[PROLOGUS: DE NOBILITATE ET CAUSIS SCIENTIAE METAPHYSICAE] Omnes homines natura scire desiderant... [Metaph. REF] [I. De nobilitate scientiae metaphysicae] In principio Metaphysicae, quam prae manibus habemus, praemittit Philosophus hanc propositionem, dignitatem et nobilitatem huius scientiae continentem, sicut patebit ex processu. Ad quod uidendum, primo propositio in se est declaranda, et secundo ad conclusionem intentam est applicanda. [A. Propositionis declaratio] Declaratur autem propositio illa dupliciter in genere, uidelicet a posteriori et a priori. [1. A posteriori] A posteriori declarat eam Philosophus in littera per signum quoddam, dicens: "Signum autem est sensuum dilectio; praeter enim utilitatem, propter se ipsos diliguntur"; quasi dicat: sensus naturaliter diliguntur, non solum in quantum utiles ad uitae sustentationem, sed in quantum cognoscitiui. Quod probat in littera per hoc quod ille sensus maxime diligitur naturaliter, qui maxime est cognoscitiuus, uidelicet uisus. Quem dicit maxime cognoscitiuum propter duo: propter cognitionis certitudinem et cognitorum multitudinem. Certitudo prouenit ex immaterialitate: quanto enim uirtus cognoscitiua est immaterialior, tanto est in cognoscendo certior. Plura etiam obiecta per hunc sensum cognoscuntur, quia omnia corpora, tam superiora quam inferiora, lucem uel colorem participant; non autem alias qualitates sensibiles, tangibiles scilicet et audibiles, et huiusmodi. Est igitur uirtus huius probationis Aristotelis in hoc: si magis naturaliter diligimus sensus magis cognoscitiuos, non propter utilitatem uitae tantum, sed propter cognitionem, ergo scire magis naturaliter desideramus, quia haec cognitio nobilior est cognitione sensitiua, et cognitio nostra sensitiua ad hanc finaliter ordinatur. [2. A priori: Opinio Thomae Aquinatis] [Opinionis expositio] Declaratur secundo propositio praeassumpta a quibusdam a priori siue a causa tripliciter: [] Primo sic: omne imperfectum naturaliter appetit suam perfectionem, sicut haberi potest ex I Physicorum cap. ultimo; anima autem hominis de se imperfecta est secundum intellectiuam potentiam, cum sit uelut tabula nuda, in qua nihil depingitur, secundum Philosophum III De anima; ergo naturaliter desiderat scire quod est perfectio eius secundum hanc potentiam. [] Secundo declarant eam sic: unumquodque naturaliter appetit suam propriam operationem, ut graue moueri deorsum; propria autem operatio hominis est intelligere, quia per hoc ab aliis distinguitur. [] Tertio sic: unumquodque naturaliter appetit coniungi suo principio; homo autem coniungitur substantiis separatis per intelligere, sicut probat Philosophus X Ethicorum cap. 107: quia in speculatione ueritatis maxime assimilamur substantiis separatis, et in hoc concludit beatitudinem nostram consistere; ergo homo naturaliter appetit scire. [Ad opinionem Thomae] Sed non uidetur quod istae tres probationes, eo modo quo ualent, multum distinguantur ab inuicem: [] Quia sicut est duplex actus, primus et secundus, ut patet ex II De anima, ita est duplex perfectio, prima et secunda: prima est forma uel habitus, secunda est operatio; et unumquodque naturaliter appetit utramque perfectionem, cum operatio sit finis habitus. Haec ergo propositio "unumquodque naturaliter suam perfectionem appetit" concludit propositum tam de scientia, de qua processit prima ratio, quam de intelligere, de quo processit secunda. Nec uidetur esse aliqua necessitas secundae: quare operatio naturaliter appetitur nisi quia est perfectio? [] Praeterea, sicut "potentia" dicitur aequiuoce de potentia essentiali quae est ad formam, et accidentali quae est ad operationem ut patet II De anima ita uidetur esse aequiuoce "desiderium" illud quod est ad formam et illud quod est ad operationem consequentem formam. Quia in primo non potest desiderans habere ex se desideratum sine actione alicuius extrinseci agentis; in secundo potest, amoto impedimento. Si igitur prima probatio et secunda concludant hanc propositionem esse ueram, tanquam distinctae probationes, sequitur quod in hac una propositione accipiatur "desiderium" aequiuoce. [] Praeterea, tertia probatio non uidetur differre a secunda, quia homo non est natus coniungi suo principio nisi per operationem. Nec uidetur esse alia ratio desiderandi operationem et talem coniunctionem. [] Ex his igitur tribus probationibus potest colligi una talis: "unumquodque naturaliter appetit suam perfectionem", tam primam, quae est forma, quam secundam, quae est operatio propria, per quam etiam coniungitur suo principio. Ergo homo naturaliter appetit scientiam, quae est perfectio prima, et intelligere, quae est perfectio secunda, per quam coniungitur suo principio. [] Et eodem desiderio uel saltem uniuoce dicto (sicut exponetur postea), appetitur scientia immediate et intelligere mediante scientia. Quod quidem desiderium correspondet potentiae essentiali, quia non habens formam est in potentia essentiali ad actum primum et secundum. [] Eodem etiam desiderio essentiali potest appeti immediate operatio ut finis, et forma propter finem, quando neutrum habetur, uel saltem desiderio uniuoce dicto. Forte enim non est eadem uolitio entis ad finem et finis, ut utrumque est quod appetitur, sed tantummodo ut finis est quo aliud appetitur, sicut color et lux unica uisione non uidentur ut obiecta, sed unum "quo", alterum "quod". [] Alio autem desiderio, et aequiuoce dicto, appetitur scientia immediate, et intelligere immediate loquendo de desiderio accidentali. Primum correspondet potentiae essentiali, secundum accidentali. Primum potest dici desiderium ad formam, secundum desiderium consequens formam. [] De obiectionibus quibusdam contra hanc propositionem patebit in quaestionibus. Tantum de declaratione propositionis. [B. Propositionis applicatio ad propositum] [] Nunc propositio ipsa ad propositum est applicanda, uidelicet ad ostendendum dignitatem et nobilitatem huius scientiae, sic: si omnes homines natura scire desiderant, ergo maxime scientiam maxime desiderabunt. Ita arguit Philosophus I huius cap. 2. Et ibidem subdit: "quae sit maxime scientia, illa scilicet quae est circa maxime scibilia". Maxime autem dicuntur scibilia dupliciter: uel quia primo omnium sciuntur sine quibus non possunt alia sciri; uel quia sunt certissima cognoscibilia. Utroque autem modo considerat ista scientia maxime scibilia. Haec igitur est maxime scientia, et per consequens maxime desiderabilis. [] Probatio minoris quantum ad utramque partem. Quoad primam sic: maxime scibilia primo modo sunt communissima, ut ens in quantum ens, et quaecumque consequuntur ens in quantum ens. Dicit enim Auicenna I Metaphysicae cap. 5 SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: quia sic non differret a logica quod "ens et res imprimuntur in anima prima impressione, quae non acquiritur ex aliis notioribus se". Et infra b: "quae priora sunt ad imaginandum per se ipsa sunt ea quae communia sunt omnibus, sicut res et ens et unum. Et ideo non potest manifestari aliquod horum per probationem, quae non sit circularis". Haec autem communissima pertinent ad considerationem metaphysicae secundum Philosophum in IV huius in principio: "Est scientia quaedam quae speculatur ens in quantum ens, et quae huic insunt secundum se" etc. [] Cuius necessitas ostendi potest sic: ex quo communissima primo intelliguntur ut probatum est per Auicennam , sequitur quod alia specialiora non possunt cognosci nisi illa communia prius cognoscantur. Et non potest istorum communium cognitio tradi in aliqua scientia particulari, quia qua ratione in una, eadem ratione in alia, (cum ens et unum dicantur aequaliter de omnibus, X huius), et ita idem multotiens inutiliter repeteretur , igitur necesse est esse aliquam scientiam uniuersalem, quae per se consideret illa transcendentia. Et hanc scientiam uocamus metaphysicam, quae dicitur a "meta", quod est "trans", et "ycos" "scientia", quasi transcendens scientia, quia est de transcendentibus. [] |{ Non uidetur ista probatio efficax, quia ens per prius dicitur de substantia, ex IV huius. Et unum similiter, si est transcendens; si autem est tantum in genere quantitatis, ut dicitur infra, quaestione quadam super IV, non sic aequaliter dicitur de omnibus. De intellectu illius propositionis require ibi in X, in dubitationibus. [] Responsio: si ens aequaliter dicatur, est probatio euidens. Si etiam non aequaliter, sed primo de uno aliquo, igitur in scientia de illo primo tractabitur de his quae sunt entis secundum se, non in alia scientia de aliquo posteriore. Et ita ut prius, una erit scientia uniuersalis, non quia subiectum eius est uniuersale in praedicandoa sed secundum ordinem perfectionis. }| [] Secunda pars minoris probatur sic: certissima cognoscibilia sunt principia et causae, et tanto secundum se certiora quanto priora. Ex illis enim dependet tota certitudo posteriorum. Haec autem scientia considerat huiusmodi principia et causas, sicut probat Philosophus, I huius cap. 2, per hoc quod ipsa est sapientia, ut patet ibi in littera. [] Sic igitur patet qualiter haec scientia est circa maxime scibilia. Ex quo sequitur quod sit maxime scientia et ita maxime appetenda, sicut prius deductum est. SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Istud confirmatur per Lincolniensem in tractatu suo De cessatione legalium ubi dicit: "Dicimus itaque quod omnis creatura rationalis naturaliter appetit esse beata". Sed beatitudo consistit in fruitione quae, secundum ipsum ibidem, est dilectio cognoscens uel cognitio diligens, igitur etc. [II. De causis huius scientiae] [] Ex praedictis elici possunt tres causae huius scientiae: finalis, formalis et materialis. [] De causa efficiente instrumentali non est magna cura, dummodo scientia sit bene tradita (dicitur autem fuisse Aristoteles). Efficiens autem principale Deus est, de quo habetur I huius cap. 3: "Scientiam istam solus Deus maxime habet, etsi non solus habeat, quia Deum non est natum inuidere", quia inuidia non stat cum summa bonitate. Propter quam bonitatem uoluit Deus scientiam istam, sicut alias perfectiones, homini communicare: "Omne enim uerum a quocumque dicitur, a Spiritu Sancto dicitur", sicut habetur in Glossa ad Cor. super illud: Nemo potest dicere "Dominus Iesus", nisi in Spiritu Sancto. Et Augustinus 83 Quaestionum quaestione 134: "Omne uerum est a prima ueritate uerum". Et Damascenus cap. 91: "Si ab his qui foris sunt", scilicet extra Ecclesiam, "utile quid fructificare possimus, non abiciendum est, purum et mundum aurum coaceruantes, contaminatum autem refutantes. Assumamus sermones optimos; deos autem derisibiles et fabulas alienas canibus proiciamus; plurimam enim ex ipsis aduersus ipsos fortitudinem possidere poterimus". [] De causa finali sciendum quod finis huius scientiae proprius est operatio secundum habitum istum, speculatio scilicet essentiarum rerum et praecipue altissimarum causarum et substantiarum separatarum, in quarum speculatione posuit Aristoteles felicitatem, X Ethicorum. Finis autem extrinsecus sunt prima causa et substantiae separatae, quibus coniungitur intellectus noster mediante habitu huius scientiae. Non autem ordinatur haec scientia ad aliam tanquam ad finem, sed aliae ad ipsam; unde non est utilis ad aliam, secundum Philosophum in littera prout "utile" proprie dicitur "ordinatum ad finem" sed est qualibet scientia utili dignior et nobilior tanquam finis. [] De causa formali notandum quod causa formalis huius est modus procedendi, qui hic (sicut in aliis) triplex est: diuisiuus, definitiuus et collectiuus. [] |{ Contra: dicis infra quod omnis scientia definit et demonstrat per essentialia. Responsio: concedo; sed proprium huius scientiae erit demonstrare per causas uniuersalissimas et passiones uniuersalissimas et per essentialia cuiuslibet, non in quantum haec sed in quantum substantialis. }| SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Hic tamen est dubium. Quaere de hoc in VIII in dubitationibus. [] Proprium autem est huius scientiae diuidere et definire per essentialia simpliciter, et colligere siue demonstrare per causas essentiales simpliciter priores et notiores, et maxime per altissimas causas. [] Hoc modo esset metaphysica secundum se scibilis, non tamen sic eam scimus, nec sic inuenitur ab Aristotele tradita,d quia, propter impotentiam intellectus nostri, ex sensibilibus et minus notis secundum se deuenimus in cognitionem immaterialium, quae secundum se notiora sunt et tanquam principia cognoscendi alia in metaphysica essent accipienda. [] |{ Quaeritur quae causa sit subiectum in scientia? [] Quod effectiua, uidetur, quia in eodem genere causae est aliquid respectu potentiae et respectu habitus eius (exemplum: ut bonum est finis uoluntatis et caritatis), quia habitus non uariat rationem obiecti potentiae, sed dat modum operandi; sed obiectum intelligibile uidetur causa efficiens respectu potentiae intellectiuae, cum sit passiua. d SEQUITUR ADNOTATIO CANCELLATA: Quaere si in toto libro inuenias unam demonstrationem metaphysicam propter quid. [] Quod autem sit finis respectu scientiae, uidetur, quoniam obiectum uoluntatis est finis; ergo et scientiae. Probatio consequentiae: quod est finis finis, est finis ordinati ad finem; actus uoluntatis est finis actus intellectus. Item, cognitio subiecti principaliter intenditur, alioquin esset scientia plures. Item, a fine denominatur unumquodque, et a subiecto scientia, ergo etc. [] Quod autem habeat rationem causae formalis subiectum respectu scientiae, uidetur, quia subiectum tribuit speciem, unitatem, ordinem et dignitatem; haec autem conueniunt formae. [] Quod autem habeat rationem materiae, communiter dicitur. Sed est differentia: quia subiectum confuse praecognoscitur, distincte quaeritur; materia nullo modo praecognoscitur in actu, sicut materia et subiectum in naturalibus. Similiter a subiecto habet scientia unitatem, distinctionem et ordinem, et necessitatem, non autem a materia. }| [] De causa materiali notandum quod non loquimur de materia scientiae "ex qua", cum accidentia talem materiam non habeant (secundum Philosophum in VIII huius cap. 5), nec de materia "in qua" (illa est enim anima, et hoc secundum potentiam eius intellectiuam); sed loquimur de materia "circa quam" est scientia, quae dicitur a quibusdam subiectum scientiae, uel magis proprie obiectum, sicut et illud circa quod est uirtus dicitur obiectum uirtutis proprie, non subiectum. [1.1 UTRUM PROPRIUM SUBIECTUM METAPHYSICAE SIT ENS IN QUANTUM ENS VEL DEUS ET INTELLIGENTIAE] De isto autem obiecto huius scientiae ostensum est prius quod haec scientia est circa transcendentia; ostensum est autem quod est circa altissimas causas. Quod autem istorum debeat poni proprium eius obiectum, uariae sunt opiniones. [1.1.1] Ideo de hoc quaeritur primo utrum proprium subiectum metaphysicae sit ens in quantum ens (sicut posuit Auicenna) uel Deus et Intelligentiae (sicut posuit Commentator Auerroes.) SEQUUNTUR ADNOTATIONES INTERPOLATAE: Nota quod, secundum aliquos, ens est ibi subiectum uel obiectum sicut illud de quo ibi determinatur per se et primo et per omnem modum. Sed substantia, sicut de quo determinatur per se et primo, sed non per omnem modum; accidens, sicut de quo determinatur per se sed non primo; priuationes et negationes, sicut nec per se nec primo nec per omnem modum sed solum in attributione ad primum subiectum quod est ens. Unde et substantia et accidens et priuationes et negationes sunt magis partes subiecti quam subiectum. Nota quod, secundum communiter loquentes, ens est hic subiectum in quantum est commune ad decem praedicamenta, et non in quantum est commune ad omne ens, siue reale siue rationis siue priuatiui, quia talia non cadunt per se sub scientia reali, cuiusmodi est metaphysica. Etiam si ens secundum totam communitatem esset hic [subiectum], haberet causam sui esse et per consequens omne ens et etiam Deus, quia quod est subiectum scientiae, oportet quod habeat causam sui et partes etc. Hoc autem est impossibile, ergo etc. Intelligitur ergo de ente creato, quia tale habet causam sui esse tantummodo. Quod neutrum, probatio: De subiecto scientiae oportet notum esse "si est" et "quid est", secundum Philosophum I Posteriorum a et infra cap. illo "Difficile autem est nosse". Sed in ista scientia nec de Deo notum est si est uel quid est, nec de ente quid est; ergo etc. [1.1.2] Minor habet tres partes. Probatio primae dupliciter: Primo, sicut probat eam Auicenna, I Metaphysicae cap. 1 b, "quia Deum esse non est per se notum", cum concludatur ex effectibus, VIII Physicorum, et XII Metaphysicae "nec est desperatum cognosci, quia signa habemus de eo". Et etiamsi sit desperatum, tunc non praecognoscitur nec inquiritur eius esse in alia scientia, nec morali nec doctrinali, et sic de aliis. Igitur inquiritur eius esse in ista scientia. [1.1.3] Secundo probatur eadem pars minoris sic: in II huius, probat Aristoteles statum esse in causis efficientibus. Probat igitur primam causam efficientem esse; illa est Deus. [1.1.4] Probatio secundae partis minoris dupliciter: tum quia Deus non habet quid, secundum Auicennam VIII Metaphysicae, cap. illo "Opus est ut repetamus": "Sed primus non habet genus nec quiditatem, nec definitionem, qui est altissimus et gloriosus"; tum quia si haberet quiditatem, illa non est praecognita in hac scientia, quia secundum Philosophum II huius cap. 1: "Sicut oculus nycticoracis ad lumen diei, sic animae nostrae intellectus ad ea quae sunt omnium naturae manifestissima". SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Tum quia Commentator dicit I Metaphysicae cap. 18a: definitio signat res terminatas in definito. Nihil in Deo est terminatum, quia omnino infinitum est. [1.1.5] Probatio tertiae partis minoris dupliciter: tum quia ens est aequiuocum, sicut dicit Porphyrius cap. "De specie": "Si quis omnia entia uocet, aequiuoce nuncupabit" (et de hoc amplius infra, quando quaeritur de uniuocatione entis, IV huius); tum quia si sit uniuocum, est communissimum, nec habens genus, nec differentiam, et per consequens nec definitionem (definitio enim indicat quid). [1.1.6] Item, ad principale: omne subiectum habet passiones de ipso demonstrabiles, secundum Philosophum I Posteriorum, ubi supra; nec Deus nec ens est huiusmodi; ergo etc. [1.1.7] Probatio primae partis minoris: tum quia passio est extra essentiam subiecti; nihil est in Deo quod non est eius essentia; tum quia Auicenna VIII Metaphysicae, ubi prius: "Primus non habet qualitatem nec quantitatem" etc., "et non potest fieri demonstratio de eo". [1.1.8] Probatio secundae partis minoris: tum quia, ut prius, passio differt essentialiter a subiecto; ens est de essentia cuiuslibet; tum quia passio praedicatur denominatiue de subiecto, et subiectum de passione non nisi per accidens; ens praedicatur in quid de quolibet, ex IV huius. [1.1.9] Item, ad principale: subiectum cuiuslibet scientiae habet propria principia et partes secundum Philosophum I Posteriorum, cap. illo "Certior autem est scientia"; nec Deus nec ens est huiusmodi; ergo etc. [1.1.10] Prima pars minoris patet, cum Deus sit primus et simplicissimus. Probatio secundae partis: quia si ens, in quantum ens, haberet principia, igitur quodlibet ens haberet principia, sicut arguit Philosophus I Priorum cap. "De reduplicatione": si iustitia esset bonum in eo quod bonum, iustitia esset omne bonum. [1.1.11] Ad oppositum pro ente est Aristoteles IV huius in principio, ut uidetur manifeste ex intentione, quod "aliqua scientia speculatur ens in quantum ens", et illa non est aliqua particularis. Auicenna libro I Metaphysicae cap. 2 d: "Primum subiectum huius scientiae est ens in quantum ens". [1.1.12] Ad oppositum pro Deo est Commentator I Physicorum commento ultimo, dicens: "Qui dicit quod prima philosophia nititur probare entia separabilia esse, peccat: genus enim entium separatorum esse non declaratur nisi in scientia naturali. Haec enim entia sunt subiecta primae philosophiae. Et impossibile est aliquam scientiam probare suum subiectum esse, sed concedit ipsum, aut quia est manifestum per se, aut quia est demonstratum in alia scientia. Unde peccauit Auicenna qui dixit philosophum primum demonstrare primum principium esse." [I. Opiniones aliorum A. Opinio Auerrois 1. Opinionis expositio] [1.1.13] Ad quaestionem istam patet quod sunt opiniones. Una est Commentatoris, quod substantiae separatae, scilicet Deus et Intelligentiae, sunt hic subiectum. [1.1.14] [Argumenta ex auctoritatibus] Quod confirmatur primo auctoritatibus Aristotelis. Hic in prohemio probat quod sapientia est speculatiua circa prima principia et primas causas ex descriptione sapientiae. Et infra, cap. 3: "Haec scientia maxime diuina est, quia est diuinorum". Et infra in VI huius cap. 1, distinguit Aristoteles tres partes scientiae speculatiuae, dicens: "Physica circa inseparabilia et mobilia; mathematica circa immobilia et inseparabilia; prima uero philosophia circa separabilia et immobilia", cuiusmodi sunt substantiae separatae. Si igitur haec distinctio scientiarum speculatiuarum sit conueniens, uidetur quod sit circa propria subiecta ipsarum. Quia secundum Philosophum III De anima: "Scientiae secantur ut res", hoc est, sicut subiecta considerata in scientiis. [1.1.15] Item, ibidem in VI, uocat hanc scientiam "theologiam", et probat dupliciter: "quia si alicubi diuinum exsistit, in tali natura exsistit", hoc est, in immobili et separabili, quam dixit istam scientiam considerare. [1.1.16] Secundo probat sic: quia "honorabilissimam scientiam oportet circa honorabilissimum genus esse"; haec est honorabilissima, ut probatum est in I, et genus substantiarum separatarum honorabilissimum; ergo etc. SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Item, I De Generatione cap. 14 "De his quantum decet" (uel conuenit); dicitur "de immobili quidem principio alterius est, et primae diuidere philosophiae opus" etc. [1.1.17] Praeterea, confirmatur positio Commentatoris ratione sic: Substantiae separatae non sunt nobis omnino ignotae, cum de ipsis "multa signa habeamus"; igitur cognitio earum traditur in aliqua scientia; non naturali uel mathematica, igitur in ista, cum sint tantummodo tres partes scientiae speculatiuae, ex VI huius. [1.1.18] Item, omnis scientia considerans aliqua multa attributa ad aliquid unum primum, maxime considerat illud primum tanquam proprium subiectum ad quod alia attribuuntur, ut dicit Philosophus IV huius cap. 142: "Ubique primi proprie est scientia, ex quo alia dependent, et propter quod dicuntur"; sed prima causa est ad quod omnia entia attribuuntur; igitur de primo maxime proprie est ista scientia, ut de subiecto. [2. Responsio ad rationes principales ad mentem Auerrois] [1.1.19] Secundum istam opinionem respondetur ad rationes. [Responsio prima ad primam partem minoris] Ad primam: quod minor est falsa quoad utramque partem. De Deo enim naturaliter et secundum se notum est si est. Et ad probationem in contrarium, dicitur quod Deum esse desperatum cognosci non est, nec quaesitum in alia scientia, nec in ista secundum se, quamuis quoad nos fiat notum ex effectibus, sicut procedit ratio. Potest enim aliquid secundum se notius, fieri nobis notum ex aliis nobis notioribus. Per hoc ad secundam probationem patet. Illa enim demonstratio in II non procedit nisi ab effectu, siue ille effectus sit medium naturale siue metaphysicum. Aliter ad secundam probationem dicitur quod in II huius non ostenditur "esse" de Deo, sed ostenditur status de causis efficientibus. Et quamuis haec duo conuertantur, tamen unum potest esse praecognitum in scientia et aliud ostensum, sicut definitio et passio subiecti conuertuntur, et tamen unum est medium demonstrandi aliud. [1.1.20] [Responsio secunda ad primam partem minoris] Aliter uidetur Commentator respondere, commento ultimo I Physicorum, quod Deum esse non ostenditur nisi in scientia naturali. Et si ad hoc ostendendum fiat aliqua ratio in ista scientia, hoc non est nisi assumendo aliqua ex ostensis in scientia naturali, sicut per expositionem eius patet II huius, commento 6, ubi exponit demonstrationem Aristotelis de statu in causis efficientibus, ubi dicit: "Declaratum est in naturalibus quod omne motum habet motorem", et totam rationem pertractat de mouente et moto. Per hoc patet ad primam probationem, quia Deum esse quaesitum est in scientia naturali, non in ista. Et ad secundam: quia illa demonstratio II huius procedit ex medio naturali, uidelicet ex ratione mouentis et moti, non autem ex medio metaphysico. [1.1.21] [Responsio tertia ad primam partem minoris] Tertio modo responderi potest ad istas duas probationes quod bene potest aliqua scientia demonstrare suum subiectum esse, et hoc a posteriori, sicut in libro Elenchorum demonstratur syllogismum sophisticum esse per simile. Et similiter Priscianus libro Constructionum, ostendit orationem constructam esse per similem modum habendi syllabarum ad dictiones, et dictionum ad orationes. Tamen nulla scientia demonstrat suum subiectum esse demonstratione propter quid et a priori. [1.1.22] Ista tertia responsio concordat cum prima; declarat enim