inseparabile, sed complementum quod aduenit ex aliquo principio quod est extra essentiam rei, uel quod non intrat constitutionem rei, est separabile, sicut moueri et huiusmodi. [261] Sciendum est etiam quod in accidentibus modo alio sumitur genus, differentia et species quam in substantiis. [262] Quia enim in substantiis ex forma substantiali et materia efficitur per se unum, una quadam natura ex earum coniunctione resultante quae proprie in praedicamento substantiae collocatur. [263] Ideo in substantiis nomina concreta quae compositum significant proprie in genere esse dicuntur, sicut species uel genera, ut homo uel animal. [264] Non autem forma uel materia est hoc modo in praedicamento nisi per reductionem, sicut principia in genere esse dicuntur. [265] Sed ex accidente et subiecto non fit unum per se. [266] Unde non resultat ex eorum coniunctione aliqua natura cui intentio generis uel speciei possit attribui. [267] Unde nomina accidentalia concretiue dicta non ponuntur in praedicamento sicut species uel genera, ut album uel musicum, nisi per reductionem, sed solum secundum quod in abstracto significantur, ut albedo et musica. [268] Et quia accidentia non componuntur ex materia et forma, ideo non potest in eis sumi genus a materia et differentia a forma sicut in substantiis compositis. [269] Sed oportet ut genus primum sumatur ex ipso modo essendi, secundum quod ens diuersimode secundum prius et posterius dicitur de decem generibus praedicamentorum, sicut dicitur quantitas ex eo quod est mensura substantiae et qualitas secundum quod est dispositio substantiae, et sic de aliis, secundum Philosophum in IX Metaphysicae. [270] Differentiae uero in eis sumuntur ex diuersitate principiorum ex quibus causantur. [271] Et quia proprie passiones ex propriis principiis subiecti causantur, ideo subiectum ponitur in definitione eorum loco differentiae si in abstracto definiuntur, secundum quod sunt proprie in genere, sicut dicitur quod simitas est curuitas nasi. [272] Sed e conuerso esset si eorum definitio sumeretur secundum quod concretiue dicuntur; sic enim subiectum in eorum definitione poneretur sicut genus, quia tunc definirentur per modum substantiarum compositarum in quibus ratio generis sumitur a materia, sicut dicimus quod simum est nasus curuus. [273] Similiter etiam est si unum accidens alterius accidentis principium sit, sicut principium relationis est actio et passio et quantitas; et ideo secundum haec diuidit Philosophus relationem in V Metaphysicae. [274] Sed quia propria principia accidentium non semper sunt manifesta, ideo quandoque sumimus differentias accidentium ex eorum effectibus, sicut congregatiuum et disgregatiuum dicuntur differentiae coloris quae causantur ex abundantia uel paucitate lucis, ex quo diuersae species coloris causantur. [275] Sic ergo patet quomodo essentia est in substantiis et accidentibus, et quomodo in substantiis compositis et simplicibus, et qualiter in hiis omnibus intentiones uniuersales logice inueniuntur; excepto primo quod est in fine simplicitatis, cui non conuenit ratio generis aut speciei et per consequens nec definitio propter suam simplicitatem. [276] In quo sit finis et consummatio huius sermonis. Amen.