secundam partem eius. Similiter, non uidetur facere nisi ad secundam probationem. Unde cum requiratur praecognitio subiecti ante totam scientiam, quam praecognitionem nulla responsio ponit nisi prima, sola illa est sufficiens ad utramque probationem. Commentator enim tantum fugit, si ponit Deum esse tantum nobis praecognitum ex aliquo medio naturali. Si autem ponit Deum esse simpliciter praecognitum ex tali medio, et hic praesuppositum in quantum sit cognitum, igitur scientia naturalis simpliciter erit prior ista, quia notissimo hic est aliquid ibi simpliciter notius. [1.1.23] [Responsio ad secundam partem minoris] Ad aliam partem minoris de "quid est" dici potest quod licet non habeat "quid" quod exprimitur per definitionem, quia tale "quid" est limitatum (cum omnis differentia definiens habeat differentiam oppositam omne autem habens oppositum est limitatum), tamen sicut Deus habet essentiam illimitatam, ita habet "quid" illimitatum. Primo modo potest exponi auctoritas Auicennae praeallegata, cum dicat "nec quiditatem" etc., et subdit: "non habet definitionem", et hoc loquendo de definitione proprie dicta, quae est ex genere et differentia, quae a Deo remouetur superius in eodem capitulo. Per hoc patet ad primam probationem. [1.1.24] Ad secundam probationem, sicut prius de "si est" secundum primam responsionem: esse Dei est naturaliter praecognitum in ista scientia secundum se, licet non quoad nos; ita de quid est. Potest tamen utrumque a posteriori in hac scientia manifestari, sicut dicit tertia responsio. Illa autem propositio II huius "sicut oculus nycticoracis" etc. concludit de notitia quiditatis quoad nos, non simpliciter. Utrum tamen illa similitudo debet intelligi quoad impossibilitatem, sicut quidam exponunt, uel quoad difficultatem, sicut dicit Commentator, dicetur loco suo. Unde sicut ipse exponit eam, non est multum hic contra opinionem eius. [1.1.25] [Ad secundum principale] Ad secundam rationem principalem dicitur quod Deus habet multas proprietates, ut esse appetibile, esse immobile, esse perpetuum, et primum mouens et huiusmodi. Haec autem posterius aliquo modo concipiuntur secundum se quam essentia Dei absolute, quia dicunt respectum ad extra. [1.1.26] Ad primam probationem: quod non oportet semper proprietatem esse aliud essentialiter ab illo cuius est, licet hoc semper sit in creaturis, ubi, propter imperfectionem, habens non est quidquid habet; unde est in eo compositio actus cum potentia. In Deo autem omnes perfectiones, exsistentes illimitatae, sunt idipsum quod essentia eius, propter summam simplicitatem, tamen quaelibet ratione differt ab essentia. Et talis differentia sufficit ibi inter proprietatem et subiectum, sicut in creaturis differentia realis. Ad auctoritatem Auicennae "non est de Deo demonstratio", potest exponi: quia non per causam priorem. Vel sic: non per definitionem eius quae sit medium, quia "non habet definitionem". [1.1.27] [Ad tertium principale] Ad tertiam rationem principalem. Ad maiorem dicendum quod non oportet quodlibet subiectum habere principia priora se, sed principia proprietatum per quae suae proprietates sibi inhaereant, si de ipso sit demonstratio propter quid. De Deo solummodo est demonstratio quia. Et ideo loco talium principiorum sumuntur effectus pro medio, per quos concludimus perfectionem Dei de Deo tanquam per medium notius nobis. [1.1.28] Quod autem dicit Philosophus subiectum habere principia et partes, uerum est ut in pluribus, non tamen est de necessitate subiecti scientiae. Posset enim forte de unitate esse demonstratio mathematica, quamquam sit primum in genere suo et indiuisibile, et ita in illo genere nec habens principia nec partes. [1.1.29] Aliter potest dici quod "subiectum scientiae debet habere principia" intelligendum est de principiis complexis, cuiusmodi sunt praemissae demonstrationis. De omni enim subiecto scientiae potest aliquid probari in aliqua propositione quae potest sumi pro praemissa in demonstratione de tali subiecto. Et de tali principio primo oportet praecognosci quia est, hoc est, quia uerum est, I Posteriorum a. Et infra, cap. illo "Non est ex alio genere", enumerat subiectum et passionem. Et prius dicit: "Unum autem dignitates". Et idem uult cap. illo "Difficile": "Omnis scientia demonstratiua circa tria est: genus et quae communes dicuntur dignitates et tertium passiones". Talia autem principia possunt habere effectus illius subiecti de quo est demonstratio pro terminis suis. Sufficit enim ad tale principium quod statim cognoscatur cognitis terminis. Et tale principium potest esse aliquod ad demonstrandum aliquid de Deo. [3. Opinionis improbatio [a. Contra opinionem in se] [1.1.30] Contra istam positionem: Secundum Philosophum I huius in proemio: sapientia est certissima scientia; certior autem est scientia "propter quid" quam "quia", ex I Posteriorum; ergo metaphysica, quae est proprie sapientia, secundum Philosophum hic in I, est scientia propter quid. De Deo autem non est scientia propter quid ut de primo subiecto, et nulla scientia considerat Deum ut causam, cum nihil causat necessario secundum ueritatem, quidquid sit de Aristotele; igitur neutro modo consideratur Deus in aliqua scientia, nec ut effectus, nec ut principium complexum, certum est; igitur nullo modo, ut concedit responsio ad tertiam rationem. [1.1.31] Et hoc probatur: certum est quod nihil de Deo scitur per causam priorem ipso. Si autem causa accipiatur pro medio respectu alicuius concludendi de Deo, aut illud concludendum est proprietas absoluta Dei, ut sapientia, potentia, aeternitas, immutabilitas et huiusmodi; aut dicens respectum ad extra, ut appetibile, primum mouens, prima causa et huiusmodi. Siue sic siue sic, oportet illud demonstrabile de Deo esse idem essentialiter ei, eo quod nihil aliud est uerum de ipso. Sed illud quod est idem essentialiter Deo, non habet aliquid aliud a se prius naturaliter ipso causa autem est aliud a causato et prius naturaliter ipso , igitur nihil quod est in Deo potest de ipso aliquo modo per causam ostendi, nec per causam quae sit causa in essendo, nec inhaerendo, quia neutro modo potest esse aliud ab ipso et prius naturaliter. Sed si aliquid tale demonstratur de Deo per effectum, non est demonstratio propter quid, sed quia, ex I Posteriorum. [1.1.32] |{ Sed ista ratio non mouet. Si enim prius naturaliter et aliud potest esse medium sciendi posterius naturaliter et aliud, hoc non est in quantum "hoc aliud", quia hoc accidit, sed in quantum "hoc", sicut est aliud, ita prius naturaliter et prius notum secundum se, et illud posterius. Sed ita est inuenire in proprietatibus uel attributis diuinis, igitur etc. [1.1.33] Alia responsio: una proprietas Dei est prior alia ratione. Contra: haec differentia non sufficit ad rationem causae, nec ad prioritatem, nec ad medium demonstrationis. Prima duo patent ex dictis; tertium propter petitionem, quia idem respectu sui diuersimode consideratum potest esse prius et posterius ratione. }| [1.1.34] Item contra Commentatorem: Deo et Intelligentiis non uidetur esse aliquid commune uniuocum, quia tunc illud in eis distingueretur differentiis, et ita Deus posset definiri. Igitur non potest una scientia esse de Deo et de Intelligentiis, ut de subiecto, quia "una scientia est unius generis", I Posteriorum cap. illo "Certior" etc. [1.1.35] Item, aliud subiectum ponendum est in metaphysica, sicut ostendetur etiam per Commentatorem quando tangetur opinio Auicennae. Non igitur Deus, quia non possunt esse duo prima subiecta eiusdem scientiae. [1.1.36] Ad illa igitur quae uidentur facere pro Commentatore soluenda, notandum quod scientia non solum dicitur esse circa aliquid tanquam circa subiectum principaliter consideratum, sed etiam circa causas subiecti. Sicut in Physica tractatur de natura, quamuis nec Commentator nec Auicenna ponat naturam esse subiectum illius scientiae, sed aliquid cuius natura est principium. Similiter, in libro De anima tractatur de definitione animae et passionibus et partibus eius, quamuis subiectum illius scientiae ponatur corpus animatum cuius anima est principium. Similiter, in logica tractatur de multis quae sunt principia syllogismi, quamuis syllogismus ponatur ibi subiectum principale. Et in libro Perihermenias tractatur de nomine et uerbo et oratione, quae sunt principia enuntiationis, quae ponitur subiectum illius libri. Ita in aliis. [1.1.37] Consimiliter in proposito: circa causas altissimas est consideratio istius scientiae tanquam circa principia subiecti, non autem tanquam circa subiectum principale. Unde habetur in principio VI huius: "Principia et causae quaeruntur entium in quantum entia". Et Philosophus, in principio IV huius, ostendit hanc scientiam esse circa ens ex hoc quod est circa primas causas, quia illae causae sunt causae secundum se effectus primi quod est ens in quantum ens. [1.1.38] Contra istud: Intelligentiae nihil producunt nisi per motum. Igitur non habent rationem causae nisi mouentis proprie dictae. Igitur non dicuntur considerari ut causae nisi solum in scientia naturali. [1.1.39] Item, tantum per causam necessariam in causando scitur aliquid de effectu. Deus nullius effectus est talis causa, sed tantum uoluntaria, libere agens. [1.1.40] Primum argumentum potest concedi. Item, secunda ratio accipit falsum secundum intentionem Philosophi qui posuit Deum esse agens ex necessitate naturae, ut dicit Rabbi Moyses. [1.1.41] |{ Contra hoc: in hoc I inferius dicitur: "Si Deus est inuidus, omnes reliqui ab ipso erunt infortunati". Hoc non sequitur nisi bonum reliquorum sit ab ipso uoluntarie agente. Si enim necessario agit, quantumcumque inuideat, aget. }| [1.1.42] Aliud est notandum quod substantiae immateriales et immobiles non pertinent ad considerationem alicuius scientiae particularis. Non naturalis, quia non sunt mobilia; nec mathematicae, quia non quanta. Sed pertinet earum consideratio ad aliquam scientiam superiorem, cuius consideratio abstrahit a motu et a quanto. Unde in ista scientia considerantur non solum tanquam subiecti causae, sed tanquam principales partes subiecti, quae sunt secundum esse abstracta, illa abstractione quae propria est huic scientiae, quae etiam abstractio secundum rationem competit aliis consideratis in hac scientia. Consideratur enim quidquid hic consideratur, non in quantum "quantum", nec in quantum "mobile"; et ita quodlibet consideratum abstrahitur, secundum considerationem, et a quanto et a motu. Et per consequens praecise considerantur hic illa quae secundum esse abstrahuntur ab utroque; huiusmodi sunt substantiae separatae. [b. Ad auctoritates Aristotelis pro opinione] [1.1.43] Secundum hoc patet ad auctoritates Philosophi. Dicitur enim haec scientia esse circa altissimas causas et diuina, quia de Deo non tanquam de subiecto sed tanquam de causa subiecti; ita quod de Intelligentiis est tanquam de principalibus partibus subiecti et non causis, quia non causant nisi mouendo; de Deo autem tanquam de causa et non de parte subiecti, quia in nullo uniuocatur cum aliis. [1.1.44] |{ Contra: si Deus nihil causat, secundum intentionem Aristotelis, nisi mouendo, igitur non considerabitur hic de Deo, ut de causa. [1.1.45] Responsio: Deus est causa substantiarum separatarum non per motum; et omnium aliorum, non tantum in quantum mobilia uel quanta, sed in quantum entia, licet non sine motu, secundum Aristotelem. Intelligentia nullius est causa nisi in quantum mobile. [1.1.46] Notandum uero quod in quaestione 8 infra, qui diceret partem affirmatiuam illius quaestionis quod tantum ad metaphysicum pertinet considerare quiditates rerum etiam in particulari, deberet dicere quod non tantum hic consideratur Deus ut causa, sed angelus, sol, ignis, et omnia agentia, si sint causa alicuius secundum entitatem. Quod quidem oportet ponere, quia aliter nihil causant, ut arguitur in illa quaestione de cognitione, sic arguo de creatione. [1.1.47] Responsio: Deus in quolibet causat entitatem; quodlibet aliud agens talitatem entitatis. De hoc alibi. [1.1.48] Si teneatur in quaestione 8 pars negatiua, tunc nulla causa particularis entitatis est hic consideranda, sicut nec hoc ens secundum quod hoc ens. Sed sicut tantum consideratur hic ens secundum quod ens in communi, ita tantum illud consideratur pro causa subiecti quod est causa entis in communi; illud est tantum Deus. Hoc tenes nisi forte ponas Intelligentias non tantum in quantum entia, sed in quantum Intelligentias hic considerari, ut praedictum est ibi: "Aliud est notandum" etc. [1.1.49] Si enim de Intelligentiis, in quantum Intelligentiae, est aliqua scientia possibilis, et non ista nec naturalis, nec mathematica ut patet , igitur insufficiens est diuisio Philosophi, in VI huius, scientiae speculatiuae in tria membra. Et ita uidetur quod Intelligentiae, in quantum huiusmodi, pertineant ad considerationem metaphysicae. [1.1.50] Sed contra: ens secundum se ita abstrahit ab immaterialibus sicut a materialibus; ergo ista scientia, quae per se est de ente in quantum ens, non magis est de istis secundum propriam rationem quam de illis. [1.1.51] Confirmatur: quia omnis conclusio propria huius scientiae est praemissa ita ad concludendum de immaterialibus sicut de materialibus; ergo ista subalternat sibi aequaliter utramque scientiam. Nec ualet illa ratio quae ponitur prius ibi "Aliud est notandum", quia ista scientia, sicut considerat aliqua in quantum abstracta a materia, ita etiam in quantum abstracta ab immaterialitate; ergo "considerabit illa quae in exsistendo habent hanc abstractionem ab immaterialitate" non sequitur. [1.1.52] Confirmatur hoc: quia substantia, quam tu ponis subiectum, diuiditur in materialem et immaterialem, sicut in species oppositas; scientia autem de genere aequaliter uidetur esse de duabus speciebus proximis. [1.1.53] Conceditur secundum illud quod tenes ad 8 quaestionem, quod non plus est haec scientia de Intelligentia in quantum Intelligentia quam de igne in quantum ignis, nec ut de causa, nec ut de subiecto, quia secundum te de neutro. Sicut, secundum oppositum quaestionis 8, de utroque est utroque modo si utrumque causat aliquid in quantum ens. [1.1.54] Sed quomodo tunc saluas diuisionem in VI de triplici scientia speculatiua? [1.1.55] Item, quomodo est circa altissimas causas, si tantum est circa Deum ut circa causam? Responsio: Deus dicitur "causae" propter multiplicem rationem causalitatis in ipso. [1.1.56] Ad Philosophum patet responsio inferius de diuisione scientiarum speculatiuarum. Tenet enim de illis quae a nobis per rationem naturalem possunt tradi, non de omnibus possibilibus ex parte naturae scibilium. [1.1.57] Euasio: quod scientia de genere est de prima specie sub propria ratione, non de secunda specie. Tunc haec est de Intelligentia ut de prima specie substantiae, non ut de causa. }| [1.1.58] [Responsio prima] Ad auctoritatem primam VI huius dicitur quod secundum Philosophum I Posteriorum cap. illo "Certior autem": "Scientia altera est ab altera, quorumcumque principia neque ex eisdem neque ex alteris sunt". Distinguuntur ergo scientiae non solum penes diuersa subiecta, sed etiam penes diuersa principia. Et forte haec distinctio per principia est prior et essentialior, quamquam per subiecta aliquando fiat distinctio, sicut probat auctoritas illa III De anima. Sic igitur potest intelligi illa distinctio trium scientiarum speculatiuarum, VI huius, quod licet duarum, naturalis scilicet et mathematicae, ponantur ibi subiecta distinguentia uel forte principia tamen huius scientiae ponuntur ibi principia, non subiecta, per quae ab aliis distinguuntur. [1.1.59] [Secunda responsio] Aliter potest dici quod ista scientia considerat omnia illa quae et aliae scientiae particulares, licet sub ratione communiori et magis abstracta. Aliqua tamen considerat quae in aliis non considerantur, quibus conuenit tanta abstractio in essendo quanta non conuenit consideratis in aliis scientiis. Et ideo quando distinguitur haec scientia ab aliis, conuenienter hoc fit per illa considerabilia in quibus non conuenit cum aliis scientiis, sed in quibus distinguitur. Unde haec scientia est "circa separabilia et immobilia", non tanquam circa subiecta, sed tanquam circa principales partes subiecti, quae non participant rationem subiecti alicuius alterius scientiae. [1.1.60] [Tertia responsio] Respondetur tertio modo sic: haec scientia est circa "immobilia et separabilia". Hoc est, circa quaecumque sit, circa illa est considerata sub istis rationibus, abstractione scilicet a motu et a materia naturali quae est principium generationis et corruptionis. Sicut mathematica dicitur esse circa immobilia, non quia quanta in essendo sint omnino immobilia, sed quia scientia mathematica considerat illa sub ratione priori, abstrahendo a motu. [1.1.61] [Ad caeteras auctoritates] Ad alias auctoritates VI patet quod haec scientia potest dici theologia, non a subiecto sed a causa, sicut naturalis scientia dicitur a natura, quae non est subiectum illius scientiae, sed principium subiecti. [c. Ad rationes pro opinione Auerrois] [1.1.62] Ad primam rationem patet quod substantiae separatae hic considerantur et qualiter. Quia non ut causae, sed tanquam principales partes subiecti quae sic sunt abstracta in essendo, sicut omnia hic considerata abstrahuntur secundum considerationem. [1.1.63] Ad aliam rationem. Ad maiorem dici potest quod scientia, quae est de multis attributis ad unum primum, maxime est de illo primo ut de subiecto si illud primum habet condiciones requisitas ad subiectum in tali scientia puta si scientia sit propter quid et tale primum habeat aliquid demonstrabile de eo per causam. Ita non est in proposito, cum haec sit scientia propter quid, et de Deo nihil per causam demonstretur. [1.1.64] Confirmatur illa ratio: quia quando aliqua attribuuntur ad alia, ut ad prius et posterius, simpliciter prima consideratio est de illis ut attribuuntur ad simpliciter primum. Accidentia omnia attribuuntur immediate ad substantiam, sed ad Deum ut ad prius, quia et ipsa substantiagenus attribuitur ad Deum; ergo simpliciter prima consideratio de entibus est de illis ut attribuuntur ad Deum, non ad substantiam. Ergo Deus est simpliciter primum subiectum. [1.1.65] Responsio: simpliciter prima consideratio est de entibus, in quantum attributa ad Deum, non ut subiectum (quia non potest habere condiciones subiecti scientiae propter quid), sed ut ad causam. [1.1.66] Aliter arguitur: simpliciter primum, cui omnia attribuuntur, est Deus; igitur illud est subiectum primae scientiae. [1.1.67] Responsio: sequeretur si haberet alias condiciones subiecti scientiae. Sed quid sit illud primum ad quod omnia alia attribuuntur, quod sit hic ponendum subiectum principale, dicetur in consequentibus. Et Philosophus in IV, ubi allegatum est, concludit statim: "Ergo si hoc est substantia, substantiarum oportet principia et causas habere philosophum". Unde illud primum ponit substantiam, non Deum. Et idem habetur in principio VII. [B. Opinio Auicennae 1. Opinionis expositio] [1.1.68] Alia est opinio Auicennae quod primum subiectum huius scientiae est ens in quantum ens. [Argumenta ex auctoritatibus] Hoc uidetur Philosophus probare in principio IV huius: "Est scientia quaedam" etc., ubi secundum Commentatorem intendit stabilire subiectum istius artis, ad quod innuitur ibi talis ratio: quia metaphysica considerat primas causas, ut probatum est in I huius, ideo debet considerare effectum secundum se primarum causarum. Primae autem causae sunt causae secundum se entium in quantum entia; ergo ens in quantum ens consideratur hic tanquam subiectum. [1.1.69] Item, VI huius, postquam distinxit tres partes scientiae speculatiuae, mouet dubitationem: "Utrum prima philosophia sit uniuersalis aut circa aliquod genus". Et uidetur soluere quod uniuersalis. Et in fine solutionis dicit: "De ente in quantum ens, huius erit utique speculari". [1.1.70] Item, ibidem dicit: "Si non est substantia altera praeter natura consistentes, tunc physica erit prima scientia", quia physica esset tunc de omnibus entibus, sicut nunc est de omnibus naturalibus, quia tunc omnia entia essent naturalia. Sed nunc est ita de omnibus naturalibus quod primum subiectum eius est aliquod commune omnibus naturalibus, et non aliquod primum ad quod omnia alia attribuuntur, sicut patet per Auicennam I Metaphysicae, cap. 2 et I Physicae suae cap. 1, et Commentatorem IV huius, commento 1, et secundum alios loquentes de subiecto. Subiectum igitur primae scientiae est communissimum, alioquin non uidetur ualere consequentia Aristotelis. [1.1.71] Item, hic dicit Commentator in proemio III huius: "Subiectum utriusque scientiae est ens simpliciter", huius scilicet et scientiae disputatiuae. [1.1.72] [Argumenta ex ratione] Item, ad hoc uidetur esse ratio: tum quia oportet esse aliquam scientiam per se considerantem communissima, sine quibus non possunt particularia cognosci. Tum quia passiones hic consideratae puta unum et multa, potentia et actus, et similia non uidentur esse alicuius determinati primo, sed cuiuslibet in quantum ens. Illud autem uidetur primum esse subiectum et proprium cuius primo sunt passiones quae per se considerantur in scientia. [1.1.73] Item, si ista scientia esset de aliquo genere determinato, quod quidem genus haberet aliquid superius ad ipsum, tunc alia esset scientia superior et prior ista; consequens falsum ex VI huius. Probatio consequentiae: quia illud superius haberet aliquam passionem demonstrabilem de ipso in alia scientia. Ergo eadem passio esset demonstrabilis de subiecto illius scientiae, accipiendo pro medio illud cuius primo est. Et ita illa scientia de subiecto communiori demonstraret aliquid tanquam conclusionem, quod acciperetur hic pro principio, et ita illa scientia prior et superior ista. [2. Responsio ad rationes principales secundum opinionem Auicennae] [1.1.74] Secundum opinionem Auicennae ad argumenta responderi potest. Ad primum, quod minor est falsa. Ad probationem, cum arguitur de aequiuocatione entis, hoc uidetur negandum secundum Auicennam I Metaphysicae cap. 5, ut prius allegatum est in lectione ibi: "Nunc propositio ad propositum est applicanda" et cap. 2 d. Et ad auctoritatem Porphyrii et consimiles pro alia parte, respondetur in IV quando quaeretur de aequiuocatione entis. [1.1.75] Et ad aliam probationem, cum dicitur "ens non habet quid quia est transcendens", responsio: hoc concluderet aequaliter de omni generalissimo, quia nullum generalissimum habet quiditatem proprie dictam. Tamen quodlibet habet quid; tum quia habet essentiam; tum quia alias non praedicaretur in quid de aliquo. Unde probatio illa est insufficiens, scilicet "si non habet definitionem proprie dictam, non habet quid"; non sequitur nisi de quiditate speciei, cuius proprie est definitio. [1.1.76] Ad aliam rationem responsio: ens in quantum ens potest habere passionem aliquam quae est extra essentiam eius in quantum est ens. Sicut esse unum uel multa, actu uel potentia, est extra essentiam cuiuslibet in quantum est ens siue quid in se. Tamen ens, acceptum secundum quamcumque rationem generaliter, praedicatur de quolibet "in quid", et est de essentia cuiuslibet. [1.1.77] Per hoc patet ad aliam rationem, quia ens praedicatur "in quid" de quolibet accepto ut quid est, non tamen accepto secundum quamcumque rationem, secundum quam est passio entis. [1.1.78] Ad tertiam rationem dicendum: cum dicitur "principia entis in quantum ens", non intelligitur ly "in quantum" reduplicatiue ita quod denotet causam, sed specificatiue, ut is sit sensus: entis in quantum ens, id est, entis secundum suam entitatem. [1.1.79] |{ Sicut dicimus "hoc uidetur in quantum album", hoc est, secundum suam albedinem. Consequentia autem non ualet ab "in quantum" ad "uniuersale" nisi quando tenetur reduplicatiue. Entia enim non solum sunt causata secundum aliqua posteriora ipsa entitate, sed etiam secundum suam entitatem, ita quod "in creatis entitas est primum causatum". Per hoc tenet ratio in principio IV: "Quoniam autem". SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: De hoc amplius in principio IV sicut exponitur ibi Extra [1.1.80] Vel aliter tenet, quia hic consideratur causa entis in communi, scilicet Deus, cuius primus effectus est esse. Et nota quod primae causae sciendi sunt primae propositiones immediatae. Alio modo primae causae, non tantum sciendi sed essendi, dicuntur media in demonstratione, quae causant passionem in esse et in cognosci de subiecto. Alio modo dicuntur causae essendi, non tamen forte proprie sciendi aliquid de subiecto quia non sunt medium in demonstratione, sed principia intelligendi subiectum quia pertinent ad "quid" subiecti. Ita quod intelligendo illud "quid", illae causae intelliguntur sicut intrinsecae illi quiditati (ut materia uel forma); uel extrinsecae: illae prius intelliguntur subiecto, sed non intelliguntur intra quiditatem subiecti. [1.1.81] Haec scientia est circa primas causas primis duobus modis, quia illi duo modi non differunt nisi penes totum et partem, propositionem et terminum. Et de communissimis fiunt propositiones primae, et communissima sunt prima media in demonstratione. Isto modo entis in quantum ens sunt principia, tenendo "in quantum" reduplicatiue etiam licet ens sit uniuocum ad omnia. [1.1.82] Aliis duobus modis non est ista scientia circa primas causas entis, in quantum ens tenetur reduplicatiue, quia non omnis entis sunt causae extrinsecae, ut patet; nec intrinsecae, quia non simplicium; sed sic oportet "in quantum" teneri specificatiue. [1.1.83] Ubi notandum quod quattuor causae, in quantum quaelibet in suo genere dat esse circumscribendo rationem motus et mutationis, pertinent ad metaphysicum: materia et forma in quantum sunt partes essentiae. Efficiens in quantum dat esse, circumscribendo motum licet enim non ageret nisi mouendo, tamen ratio dantis esse prior est ratione mouentis. Finis in quantum res secundum sui entitatem ad illud ordinatur licet non possit illud attingere nisi per motum uel operationem; prior tamen est ratio ordinis secundum esse quam secundum operationem. }| [1.1.84] Aliter dicitur ad hoc, quod cum dicitur "entis in quantum ens sunt principia", non intelligitur nisi de ente creato. Et si concludatur "ergo cuiuslibet entis talis sunt principia", nihil mali accidit de tali ente. [3. Replicatio ad argumenta supra dicta] [1.1.85] Contra responsionem ad primum. Supponatur quod ens non possit habere conceptum communem ad decem genera propter auctoritates Philosophi et rationes quae tanguntur in principio IV. Tunc cum unius scientiae sit unum subiectum, ex I Posteriorum, et probatur sic: secundum unum habitum conuenit operari uno actu; unus autem actus intelligendi non potest esse nisi circa unum obiectum (non enim potest esse unus actus intelligendi circa omnia attributa ad unum, quia tunc unum esset intelligere omnium entium, cum omnia attribuantur ad unum primum); sequitur ergo quod oportet ponere aliquod unum ens, cui alia attribuantur, proprium subiectum ex cuius unitate sit scientia una. [1.1.86] Item, contra responsionem ad secundum: si ens secundum totam communitatem suam ad decem genera haberet aliquam proprietatem, puta a, sequuntur duo inconuenientia: [1.1.87] Unum quod ens secundum totam communitatem suam sit extra essentiam illius a, sicut subiectum extra essentiam illius passionis, cum cadat in definitione passionis tanquam additum, ex VII huius. Et ita ens secundum totam communitatem suam non praedicatur in quid de quolibet. Aliud inconueniens: quod a esset passio sui si ens aliquo modo praedicaretur in quid de a; quidquid enim est passio superioris, et inferioris, licet non primo. Et per consequens a esset demonstrabile propter quid de se ipso per ens tanquam per medium. Quia passio, quae est primo superioris, est demonstrabilis propter quid de quolibet inferiori per illud superius tanquam per medium. Ergo a esset simpliciter notius de ente quam de se ipso, et esset proprie quaestio: "propter quid a est a?", quia esset terminabilis per demonstrationem propter quid, quod est contra Philosophum VII huius, cap. ultimo. Videtur ergo quod ens secundum totam communitatem ad decem genera non sit subiectum alicuius scientiae. [1.1.88] Si dicatur ad hoc quod ens in communi, secundum quod ens, dicitur habere in communi aliquam passionem, quia quodlibet ens in quantum ens habet aliquam passionem extra essentiam suam; (aliud est enim in quolibet entitas eius, aliud unitas uel actualitas), contra istam responsionem dupliciter: Primo, uidetur concedere propositum quod ens secundum totam communitatem sui non sit subiectum, quia non habet sic passionem, licet quodlibet particulare ens consideratum secundum quiditatem suam habeat aliquam passionem. Secundo, quia sequitur idem esse passionem sui, uel circulariter idem esse passionem et subiectum, quorum utrumque est impossibile. Probatio consequentiae: cum omnia entia sint finita (accipiantur, gratia exempli, tria a b c), secundum responsionem quodlibet illorum habet passionem. Sit ergo b passio a, et c passio b. Si c habet aliquam passionem, aut igitur se ipsum, et hoc est unum inconueniens; aut a uel b, et ita est circulus, et ita est aliud inconueniens. [1.1.89] Responsio ad haec: Sit a unitas, b actualitas: neutrum sequitur inconueniens. Unitas enim est aliquod ens in actu denominatiua praedicatione. Similiter actualitas est aliquod unum denominatiua praedicatione. Nec est hic circulus, quia unitas in uniuersali denominatur ab actualitate aliqua, et ita actualitas in communi non denominatur ab unitate in communi, sed actualitas in communi aliqua unitate. [1.1.90] Contra: si unitas in communi denominatur ab aliqua actualitate sicut a passione, ergo et quaelibet unitas, licet non primo, quia passio communioris est passio cuiuslibet inferioris, licet non primo. Et actualitas in communi denominatur ab aliqua unitate sicut a passione, secundum responsionem. Ergo aliqua eadem unitas respectu actualitatis est subiectum et passio. [II. Quomodo substantia potest esse subiectum Metaphysicae A. Expositio opinionis] [1.1.91] Propter istas rationes uidetur concedendum quod ens, secundum totum ambitum suum prout dicitur de decem generibus, non sit hic subiectum. Tum quia nullam unitatem habet maiorem quam habeant decem praedicamenta, cum non habeat conceptum communem ad illa, licet accidentia attribuantur ad substantiam. Tum quia secundum totam communitatem suam non potest habere aliquam proprietatem ut probatum est dupliciter propter diuersitatem essentialem passionis a subiecto, et quia idem foret passio sui uel circulus foret in passionibus et subiectis, quod est contra Philosophum I Posteriorum, cap. "De statu principiorum": "Non est hoc huius qualitas et illud huius", ubi sequitur de qualitate: "Nullum aliorum", scilicet subiectorum, "nisi secundum accidens praedicabitur". [1.1.92] Ex his sequitur quod oportet ponere aliquod unum, quod potest habere proprias passiones de ipso demonstrabiles propter quid, esse subiectum huius scientiae, quia haec est scientia una et scientia propter quid. Oportet etiam illud unum esse primum ens ad quod omnia alia attribuuntur, alioquin non considerat ista scientia de omnibus entibus. Probatio consequentiae: omnis enim scientia considerans multa per se non ut passiones uel causas, uel est de communi ad illa ut de subiecto, uel de primo ad quod alia attribuuntur. Consequens autem probatum est esse contra intentionem Philosophi supra, quando arguitur pro opinione Auicennae. Illud autem quod habet omnes illas condiciones non est nisi substantia; illud ergo ponendum est hic proprium subiectum. [1.1.93] Istud confirmatur per Philosophum in IV, ubi postquam distinxit ens, et qualiter ista scientia considerat omnia entia, quia una scientia est omnium dictorum ad unum, subdit: "Ubique uero primi proprie est scientia, ex quo alia pendent et propter quod dicuntur". Et concludit ex hoc: "Ergo si hoc est substantia, substantiarum oportet principia et causas habere philosophum". [1.1.94] Item, in principio VII, postquam probauit substantiam esse primum entium cognitione, definitione et tempore, concludit: "Quapropter nobis maxime et primum et solum, ut est dicere, de sic ente", scilicet de substantia, "speculandum est". Bene autem dicit "solum ut est dicere", quia non solum considerat ista scientia de substantia, quamuis illud solum sit principale subiectum, sed considerat etiam de omnibus aliis in quantum attributa sunt ad substantiam. [1.1.95] Item, in IV, cap. 2, dicit Philosophus quod "tot partes sunt philosophiae, quot substantiae", innuens per hoc quod secundum distinctionem substantiae, ut principalis subiecti, distinguitur scientia haec. [1.1.96] Omnes autem auctoritates, quae adductae sunt prius, quod haec scientia est de ente in quantum ens, concedendae sunt hoc modo: quia scientia quae est de primo aliquo tanquam de proprio subiecto, considerat etiam de attributis ad primum, non tanquam de principali subiecto, sicut exemplificat Philosophus, IV de sano. Unde in principio IV, ubi principaliter praefigit subiectum secundum Commentatorem, postquam dixit hanc scientiam esse de omnibus entibus, subdit exponendo se quid sit proprium subiectum, quia primum "ex quo alia dependent", ut praeallegatum est. Non solum autem est substantia primum, sed et passiones hic consideratae communes primo ei insunt, et per naturam eius attribuuntur aliis posterioribus. Alia etiam a substantia non solum hic considerantur tanquam passiones demonstrabiles de substantia, sed etiam in quantum quaedam entia in se habentia passiones; unde et passiones ipsorum de ipsis in hac scientia possunt demonstrari. Non est enim inconueniens passionem alicuius subiecti prioris posse esse subiectum alicuius passionis posterioris, sicut apparet in accidentibus ordinatis; duplici enim ratione considerantur accidentia in ista scientia. Unde omnes rationes ad utramque partem adductae concludunt unam ueritatem. Primae quod haec est de omnibus entibus. Aliae quod non de omnibus istis tanquam de uno, nec de aliquo communi omnibus istis, sed de aliquo primo ad quod alia attribuuntur. [B. Instantiae contra hanc opinionem earumque refutatio] [1.1.97] |{ Sed contra praedicta instatur: si enim substantia ponatur subiectum in metaphysica, de qua passiones metaphysicales ostenduntur, dic ubi demonstratur aliqua conclusio de substantia? Dices quod in principio VII, ubi ostenditur quod substantia est primum ens tripliciter. [1.1.98] Contra: cuius generis est ista passio demonstrata de substantia? Non quantitatis, quia quantitas non inest omni substantiae; nec alicuius generis posterioris, quia illa omnia praesupponunt quantitatem. [1.1.99] Respondeo quod haec passio, scilicet "primum omnium", est relatio; et relatio non praesupponit quantitatem. Quia substantia, si non est prima nisi ut est sub quantitate, ergo non est prior quantitate, sicut homo albus non est prior albedine. [1.1.100] Contra: in V huius ponuntur tres modi relationum tantum, qui praesupponunt quantitatem. [1.1.101] Item, per quod medium fiet demonstratio demonstrans passionem de substantia in communi? Non per definitionem, quia eam non habet et tamen ponitur quod potissima demonstratio est per definitionem , ergo haec non est certissima scientia. [1.1.102] Item, per differentiam, ut medium, nihil uidetur demonstrari de substantia. In qua enim figura hoc fieret? [1.1.103] Ad hoc potest dici quod forte de subiecto scientiae proprie dictae sunt multa uera, quae accipiuntur de libro Posteriorum. Illud enim est subiectum conclusionis demonstrationis qua concluditur passio eius de ipso. Sed accipiendo scientiam aliter, prout est una aggregatio tradita de cognitione multorum cognoscibilium, simplicium et complexorum, principiorum et conclusionum sicut geometria dicitur una scientia , sic subiectum scientiae dicitur unum commune ad omnia illa subiecta scientiae proprie dictae, uel unum primum ad quod omnia alia attribuuntur. Pone enim unam scientiam demonstrantem de figura omnes passiones eius in communi; aliam quae demonstret omnes passiones specierum figurae de ipsis. Haec uidetur subalterna primae, nec in hac aliqua passio ostenditur de figura in communi, et tamen huius subiectum uidetur esse figura in communi, quia illud solum est commune ad omnia considerata in illa scientia. Si haec distinctio est bona, Deus potest poni hic subiectum sicut in theologia, licet nulla passio de se sit demonstrabilis, quia omnia considerata hic reducuntur ad ipsum ut ad simpliciter primum. [C. Quaestiuncula subordinata: Suntne aliqua principia de posterioribus consideratis in Metaphysica?] [1.1.104] Sed siue Deus siue substantia ponatur hic subiectum, numquid de aliis posterioribus hic consideratis sunt aliqua principia simpliciter? Videtur quod non: Quia omnia posteriora, quoad quodlibet quod inest eis, habent causam. [1.1.05] Responsio: de posterioribus uere sunt principia complexa, propositiones scilicet immediatae. Ita enim immediate inest definitio numeri numero sicut anguli angulo. Unde in V, cap. "De per se": "Hominis multae sunt causae", sed quare homo est homo, nulla. Tunc concedo quod posteriora sunt causata secundum se, et quidlibet sui simpliciter; tamen compositiones aliquae de eis non habent alias compositiones priores causas ueritatis per quas possunt demonstrari, alioquin esset tantum unum principium proprium in una scientia, in quo definitio subiecti de ipso praedicaretur. [1.1.106] Contra: per principium aliquod de quantitate demonstrantur passiones quantitatis sicut per principium de substantia passiones substantiae. Igitur si principia sint aeque prima, quia nullum est causa alterius, et conclusiones erunt aeque primo scibiles, et ita aeque primo est scientia haec de substantia et quantitate. [1.1.107] Item, numquid aliqua ueritas complexa increata est causa ueritatis complexae creatae, sicut incomplexa incomplexae, cum nulla sit Deus? [1.1.108] Ad primum: quod principia non sunt aeque prima, licet nullum alterius ueritatis sit causa, sicut patet de unitate et puncto. Nec etiam ambo secundum se aeque nota, quia principia sunt notiora quae habent terminos notiores, et termini unius sunt notiores naturaliter terminis alterius; ita etiam una est uerior alia. Unde immediatorum est ordo in ueritate, licet non causalitas. Sic etiam est de articulis fidei, quorum non omnes sunt aeque primi, quia non sunt de Deo immediate. Et tamen omnes simpliciter sunt principia theologiae et simpliciter indemonstrabilia. [1.1.109] Ad secundum: ueritas complexa causatur a Deo, quia termini causantur a Deo, qui sunt causa ueritatis complexae. Sed non quia "Deus est Deus" ideo "homo est homo", licet a Deo sit homo. SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Nota hic quinque. Primum de ordine nouem generum accidentium inter se: quare specialiter relationis ad alia? Secundum de medio demonstrationis potissimae. Tertium de distinctione scientiae. Quartum, iuxta hoc, quomodo Deus potest poni subiectum? Et hic quaere ad solutionem primi argumenti contra opinionem Commentatoris. Illud enim concludit contra subiectum theologiae. Tam enim ratio faciens fidem conclusionis ex praemissa credita quam demonstratio concludit aliquid de subiecto per medium aliud ab extremis. Quintum, quomodo est ordo principiorum immediatorum? [III. Quomodo Deus potest esse subiectum metaphysicae] [1.1.10] Tenendo quod Deus sit hic subiectum, aliter est hoc ponendum quam ponit Auerroes. Circa quod duo sunt facienda. Primo ostendetur quomodo peccant Auerroes et Auicenna in opinionibus suis, et secundo dicetur modus quo Deus potest poni subiectum in metaphysica. [A. Quomodo peccant Auerroes et Auicenna] [1.1.111] Circa primum sciendum quod Auicenna et Auerroes habent hanc propositionem communem: "nulla scientia probat suum subiectum esse". Secundo, Auicenna dicit tantum philosophiam primam posse probare Deum esse, non naturalem. Tertio, Auerroes ponit e contra quod tantum in scientia naturali hoc declaratur, non in prima philosophia. Quarto, Auicenna ponit Deum non esse subiectum in metaphysica. Quinto, Auerroes ponit genus entium separatorum ibi esse subiectum. [1.1.112] Contra primum istorum arguitur sic: scientia quia demonstrat suum subiectum esse, quia per effectum demonstratur aliquid de causa sic: ex hoc enim quod effectus non potest esse sine tali condicione in causa, effectus non potest esse sine esse causae; ergo causa est. Patet etiam quod primum conclusum de causa per effectum est esse; sed scientia quia praesupponit conceptum aliquem apud intellectum de subiecto, et de illo conceptu arguit primo quod sit, secundo quod alia sibi insunt. [1.1.113] Contra secundum et tertium simul: omnis proprietas considerata de effectu, quam impossibile est sibi inesse nisi talis causa sit, concludit causam esse "quia"; sed tam proprietas considerata in scientia naturali quam in ista de effectu non potest sibi inesse nisi primum mouens sit et nisi primum ens sit; ergo utraque scientia potest probare ipsum esse. Tamen ista immediatius, quia generales proprietates entis creati, secundum quod considerantur hic, magis ducunt in cognitionem positiuam perfectionum primi entis per excellentiam quam speciales condiciones consideratae in aliis scientiis. Quia illae magis ducunt in cognitionem priuatiuam uel aliquam positiuam minus excellentem; minus enim excellens uidetur primitas mouendi tantum quam esse primum ens simpliciter. Unde uterque negetur quoad secundum et tertium, sed magis Auerroes. Hoc etiam probatur specialiter contra ipsum, quia tunc illa quae est simpliciter conclusio in physica, esset hic simpliciter prima propositio omnino indemonstrabilis, et ita physica esset prior ista. [1.1.114] Si dicas: hic non demonstratur propter quid, nihil ad b. Nec in physica. Igitur aequaliter negatur hoc posse demonstrari ibi, sicut hic. [1.1.115] Contra quartum sunt ratio fundata super auctoritatem Philosophi VI Metaphysicae et ultima ratio adducta pro opinione Auerrois cum confirmatione illius rationis posita in responsione ad eam. [1.1.116] Item, contra ipsum arguitur sic: Auicenna concedit quod metaphysica est de Deo cum consideret de ipso, et quod est de ente in quantum ens. Sed metaphysicus non intendit considerare de Deo propter considerationem entis in quantum ens, quia Deus non est principium cognoscendi ens in scientia quia. [1.1.117] Similiter, tunc ultimus finis huius scientiae non esset speculari causas altissimas et primas, nec in actu sapientiae principali esset felicitas naturalis; ergo metaphysica principaliter considerat de ente propter primum ens. Sed illud est subiectum in scientia, cuius cognitio principaliter quaeritur quantum ad proprietates et perfectiones eius, et etiam quantum ad esse in scientia quia; ergo etc. [1.1.118] Ex hac ratione patet quod Deus non consideratur hic ut principium subiecti; sic enim non consideratur aliquid in aliqua scientia nisi sit principium sciendi subiectum in illa, cuiusmodi est nomen respectu propositionis, et natura respectu entis naturalis. Unde glossa ad dicta Aristotelis de VI Metaphysicae, adducta pro opinione Auerrois, parum ualet. [1.1.119] Rationes etiam pro Auicenna principales, de "quia est" et "quid est", nihil ualent, cum metaphysica necessario sit scientia quia de Deo, secundum omnes, quia Deus non est aliter a nobis cognoscibilis. [1.1.120] Rationes uero de passione et principiis bene solutae sunt prius in sustinendo opinionem Commentatoris. [1.1.121] Ratio uero pro Auicenna, facta contra Commentatorem superius, non ualet. Licet enim metaphysica, considerata a parte scibilium, hoc est, si sic sciretur sicut scibilia nata essent sciri, esset scientia propter quid, tamen metaphysica, ut est a nobis scibilis, est necessario scientia quia de Deo, ut patebit. Primam depingit Philosophus; uix secundam tradit. [1.1.122] Ad illud etiam quod arguit Henricus in Summa, XIX, 1, quod "subiectum in scientia debet esse primum scitum", sub cuius ratione omnia alia sciuntur, sicut obiectum respectu potentiae; Deus autem non cognoscitur hic nisi ex effectibus, quia non ex eius cognitione cognoscuntur alia, respondeo quod est uerum de primo scito, primitate principalitatis et intentionis, non exsecutionis. Patet de nomine et uerbo in Perihermenias. [1.1.123] Item, potest sic argui: notitia scientiae et habitus scibilis uirtualiter includitur in notitia subiecti primi et formalis illius habitus, quia in eius notitiam omnia posteriora reducuntur secundum eorum cognitionem. Si ergo ens, et non Deus, ponitur subiectum in metaphysica, sequitur quod notitia sapientialis, quae habetur in metaphysica, uirtualiter includitur in notitia entis. Sed impossibile est cognitionem perfectiorem includi uirtualiter in cognitione imperfectiori. Ergo cognitio entis perfectior est quam cognitio circa Deum et substantias separatas. Cum igitur in cognitione Dei et substantiarum separatarum ponatur felicitas naturalis, ut patet X Ethicorum, sequitur quod felicitas consistit in cognitione entis in quantum ens, quod falsum est, cum illa sit imperfectissima. Sic igitur patet improbatio quarti, et quomodo positio contraria sustineretur, de quo magis patebit inferius, et quomodo ad illa pro quarto respondetur. [1.1.124] Sed contra positionem contrariam sunt dubia alia a praedictis, quae inferius tangentur post responsionem ad quaestionem. [1.1.125] Contra quintum superius argutum est de uniuocatione, quoniam Deo et Intelligentiis non uidetur esse aliquid commune uniuocum secundum communem opinionem; ergo non potest esse aliqua una scientia de aliquo communi Deo et Intelligentiis. [1.1.126] Confirmatur: quia in nullo speciali magis uniuntur Deus et substantiae separatae quam Deus et substantiae corporeae. Ergo si propter aliquam unionem sit totum illud genus entium ponendum unum subiectum, pari ratione et genus substantiarum corporearum. Et confirmatur: quia scientia communis non magis est de una specie quam de alia. [1.1.127] Si uero dicatur quod sit una scientia de illis separatis propter unitatem attributionis, igitur primum erit per se subiectum, uel igitur non magis in speciali de Intelligentiis quam de corporalibus nisi forte quia sunt nobiliora entia, et immediatius attribuuntur ad primum; aut nisi dicatur quod de cognoscibilibus de ipsis in speciali non est a nobis specialis scientia tradenda , et ideo magis congrueret illud modicum, quod de eis est loquendum, dicere in scientia de primo. Tamen quantum est ex natura scibilis, ita esset diuersa scientia a metaphysica sicut de substantia corporea. [1.1.128] Et secundum hoc, diuisio Philosophi de scientiis speculatiuis, VI huius, tenet de traditis et a nobis rationabiliter tradendis, non de omnibus ex parte naturae scibilium. Igitur Intelligentiae non sunt hic subiectum nec pars, sed hic sunt considerandae propter propinquitatem ad primum, cum hoc quod de eis modicam possumus habere notitiam naturalem. [1.1.129] Ad omnes auctoritates Philosophi pro quinto dicendum quod uocat Deum "primas causas" propter multas perfectiones causalitatis, quia angeli secundum ipsum nihil causant nisi mouendo. Ad illud pro illo, patet ex dictis responsio. [B. De modo quo Deus potest poni subiectum metaphysicae] [1.1.130] His sic pertractatis, uidendum est de principali proposito, quomodo scilicet Deus potest esse subiectum metaphysicae. [1.1.131] Et dicendum est quod, supposita distinctione scientiae prout dicitur habitus conclusionis et prout dicitur aggregatio multorum habituum, tam principiorum quam conclusionum, aliquam tamen conuenientiam habentium de qua distinctione patet, scilicet quaestione prima VI huius, Deus potest esse subiectum huius scientiae primo modo propter quid, tam secundum responsionem ad secundam rationem principalem secundum opinionem Commentatoris, quam secundum illam additionem quae superius posita est ad impediendum rationem primam factam contra opinionem Commentatoris. Quoniam sicut ibi dictum est: "si prius naturaliter et aliud potest esse medium sciendi posterius naturaliter et aliud, hoc non est in quantum "aliud", quia hoc accidit, sed in quantum "hoc"," ut ibi patet. Et ideo non cogit illa ratio prima facta contra opinionem Commentatoris. [1.1.132] Similiter potest esse subiectum primo modo in scientia quia. Supposito enim quid dicitur per nomen, si tale est causa talis effectus, ex effectu potest concludi tale, et esse, et hoc esse, et hoc tam quantum ad essentialia quam quantum ad proprietates, et hoc demonstratione quia. Sed nihil potest sic concludi de ipso ex effectu nisi illud sit sine quo non potest esse talis effectus. [1.1.133] Potest etiam esse subiectum scientiae secundo modo dictae. Vel quae tantum aggregat conclusiones de Deo propter quid uel quia ostensas. Et talis scientia, si qua esset, esset una maxime in illo genere unitate subiecti. [1.1.134] Vel quae aggregat multas conclusiones et principia de Deo et aliis attributis ad ipsum ut ad primum, in quantum ad ipsum attribuuntur. Et talis esset una ex unitate subiecti, non sicut prior, sed quia ad rationem subiecti alia attribuuntur, cum consideratio illa de aliquo sit simpliciter prima quae considerat ipsum sub prima ratione sub qua est considerabile. Et ens creatum, licet sit uniuocum sub ratione primi entis, considerari potest in quantum ad ipsum attribuitur. Et ita prima consideratio de omnibus entibus erit talis in quantum attribuitur ad primum ens, non ad substantiam. Igitur si metaphysica est prima scientia, erit de omnibus secundum hanc rationem. Aut igitur considerantur ibi in quantum attributa, quia ex notitia Dei ibi cognoscuntur; aut quia ex eorum notitia Deus cognoscitur. Primo modo esset illa de Deo, et esset scientia propter quid. Secundo modo, quia. [1.1.135] Primo modo natae essent istae res cognosci, et haec scientia esset prima de eis, quia est de eis in quantum attribuuntur ad simpliciter primum. Non sic quod ibi non cognoscerentur res omnes secundum propriam essentiam (aliter enim non cognoscerentur), sed cognitio essentiae ipsarum haberetur in quantum attribuuntur ad ipsum Deum. Talem metaphysicam habet Deus, sed non est sibi scientia, quia non est ex notitia sui discursiue de aliis acquisita; quamuis enim sciat alia esse per ipsum, non tamen scit ea quia scit se quod requiritur ad scire. Talem metaphysicam imperfectam potuerunt forte angeli habuisse si fuissent multo tempore uiatores, et ex notitia naturali Dei potentes discurrendo aliorum notitiam acquirere. [1.1.136] Secundo modo tantum potest homo nunc metaphysicam habere (quidquid sit de notitia naturali Dei beati uel in statu innocentiae), quia nunc "omnis nostra cognitio oritur a sensu" tantum. Igitur sic potuit tradi a Philosopho. Potest igitur prima scientia possibilis homini per rationem naturalem acquiri, et poni scientia quia et de Deo ut de subiecto primo, et de omni ente ut de materia in quantum attribuitur ad primum ens , quae nec supponet Deum esse, nec ab eius notitia incipiet ad cognoscendum alia, licet utrumque oporteret si esset scientia propter quid. Sicut enim in scientia quia, proprie dicta, non praesupponitur de subiecto nisi tantum quid dicitur per nomen, et concluditur tam esse quam quid est, ut praedictum est, similiter potest esse in scientia quia aggregata. Quod enim in alia scientia posset probari Deum esse "quia" et non in tali, esset inconueniens, cum talis consideret effectus ita immediatos eius, sicut aliqua alia. Quare etiam scientia quia non probat propter quid subiectum esse; quare etiam scientia propter quid praesupponit subiectum esse et quid est, cum hoc posset probare per principia subiecti, si habet principia. [C. Dubitationes circa hanc positionem earumque solutio] [1.1.137] Sed circa hanc positionem sunt aliquae dubitationes. [Dubitatio prima] Prima dubitatio est circa hoc quod ponitur Deum esse subiectum in metaphysica, et quod consideret entia ut attribuuntur ad Deum, quoniam consideratio entium in quantum entia uidetur esse prior quam in quantum attribuuntur ad primum ens; igitur erit alia metaphysica prior, quae consideret entia in quantum entia, quam illa quae ponitur de Deo ut de subiecto. Antecedens probatur: Tum quia absolutum est ante respectiuum. Tum quia praemissa est cognoscibilis ante conclusionem et ante rationem conclusionis; et ex esse entium in quantum entia, tanquam ex primo effectu, concluditur esse de Deo. Tum quia ex quo entia, in quantum entia, uidentur cognoscibilia absque illa attributione cum sint absoluta, et respectus non est de essentia absoluti, quae esset illa scientia quae consideraret entia in quantum entia sine tali attributione? Videtur enim quod sit ponenda alia metaphysica. [1.1.138] Item, ita attribuuntur omnia entia in speciali ad primum, sicut in uniuersali, sub ratione entis; ergo illa scientia una est de omnibus, et in uniuersali et in particulari. Confirmatur: quia Deus qui habet metaphysicam propter quid, ita per essentiam suam cognoscit omnia in particulari sicut in uniuersali. [1.1.] Item, tertio sic: non attribuuntur ad primum ens nisi in triplici genere causae, et hoc non necesse secundum ueritatem. Sicut igitur non posset esse metaphysica de eis in quantum attribuuntur primo modo, ita nec secundo. [1.1.140] [Responsio ad primam dubitationem] Ad primam rationem istius dubitationis dicendum est quod illa consideratio, qua considerantur entia in se, prior est prioritate originis sicut probant duae probationes, sed non prioritate intentionis. Et primum subiectum ponitur cuius cognitio principaliter intenditur; uel ad quod, ut ad principium, tota aggregatio multarum cognitionum principaliter ordinatur. [1.1.141] Ad tertiam probationem, dicendum quod illa scientia esset pars metaphysicae. Sicut si traderetur cognitio de materia et forma, et relinqueretur completa traditio de ente naturali, esset physica imperfecta; uel de nomine et de uerbo et nihil de enuntiatione, relinqueretur enim consideratio principalis considerabilis. Non enim esset simpliciter alia scientia, quia illa quae est de primo habet de illis tractare in quantum entia. Unde ubi considerantur in attributione, ibi in se; sed in se considerantur propter primum. [1.1.142] Ad secundam rationem, dicendum quod condiciones principales concludendae de primo ente sequuntur ex proprietatibus entis in quantum ens. Speciales enim condiciones entis non concludunt primo aliquid de ipso, ideo tantum considerat de ente in communi. Contra: quaecumque insunt enti in quantum ens, insunt Deo; igitur per illa non concluditur aliquid de Deo. [1.1.143] Ad tertium: licet non sit necessaria causa respectu esse aliorum, tamen est necessaria causa quod proprietates aliorum insunt ipsis. Quia enim ipse est actus purus, ideo ens diuiditur per actum et potentiam. Contra: quomodo condiciones entis intelliguntur, cum non sint sensibiles? [1.1.144] [Dubitatio secunda] Item, secunda dubitatio: quae est illa ratio in primo ente secundum quam consideratur ut per se subiectum in metaphysica? [1.1.145] [Responsio ad secundam dubitationem] Ad hoc dicendum quod non est ratio naturaliter cognoscibilis. Tum quia haec ratio est accidentalis, ita quod natura eius in se non considerabitur, sicut nec corpus sub motu. Tum quia illa pertinet ad modum scientiae, et ratio subiecti praesupponitur modo scientiae. Tum quia illa ratio communis est omnibus subiectis scientiarum. Tum quia ista ratio nihil ponit in natura eius, sed tantum forte circa cognoscentem uel respectum ad ipsum. Nec etiam est ratio ista primi mouentis; nec de aliqua ratione ad quam peruenit naturalis. Quia quamuis in eodem concurrant primitas mouendi et essendi, tamen ex ratione ipsorum non includitur contradictio quod non necessario eidem inessent. Et ita naturalis numquam ostendit primum ens esse nisi per accidens, ita quod non ostendit aliquod ens esse primum, sed aliquod mouens esse primum; sic nec aliquod ens esse ultimum, sed aliquod ultimum motiuum. Si uero nihil causaret primum ens nisi per mutationem quod forte non est uerum, secundum Philosophum , adhuc efficiens in quantum efficiens dicit rationem uniuersalem respectu mouentis, ut quo scilicet aliquid est. Finis etiam est, non tantum motus, sed entitatis. Unde forte non ponetur subiectum secundum rationem huius duplicis primitatis, sed secundum rationem primitatis unitiuae continentiae excellentis, quae est primitas aliqua formalis. Et secundum istam rationem alia attribuuntur uerissime ad ipsum. [1.1.146] Contra: secundum istam rationem debet poni "subiectum" quae primo concipitur et secundum quam demonstratur primo esse de ipso et omnes aliae proprietates. Sed talis non est haec primitas formalis, quia ista probatur, ut uidetur, per alia prius ostensa ex effectibus. [1.1.147] [Tertia dubitatio] Item, tertia dubitatio est: quare non potest metaphysica ordinari principaliter ad cognitionem primi entis ut ad finem, et tamen esse circa ens in quantum ens, ut circa materiam, "cum materia et finis non coincidant"? [1.1.148] [Responsio ad tertiam dubitationem] Respondeo quod hoc ideo est quia materia, circa quam principaliter agit scientia, est finis eius quantum ad cognitionem perfectam eius, praesupposito quid dicitur, siue quantum ad aliquem conceptum. [1.1.149] [Quarta dubitatio] Item, quarta dubitatio est: cum scientia de ente in quantum ens sit propter quid, quare scientia de Deo est tantum quia? Metaphysica est propter quid, quare etiam de Deo non est scientia propter quid? Nam habita prima proprietate eius de ipso, possunt aliae, ut uidetur, propter quid de ipso ostendi. [1.1.150] [Responsio ad quartam dubitationem] Respondeo quod tota illa scientia propter quid, quae est de ente in quantum ens, ordinatur ad quia de Deo. Metaphysica uero, ut est nobis possibilis nunc, non est principaliter scientia propter quid de Deo. Semper enim prima proprietas habetur quia. Et licet ex illa demonstretur secunda propter quid, tamen secunda non cognoscitur simpliciter propter quid, quia eius cognitio dependet ex cognitione quia primae passionis. [1.1.151] Aliter potest dici quod passio prius conclusa quia de Deo semper est posterior et remotior ab eius essentia, quia propinquior effectui ex quo concluditur, ita quod semper in passionibus proceditur quia. Cuius signum est quia Trinitas, quae illi essentiae singularissimae inest, ex nullo effectu concluditur. [1.1.152] [Quinta dubitatio] Item, dubitatio quinta est: si ens est unius rationis Deo et aliis, quare non potest ens poni primum subiectum sub quo continentur omnia cognita, tam primum quam alia? [1.1.153] [Responsio ad quintam dubitationem] Responsio: dato quod ens sit uniuocum, adhuc principale subiectum erit hic Deus, quia non traditur scientia propter cognitionem de ente in se habendam; tunc enim aequaliter intenderet cognitionem omnium sub ipso, quia propter cognitionem totam eius primo. Sicut in aliis scientiis, numquam principale subiectum ponetur genus, quando de ipso et aliis speciebus traditur scientia principaliter propter cognitionem unius speciei, sed tantum tunc quando aeque primo de omnibus propter cognitionem de genere habendam, quantum ipsum est cognoscibile. [1.1.154] [Sexta dubitatio] Item, sexta dubitatio est: quoniam nihil de quiditate Dei particularius ipso ente a nobis hic concipitur. Immo quaecumque particulatio est per modum descriptionis, ut "animal risibile", sicut cum dicimus "ens primum". Igitur si metaphysica sit de conceptu quem de Deo apprehendimus ut de primo ente cuiusmodi conceptus est ut "animal risibile", sequitur quod sit de ente per accidens. [1.1.155] Item, demonstratio qua demonstratur "primum" de ente, naturaliter praesupponit conceptum primi entis, ita quod non sit ratio in se falsa; sed hoc necesse est praesupponere de subiecto, quia alias "animal inanimatum" posset poni subiectum. Hoc enim non tantum praesupponitur esse exsistentiae, sed ipsi esse quiditatiuo. Unde quod dicitur "per metaphysicam ostenditur Deum esse", si intelligatur de actuali exsistentia, non est demonstratio, nec praemissa necessaria. Si autem intelligatur de esse quiditatiuo, uerum est. Et sic praemissa non erit sumpta de exsistentia creaturae, sed de aliqua proprietate quiditatiue inhaerente, ex qua sequitur "primum" inesse enti, uel "summum", uel "perfectissimum" uel "optimum". Et ex hoc sequitur rationem illam, cui imponitur hoc nomen "Deus", non esse rationem in se falsam, et ita alicuius quiditatis circumlocutiuam, et ita Deum habere entitatem quiditatiue. Sed demonstratio concludens "primum" de ente, cum sit particularis, non potest esse per naturam entis. Igitur demonstratio passionis transcendentis de ente prior est ista, sicut uniuersalis particulari, sicut medium medio, sicut omnis demonstratio de numero in communi est ante illam qua probatur aliquis numerus esse primus. Igitur metaphysica transcendens erit tota prior scientia diuina, et ita erunt quattuor scientiae speculatiuae: una transcendens, et tres speciales. [1.1.156] [Responsio ad sextam dubitationem] Contra: eiusdem est demonstrare conclusionem uniuersalem et particularem de eodem subiecto. Hoc conceditur. Sed quid medium huius demonstrationis? Omnis passio disiuncta inest communi primo et de omni sed non praecise ut commune sed ut in pluribus; sic: ens primum uel secundum, quia entia sunt ordinata; igitur aliquod ens est primum. Sed si uis habere passionem disiunctam, da medium ad probandum omne ens esse primum uel secundum. Negabitur, si negetur ordo. Per quid probatur ordo nisi per speciales quiditates et ita non per ens? Ordo etiam praesupponit multitudinem. Per quid probatur multitudo de entibus? [1.1.157] Aliter uero datur medium sic. Hoc non negatur: omne ens est primum uel nonprimum. Ultra: hoc ens ut lapis non est primum, ergo est nonprimum. Omne ens nonprimum praesupponit ens primum. Sed unde hoc? Hoc enim ex primitate debet probari. Dicetur quod primae passiones entis sunt indemonstrabiles et propositiones immediatae. [1.1.158] Quomodocumque sit de hoc, si de ente primo ostendatur aliqua passio specialis, puta "unum" uel "sapiens", si non ponatur transcendens, uidebitur exire metaphysicam, quia praesupponit cognitionem quiditatum specialium quarum haec sunt. [1.1.159] Unde eiusdem scientiae est demonstrare passionem communem et simplicem conuertibilem cum subiecto, et passionem disiunctam conuertibilem cum subiecto, et alteram partem illius passionis disiunctae de subiecto, demonstratione particulari. Et ideo ipsius metaphysicae est demonstrare passiones entis, ut unum, uerum etc. de ente, si possunt demonstrari de eo, et primum uel secundum de ente, et esse primum de ente. Demonstrare uero aliquid de Deo, ut Deus, et de aliis substantiis separatis considerare secundum se, ad aliam scientiam particularem pertineret quantum est ex parte scibilium. [1.1.160] Contra: finis cognitionis metaphysicae est cognitio entis in summo, et hoc est in primo ente; ergo ad metaphysicum pertinet de primo ente considerare. Item, felicitas est in actu cognoscendi metaphysicali et sapientiali, ex X Ethicorum, et est in cognitione primi entis, ergo etc. [1.1.161] Ideo uitando quattuor esse scientias speculatiuas, et hanc ponendo de Deo, omnia naturaliter cognoscibilia de ipso sunt transcendentia. Finis huius est perfecta cognitio entis, quae est cognitio primi. Sed primo occurrens et notissimum intellectui est ens in communi, et ex ipso probatur primitas et alia, in quibus est consummatio. [1.1.162] Notandum uero pro demonstratione demonstrante passionem disiunctam de subiecto aliquo, quod correlatiua aliqua ut causa et causatum, prius et posterius ex praemissa quae dicit unum illorum inesse alicui, sequitur alterum inesse alii, non de exsistentia sed de esse quiditatiuo. [1.1.163] Notandum etiam quod naturalis demonstrat aliquod mouens esse primum, et ex illa ratione ostensa in se uera, mouens primum ostenditur immobile, incorruptibile etc. Igitur metaphysica et naturalis scientia sunt de eodem per accidens. Sed de Deo est naturalis magis per accidens, quia summa descriptio ad quam peruenit de ipso quasi remotior est a quiditate Dei quam summa metaphysici. Sicut illa scientia est per accidens de homine, quae est de ipso in quantum complexionatus, ut medicina respectu illius quae esset de ipso in quantum homo. Tamen conclusiones eaedem de eodem realiter, quod est "primum ens", possunt probari per medium metaphysicum et physicum, sicut "terra rotunda" per medium naturale et mathematicum. Et illa conclusio dicenda est metaphysica et naturalis, uel simpliciter talis, quale est medium immediatius siue magis per se respectu eius. Sicut "terra rotunda" simpliciter est naturalis, quia medium propter quid simpliciter est naturale; medium mathematicum non est propter quid. Sed quis probabit quod idem est primum mouens et primum ens? Metaphysicus in IV Metaphysicae: "Si idem homo et homo albus" etc. }| [1.2 UTRUM HAEC SIT VERA "OMNES HOMINES NATURALITER SCIRE DESIDERANT"] [] Utrum haec sit uera: "Omnes homines naturaliter scire desiderant". [] Quod non, probatio: [] Quia si sic, ergo naturaliter sciunt se scire. Consequentia patet, quia nihil desideratur nisi cognitum, IX De Trinitate, 4 a. [] Item, si sic, ergo amoto impedimento omnes scirent. Consequentia patet de igne: quia naturaliter inclinatur sursum; statim ascendit sursum si sit extra locum, amoto impedimento. [] Item, si sic, igitur omnes non habent scientiam, uel saltem habens non desiderat, quia "desiderium est respectu nonhabiti". [] Item, aliqui desiderant ignorare, quia aliqua est ignorantia affectata. [] Item, hae sunt rationes Gandauensis in Summa: nihil appetitur nisi sub ratione boni; igitur appetitus non naturaliter inclinatur ad uerum. [] Item, uoluntas distinguitur contra naturam. [] Item, natura determinatur ad unum; igitur uult tantum unum scire. [] Ad primum: scire est commodum intellectus. [] Ad secundum: uerum est de uoluntate, ut libera est. [] Ad tertium: "ad unum in genere. Sicut materia ad quidquid est sub ratione formae", sic intellectus ad scire; sic ignis ad esse sursum, non tamen ad "hoc sursum". [] Ad oppositum est Philosophus in littera per "signum". [I. Argumenta contra probationem Philosophi] [] Contra probationem: quod non maxime diligamus sensum uisus, probatio: illum sensum magis diligimus cuius oppositum magis odimus, II Priorum, cap. illo "Quando autem conuertuntur extremitates" in ultima regula dicitur: "Magis eligendo magis fugiendum opponitur"; sed magis odimus oppositum tactus quam oppositum uisus, quia oppositum tactus destruit animal, non oppositum uisus; ergo etc. [] Item, contra illud quod dicit "uisum maxime facere scire": quia Philosophus, in De sensu et sensato, dicit quod caeci nati habentes auditum sunt magis sapientes quam surdi nati habentes uisum; igitur si sensus magis diligitur, quia est magis cognoscitiuus secundum quod cognitio ordinatur ad scientiam, sequitur quod auditus sit magis diligendus. Si uero non loquitur de cognitione simpliciter, tunc uidetur quod non est ad propositum, quia ex hoc deberet concludere quod naturaliter desideramus scire. [] Item, in sermone Paschae Leo praefert tactum Thomae uisui quoad certitudinem cognitionis. Responsio: non quoad per se et proprium obiectum utriusque, sed forte quantum ad corpus illud Christi experiendum. [] Item, contra hoc quod dicit uisum plures differentias demonstrare: tactus plures demonstrat, quia tactus est duarum contrarietatum, uisus unius. [] Item, Philosophus II De generatione: primae qualitates sunt per se tangibiles; posterius non inuenitur sine priori; igitur ubicumque inuenitur qualitas uisibilis, et qualitas tangibilis, et non e conuerso. Igitur plures differentias nobis demonstrat tactus quam uisus. [II. Responsio propria] [] Responsio ad quaestionem. [] Veritas primae propositionis patet ex dictis in introductione. [] |{ Notandum circa ordinem inuestigandi ueritatem circa scibilia, quod antequam quaeratur de scibilibus, oportet quaerere de modo sciendi, ex II Metaphysicae, et ante hoc an possibile sit scire illa scibilia de quibus determinabitur, et an necessarium. Et ante hoc an contingit nos aliquid scire, et an omnia. Et quomodo? Et ante hoc, an possit sciri nos aliquid scire, uel posse aliquid scire. Nam si non possit istud sciri, frustra quaeritur an contingit nos scire. Quia quaestio ista non est scibilis, contra II Posteriorum. Et ante istud generalius: an possumus scire, id est, certam et infallibilem cognitionem habere de actibus nostris, et de quibus. An de nostro esse; an de uiuere; an de uigilare. An de simplici intelligere; an de scire; an de credere; an de dubitare et opinari; et de caeteris actibus intellectus. An de uelle et nolle et caeteris ipsius uoluntatis. An de sentire et phantasiari, etc. An de actibus motiuae et uegetatiuae, etc. [] Quod non communiter de omnibus uidetur, quia contingentes sunt; igitur non est certitudo de eis quod insunt. [] Item, quidquid ponatur, per quid erimus certi de eis post uiuere? Simile inest nobis quando non insunt, sicut in somno. [] Item, a quo cognoscuntur? Non ab intellectu, quia singularia sunt; nec a sensu, ut patet de multis. [] Item, quomodo cognoscerentur? Aut per essentiam contra hoc quaere in quaestionibus de intellectu , aut per speciem? Quomodo uenient species multorum ad intellectum, quorum numquam fuit species in sensu? Si dicas "cognoscuntur per experientiam": aut igitur, ut prius, per essentiam aut per speciem. [] Item, si certum esset actus inesse, pari ratione et quales essent, et ita semper esset certum quae intellectio et quae sensatio esset uera et quae falsa. [] Contra: de uiuere, Augustinus, XV De Trinitate. De uigilare: Aristoteles IV huius: "Sunt autem quidam qui dubitant" etc. Irrationabiles sunt tales dubitationes, ut "utrum nunc dormimus uel uigilamus. Quaerunt enim rationem principii demonstrationis". De credere: Augustinus XIII De Trinitate, 1 et 224. De dubitatione: XV De Trinitate. [] Videtur quod oportet ponere certitudinem de multis istorum, et hoc sicut de per se notis et primis et indemonstrabilibus. Sunt enim aliquae propositiones contingentes primae in genere suo sicut necessariae in suo, et hoc uidetur Aristoteles uelle IV huius, ut allegatum est, ubi comparat hoc principiis demonstrationis. }| [] Ad solutionem tamen huius quaestionis notandum quod II Physicorum probatur naturam agere propter finem, aliter ibi non accideret error nec frustra. Igitur intendit finem; igitur appetit, et tamen non cognoscit. Igitur est aliquis appetitus sine cognitione. Et cum perfectio sit aliquo modo finis perfectibilis, II Physicorum, quia etiam est finis motus, ideo ponitur desiderium naturale perfectibilis ad perfectionem. Est igitur desiderium naturale in omnibus ordinatis ad finem alium a se, et perfectibilibus perfectione differente a sua essentia. [] Ex hoc igitur procedunt probationes huius propositionis superius positae in prologo. [] Tamen omnes illae rationes Thomae superius positae uidentur ostendere quod illud desiderium sit ipsius intellectus. [III. Opinio Henrici Gandauensis A. Opinionis expositio] [] Contra, Henricus in Summa 24 ad 3 arguit: idem actus specie et eiusdem obiecti specie uidetur eiusdem potentiae; desiderium praecedens cognitionem et sequens est actus idem specie et obiecti, ergo etc. [] Item, 24 in solutione: mouens superius respicit finem uniuersalem, et eius est mouere et inclinare mouentia inferiora in suos actus et fines; igitur uoluntas inclinat alias potentias ad suos fines, sed hoc non potest nisi ipsa appetat illos. [] Item, XV De Trinitate 7 cap.33: uoluntas uult sibi et aliis, sicut intelligit intellectus sibi et aliis. Ad hoc responsio: est de uelle elicito, qui est actus partis imaginis, non de uelle naturali, de quo loquimur. [B. Opinionis refutatio] [] Contra Gandauensem arguo: naturale desiderium consequitur omnem naturam ordinatam ad finem alium a se et perfectibilem perfectione alia a se; igitur per aliquid commune omnibus. Illud non potest poni uoluntas. [] Item, intellectus, si esset sine uoluntate, esset perfectibilis et ad talem finem ordinatus. [] Item, anima naturaliter desiderat uniri corpori, ut uidetur. Illud desiderium inest immediate essentiae animae, quia sic immediate unitur. [] Istae rationes conceduntur. Quod non omne desiderium in homine est tantum uoluntatis, et tamen uoluntas naturaliter primo appetit suam perfectionem et ex consequenti omnium inferiorum sine quibus sua perfectio haberi non potest. Unde homo primo naturaliter uult se intellectu, et uoluntate ex consequenti. [] Ideo respondendum est ad rationes Henrici de Gandauo. [] Ad primum argumentum. Minor est falsa, "quod est actus". Item, non est nisi boni commodi, non ut potentia obiecti, quia non est potentia, sed ut aliquid est sui finis naturalis. Quid igitur est appetitus grauis? Numquid grauitas? Numquid relatio, quae est potentia, uel alia relatio? Circa hoc stude. [] Ad secundum argumentum. Ad maiorem: non inclinat illa contra naturam, igitur secundum naturam. Ergo in eis est inclinatio naturalis ad illud ad quod a superiori mouente inclinantur, et ita ipsa appetunt et non illud mouens. Ultra, cum dicitur: "hoc non potest" etc., falsum est. Quia tunc Deus naturaliter appeteret perfectiones creaturarum; uel si non ipse quia non mouet nisi uoluntarie , tunc sol appeteret naturaliter perfectionem particularis agentis. Quod uidetur falsum, quia tunc si illud agens illam non consequeretur, sol uideretur imperfectior. Sicut enim nonconsecutio desiderati desiderio elicito siue in se siue in alio, eo modo quo desideratur, contristat desiderantem, ita uidetur quod nonconsecutio naturaliter desiderati, in se uel in alio, ponit aliquam imperfectionem in desiderante. Sol non est imperfectus si aliquod inferius non consequatur finem. Igitur finis mouentis inferioris est finis superioris, indigens non perficiens, sicut nos sumus finis creatorum. Ad talem autem finem naturale desiderium non est, sed tantum ad finem perficientem. [IV. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum principale in contrarium dicendum quod consequentia teneret si illud desiderium sciendi esset ipsius uoluntatis actus elicitus. Sed non est; immo illud desiderium sciendi est quaedam inclinatio naturalis ipsius intellectus ad sciendum, cuius est etiam naturaliter delectari in scientia cum habetur, sicut quaelibet potentia habet naturalem inclinationem ad suam perfectionem et delectatur in ipsa cum habetur. [] Hoc tamen quod praedicitur de delectatione dubium est, licet illud dicat Auicenna VIII Metaphysicae cap. ultimo: "Scias quod delectatio cuiuscumque uirtutis plena est acquisitio suae perfectionis" etc. Item, delectatio perficit operationem ut accidens inseparabile; igitur eiusdem subiecti est. [] Responsio: omnis delectatio est uirtutis appetitiuae passio ex placenti percepto. [] Contra: quomodo tunc corrupta uiolenter delectabitur? Responsio: non delectatur secundum uoluntatem, sed secundum propriam appetitiuam consequentem tactum. Omni enim potentiae apprehensiuae correspondet propria potentia appetitiua elicitiua actus appetendi, non solum appetitus naturalis; nec illius est delectari. Lapis enim non delectatur deorsum. Unde delectatio tantum uidetur esse eius cuius est desiderium elicitum. Unde de naturali desiderio ad propositum non tantum est dubium illud de delectatione sed etiam impertinens. [] Cum accipitur "nihil desideratur nisi cognitum", uerum est de desiderio elicito ab ipsa. Nam uelle naturale unius rationis est in uoluntate et in lapide. Nec enim uoluntas damnati aliquem actum amoris elicit in Deum, quem naturaliter amat, nec uoluntas paruuli circa beatitudinem. Tamen aliquod uelle elicitum a uoluntate, praesupposita cognitione, potest dici naturale, quia est secundum inclinationem naturae; sicut uelle dicitur uirtuosum, quia est secundum inclinationem uirtutis. Sed iste non est propriissimus modus desiderii naturalis uoluntatis. [] Ad secundum argumentum: illud uerum est de desiderio consequente formam et perfectionem primam, non autem de desiderio praecedente formam primam. Et nota de aequiuocatione potentiae et desiderii superius in lectione. [] Ad tertium dicendum quod propositio intelligitur de omni homine secundum se considerato, sicut anima secundum se semper est nuda ab omni cognitione; et sic consequens est uerum quod omnes homines non sciunt secundum se considerati. [] Vel aliter: quod desiderium etiam est respectu habiti ne generetur fastidium, sicut dicit Glossa Petri I: In quem desiderant angeli prospicere.a Illa glossa loquitur de desiderio quod est actus elicitus a uoluntate, et illud forte non manet cum desiderato IX De Trinitate ultimo: "Appetitus inhiantis fit amor tenentis". SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: "et cognitae dum tenet atque amplectitur placitam prolem id est notitiam gignentique coniungit". [] An sicut imperfectum fit perfectum idem manens in substantia, an quod desiderium corrumpatur, quia est sicut actualis motio quae corrumpitur adueniente termino, dubium est. Sed desiderium naturale non corrumpitur habito ipso uolito, quia tunc ipsum esset principium appetendi suam corruptionem, sicut arguitur de priuatione SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: ubi dicitur sic: "Cur cernere desiderant cuius faciem cernere non cessant nisi quia contemplatio diuinae praesentiae ita angelos beatificat ut eius semper uisa gloria satientur et semper eius dulcedinem quasi nouam [in]satiabiliter esuriant". I Physicorum. Unde idem omnino uidetur desiderium naturale et delectatio naturalis. Quod ex hoc patet, quia Philosophus probat primam propositionem per dilectionem naturalem sensuum, quos non appetimus tantum nonhabitos, sed habitos amamus. [] Ad quartum dicendum quod stant simul quod homo naturaliter desideret scire, et tamen quod actualiter et uoluntarie uelit contrarium. In nobis enim uoluntas ex libertate potest contra inclinationem naturalem moueri, numquam tamen per se uult non scire, sed per accidens, quia aliquid aliud magis uult actu elicito ut pigritiam uel nonremorsum conscientiae quam scire ad quod est inclinatio naturalis. [V. Ad argumenta adducta contra probationem Philosophi] [] Ad illud contra "signum" Aristotelis, dicendum quod fallit per instantiam, quia "melius est bene uiuere quam uiuere". Et tamen magis odimus oppositum uiuere quam oppositum bene uiuere, quia oppositum uiuere destruit et uiuere et bene uiuere. Unde Philosophus VII Topicorum glossat illam propositionem sic: nisi cum alterum infert alterum. Et uult quod illa regula non tenet quando magis eligendum includit minus eligendum. Sicut in exemplo posito: bene uiuere includit uiuere. Et similiter in proposito, sensus uisus includit sensum tactus, et oppositum tactus destruit et tactum et uisum. [] Ad aliud dicendum quod uisus magis facit ad cognitionem per se, siue ad scientiam, quae est per inuentionem, sicut uult Philosophus ibidem. Et ad Philosophum dicendum quod, sicut ipse uult, auditus per accidens solum magis facit ad cognitionem, siue ad scientiam quae est per doctrinam, in hoc quod uox audibilis, quae mouet auditum, est significatiua conceptuum. Et hoc accidit uoci secundum quod mouet auditum. Si enim eaedem uoces formarentur quae modo, et non essent signa instituta conceptibus, auditio earum nihil iuuaret ad disciplinam. Si etiam signa uisibilia essent imposita ad significandum conceptus omnes, sicut de multis habent monachi, uisus tunc per illum modum conferret ad scientiam per quem nunc confert auditus. Sed uoces sunt signa promptissima, et propter hoc uidetur lingua data hominibus, II De anima. Sic patet quomodo auditus per accidens facit ad scientiam, quia suum obiectum ex institutione factum est signum conceptus, per quam institutionem nihil sibi accrescit. Unde per accidens auditus facit magis scire; uisus autem per se et directe, mediante lumine naturali ipsius intellectus. [] Ad aliud: quod uerum est quod tactus est duarum contrarietatum, et uisus unius. Et ex hoc forte sequitur quod tactus non est simpliciter unus sensus. Tamen ex hoc non sequitur quod tactus plures differentias rerum demonstret, quia obiectum ipsius uisus, scilicet lux et color, in pluribus corporibus reperitur quam omnes qualitates tangibiles, si essent mille. Et quia cognoscimus substantias per accidentia sua, et obiectum uisus in pluribus corporibus reperitur quam obiectum tactus uel alicuius alterius sensus particularis, ideo uisus plures res demonstrat et magis facit ad scientiam, et ideo magis diligitur. [] Ad ultimum dici potest quod illud habet ueritatem, quando prius est de essentia posterioris, sicut animal de essentia hominis. Sic non est in proposito. Qualitates enim illae primae non sunt de essentia lucis. Similiter illae qualitates tangibiles non sunt simpliciter primae, sed primae sunt respectu susceptibilis earum, scilicet lucis et coloris, cuiusmodi sunt haec inferiora. Immo simpliciter male allegatur auctoritas illa. Dicit enim ibi quod quaerit principia corporis sensibilis, et illud est tangibile. Ideo solae contrarietates secundum tactum faciunt species corporis de quo ibi intendit. Sequitur post: "Quamuis uisus prior tactu, quapropter et subiectum prius", id est obiectum, "sed non est" obiectum uisus "corporis tangibilis passio secundum quod tangibile, sed secundum aliud"; etsi contingit natura prius, scilicet secundum aliquam naturam communem corpori generabili, de quo ibi intendit, et corpori caelesti, cuius est natura perspicui forte. [1.3 UTRUM PRUDENTIA SIT IN BRUTIS] [] Utrum prudentia sit in brutis. [] Quod non: [] Tum quia "prudentia est recta ratio agibilium", VI Ethicorum; bruta non habent rationem. [] Tum quia prudentia includit prouidentiam de futuris ex memoria praeteritorum, quod non potest esse sine collatione praeteriti ad futurum; conferre autem est ipsius rationis. [] Tum quia nihil cognoscunt nisi per sensus; sensus non est per se nisi sensibilium propriorum et communium. Nociuum et utile, circa quae est prudentia, nec sunt sensibilia propria nec communia, ergo etc. [] Oppositum uult Philosophus in littera. [I. Ad quaestionem] [] Responsio: quod prudentia est in brutis metaphorice. Et hoc non respectu illorum quae prosequuntur uel fugiunt ex naturali instinctu (sicut agnus sequitur matrem et fugit lupum, et hirundo facit nidum, et formica colligit grana contra hiemem): tum quia ista non fiunt ex memoria (formica enim generata in aestate numquam meminit hiemis, et grana colligit), memoria autem est pars prudentiae brutorum (hic in littera); tum quia talia quae sunt ex naturali instinctu consequuntur totam speciem necessario, et circa illa non contingit sic et aliter agere. [] Prudentia autem sicut in nobis est habitus consiliatiuus, non de fine sed de his quae sunt ad finem, non circa necessaria sed contingentia, ita et in illis est circa illa quae possunt sic et aliter facere. Puta quod congreget uel reponat in hoc loco uel illo, et ex hoc cumulo uel illo ex memoria loci ubi primum granum reposuit, et cumuli unde primum sustulit, et quod aranea magis facit telam in loco ubi maior copia muscarum, uel hirundo nidum ubi est difficilior accessus. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad argumenta. [] Ad primum: quod illa est definitio prudentiae proprie dictae. [] Ad aliud: in littera "parum experimenti participant"; et sicut aliquo modo habent experimentum, ita et collationem aliquam, licet non illam quae appropriatur rationi quae est per discursum a noto ad ignotum. [] Ad tertium: per cognitionem sensitiuam interiorem potest aliquid cognosci quod non cognoscitur per sensum exteriorem, licet forte species illius sit in sensu exteriori. Sicut ponitur de cognitione substantiae per intellectum, quam nullus sensus cognoscit, licet secundum quosdam substantia multiplicet speciem suam cum specie accidentis. Quod autem sensus non cognoscat per illam speciem, quae tamen est in ipso, hoc est propter defectum uirtutis cognoscitiuae, non speciei repraesentantis; sicut medium non uidet colorem, licet ibi sit species coloris. [III. Instantia de collatione praeteriti ad futurum in brutis] [] Contra responsionem ad secundum argumentum: bruta multa faciunt ex cognitione eodem modo quo fierent ab homine cognoscente per discursum rationis; ergo uidentur habere similem cognitionem. Antecedens patet: sicut homo syllogizans argueret "per breuiorem uiam peruenitur ad intentum, haec est breuior, ergo etc." et ex tali discursu breuiorem eligeret ad aliquid obtinendum, similiter uidetur canis eligere prosequendo leporem, et sic in aliis. [] Ad hoc dicitur quod licet similiter agant quaedam, sicut homo ex deliberatione ageret, non tamen oportet quod similem cognitionem habeant. Nam illud, quod eligitur ex deliberatione, posset etiam idem non eligi ex deliberatione, sed ex solo appetitu sensitiuo. Et similiter fieret utraque actio exterior, sed non similiter foret uterque dominus suae actionis. [] Contra hoc: ergo a simili, possunt bruta agere quasi haberent prudentiam siue collationem praeteriti ad futurum, licet nullam habeant. Prouidet enim formica contra hiemem quasi cognosceret hiemem futuram. Cum tamen hoc non uideatur cognoscere, cum non habeat esse in se sed tantum in sua causa (uel necessaria si est necessarium, uel contingenti si est contingens), non uidetur quod futurum, ei cui est futurum, posset esse cognitum (necessario uel probabiliter coniecturando) nisi ex causa. Cognitio autem effectus per causam est per collationem proprie dictam, quae negata est a brutis. Ergo prudentia, illo modo quo est in illis, non uidetur esse prouidentia futurorum ex memoria praeteritorum. [IV. Responsio addita] [] |{ Respondeo quod illud potest concedi quod, cum in omni actione agantur et non agant, et ideo nullius actionis sunt domini proprie, nihil agunt prouidendo sibi respectu futurorum ex memoria praeteriti, sed uidentur, quia similiter agunt ex natura quasi sic mota agerent. [] Contra: quomodo ergo ponit Aristoteles gradus cognitionis in brutis? Responsio: quod secundum ueritatem omnia bruta carent prouidentia futurorum per cognitionem. Sed quaedam tantum praesentia cognoscunt et nullum instinctum habent ad faciendum illa quae utilia sunt in futurum. Quaedam cum cognitione praesentium instinctum habent ad operandum, quasi futura prouiderent; tamen necessario agunt, non ex praecognitione nec libere. Unde tantum similitudinarie prudentia sunt. [] Sed tunc quaeres forte, quare talia non consequuntur totam speciem. Responsio: quod difforme est pertinet ad sensum, puta ex hoc cumulo colligere grana et hic reponere; sed quod uniforme, ex instinctu naturae est, puta simpliciter colligere quasi prouidendo. Unde sensus administrat instinctui naturali. [] Sed ex hoc uidetur sequi quod minus sint prudentia quoad difforme quam quoad uniforme, quia in apprehensione sensitiua nullus ponit prudentiam; quod autem difforme ibi est, pertinet praecise ad sensum. [] Aliter uero potest saluari intentio Aristotelis, quia ipse nihil loquitur de prouidentia futurorum sed tantum de memoria, et ex hoc concludit: "Et propter hoc alia prudentia sunt", quasi ille non sit gradus alius ultra memoriam. [] Notandum ergo quod hic non distinguit inter phantasiam et memoriam, nec inter sensum et aestimatiuam; et omnis potentia apprehensiua habet propriam appetitiuam; igitur omne animal habet duplicem appetitum, unum sensitiuae, alium aestimatiuae; ergo omne animal sicut habet sensum, ita aliquam aestimatiuam. [] Sed ubi istae uirtutes sunt sine aliis retentiuis, ibi nec est apprehensio nec appetitio conuenientis sensibilis nec conuenientis naturae, sed nec sensibilis quod pertinet ad aestimatiuam, nisi tantum in praesentia sensibilis. Prosequens autem tantum aliquid praesens, nullus ponit prudens proprie, nec similitudinarie. [] Quae autem habent phantasiam retentiuam speciei sensibilis et memoriam retentiuam speciei conuenientis aestimati, si in absentia actu phantasietur de sensibili, actu etiam aestimabit de conuenienti. Et licet appetitus phantasiae non impellat quia forte phantasiatum non est delectabile sensui tamen si est conueniens naturae, appetitus aestimatiuae impellet. Et tunc ex tali memoria et aestimatione et appetitu, prosequendo absens, non delectabile sensui sed conueniens naturae, est actus bruti simillimus actui prudentiae in nobis, quia quantum ad exsecutionem similis. [] Si enim non prosequeremur ex prudentia, sed post apprehensionem alicuius conuenientis per longam deliberationem determinassemus illud esse conueniens, et quia tale prosequeremur, non quia delectabile, nihil uidetur eis deesse nisi ista deliberatio. Sed propter hoc non est dissimilitudo in prosequendo. Sicut dicitur supra, multa non deliberando agimus, similiter quasi deliberaremus; summa similitudo est, si illud conueniens est conueniens eis, non pro tunc utendo quando quaerunt, sed pro futuro; tunc enim uidentur prouidere. Sed numquam hoc faciunt propter cognitionem futuri, sed propter cognitionem nunc praesentem in aestimatiua de aliquo praesenti uel praeterito. [] Sed contra hoc obicitur sic: quare magis occurrit eis unum phantasma mouens quam aliud? Responsio: quod fortius fuit impressum, primo occurrit, cessantibus motibus sensibilium exteriorum. [] Item, arguitur: quare non nunc, sicut alias, mouetur phantasia et aestimatiua? In hieme enim non colligit formica grana. SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Dicendum quod uel instinctu agentis in aestate, non in hieme; uel si ex memoria aestimati simul fuit in memoria per multum tempus quod non aestimat modo nec sentit esse; similiter oportet simul esse in sensu derelicto temporis. Item, quare fugit delphinus contra tempestates, dato quod illas prius non senserit? SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Dico quod uel instinctu naturae uel aliquid sentit in se mutare. Item, tunc quandocumque cessabunt uehementiora sensibilia extra, impellet phantasia et aestimatiua; et semper idem faciet quodlibet animal. Item, numquid cognoscit praeteritum sub ratione praeteriti, siue tantum praesentis, sicut est phantasiae cognoscere. Quaere responsiones. SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Nota quod bruta non habent memoriam, quia non apprehendunt aliquid nisi cuius speciem habent apud se, et hoc non in quantum praeteritum; memoria autem est respectu actus praeteriti ut praeteritum, sicut respectu primi obiecti, quod non conuenit brutis. [1.4 UTRUM EX EXPERIMENTIS GENERETUR ARS] [] Utrum ex experimentis generetur ars, sicut uidetur uelle Philosophus in littera. [] Quod non: [] Secundum Philosophum in littera: habere quod in multis singularibus, experimenti est; habere quod in omnibus, artis; sed ex multis non possunt concludi omnia, sed est consequens; ergo etc. [] Item, in littera habetur quod experti sciunt quia solum, artifices uero propter quid, sed ex cognitione quia non concluditur cognitio propter quid. [] Item, si ars fit ex multis experimentis, quaero: quam circumstantiam causae dicit ly ex? Non causae formalis, nec finalis, constat. Ergo uel materialis, uel efficientis. Non primo modo, quia materia est pars rei et immanet rei factae; cognitio experimentalis est singularium, quae non est pars cognitionis uniuersalis, quae habetur per artem. Nec secundo modo, quia tunc aut sicut ex efficiente uniuoco, et tunc effectus et causa essent eiusdem speciei, quod falsum est; aut sicut ex efficiente aequiuoco, et tunc efficiens esset nobilius effectu, quod falsum est, quia ars est nobilior experimento. [] Item, secundum opinionem Platonis, ars et scientia inest homini a natura; ergo non generatur sic ex experimentis. Probatio antecedentis est quod Plato quaesiuit ab uno puero directe geometrica, qui numquam didicit eam, qui recte interrogatus de principiis et conclusionibus geometricis recte respondit ad omnia. Sed tunc arguitur: nullus recte interrogatus recte respondet ad ea quae ignorat; sed ille puer recte interrogatus recte respondit ad ea, et tamen numquam didicit; ergo etc. [] Item, non uidetur ex littera quod ex uno experimento generetur ars, sicut nec ex una memoria experimentum; ergo necessario ex multis. Sed multa experimenta sunt multae cognitiones eiusdem speciei, multorum singularium in eadem specie; quae cognitiones, cum sint accidentia eiusdem speciei, non possunt simul esse in eadem potentia experimentatiua, scilicet cogitatiua uel alia, quaecumque sit. Ergo numquam ex experimentis, cum non possint plura esse simul, generatur ars, ergo etc. [] Item, Augustinus 83 Quaestionum quaestione 98: "ex sensibilibus non est exspectanda sincera ueritas". Quod probat primo quia omne sensibile est continue mutabile, sed de talibus non est certa apprehensio sensitiua; et si sic, numquam ex talibus habetur experimentum, et per consequens nec ars. [] Item, arguit Augustinus ibidem secundo: cum omnia sensibilia sentiantur per species, non potest sensus percipere an patiatur ab obiecto uero uel tantum a specie. Sed a potentia nulla apprehensiua exspectanda est certa ueritas quae non potest discernere inter obiectum uerum et falsum. Ergo ex cognitione experimentali sensitiua numquam habetur certa cognitio uniuersalis, cuiusmodi est ars. [] Oppositum uult Philosophus in littera, et in II Posteriorum cap. ultimo, ubi ponit eundem modum generandi artem sicut et hic. [I. Ad quaestionem] [] Dicendum quod dupliciter generatur scientia: per inuentionem et doctrinam; sed illa per inuentionem prior est. Nullus enim docet, nisi qui uel didicit per doctrinam uel per inuentionem. Et si per doctrinam, adhuc habuit ab alio prius sciente. [] Est autem de istis duobus modis addiscendi sicut de sanatione. Quandoque enim natura est ita potens quod sine adiutorio extrinseco inducit sanitatem. Quandoque indiget adiutorio extrinseco, sed adhuc illud extrinsecum non est nisi instrumentum, et natura principaliter est sanans. [] Ita in quibusdam, naturale lumen intellectus est ita potens quod ex se sufficit quod applicet principia ad conclusiones, et tunc dicitur scientia acquiri per inuentionem. Quandoque non potest, et tunc iuuatur ex quibusdam signis sensibilibus propositis sibi a docente, per quae docens exprimit applicationem quam apud se habuit. Et addiscens concipit, et in uirtute luminis proprii conclusioni consentit, quam deductam esse uidet ex principiis sibi prius notis. De generatione ergo per inuentionem determinat hic Philosophus. [] |{ Sed hoc non est uerum, scilicet quod tantum de ista determinetur hic, quia addiscens non potest addiscere nisi cognoscat ad quid instituta sunt signa quae proponit docens, et nisi illa signata aliqualiter concipiat. Igitur tam quantum ad apprehensionem simplicem est sibi necessaria cognitio sensitiua, quam quantum ad cognitionem principiorum per modum occasionis, quam etiam quantum ad cognitionem conclusionis quia uera est. Nisi enim eam nouerit per experientiam, tantum credet docenti asserenti eam. Nec sciet eam quia, nec propter quid donec demonstretur. Et talis fides sufficit ad demonstrationem addiscendam ab alio plus quam ad per se inueniendam. Quia non inueniretur per se forte nisi praesupposita certa cognitione quia, qua habita quaeritur causa inuenienda per uiam diuisionis. }| [] Ubi sciendum quod prima operatio intellectus, ut habetur III De anima, est apprehensio simplicium, quam consequitur compositio et diuisio ut actus secundus, et argumentatio ut tertius. [] Simplicia autem, si sint sensibilia, non possunt intelligi in uniuersali, nisi prius sentirentur in singulari. Quod probat Philosophus, I Posteriorum, quod "deficiente sensu, deficit scientia de sensibilibus illius sensus, quam impossibile est accipere". [] |{ Hoc dubium est, quia forte secundum Auicennam VI Naturalium, parte 115, et secundum Augustinum, si quis uiueret et nihil umquam sensisset et esset in statu perfectae aetatis, cognosceret se uiuere et esse. Ergo hoc saltem certum est quod cognitionem intellectiuam non praecedit sensitiua ut origo, etiam si aliunde posset oriri. }| [] Si autem illa simplicia non sunt sensibilia, puta substantiae et intentiones secundae et huiusmodi, tunc talia concipiuntur ab intellectu: primo actu intellectus, non sine apprehensione sensibilium ex quibus cognoscuntur; uel per discursum; uel quaedam illorum, eo quod multiplicant species suas cum speciebus sensibilium, secundum diuersam opinionem. Igitur nullo actu intellectus cognoscitur aliquid a nobis nisi praecesserit cognitio sensibilium in sensu. Hac autem cognitione preexsistente, generantur consequenter cognitiones posteriores in sensu communi et phantasia. Et ulterius, quia illud quod exsistit in uirtute phantastica ut ibi exsistit est improportionatum ut moueat intellectum possibilem, secundum quosdam, ideo attribuitur ei aliqua forma ab intellectu agente uirtute cuius potest mouere intellectum possibilem. Ille igitur sic, conceptis simplicibus, potest uirtute propria ipsa componere uel diuidere. Conceptus autem tales complexi, si sint primorum principiorum, cognoscuntur esse ueri lumine naturali intellectus, quia "principia cognoscimus in quantum terminos cognoscimus", ex I Posteriorum. Possunt etiam cognosci quia ueri sunt ex frequenti cognitione sensitiua et memoratiua et experimentali, per quas cognoscimus terminos talis principii in suis singularibus in re esse coniunctos, sicut sensus frequenter uidit hanc totalitatem et hanc maioritatem coniungi. [] Sic ergo patet qualiter cognitio experimentalis ualet ad cognoscendum illud quod est principium artis et scientiae, de quo habetur II Posteriorum, quia et propter cognitionem simplicium quae cognitione sensitiua apprehenduntur, et propter cognitionem ueritatis in compositione, sicut prius dictum est. [] Quoad primum non est cognitio experimentalis siue frequens acceptio sensibilium necessaria, sed aliqua apprehensio sensibilis; et [] ita necessaria quod sine illa impossibile est uel simplex, quod est terminus principii, uel compositum ipsum ab intellectu concipi. Et idem etiam aeque uerum est de conclusione sicut de principio. [] Quoad secundum iuuat cognitio experimentalis, ut citius assentiatur principio affirmatiuo, si per sensum cognoscatur coniunctio extremorum in singularibus; negatiuo, si disiunctio. Sed non est necessaria nec ipsa nec aliqua apprehensio sensitiua. Licet enim numquam per aliquem sensum uideatur haec affirmatio uel negatio, nec eorum separatio in re, si tamen ex sensibilibus apprehendatur affirmatio uel negatio, et intellectus componat hanc propositionem "de omni affirmatio uel negatio uera", assentitur isti. Et etiam ubi sensus percipit coniunctionem singularium terminorum in re, adhuc certius adhaeretur principio complexo per lumen naturale intellectus quam propter aliquam apprehensionem sensus. [] Si enim in apprehensione sensus esset error, et intellectus iudicaret sensum errare in hoc, et tamen a sensu errante acciperet notitiam simplicium, et illa componeret ex sua uirtute, adhuc intellectus circa illud principium non erraret quantum ad ueritatem compositionis. [] Quoad conclusiones, sicut praedictum est, cognitio sensitiua necessaria est propter apprehensionem simplicium, sicut prius dictum est. Sed quoad ueritatem compositionis interdum iuuat cognitio [] experimentalis ex frequenti memoria genita, et hoc tantummodo quia conclusio uera est. Et ulterius, cum intellectus assentiat conclusioni quia uera est, ex frequenti acceptione sensibilium, et considerat illud cui assentit non esse per se notum, nec primum principium, cognoscit illud esse uerum, habens causam, et sic excitatur ad inquirendum propter quid illius ueri. [] Unde experti, de conclusione quia est, uidentur se habere circa illam sicut admirantes, nescientes adhuc causam eius quod cognoscunt quia uerum est, et ex hoc incipiunt philosophari et causam inquirere. Admiratio tamen minus est quam cognitio experimentalis, quia admiratio potest esse ex unico actu sentiendi, cum adhuc non habeatur pro certo quia ita semper est. [II. Ad primum et secundum argumentum principale] [] Ad primum argumentum potest dici secundum Philosophum, VIII Topicorum, quod inducenti in multis singularibus oportet uniuersalem concedere, uel ferre instantiam, alioquin proteruit respondens. Expertus habet cognitionem in multis, et in nullo fertur instantia; igitur potest accipere, quia ita est de omnibus. [] Contra: quamuis dialectice concedatur respondenti secundum artem nunc dictam, tamen scientia non generatur per hoc. Nam licet ita sit in multis, non est necesse ita esse in omnibus, quamuis [] nesciat quis instantiam ferre. Et quamdiu non est necesse ita esse in omnibus, non est firma adhaesio quod ita sit in omnibus. [] Ad hoc dicendum quod argumentum probat uerum quod experimentalis cognitio, quantumcumque frequens, non infert necessario ita esse de omnibus, sed tantum probabiliter. Et ex hoc sequitur quod non sit sufficiens causa ad generandum artem uel scientiam quod concedi potest sed tantum coadiuuans et occasio. [] Per hoc etiam dicitur ad secundum, quod ex experimento non sequitur propter quid notitia scientifica, sed quia. SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Sed experto quia ita est de principio sufficit quod illud non cognoscitur propter quid et statim notum est experto de conclusione quia ita est. [] Experimento cognoscenti quia est, datur occasio inquirendi causam, et sic inueniendi propter quid, et per consequens sic esse in omnibus singularibus. Unde expertus per singularia arguit per simile quod sic est de uno singulari et de pluribus; et sicut est in multis singularibus, sic est in omnibus. [] Quod autem simile sit de uno singulari et de aliis, inde accipitur quod hoc subiectum comparatur ad praedicatum, non secundum accidens nec secundum illud in quo differt ab alio singulari, sed per se et secundum naturam sui communis. [] Contra: quomodo per experientiam sciam quod praedicatum inest multis singularibus per naturam sui communis, cum contingat dubitare de aliquo singulari nonuiso quod ipsum non consequitur praedicatum? [] Item, supponere quod singulare per naturam communis, in qua assimilatur alii singulari, sit tale, hoc est supponere quod commune sit tale per se. Sed hoc est petere, quia illius notitia accipitur a singularibus. [] Similiter arguitur confirmando secundum argumentum principale: si enim quia in multis singularibus uisum est hoc consequi illud, ideo arguitur ita esse in omnibus quasi causaliter, hoc non tenet nisi quia natura communis est per se causa illius in communi. Sed illud est dubium magis uel aeque cum conclusione. [III. Solutio plenior quaestionis A. De generatione scientiae: Tres opiniones] [] Ad completiorem ergo et ampliorem solutionem istius quaestionis, sciendum est primo quod modum ponendi Aristotelis de generatione scientiae in nobis per experimentum et inuentionem negant tres opiniones. [] [Opinio antiquorum: Heracliti] Quarum una est de ueritate apparentium propter mutabilitatem sensibilium et deceptionem sensuum, quae fuit opinio antiquorum dicentium omnia apparentia esse uera, de quorum opinione habetur IV huius. Et probabilitas opinionis tangitur in 6 et 7 argumento quae sunt Augustini. [] [Opinio Auicennae] Secunda est opinio Auicennae de influxu specierum ab Intelligentia, quam ponit IX Metaphysicae suae, quam improbare non est praesentis negotii. [] [Opinio Platonis] Tertia est opinio Platonis, ponentis scientiam esse nobis innatam; cuius una ratio ponitur superius in arguendo ad quaestionem, et est ratio quarta ad quaestionem. [] Alia uero ratio eiusdem innuitur I Posteriorum, quae est talis: nullus, quaerens ignotum, inueniet nisi a casu. Quia etiam si inuenerit, nesciet quod illud quaesiuit. Ergo omnis addiscens, quaerens aliquid, prius sciuit illud. [] Confirmatur: quoniam non uidetur quod natura sit minus sollicita de homine quam de brutis. Immo per Philosophum II Caeli et mundi, perfectiora superiora perfectionem suam acquirunt paucioribus, ut orbis superior, quam inferiores. Sed sensus in brutis statim acquirit suam perfectionem unico actu. Ergo multo magis intellectus in hominibus. [] [Contra opinionem Platonis] Contra hanc opinionem Platonis arguit Aristoteles II Posteriorum, cap. ultimo sic: "Inconueniens est cognitiones certissimas demonstrantem latere"; sed antequam addiscamus, non percipimus eas in nobis; ergo non sunt ibi. [] Confirmatur maior: quia habitus intellectualis, etiam debilissimus, non est in nobis quin certi simus de illo quod nobis inest; nec latet. Omnis enim opinans, dubitans et credens, certus est se opinari, dubitare et credere. Unde Augustinus XIII De Trinitate cap. 1 et 241: "Fidem unusquisque in se uidet", et caetera ibi quae habentur. [] |{ Contra, ergo "omnis sciens scit se scire", cuius oppositum dicitur in responsione ad secundum principale. Probatur etiam quia Apostoli sciuerunt uiam, quia Christus dixit: uiam scitis. Et tamen nescierunt se scire, quia tunc Thomas mentitus fuisset dicens: Nescimus quo uadis, Augustinus Super I Ioannis. }| [] Item, contra Platonem arguit Augustinus XII De Trinitate cap. ultimo, ubi multum loquitur de ista materia, sic: si puer ideo recte respondet de conclusione quia prius sciuit, ergo si prius interrogaretur de ea antequam de principio uel de conclusione remota a principio, recte responderet quod falsum est. Numquam enim recte responderet, nisi ordinate interrogatus, ubi principia statim uidet et conexionem ordinate propositorum, et sic demonstratiue docetur. Item, quare interrogatus de sensibilibus, uel aliis non demonstratiue se habentibus, non recte respondebit? [] Item, tertio contra Platonem: natura uidetur primo secundum originem intendere perfectionem potentiarum inferiorum quam superiorum. Patet de intellectu et uoluntate. Ergo similiter est de sensu respectu intellectus; aliter non uidetur necessaria coniunctio animae ad corpus, nec sensus nobis necessarii. [] Sed hoc non mouet, quia possent esse necessarii propter perfectionem compositi, licet per ipsos scientia non acquireretur, sicut potentia augmentatiua est necessaria imperfecto quanto. [] Item, quarto arguitur sic contra Platonem: est aliquod sciens quod est sua scientia, aliquod sciens quod non est sua scientia sed sua scientia est sibi innata; ergo rationabile et possibile est ponere tertium gradum, aliquod scilicet sciens quod nec est sua scientia nec scientiam habet sibi innatam, sed scientiam quaerat. [] Item, numquam est ponenda pluralitas sine necessitate, I Physicorum de finitate principiorum. Et III De anima: "Natura non abundat in superfluis, nec deficit in necessariis". Sed nihil apparens in homine concludit necessario scientiam esse sibi innatam; ergo hoc non est ponendum. [] Item, quare diuersi contraria opinantur, et non omnes omnia sciunt? [B. De generatione scientiae: Considerationes epistemologicae 1. Quomodo intellectus acquirit scientiam] [] Secundo directe ad clariorem intellectum quaestionis est considerandum quod a sensu, siue errante siue non, potest intellectus apprehendere simplicia et statim uniuersalissima. [] Quia ad quamcumque apprehensionem sensitiuam imprimuntur intellectui ens et res. Simplicibus apprehensis a sensu uero uel falso, propositiones fiunt uirtute propria intellectus: primo de uniuersalioribus, postea de aliis. De uniuersalissimis, factis communibus conceptionibus, statim intellectus illis assentit, non propter sensum, immo certius quam posset per sensum, dato quod a sensu accepisset cognitionem ueritatis illarum propositionum. Alias propositiones facit et immediatas de minus uniuersalibus, sed non statim notas nec scitas esse immediatas, quia termini non cognoscuntur. Inquirendo uero quid dicitur per terminos, regulatur intellectus diuidendo et amouendo unum, et attribuendo aliud per communes conceptiones. Cognito quid dicitur per nomen, cognoscitur si propositio est immediata, et statim ei propter se adhaeretur. [] Cognoscitur etiam de mediata ex cognitione terminorum quod ipsa sit mediata. Quo cognito, intellectus sua propria uirtute potest omnes propositiones immediatas de terminis illius conclusionis uel alterius ordinare simul, omni modo quo possunt ordinari. Et si inueniat alias immediatas de terminis illis, quas cognouit esse immediatas ex cognitione terminorum, antecedere ad illam mediatam, statim uirtute luminis sui assentit conexioni, quia "syllogismus perfectus est" etc.; et conclusionem cognoscit. Sic ultra ad alias. Igitur, cum, quocumque errore posito in sensu, possint simplicia apprehendi, sicut et modo, et propositiones formari, et deueniri ad hoc quae mediata et quae immediata, et mediatarum illatio ex immediatis cognosci, sequitur quod omnes conclusiones nobis naturaliter cognoscibiles per demonstrationem cognosci possent, etiamsi omnis sensus erraret, uel si aliquis erraret et aliquis non. [] Confirmatur illud. Quia si per somnum essent caeco nato impressae omnes species colorum, quamuis acciperet apprehensionem intellectualem de coloribus a sensu errante, quia a phantasia utente phantasmate pro re, tamen omnes propositiones posset ipse formare de coloribus quas alius, et mediatas et immediatas, et per immediatas ad mediatas deuenire. In nullius simpliciter demonstrabilis notitia deficeret, sed tantum in cognitione propositionis alicuius, quae non esset sibi demonstratiue possibilis probari sed tantum cognoscibilis ex frequentia sensus, et conclusiones dependentes ex tali propositione ignoraret. [2. Cognitio intellectiua est certior sensitiua] [] Secundum ista uidetur concedendum quod in nobis cognitio intellectiua sit simpliciter certior quam sensitiua. [] Quod probatur: tum quia de omni sensitiua potest intellectiua iudicare qualis ipsa est. Tum quia certitudo numquam est in apprehendendo uerum nisi talis sciat ueritatem apprehensam, uel sciat illud esse uerum quod apprehendit; nam si opinando apprehendam primum principium, licet illud quod uerum est necessario apprehendam, tamen non sum certus. Solus autem intellectus reflectitur iudicando se apprehendere uerum. Et hoc concordat secundae rationi Augustini, superius positae ad quaestionem, quod per sensum non discernitur uerum a falso; non quin uerum apprehendat, sed non potest iudicare illud esse uerum, discernendo ipsum a falso. Tum quia numquam sensus percipit immutabilitatem obiecti, licet illud, quod immutabile est, sentiat. Non enim percipit nisi tantum obiectum ut tunc disponitur quando sentit, et ita non est ipse certior de immutabili quod sit immutabile quam si continue mutaretur. Hoc consonat primae rationi Augustini supra ad quaestionem positae. Non quod sensibile semper mutetur, sed perinde est respectu sensus ac si mutaretur. [3. Quaedam obiectiones earumque solutiones] [] Sed contra hoc arguitur primo sic: nullus intellectus iudicat de actu sensus nisi per notitiam aliquam acceptam a sensu, forte ueriori, et tunc iudicat sensum non errare. Sed si in omni actu sensus erraret, intellectus non haberet per quid iudicaret sensum nunc errare. [] Respondeo ad hoc quod intellectus iudicat de actu sensus per notitiam ab actu sensus acceptam occasionaliter, uel quoad apprehensionem simplicium, non autem quoad compositionem principiorum et conclusionum. [] Item arguitur sic: sensus semper est uerus proprii obiecti, licet non aliorum; actus autem reflexus, qui ponitur in intellectu, non est uerus nisi a ueritate primi actus; ergo propter illum actum reflexum non est danda maior certitudo in intellectu. [] Item, quare non potest sensus communis sic iudicare de sensu inferiori? [] Responsio: quod non tantum propter actum reflexum danda est maior certitudo intellectui quam sensui, sed propter compositionem et diuisionem, quae uel nota est per se intellectui, uel ex per se nota infertur, in quarum neutra dependet cognitio intellectus a sensu nisi occasionaliter. Per hoc patet ad aliud. [] Item, VIII Physicorum, parum ante illud "mouentium" etc.58, uidetur uocare sensum digniorem ratione, et quod sufficiens fides est contra illos contra quos ibi arguit, quia uidemus aliqua nunc quiescere, nunc moueri. [] Item, si secundum Augustinum intellectus discernit uerum a falso, et percipit immutabilitatem sui cogniti, quaero per quid? Aut per notitiam acceptam a sensu, et stat primum argumentum supra, quod si omnis talis falsa, intellectus male iudicabit. Aut per notitiam aliquam innatam, non acquisitam per sensus; talis non ponitur. [] Ad primum horum dicendum quod dignius ratione est intellectus quo aliquid est per se notum, non sensus. [] Ad aliud dicendum quod certitudo proprie non est nisi circa compositionem et diuisionem, quae ad intellectum tantum proprie pertinent. Prima operatio intellectus semper uera est, licet sequens sensum errantem. Ita enim concipitur albedo si uisus apprehendit illud esse album quod est nigrum, sicut si albedo conciperetur a sensu uere uidente album. Quia sufficit quod species uere repraesentatiua albi ueniat ad intellectum ad hoc ut simplici apprehensione album uere apprehendatur. In compositione autem et diuisione, sicut dictum est supra, errat intellectus sequens sensum errantem, sed non circa prima principia nec circa conclusiones quas ex primis principiis deduxit, sed circa alias conclusiones quarum aliam notitiam non habet nisi a sensu errante. Sed adhuc circa tales, licet aliquis sensus erret, tamen non oportet intellectum sequi, sed oppositum tenere si iudicet hunc sensum errare. [4. De fidelitate sensuum [a. Opinio Gandauensis] [] Sed quomodo iudicabit quis sensus est uerus, et quis errat? Responsio Gandauensis in Summa est quod omnis sensus est uerus cui non contradicit alius sensus uerior, uel ipsemet alias melius dispositus, uel notitia aliqua intellectualis accepta ab alio sensu ueriori, uel eodem alias melius disposito. [] Sed quomodo iudicatur quis sensus est bene dispositus? Responsio: per se notum uidetur quod natura, ex quo est causa per se et non libera, "ut in pluribus" recte agit. Et error, si accidat, in minori parte accidet. Quod ergo sensus ut in pluribus dicit, hoc est uerum. [b. Instantiae contra opinionem Gandauensis] [] Contra: "uerum non oportet pluralitate iudicari". Quia tunc si tantum essent tres sani, et omnes alii infirmi, iudicium sanorum refutandum est. [] Item, uisus semper errat de quantitate solis et lunae, et de fractione baculi in aqua, etc. [] Item, per illam rationem superius positam de simplici apprehensione intellectus, uidetur ostendi quod sensus semper sit uerus, cum eius apprehensio sit simplex, et illius cuius habet speciem undecumque genitam. Hoc etiam confirmatur, quia sensibile agit secundum quod est in actu, et sensus cognoscit secundum quod mouetur a sensibili, ergo semper uere cognoscit. [c. Responsio ad instantias] [] Ad primum: non pluralitate sensuum simul, sed pluralitate sensationum, hoc est quia sensus frequentius ita sentit. Item, hic est alia cognitio accepta a sensu certiori quam sit sensus infirmi, per quam iudicatur sensum infirmi errare. [] Ad secundum per idem, quia sensus dicit distans minus apparere, et ratio naturalis dicit quod remotius agens debilius agit, cum sit uirtutis finitae. [] Ad tertium concedatur conclusio de sensibili proprio. Tamen circa sensibile commune et per accidens, uel in componendo hoc illis, decipitur sensus. [d. Contra responsiones ad argumenta supra dicta] [] Item, contra praedicta arguitur sic, I Posteriorum: omnia cognoscuntur per syllogismum uel inductionem; conclusiones per syllogismum, principia per inductionem. Sed hoc tu negas, quia principia notiora sunt secundum te singularibus inducentibus. [] Potest responderi ad intellectum eius ibi: quod sensus est necessarius propter notitiam terminorum. Unde uniuersalia non cognoscuntur sine inductione, id est, sine cognitione alicuius singularis quod non cognoscitur sine sensu in sensibilibus. Ergo in illis, si deest sensus, deest scientia. Non oportet autem "inductionem" accipere ibi pro specie argumenti. Saltem si sit argumentum, ueritas praemissae non cognoscitur a sensu, sed extremum compositionis accipitur a sensu; intellectus accipit idem, et facit compositionem et adhaeret, et inde arguit inductiue. [] Contra: saltem prius tempore intellectus adhaeret singulari propositioni antequam principio probato per inductionem: [] Sic: ex cognitione sensitiua qua cognoscitur coniunctio terminorum "extra". Sed ista cognitio est occasio cognitionis principii, non causa. Unde inductio est hic non simpliciter, quia uniuersalis forte est prima et immediata, singularis tantum per se et mediata. Nec forte probatio hic, sed manuductio. Quia quandocumque iste intelligit principium, magis adhaeret illi quam singulari inducenti. [IV. Ad argumenta principalia A. Ad primum et secundum principale] [] Ad primum argumentum principale dicendum quod ex multis singularibus cum hac propositione "natura agit ut in pluribus, nisi impediatur", sequitur uniuersalis. Et si non sit causa impedibilis, sequitur simpliciter quod in omnibus. [] Ad secundum dicitur quod ex cognitione experimentali non sequitur cognitio faciens scire propter quid, sed experto quia ita est. De principio sufficit, quia illud non cognoscitur propter quid. Et statim cognita conclusione quia est, experto datur occasio inquirendi causam, et sic inueniendi propter quid, et per consequens de omni. [] [De cognitione inductiua causae] Quoad praecedens argumentum, contra: quomodo ex effectu sensibili deuenietur ad notitiam causae? Responsio, diuidendo sic: in a sunt b c d. Si uis scire quid est causa d, b an c, separa haec. Ubi inuenis b sine c, si ibi d consequitur b et non c, ergo in a, b fuit causa d. Sic contingit causam cognoscere, si plura essent coniuncta. [] [Instantiae contra praedicta] Contra: uolo ut b c d ubique sint coniuncta, tunc non ualet haec uia. [] Item, pone quod ubi est b, ibi est d, et non ubi est c; ex hoc sequitur negatiua quod in a, c non fuit causa d, sed non sequitur affirmatiua quod b fuit causa d, propter fallaciam consequentis. [] Habet enim antecedens aliam causam ueritatis, duplicem uel triplicem. Unam quod c d sit causa ipsius b. Aliam quod b et d sint duo effectus necessarii eiusdem causae, ita quod neutrum sit causa alterius, sicut se habent lucere et calere in igne. Tertiam quod b, si non sit prius tempore ipso d, adhuc potest dici quod non est causa proprie, sed tantum est sine qua non, ut priuatio in materia respectu mutationis, intellectio respectu uolitionis, et multa alia. Sed hoc non ualet, quia sola causa sine qua non numquam ponit effectum. [] Si dicas quod b est prius naturaliter ipso d, unde hoc probabitur? Responsio: quia b est substantia, et d accidens. Vel quia b est absolutum, d autem non inest nisi in comparatione ad aliud. Vel quia b est actus primus, d secundus, ut aliqua operatio. Vel quia b est propinquius alicui tertio simpliciter primo. Quaere ad hoc considerationes omnes III Topicorum, quae sunt de comparatione magis et minus. [] Item, dato quod in instanti uideas quod ad b sequitur d non ad c, nescis ita esse in omnibus. Nec potes scire, sed tantum credere per argumentum a simili. Numquam ergo potest sciri aliquid esse necessarium et per se causam alterius, et ita nihil scietur. [] Dicitur quod bene inuenietur per uiam diuisionis illud quod est causa necessaria effectus, sed non potest demonstrari ipsum esse causam, sicut probant ista argumenta tria E F G. Et ita aliquid scitur, quia per causam cognoscitur, sed non scitur a me aliquid sciri a me, sed tantum hoc credo. [] Non tantum est opinio quod haec sit causa huius, sed est intellectus, quia illud semper implicatur in una praemissa demonstrationis etiam potissimae. Unde quia per nihil potest probari de causa immediata quod sit causa huius effectus, ideo praedicando hunc effectum de hac causa est propositio immediata in quarto modo per se, ut "calor calefacit" si tamen "per se" potest inueniri sine "necessario", sicut in causis non necessariis naturalibus, scilicet quae sunt "in pluribus". [] Item, ad hoc possunt induci rationes positae in IV huius de ueritate apparentium, et hoc quoad apprehensionem simplicium. Quoad probationes et argumenta: quod uni uidetur demonstratio, alii uidetur sophisma uel peccare in materia. [] Ad istam igitur secundam rationem principalem dicendum quod inexpertus, demonstratione carens, tantum credet de conclusione quia est. Expertus uero, demonstratione carens, sciet quia est certitudinaliter et sine dubitatione cognoscet, quia uidet et certus est naturam, ut in pluribus, uniformiter et ordinate agere. Principium uero intelligens, absque applicatione ad conclusionem, sciet "in uirtute"; demonstrationem uero habens sciet "propter quid". [] Ante istos quattuor gradus cognoscendi conclusionem sunt: ignorantia negationis, quando nec termini apprehenduntur; et ignorantia dispositionis, quando scilicet oppositum creditur; et mera ignorantia, quando neutro modo de conclusione opinatur, terminis tamen apprehensis et propositione formata. Cum primo autem quattuor dictorum graduum ponatur opinio, quia illi assimilatur antequam forte est dubitatio. Ergo octo uel nouem sunt gradus in addiscendo. [] Primus autem dictorum quattuor, quantumcumque inquirat per uiam diuisionis, aut per hoc et hoc etc., in fine non sciet, sed tantum credet, nisi forte diuidendo ueniat ad propositiones immediatas communes, ex quibus illud quod credit deducatur. Secundus uero per uiam diuisionis sciet conclusionem propter quid; sciuit enim ita esse; et per diuisionem scit quod propter nihil aliud ita est nisi propter hoc; sciet ergo propter hoc ita esse. Tertius uero applicando principium sciet propter quid. Ergo secundus est dispositus ad sciendum propter quid dispositione propinqua, sed tertius propinquiori. Secundus enim quasi immediate demonstrabit causam per effectum quem nouit, et ex hoc ultra cognoscet effectum per causam. Sed tertius iam immediate per causam notam cognoscet effectum, nec tamen cognitio principii est causa cognitionis conclusionis, sed dispositio cognitionis. [] [Ad instantias praeallegatas] Ad instantias responsio: licet procedant de causa reali, quam difficile est probare quae cuius sit, non tamen de principio sciendi. Diuidendo enim multa praedicata dicta de subiecto propositionis mediatae probandae, inuenietur unum quod mediat inter ipsum et praedicatum de ipso probandum. Quod unum, an mediate aut immediate insit subiecto, patebit ex ratione terminorum; et similiter si praedicatum probandum sibi immediate insit, uel non. [B. Ad tertium argumentum principale] [] Ad tertiam rationem principalem dicendum quod ly ex potest notare ibi causam efficientem instrumentalem; nec talem qualis est notitia principiorum respectu conclusionis, sed minorem occasionalem. Principalis autem causa efficiens in omni acquisitione scientiae, tam hic quam etiam conclusionum ex principiis, est ipse intellectus uirtute luminis naturalis. Propositio uero, allegata de efficiente, uera est de causa principali secundum Commentatorem XI huius. [] Sed dices: si intellectus sit principalis causa in acquisitione scientiae, aut ergo intellectus agens, aut possibilis? Responsio: quod in demonstratione intellectus possibilis est principalis causa, quia in ipso est habitus principiorum et conclusionum. [] Sed quid hic? Responsio: si experimentum sit in parte sensitiua, tunc intellectus agens abstrahit incomplexa, et intellectus possibilis componit illa, et adhaeret illi complexioni per se si est principium, uel ex cognitione sensitiua, quae uidit extrema coniungi in singulari saepe. [] Contra: igitur coniunctionis extremorum notitia causatur in intellectu possibili immediate a sensu, quod est contra praedicta superius. [] Item, quod dicitur intellectum agentem abstrahere incomplexa, quaero si per talem abstractionem aliquid causat in phantasmate, ut illud instrumentaliter moueat intellectum possibilem. Et si sic, cum instrumentum non moueat nisi motum, prius naturaliter mouetur phantasma ab agente quam ipsum phantasma moueat possibilem. In illo priori aliqua forma imprimitur phantasmati ab agente; illa non est nisi uniuersalitas, quia terminus actionis agentis est uniuersalitas. Si autem nihil causat in phantasmate, suum abstrahere non est aliqua actio uera. [] Item, si phantasma instrumentaliter moueat possibilem, illud instrumentum nullam habebit operationem propriam mouendo intellectum possibilem praeter illam quam habet per formam sibi impressam; illam autem habet in uirtute principalis agentis. [] Ad secundum istorum trium dicitur quod ultimus terminus actionis intellectus agentis est uniuersalitas. Non autem terminus proximus, quem producit in phantasmate, ut mediante illo inducat ultimum terminum; immo productum in phantasmate est aliquod lumen. Immo simpliciter intellectus agens, secundum te, non causat uniuersalitatem, quia primum obiectum possibilis est singulare. Sed postea possibilis, ex cognitione singularis, conferendo per conuenientiam et differentiam, abstrahit uniuersale; ita quod abstrahere est actio cognitiua, qualis non est aliqua actio intellectus agentis. [] Ad tertium istorum dicendum quod omne habens actionem non in uirtute alterius, in illa est principale agens. Ergo repugnantia uidetur quod instrumentaliter agens, in quantum instrumentum, habeat aliquam actionem propriam non in uirtute principalis. Unde debile uidetur fundamentum Thomae de creatione. [] De hac autem opinione, si aliqua forma imprimatur phantasmati ab intellectu agente, et ad quid ponitur intellectus agens, pertractare proprium non est hic, sed in III De anima. [C. Ad reliqua argumenta principalia] [] Ad quartum principale dicendum quod Plato docuit puerum. Nihil enim potest docens facere quoad assensum praebendum complexis nisi debito ordine proponere illa principia nota discipulo, et alia sequentia ex illis eo ordine quo sequuntur. Et ipse sic propositis propria uirtute intellectus acquiescit, quia "syllogismus perfectus nullius eget". [] Sed quomodo docens causat speciem in intellectu discipuli alicuius sensibilis quod numquam discipulus sensit? Haec species est necessaria, non tantum ad scientiam, sed etiam ad credendum magistro. Puta, aliquis docet me de colore Indico uel alio consimili. Quomodo credam sibi, cum nullam apprehensionem habeam de simplicibus, quia nec illorum species? Ergo a maiori, quomodo sciam? [] Responsio: si simile illius uideam uel excedens uel remissum , potest mihi dicere "illud de quo loquor est huic simile, uel sic uel sic se habere", ut formem mihi aliquam phantasiam illius per compositionem, sicut montis aurei. Alioquin si ex cognitis nullo modo possim eius similitudinem mihi causare, numquam addiscam nisi habitum uocalem, sicut caecus natus potest habere de coloribus. [] Ad quintum principale dictum est superius in solutione quaestionis, quomodo una cognitio sensitiua sufficit ad notitiam principii. Si ultra intellectus abstrahat et componat, ad notitiam conclusionis magis ualent plures memoriae, etiam plura experimenta, ut facientes cognoscere "quia" et inquirere "propter quid". [] De multis autem accidentibus eiusdem speciei in eodem subiecto, habetur in quadam quaestione huius V101. [] Ad sextum principale, quod est de 83 Quaestionum, scilicet quod de sensibilibus et mutabilibus non potest esse ueritas certa, Aristoteles contra hoc arguit IV huius, cap. 5103: quia motus sensibilium est per se sensibilis. Igitur aliqua ueritas potest haberi per sensum de sensibilibus continue motis, haec scilicet quod continue mouentur. Similiter non semper continue mouentur secundum omnia. Sol enim non continue mouetur secundum substantiam, neque secundum lucem secundum quam est sensibilis. Ergo secundum aliquid sensibiliter cognoscibile est permanens, licet feratur continue. Multa autem ibidem sunt ad hoc. [] Secunda ratio Augustini uidetur quaerere: quare magis sanis credendum est quam infirmis et furiosis, uigilantibus quam dormientibus? Unde ad rationes illas, ut rationes sunt, dicendum est quod nec omnia sensibilia continue mouentur secundum omnia; nec ita imprimuntur species ut ab ipsis phantasmatibus non possit discerni quando obiectum est praesens et quando non, praecipue de sensu particulari qui non tenet speciem in absentia sensibilis. [] Sed ad auctoritatem Augustini saluandam, potest dici quod sincera ueritas non cognoscitur a sensu, ita quod sensus percipiat immobilitatem ueritatis quam apprehendit, nec obiectum in quantum immobile. Sensus enim non percipit nisi praesens et dum est praesens. Et ideo ex se non cognoscit aliquid sic se habere nisi dum praesens est; et non semper praesens est sensui corporali. Nam de illo sensu exponit se Augustinus libro Retractationum I cap. 25105. Ideo non percipitur hoc semper ita esse. Posito etiam quod semper continuaretur uisio mea circa a obiectum sicut in primo instanti, non percipio immutabilitatem a, quia pro tunc non percipio nisi quomodo a se habet pro tunc, quia non percipio nisi ipsum ut tunc est praesens. Ita etiam in tota uisione, quantumcumque continuata, numquam percipiam immutabilitatem a; sed pro omni nunc percipiam quomodo se habet pro tunc. [] Contra: sic probaretur quod cognitio intuitiua intellectus in patria non percipit immutabilitatem obiecti, quia non est per demonstrationem, nec sciet uidendo quod sic est nisi pro tunc pro quo uidet. [] Responsio: intellectus non uidet immutabilitatem Dei quia semper continuatur actus uisionis tunc etiam in primo instanti non uideret sed ipsa immutabilitas est unum uisum intuitiue, sicut et bonitas. [] Haec quoad primam probationem Augustini. Non sic de intellectu, quoniam in hoc "nunc" non possum intelligere rem secundum quod semper immutabilis est et eius immutabilitatem. [] Quoad secundam probationem Augustini dicendum quod sensus forte non reflectitur supra speciem, et ideo non discernit utrum tantum specie informetur, uel utrum obiectum sit praesens specialiter de phantasia. Similiter etiam de sensu exteriori. Quia secundum aliquos, ex uehementi imaginatione potest species imaginati imprimi in sensum. Sed est alia uirtus superior ipsa sensitiua, quae simpliciter iudicat de bona uel mala dispositione sensus. [] Et secundum hoc dicendum est ad rationes Aristotelis in IV110, quod bene concludunt quod non sit impossibile esse aliquam ueritatem sinceram de sensibilibus, quod imponitur illis contra quos arguit. Sed illam ueritatem sinceram esse, siue eius sinceritatem, scilicet immutabilitatem, et a falso distinctam, non percipit sensus, sicut dicit Augustinus. Unde sibi non obuiat Aristoteles. [] Aliter exponitur sic: a sensu non est exspectanda sincera ueritas, tanquam a causa principali effectiua; sed tamen a cognitione sensitiua, ut ab occasione, acquiritur sinceritas ueritatis et immutabilitatis, quia "omnis nostra cognitio ortum habet a sensu", licet non totalem causalitatem. SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Unde a sensu arguitiue multa cognoscuntur quae non per sensum intuitiue. Tamen dicitur quod Philosophus loquebatur secundum cognitionem naturalem eo modo quem expertus est; Augustinus uero de quadam cognitione superiori in diuinis uel regulis aeternis, in quibus solum perfecte uidetur uerum, quia illae sunt regulae iudicandi de omni uero, perfecto iudicio, et ad illas non pertingit cognitio sensitiua. [] Notandum est autem propter praedicta quod potest quis dubitare si sensus sanus, et non impeditus per indispositionem organi, possit illudi per informationem speciei sine praesentia obiecti, sicut informaretur ab obiecto praesente siue illa species infiat organo ab aliquo illudente immediate siue a phantasia forti. Saltem numquam uidetur sic illudi quin, sicut mouetur immediate, scilicet per speciei informationem, sic sentit. Quandoque tamen errat circa hoc a quo illa species causetur et in quo sit, dum forte albedo uel aliquod album subtile interpositum uisui et corpori nigro uidetur, et creditur corpus illud esse album. Quandoque uero organum est indispositum per qualitatem intrinsecam impedientem operari, ut lingua febricitantis et oculus irati; adhuc tamen sentit illud cuius specie informatur, licet non ab obiecto extra. [] Dico igitur ad propositum quod sensus numquam illuditur in quantum seruit intellectui quoad simplicium apprehensionem, nec quoad principiorum primorum ueritatem, sed conclusionum quamdiu illae ex primis principiis non inferuntur. [1.5 UTRUM EXPERTUS SOLUM, NON HABENS ARTEM, CERTIUS OPERETUR QUAM ARTIFEX INEXPERTUS] [] Utrum expertus solum, non habens artem, certius operatur quam artifex inexpertus? [] Quod non, probatio: [] Philosophus VI Ethicorum: sicut prudentia est habitus cognoscitiuus circa agibilia, ita ars circa factibilia; sed nullus certius agit circa agibilia quam prudens; ergo nec circa factibilia quam artifex. [] Item, agens per cognitionem quanto certius cognoscit, tanto certius operatur; sed artifex certius cognoscit, quia cognoscit per causam et "propter quid", expertus solum "quia"; ergo etc. [] Ad hoc dicitur quod argumentum procederet si artifex certius cognosceret singulare, circa quod est operatio per se, quam expertus; sed non est ita. Sed artifex certius cognoscit uniuersale quam expertus; expertus uero certius singulare, circa quod est operatio per se; ideo certius operatur expertus quam artifex. [] Contra: tunc uidetur sequi quod artifex non cognoscit particulare per se, quod est contra aliquos. Vel si sic, tunc argumentum procedit, quia tunc cognoscit particulare "propter quid" sicut uniuersale, quod non facit expertus. Et per consequens, tunc certius cognoscit operabile, et tunc ut prius. [] |{ Item, qui perfectius scit quiditatem alicuius, perfectius scit illud; sed artifex perfectius scit "quid est" sanare quam expertus; ergo artifex perfectius scit sanare. Probatio minoris: quia "quid est" sanationis est uniuersale, et per se etiam respicit obiectum uniuersale; tale magis scitur ab artifice. [] Respondeo quod maior est uera de scire speculatiue, et minor similiter. In conclusione, quando "scire" construitur cum infinitiuo significante operationem ex communi modo loquendi, non potest accipi nisi pro scire practico, ideo non sequitur. Si autem conclusio intelligatur de scire speculatiue, concedatur. [] Contra: artifex, in quantum talis, non cognoscit speculatiue sed practice, quia ars est habitus cognoscitiuus practicus. Ergo minor est uera de cognitione practica, et maior est uera de utraque quacumque enim notitia perfectius cognoscitur quid est aliquid, eadem perfectius cognoscitur illud. Ergo conclusio est uera de practica. [] Item, scientia practica, si est habitus intellectus, et per se obiectum intellectus est uniuersale, ergo scientia practica magis per se est circa obiectum uniuersale quam singulare. Et tunc sequitur propositum quod perfectiorem scientiam practicam habet qui per se cognoscit uniuersale. [] Ad primum quod scire practicum est duplex: scire operari, et scire ordinatum ad operari. Primum proprie est practicum; secundum communiter uocatur practicum. Et sic, secundo modo omnis artifex scit practice, non primo modo. Secundo modo "scire" potest dici speculatiuum respectu primi modi; et sic intelligatur ad argumentum praecedens. [] Ad secundum istorum: scire practicum primo modo est per se circa singulare, sed secundo modo potest esse circa uniuersale. Et falsum est quod nihil per se intelligitur nisi uniuersale. Vel dic quod scire practicum primo modo numquam acquiritur nisi per experientiam; unde est eiusdem potentiae cuius est cognitio experimentalis, puta cogitatiuae forte. Sed scire practicum secundo modo est in intellectu, extendente cognitionem ad uniuersale operabile.}| [] Ad oppositum est Philosophus in littera. [I. Ad quaestionem] [] Responsio: planum est quod expertus certius operatur artifice inexperto, quia cognitio experimentalis est per se singularis, circa quod est operatio per se. Cognitio uero artis est uniuersalis per se, et si est singularis, hoc est ex consequenti et per accidens. Quia igitur expertus certius cognoscit operabile quam artifex, ideo certius operatur. Et hoc est quod Philosophus dicit in littera: "Si igitur sine experimento quis rationem habeat et uniuersale quidem cognoscat, in hoc singulare ignoret, multoties quidem curatione peccabit". [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum dicendum quod in aliquo est similitudo, uidelicet quod "sicut prudentia est habitus cognoscitiuus circa agibilia, ita ars circa factibilia". Et in aliquo est dissimilitudo, uidelicet in hoc quod prudentia non generatur in anima nisi ex actibus nostris. Ideo nullus est prudens quin fuerit expertus. Ars uero generatur per experimentum et per doctrinam; et potest generari per doctrinam sine experimento. Et ita potest aliquis habere artem qui non est expertus, et sic minus certe operari quam expertus, cum minus certe cognoscat operabile per se. [] Ad aliud sicut prius. [] Ad argumentum in contrarium: [] Primo ostenditur ex intentione Philosophi oppositum, scilicet quod singulare potest per se intelligi. Quia si certius agit qui magis per se cognoscit singulare, ergo agens Deus et angelus quod certissime agit, maxime per se cognoscit singulare. Sed aliquod est agens certissime quod tantum habet cognitionem intellectiuam, quia non aliam habet. Ergo per se intelligit singulare. [] Tunc ad formam rationis dicitur quod artifex ex hoc solo est perfectus artifex quia habet perfectum habitum in uniuersali. Potest autem habere perfectum habitum in uniuersali non applicando ad particulare. Quia secundum Philosophum, II Priorum: "contingit scire in uniuersali et ignorare in particulari". Ergo possibile est artificem esse perfectum artificem et tamen non per se cognoscere singulare circa quod est operatio; expertum autem non contingit esse perfecte expertum nisi per se cognoscat singulare, quia cognitio experimentalis est per se ipsius singularis. Ergo artifex ex hoc quod est artifex non oportet quod ita cognoscat operabile sicut expertus ex hoc quod est expertus. Et ita saluatur intentio Philosophi. [] Tamen ex hoc non sequitur quin possibile sit artificem ita per se et perfecte cognoscere singulare sicut expertum, si applicet cognitionem uniuersalem quam habet ad singulare. Est ergo comparatio Philosophi intelligenda de istis habitibus praecise comparatis ad illa quorum sunt principia cognoscendi ex se, non autem de his quae possunt cognosci ab habentibus istos habitus per applicationem istorum habituum ad alia. [] |{ Contra: si artifex applicando artem ad diuersa singularia, ut per se intelligibilia, potest de illis per se habere duas intellectiones et ex multis actibus generatur habitus, ergo potest de illis per se habere duas artes, quod uidetur impossibile. SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Hoc autem tangit si singulare possit per se intelligi. [] Aliter dicitur quod in singulari, circa quod est operatio per se, multa sunt praeter naturam ipsius communis indiuiduatam, quae multa diuersificant actionem. Aliter enim oportet agere circa hunc infirmum in hoc loco et hoc tempore, quam circa illum infirmum eadem infirmitate in specie in alio loco et alio tempore. Ista autem annexa cognoscet expertus ex multiplicata cognitione singularium, et in se et quantum ad annexa. Haec autem annexa non oportet artificem cognoscere ex hoc solo quod est artifex. Quia licet de per se singulari posset cognoscere "propter quid" si applicet, non tamen de annexis per habitum artis. Ideo expertus certius singulare cognoscit in quantum operabile, quia in quantum est annexum illis accidentibus quae uariant actionem. Quidquid sit de cognitione artis et experimenti, expertus ex frequenter agere habet habitum in potentia motiua, qua exsequitur operationem; uel forte in membro quo agit, ut citharista exercitatus in manu. Talem non habet artifex inexpertus. Illa multum facit ad expedite agendum. [1.6 UTRUM ACTUS SINT CIRCA SINGULARIA] [] Utrum "actus et omnes generationes sint circa singularia" sicut dicit Philosophus in littera. [] Quod non: [] Actus intelligendi est proprius actus scientiae et artis. Et tamen non est circa singulare sed circa uniuersale per se, II De anima: "Singulare dum sentitur, uniuersale dum intelligitur". [] Item, si sic: ergo singulare est per se subiectum motus et generationis et talium passionum, et sic solum per se insunt singulari. Ergo illae non possunt esse per se passiones demonstrabiles de aliquo subiecto in scientia, cum singulare non sit subiectum per se alicuius artis siue scientiae, quia secundum Porphyrium singularia sunt relinquenda ab arte. [] Item, sicut ex unitate per se obiecti uel diuersitate est unitas uel diuersitas actus, ita ex unitate uel diuersitate actus est unitas uel diuersitas potentiae. Si tunc singulare sit per se obiectum actus, ergo alius est actus circa hoc singulare et illud, et per consequens alia potentia. Et sic alia erit potentia qua uidemus hoc album et illud album, sicut est alius et alius actus. [] Item, Socrates per se sanatur; Socrates per se est homo; ergo homo per se sanatur. Sed homo non est per se singulare, ergo non omnes actus sunt circa singulare per se. [] Item, si sic, aut circa hoc singulare tantum, aut circa singulare abstractum ab hoc et ab illo. Si primum detur, ergo non circa aliud. Si secundum detur, ergo circa uniuersale, quia singulare abstractum ab hoc et ab illo est uniuersale. [] Ad oppositum est Philosophus. [I. Ad quaestionem] [] Dicendum quod propositio est uera de actibus transeuntibus in extrinsecum, et hoc de illis secundum quod exsistunt extra in rebus, non de illis secundum quod considerantur a ratione. [] Duo dicuntur in glossando propositionem. Probatio primi: quia cum actus transiens in extrinsecum sit per se singularis et exsistat in aliquo sicut in subiecto, oportet quod illud in quo exsistit sit per se singulare; singulare enim non exsistit in subiecto uniuersali. Non sic est de actu manente in agente, quia non est in obiecto circa quod est. Et ideo talis actus singularis est, quia est in singulari subiecto sicut patet de intelligere licet obiectum, circa quod est, sit per se uniuersale. Sed haec probatio non ualet si omnis actio sit in agente ut in subiecto. [II. Ad argumenta principalia A. Ad primum et secundum] [] Per hoc patet ad argumentum primum, quod propositio non intelligitur de actibus manentibus in agente, cuiusmodi est intelligere. [] Ad secundum dicendum quod moueri quodlibet exsistens in natura est in aliquo particulari. Tamen ex hoc moueri et illo potest abstrahi unum commune "moueri", et illud potest esse passio demonstrabilis per se et primo de aliquo subiecto communi in aliqua scientia, cuiusmodi est subiectum philosophiae naturalis. [] |{ Quod probatur: quia quod inest multis uniuoce et nulli illorum per alterum, oportet quod primo insit uni communi illis per cuius naturam insit illis multis. Contra: tunc non magis est actus alicuius singularis quam quodcumque accidens reale, ut albedo. Quodlibet enim tale, ut exsistit in re, singulare est et alicuius singularis. }| [B. Ad tertium argumentum principale [1. Prima responsio] [] Ad tertium dicendum quod non ex quacumque diuersitate uel unitate obiecti uel actus sequitur diuersitas uel unitas potentiae, sed ex unitate uel diuersitate secundum genus. [] Quod confirmatur: quia sicut potentia receptiua materiae respectu formarum est eadem respectu omnium formarum eiusdem generis, sic et potentia cognitiua respectu obiectorum. Probatio primae partis similitudinis: quia inter omnes formas eiusdem generis est transmutatio, ex X huius; transmutatio non est inter formas nisi quia habent idem susceptiuum per se. [] Confirmatur etiam per Philosophum II Posteriorum dicentem quod "Sensus est uniuersalis ut hominis, non Calliae hominis, sentire uero singularis". [a. Tria inconuenientia circa praedicta] [] Contra istud: ex hoc sequuntur tria inconuenientia. [] Primum: quod aliquid secundum rationem uniuersalis esset per se obiectum sensus. Probatio consequentiae: obiectum secundum unitatem generis est per se uniuersale. Probatio falsitatis consequentis: quia tunc non distinguerentur sensus et intellectus penes obiecta secundum rationes formales, sic quod proprium esset intellectui esse circa uniuersale, quod est contra Philosophum II De anima. [] Secundum est quod uniuersalitas praecederet omnem operationem intellectus, quod est contra Commentatorem dicentem: "Intellectus est qui facit uniuersalitatem in rebus". Probatio consequentiae: quia sentire in nobis praecedit omne intelligere, et obiectum sensus, secundum quod est obiectum sensus, praecedit actum sensus. Ergo secundum istam rationem, praecedit actum intellectus; et "quidquid est prius priore est prius posteriore". Obiectum autem est sensus secundum quod habet unitatem generis ex responsione quae unitas est unitas uniuersalis. [] Tertium inconueniens est quod potentiae cognitiuae sit aliquod per se obiectum, secundum aliquam rationem, secundum quam impossibile est illam potentiam cognoscere illud obiectum per se. Probatio consequentiae: quia sensus nihil cognoscit nisi sentiendo; sentire uero est solius singularis per se, sicut dicit responsio et Aristoteles II De anima. [b. Contra confirmationes supra dictas] [] Contra primam confirmationem istius positionis: licet idem sit subiectum omnium potentiarum quae sunt ad formas eiusdem generis, sicut probat ratio, alioquin non esset transmutatio per se inter illas , tamen non oportet eandem esse potentiam respectu omnium illarum formarum. Immo oppositum uidetur secundum Philosophum III Physicorum, dicentem: "si posse sanari et posse aegrotari essent idem, sanitas et aegritudo essent idem". Ex quo manifestum est quod potentiae distinguuntur secundum distinctionem actuum, non solum genere sed specie. Quia sanitas et aegritudo sunt eiusdem generis, ita quod inter illa est per se transmutatio. [] Contra secundam confirmationem de II Posteriorum: De somno et uigilia habetur quod "cuius est actus eius est potentia", ergo etc. [] Item, sequitur quod non sit idem obiectum potentiae et actus, et ita non distinguuntur potentiae per actus sicut actus per obiecta, contra Philosophum II De anima. [] Ad primum istorum duorum: exponitur propositio Philosophi de potentia quae est ordo ad actum, sicut potentia et actus sunt differentiae entis. Quia illo modo idem subiectiue est in potentia ad aliquid et postea in actu secundum illud; non de potentia cognitiua. Exemplum de potentia operatiua non ualet "cuius est potentia operatiua eius est agere" ut subiecti , si actio sit in passo, ex III Physicorum. [2. Secunda responsio] [] Dico igitur aliter ad argumentum quod unitas obiecti sensus non est aliqua unitas uniuersalis in actu, sed est aliquid unum aliqua unitate priore scilicet reali a qua mouetur intellectus ad causandum aliquid commune abstractum ab hoc singulari et illo eiusdem speciei magis quam diuersarum. Aliter uniuersale esset fictio solum. Circumscripto enim intellectu, istud album magis conuenit cum alio quam cum aliquo alterius generis. SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Quod actio in re singulari est et circa obiectum singulare habetur ex hac quaestione. Quod autem ad "tantum singulare" habetur libro V quaestione 7, et ab agente singulari, quia singularium sunt causae singulares V Physicorum. Hoc ualet ad probandum quod singulare intelligitur. Unde dico quod istud unum reale praecedens actum intellectus est unum in multis, non tamen de multis. Sed fit unum de multis per intellectum, et tunc est uniuersale; prius non. Quia ex I Posteriorum, ambae condiciones requiruntur ad uniuersale. [] |{ De ista unitate, si debet poni uel non, quaere in VII, quaestione "De uniuersali". Sed hic arguitur contra ipsam, quantum est ad propositum, quia scilicet per ipsam non saluatur difficultas de obiecto sensus. [] Item, illud unum est "aptum natum praedicari de pluribus"; ergo est actu uniuersale. [] Responsio: actu aptum natum est aptitudine remota, aptitudine propinqua fit ex consideratione intellectus et hoc est quod dicit definitio Posteriorum "de multis". }| [] Contra: illud obiectum unum realiter, aut est singulare aut uniuersale. Non uidetur possibile ponere medium; a nullo enim philosopho ponitur medium. Sed non uniuersale, per te, ergo singulare. Et tunc sicut prius: respectu diuersorum singularium diuersae potentiae. [] Ad istud argumentum nota quod Auicenna non negat in hac auctoritate unitatem simpliciter de quiditate, sed negat unitatem numeralem ad quam et multitudinem sibi oppositam quiditas est indifferens, et ita ex se ad neutrum determinatur; similiter nec ad uniuersale uel singulare. Et ita ut in se consideratum, sine utroque illorum, est obiectum sensus. [] |{ Omne enim ens de mundo, siue quiditas siue quidquid sit, eo modo quo ens, et unum unitate sibi propria. Sic enim se habet unitas quiditatis ad quiditatem sicut unitas suppositi ad suppositum. Et ita "natura", ut sub unitate sibi propria, potest poni obiectum, sed illa est realis, non uniuersalis. Vel si ponatur quiditas intellectualis sine illa unitate quae etiam est passio eius, potest poni quod ipsa sic est obiectum, non secundum rationem unitatis superadditae sibi, sicut nec secundum rationem actus uel potentiae, sed absolute secundum rationem qua talis quiditas est. }| [] Secundum Auicennam V Metaphysicae, cap. 1 diffuse, nec humanitas, nec aliqua quiditas est actu nec potentia, nec unum, nec multum, nec uniuersale, nec singulare. Sic dico de isto obiecto sensus. [] Contra: tunc sequitur quod idem secundum eandem per se rationem sit obiectum sensus et intellectus. Quia secundum istam rationem qua est quiditas tantum, est per se intelligibile, et per te per se sensibile. [] Item, tunc sensus erit per se cognoscitiuus quiditatis et non singularis, quod uidetur contra litteram infra, quae dicit quod sensibus "sunt cognitiones singularium maxime propriae". Quomodo? Non quia soli sensus sunt illorum, per te; nec quia illorum solorum per se, per te. [] Respondeo quod non sine singularitate. [] |{ Aliter dicendum quod sensus est per se singularis, compositi scilicet ex natura et differentia indiuiduali; tamen natura est ratio formalis cognoscendi. [] Contra: ratio formalis magis cognoscitur: "unumquodque propter quid" etc. [] Item, tunc non erraret sensus distinguendo hoc ab alio. [] Ad primum: consequentia tenet de intellectu qui natus est cognoscere ita rationem sicut illud cuius est, non de sensu. Propositio uero Posteriorum intelligitur de ly propter effectiue. [] Ad secundum: non errat circa rationem formalem siue circa hoc quantum ad illam. }| [] Ad primum superius factum dicitur quod si actu uniuersale esset per se obiectum intellectus possibilis, et causaretur uniuersale per se ab intellectu agente, tunc non sequeretur inconueniens. [] Aliter dicitur quod intellectus agens non causat uniuersale; sed intellectus possibilis, considerans istam quiditatem illimitatam, causat in eo uniuersale, ita quod uniuersale non est per se obiectum intellectus, sed consequitur etiam actionem primam intellectus possibilis; ita quod quiditas secundum se, sicut est obiectum sensus secundum praecedentem responsionem ita etiam et intellectus. [] |{ Contra: quiditati secundum se conceptae conuenit dici de multis; igitur est actu uniuersale. [] Item, si non, quid facit intellectus possibilis considerans circa illam, ut fiat uniuersale? si enim comparat ad hoc et illud, de quibus prius est praedicabilis, et ita uniuersalis? [] Item, per quamcumque intellectionem quam nouam speciem habebit intellectus, et unde illa? }| [] Et tunc dicerent quod non est inconueniens quod intellectus per se cognoscat singulare. Sicut omnem rem, quam cognoscit sensus uisus in albo, cognoscit sensus communis, sed non solum sic. [] Similiter, intellectus possibilis cognoscet illam quiditatem sicut sensus, sed non solum sic, sed ut actu sit uniuersale. [] Sed tunc ad argumentum quod fit, quod potentiae distinguuntur per obiecta, dico quod potentiae ordinatae distinguuntur secundum illud quod est communius, sed potentiae disparatae per obiecta disparata. [] Ad aliud dicitur non esse inconueniens quod infertur. Et probatur sic: omnis potentia cognoscens obiectum secundum aliquam rationem, magis uidetur illam rationem cognoscere. [] Tunc arguitur: sensus, per te, cognoscit non quiditatem sed sub a aliquo, scilicet accidente; tunc quaero utrum per se cognoscat a, et tunc per se cognoscit quiditatem. Si enim sub alio, tunc in infinitum, uel stabis. Tamen sensus tantum sentit illud quod est color; intellectus cognoscit quiditatem definiendo et attribuendo definitionem definito, dicendo "hoc est tale quid", et sic uidetur cognoscere quiditatem, non tantum quid. [C. Ad caetera argumenta principalia] [] Ad quartum principale dico quod consequentia non ualet, quia non est simile, quia necessaria conclusio non potest sequi nisi ex necessariis nisi falsum sequeretur ex uero , et antecedens non potest esse uerum sine consequente. Nec separantur nisi quantum ad causalitatem, et illa causalitas est in propositionibus per se ueris; unde in propositionibus per se est accidens. Quia non ualet: "licet duo conueniant in una causa, ergo una est causa alterius". [] Ad aliud: hic actus circa hoc singulare, actus singularis in communi circa singulare in communi, et actus secundum naturam circa obiectum secundum naturam, et actus uniuersalis circa obiectum uniuersale abstractum a singularibus. Et pro tanto potest saluari illud II Posteriorum supra allegatum: "Sensus est uniuersalis, sentire uero singularis", quia quilibet unus actus sentiendi est circa unum singulare tantum; multi autem actus circa multa. Et omnes illi actus sunt ab eadem potentia. Ex quo concluditur quod nullum unum singulare est primum obiectum potentiae, sed aliquid unum in multis singularibus, quod est quodammodo uniuersale, sicut prius expositum est. Licet autem quodlibet sentire sit tantum circa singulare, non tamen ut circa primum obiectum, sed circa illud unum in singulari. Aliter non idem obiectum potentiae et actus eius. Sed non est circa illud unum nisi sub singularitate, sicut non uidetur color nisi in quantitate. A multis tamen actibus potest abstrahi unum commune, et illius obiectum ponetur aliquod uniuersale, sicut dictum est in responsione ad secundum argumentum principale. [] Contra: si sensus non sentit obiectum sine singularitate, quomodo se habet singularitas ad obiectum ut ad colorem? Numquid est per se sensibile, licet non proprium, sicut quantitas? Numquid singularitas est tantum per se intelligibile? Stude. [] Notandum uero circa praedicta quod tertia ratio principalis non habet difficultatem specialem ad hanc quaestionem; soluitur enim sicut primum argumentum principale de actu immanente. [III. Dubitatio quaestioni principali adnexa: [] Utrum obiectum per se sensus sit aliquid sub ratione singularis A. Argumenta pro et contra] [] Sed circa illam litteram Philosophi inferius in isto I libro: "Amplius autem sensuum neque unum" etc., est bona dubitatio, utrum obiectum per se sensus sit aliquid sub ratione singularis. [] Videtur quod sic: [] Quia ibi dicitur quod "singulorum cognitiones sensibus maxime [] propriae sunt". II etiam De anima dicitur: "singulare dum sentitur". II etiam Posteriorum: "Sentire est singularis". Et "eius est actus cuius est potentia". Ergo sensus est ipsius singularis. Quomodo etiam aliter ponetur differentia sensus ad intellectum? [] Sed contrarium arguitur per tertium argumentum principale de diuersitate potentiarum, et per confirmationem primam responsionis primae ad tertium principale per simile de potentia reali. Quia unitas potentiae receptiuae materiae accipitur per se respectu unitatis formarum eiusdem generis, inter quas est transmutatio. Igitur unitas potentiae sensitiuae similiter iudicabitur respectu unitatis obiecti secundum genus. [] Hoc etiam probatur per secundam confirmationem de II Posteriorum. [] Item, singularitas est unius rationis in colore et sono; ergo non est formalis ratio obiecti, quia per illam distinguuntur potentiae. [] Item, non haec singularitas est formalis ratio obiecti sensus, quia tunc aliud singulare non sentiretur. Singularitas uero in communi uidetur uniuersale, quia huic singularitati in hoc colore quae non est res secundae intentionis est aliquid simile in illo colore. Ergo ab istis duobus ita abstrahitur unum uniuersale, quod est singulare, sicut a duobus coloribus unus color. [B. Responsio ad dubitationem adnexam] [] Ad hanc dubitationem respondeo quod utraque uia concedit quod singulare non est per se obiectum potentiae et primum. Sed prior uia dicit quod aliquid secundum unitatem generis est obiectum potentiae. Secunda uero uia, uitans unitatem uniuersalis esse propriam obiecto sensus, ponit sibi correspondere unitatem realem fundamentalem unitatis generis, in quantum est obiectum, non tamen quod illam unitatem ponat obiectum, sed naturam, cui sine consideratione intellectus conuenit talis unitas. [] Secundum hoc igitur, confirmationes ambae primae uiae, positae ad confirmationem responsionis tertii argumenti, sunt pro secunda uia. Principium enim potentiale materiale non dicitur primo esse idem formarum talis generis, ut genus est aliqua intentio secunda causata ab intellectu, sed tantummodo formarum habentium unam naturam tali unitate reali quae sit fundamentum unitatis generis quando intellectus illam naturam considerat. [] Illud etiam de secunda confirmatione de II Posteriorum glossatur quod "sensus est uniuersalis", id est unius, unitate reali fundamentali unitatis uniuersalis. [] Tria etiam inconuenientia adducta contra responsionem ad tertium principale sunt contra primam uiam, et non contra istam secundam. [] Argumentum etiam contra primam confirmationem quod accepit ex III Physicorum, quod potentiae ad contraria sunt diuersae, ut posse sanari et posse infirmari, sophisticum est. Quia illa prima confirmatio debet intelligi non de respectu potentiali sicut intelligitur dictum illud Philosophi de III Physicorum, sed de principio potentiali in quo est respectus ad formam, quia nec potentia cognoscitiua est tantum respectus. [] Ad illud etiam argumentum superius factum contra secundam confirmationem responsionis ad tertium principale, dicendum quod illud Philosophi De somno et uigilia: "Cuius est potentia eius est actus", intelligitur subiectiue, ita quod cuius subiectiue est potentia, eius subiectiue est actus. Probat enim ex illa propositione quod sicut actio sentiendi est compositi, ita et potentia, et non animae tantum. Tamen uera est etiam propositio eiusdem, quod "eiusdem obiectiue est potentia et actus", sicut probatur per argumentum aliud quod sequitur illud, quia aliter non esset idem obiectum potentiae et actus. [] Hoc etiam patet per tertium inconueniens supra adductum contra responsionem ad tertium principale, quia aliter aliquid esset obiectum potentiae cognitiuae secundum aliquam rationem secundum quam impossibile est obiectum illud ab illa potentia cognosci. [] Unde sicut negat ista secunda uia de potentia quod sit per se et primo circa singulare, ita negat de actu. Unde glossat ista secunda uia omnia in contrarium, ut cum dicitur quod "sentire est singularis" et consimilia de singularitate, per "sine quo non", sicut de quantitate. Ponit ergo ista secunda uia primum obiectum sensus colorem uel lucem, illud quod ipsum est. Similiter, et ipsius actus, sed ipsius actus non sine singularitate. [] An autem potentiae sine singularitate, dubium est. Responsio: sicut de quantitate. Immo sine quantitate motiuum, licet non possit actu agere. [1.7 UTRUM METAPHYSICA SIT PRACTICA] Utrum metaphysica sit practica? [] Quod sic, uidetur: [] Quia est "ut boni fiamus"; est enim ad felicitatem immediate, quae est summum bonum nostrum; ergo etc. [] Item, I huius, habetur quod haec ordinat alias, ex sexta condicione sapientiae; sed ordinare est actus scientiae practicae; ergo etc. [] Item, sicut theologia supernaturalis ad perficiendum nos in esse supernaturali, sic ista in esse naturali; sed illa ponitur practica propter amorem caritatis; ergo etc. [] Item, communis est speculabilibus et practicis, ergo nec est speculatiua nec practica. [] In contrarium arguit Philosophus hic et in VI huius. [I. Status quaestionis] [] Ad solutionem huius quaestionis et sequentis, primo oportet uidere quae sit praxis, a qua dicitur scientia practica; et secundo qualiter se debet scientia habere ad illam praxim, ut ab illa dicatur practica. [A. Quid est praxis?] [] De primo est sciendum quod praxis est omnis operatio quae non est speculatio per essentiam; alioquin diuisio scientiae in speculatiuam et practicam esset insufficiens. Quaelibet etiam operatio essentialiter distinguitur a speculatione quantum ad istud: quod est speculationem esse finem ultimum, non alicuius gratia. Oportet tamen quod illa operatio non sit mere determinata a natura, sed quod contingat in ea errare et recte agere. [B. Quomodo se habet scientia ad praxim?] [] Quod patet ex secundo manifestando. Scientia enim se habet ad praxim ut directiua in ipsa. Non est autem opus directione ubi nulla est difformitas. Operationes autem, quae subsunt imperio nostro, sunt operationes cognoscitiuae tam intellectus quam sensus; operationes etiam appetitiuae tam intellectiuae quam sensitiuae; operationes etiam motiuae; operationes uegetatiuae non, unde de eis non est scientia practica. [] Si instes per hoc quod medicina uidetur esse de illis: respondeo quod est de actibus nostris respicientibus illam, quomodo scilicet talia apposita sic ipsam disponent. [] Operatio autem cognitiua intellectiua est triplex. Quaedam ad nihil ordinatur, ut cognitio conclusionis ultimae. Quaedam ad aliud ut causa eius, ut cognitio principii ad conclusionem. Quaedam ad aliud ut ad finem, ut scientia minus nobilis ad metaphysicam; quaedam autem ut in alia dirigat, ut logica. Omnes tamen istae sunt speculatiuae, quia non ordinantur nisi ad speculationem. [] Operatio uero cognitiua sensitiua aliquo modo subest imperio nostro, puta sic uel sic imaginari, sic uel sic disponere oculum ad uidendum. Et scientia, si de hoc daretur, practica esset, docens quomodo esset sic operandum. Pro quanto autem non subest quin, organo disposito, sensibile praesens necessario sentitur, nullo impediente , non est scientia practica de hoc. [] Operatio uero appetitiua uoluntatis circa finem ultimum naturalem unica est et uniformis, scilicet complacentia quaedam simplex. In illa ergo non indigemus scientia directiua quia, ut prius dictum est, "non est opus directione ubi nulla accidit difformitas". [] Circa uero entia ad finem in actu naturali contingit errare, et circa illa sunt uirtutes et scientia moralis practica. [] In actu uero supernaturali uoluntatis, tam circa finem quam circa illa quae sunt ad finem, contingit errare et recte agere. Quia ibi non recte agitur sine multis circumstantiis actus, ergo ibi requiritur directio in utroque. Scientia ibi directiua est theologia supernaturalis. Ergo illa, secundum istam uiam, ponenda est practica. [] Operatio uero appetitus sensitiui potest esse recta et non recta. Unde, circa directionem, etiam in illa est moralis, pro quanto uirtutes morales sunt ibi, licet forte non ita principaliter sicut in uoluntate. [] Operatio autem motiua: quaedam est simpliciter immanens, ut saltare et equitare; quaedam autem transiens, nihil tamen relinquens, ut cantare in primo gradu et citharizare in secundo; quaedam aliquid relinquens haec propriissime uocatur factio. [II. Ad quaestionem] [] Haec igitur scientia, cum sit de primo ente, nullo modo est practica nisi quia ordinatur ad actum naturalem uoluntatis circa illud. Sed licet illa ad illum ordinetur, hoc non facit practicam, cum non ordinetur ad illum ut directiua, cum ille actus sit naturalis, rectus et uniformis. [] Quod etiam probatur aliter: nulla scientia est practica nisi consideret operationem uel operabile in quantum operabile. Haec neutrum facit. Non secundum, quia primum ens, sub ratione qua tale, non est operabile. [] Contra: sic theologia supernaturalis non esset practica. Ideo respondeo: operabile (uel circa quod est operatio) esse amabile est esse circa quod est operatio sicut esse sanabile. Hoc sufficit ad practicam. [] Contra: ratio amabilis, ex quo dicit aliquam relationem secundum rationem in Deo, non potest esse prima ratio in ipso secundum quam omnia ad ipsum attribuuntur; ergo nec sic consideratur hic. [] Responsio: idem argumentum potest fieri de theologia. Non enim potest poni subiectum hic sub ratione nobiliori quam ibi. Ideo respondeo quod sub ratione boni potest, tam hic quam ibi, considerari quae est ratio absoluta super quam fundatur ratio amabilis; sicut medicus considerat corpus in quantum calidum et frigidum, in quo fundatur sanabilitas. Et hoc sufficit ad rationem practicae. Unde ex parte obiecti non uidetur esse ratio quare ista non est practica.a [] Nec ualet ponere ideo metaphysicam esse speculatiuam secundum Aristotelem, quia ponit sapientiam esse nobilissimum habitum ex VI Ethicorum, et per consequens non ordinatum ad alium, nec ad aliquid nisi ad proprium actum, et ita non ad praxim, sed ad speculationem tantum. [] Haec autem ratio, quamuis sit apparens, non ualet. Constat enim quod omnis scientia est nobilior actibus potentiae motiuae transeuntibus in extrinseca, et tamen respectu talium actuum ponitur scientia practica. Unde patet quod ordo, sicut ad finem uel sicut ad nobilius, non est de ratione practicae, sed quod directiua sit in alio actu, licet minus nobili quam sit "considerare". Immo nullam ponit Aristoteles practicam nisi directiuam in actu minus nobilis potentiae quam sit intellectus, nisi forte moralem si uirtutes sint in uoluntate. [] Item, in alio peccat ratio. Constat quod Aristoteles ponit appetitum intellectiuum in nobis, VI Ethicorum et I Rhetoricorum, 12. Si autem illa potentia sit nobilior, actus eius erit nobilior actu SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Sed prima ratio ualet, uidelicet de differentia amoris naturalis et supernaturalis. intellectus, et ita actus intellectus ordinabitur ad illum, et ita est praxis, ut praehabitum est, ergo etc. [] Nec ualet illa probatio de sapientia. Licet enim ille uere sit nobilissimus habitus, tamen actus uoluntatis naturalis et ita non ab habitu potest esse nobilior actu intellectus ab habitu, si uoluntas sit nobilior intellectu. Non enim hoc aufert nobilitatem ab actu quod fiat a potentia sine habitu medio, praecipue si est naturalis et uniformis. [] Exemplum: uisio est nobilior actus actu scribendi qui est ab habitu in manu, quia uisus est nobilior potentia motiua. Et tamen hoc esset, dato quod habitus scribendi esset nobilior omni habitu, quia in potentia uisiua nullus est habitus. [] |{ Contra: quare ex amore naturali id est, ex puris naturalibus et tamen libero frequenter elicito non potest in uoluntate generari habitus amoris naturalis, sicut in intellectu ex intellectionibus naturalibus? Indeterminatior enim est uoluntas quam intellectus, saltem respectu principiorum, quorum tamen sunt habitus. [] Responsio: si habitus generetur, hoc est ex fecunditate actus, non autem propter necessitatem actus, ita quod inter potentiam et habitum actus mediet, non autem habitus inter potentiam et actum ex necessitate. Aristoteles autem non poneret forte habitum nisi ut requiritur propter actum causandum. }| [III. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum quaestionis dicendum quod hoc est "ut boni fiamus" speculando. [] Ad secundum dicendum quod haec ordinat alias, ut finis ordinat entia ad finem, non ut scientia directiua. [] Ad tertium dicendum quod non est simile; non propter duas rationes improbatas, sed propter illam de naturalitate amoris, circa quam non est difformitas. Illa tamen ratio est debilis, sicut patet per argumentum de amore naturali supra. Libertas enim est respectu actus ex puris naturalibus et ut eliciatur cum circumstantiis debitis uel sine, scilicet "super omnia" uel "propter aliud" licet istae circumstantiae non ponant amorem in esse supernaturali. Similiter, unde probabitur illud de directione? Philosophus enim II huius dicit: "finis practicae est opus"; non dicit "dirigere in opere". [] Ad quartum dicendum quod modus tractandi est unus et finis unus, quantumcumque subiectum sit commune. [] Ad argumentum de obiecto scientiae practicae dicendum quod non est obiectum eius opus nostrum, sed directiuum per ipsam; nec obiectum eius est operabile. Sed quaelibet condicio absoluta potest esse ratio obiecti scientiae practicae, secundum quam condicionem potest operatio nostra, quae non est speculatio, esse circa illud. Volitio autem potest esse circa obiectum secundum istam absolutam rationem eius, sicut intellectio. Sic patet quomodo Deus in quantum Deus, uel in quantum bonus, uel secundum aliam rationem absolutam, potest esse obiectum scientiae practicae. Ergo scientia practica et speculatiua non distinguuntur penes obiectum, quia nullum est intelligibile circa quod non possit esse, secundum rationem absolutam eius, ita operatio uoluntatis sicut operatio intellectus. [] Richardus I, q. 4, uult quod magis distinguuntur a fine quam a materia, et hoc loquendo de fine essentiali quem scientia ex se respicit, non accidentali quem sciens sibi praefigit. Quod probatur: quia de materia, quantumcumque operabili, potest esse scientia speculatiua. Sed hic restat dubium de scientia Dei, quare non est practica. Et de hoc alibi patet. [1.8 UTRUM SPECULATIVA SIT NOBILIOR PRACTICA] [] Utrum speculatiua sit nobilior practica. [] Quod practica nobilior: [] Quia finis eius est bonum esse, finis speculatiuae uerum scire; sed primum est melius secundo. [] Item, scientia ciuilis, quae est practica, ordinat speculatiuam, ut patet in Ethicis; sed ordinans est melius. [I. Ad quaestionem] [] Dicitur quod praxis dicitur communiter ad scientiam factiuam et ad affectiuam quae est operatio. [] Alii dicunt quod nuda uoluntas non dicitur praxis; et dicunt quod speculatiua est nobilior. Et probatur sic ab obiecto: quia obiectum speculatiuae, quod est quiditas rei, est nobilius obiecto practicae, quod est opus nostrum. Quiditates rerum intellectarum sunt nobiliores. [] Alii dicerent ad hoc quod Deus sub ratione operabilis, id est amabilis, est melius se ipso cognoscibili. [] Aliter probatur a fine: quia finis practicae est usus gratia, speculatiuae gratia speculandi uerum. Sed secunda nobilior est prima, X Ethicorum. Illud enim est nobilius per quod conuenimus cum nobilissimis; sed hoc est per intellectionem ueritatis, qua conuenimus cum diis. Non enim faciunt sicut nos, nec agunt alia communia nobiscum. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad argumenta in contrarium. [] Ad primum dico quod scientia illa est ut boni simus, non simpliciter sed secundum uirtutes, id est moderati in parte sensitiua si ponatur quod sit subiectum uirtutis et illud non est bonum simpliciter. Quia, secundum Philosophum, ordinatur ad maius bonum nostrum, scilicet ut speculemur substantias separatas et quietemur in speculatione earum. Illa autem speculatio est summum bonum nostrum, quia est felicitas, secundum Philosophum, X Ethicorum. [] Ad aliud: ciuilis ordinat quis audiat istam, non istam. Unde aliud est ordinare usum alicuius et quis debet intelligere et exercere, aliud est ordinare ipsam scientiam in se. Unde exercitium ordinat ciuilis, et "ordinans est melius" uerum est in aliquo sensu. [1.9 UTRUM AD METAPHYSICUM, IN QUANTUM TALIS, PER SE PERTINET COGNOSCERE OMNES QUIDITATES IN PARTICULARI] Utrum ad metaphysicum, in quantum talis, per se pertinet cognoscere omnes quiditates in particulari. [1.9.1] Quod sic: In VI: nulla alia scientia facit considerationem de ipso "quod quid est". Si ergo quiditates sint notae, et in nulla alia scientia, sequitur quod in ista. [] Item, cognitio in uniuersali tantum est imperfecta, quia confusa et indistincta; ergo si sapiens cognosceret tantum in uniuersali, esset imperfecte sciens, et alii perfecte, quod est contra Philosophum in libro I2. [] Item, uidetur esse simile de habitibus ordinatis et potentiis. Sed ita est in potentiis quod potentia superior potest omnem illam rationem comprehendere quam et inferior. Ergo similiter habitus superior cognoscet omnia quae cognoscuntur in habitibus inferioribus. Sed inferiores habitus cognoscunt in particulari; ergo et superiores. [] Contra: [] In I dicitur: sapiens est cognoscens omnia ut contingit. Et exponitur quod non oportet quod omnia in singulari, sed in uniuersali. [] Item, si sic etc., tunc aliae scientiae superfluunt. [I. Ad quaestionem A. Opinio communis] [] Respondetur communiter quod ad metaphysicum pertinet cognoscere quamlibet quiditatem secundum quod "quiditas" et secundum quod "haec", non tamen secundum omnem rationem cuiuscumque accidentis huic quiditati. [1. Argumenta pro opinione communi a. Metaphysicus considerat quamlibet quiditatem secundum quod "quiditas" et secundum quod "haec"] [] Primum sic ostenditur: haec quiditas est prior "cognitione, definitione et tempore" motu et quantitate; illa ergo potest considerari absque illis. Sed non in scientia naturali, quia considerat mobilia; nec mathematica, quia considerat quanta. Ergo illud consideratur a metaphysica. [] Item, si haec quiditas non per se consideratur a metaphysico, tunc ab aliquo alio; et tunc sequitur quod illa alia scientia esset subalternata metaphysicae, quia considerat de particulari quiditate, et metaphysica de quiditate in communi. [] Similiter sequitur quod per se inferius et superius ad eandem scientiam non pertineant, cuius oppositum uidetur in aliis; idem enim considerat numerum et binarium, etc. [] |{ Item, prima cognitione de aliquo cognoscitur illud quod primo sibi inest, quia illud est omnino inostensibile; alia omnia demonstrabilia per illud, sicut passiones; uel ostensibilia, sicut praedicata essentialia alia. Sed quod primo inest unicuique est sua quiditas propria, quae exprimitur per definitionem propriam. Ergo ad metaphysicum, cuius est prima cognitio de aliquo, pertinet illud considerare de illo. Maior patet, quia cognitio ostensibilis per aliud de a non est prima de a. Probatio minoris: licet ens sit primum quod inest homini, non tamen primo inest homini. [] Tum quia ostensibile est, licet non demonstrabile, per definitionem hominis; sed hominem esse animal rationale per nihil est ostensibile. Unde hoc quaerere nihil est quaerere, ex VII Metaphysicae, cuius non est alia causa ut "homo est homo", V Metaphysicae cap. "De per se". [] Et probatur etiam: si enim a conuenit b primo, nulli alii conuenit quod non est b; igitur si ens primo conueniret homini, nulli alii [] conueniret per se. Unde sicut in secundo modo "per se" tantum primo inest unum uni, sic in primo, quod non potest esse nisi proprium quid. [] Contra istam rationem: ergo haec "homo est homo" esset prius principium quam haec "ens est ens", quia prima ostendit secundam, non e conuerso; principium habet ostendere conclusiones. [] Tamen hic dicitur quod primum principium complexum includitur in omnibus ueritatibus complexis, sicut primum incomplexum in omnibus incomplexis. Ideo ostenditur per quodlibet, non demonstratur. [] Aliter dicitur quod de conceptibus communibus fiunt propositiones uniuersales, et sic superior distributus includit inferiorem, non e conuerso. [] Ad hanc igitur rationem in se dicendum quod prima cognitio uel est uniuersalis uel particularis. Prima uniuersalis cognoscit illud quod primo inest sibi in uniuersali; prima uero particularis, quod primo sibi inest in particulari. Metaphysica non est prima scientia particularis de homine, siue de homine in particulari, sed prima uniuersalis de ipso, in quantum ens uel substantia; et sic cognoscit quod primo sibi inest in uniuersali, ut "ens est ens". [] Contra: saltem cognitio particularis de homine ostendit hanc: "ens est ens". Ad hoc responsum est prius. }| [b. Metaphysicus non considerat quiditatem sub ratione cuiuscumque accidentis huic quiditati] [] Secundum declaratur sic: haec quiditas prior est accidentibus, et accidentia per se respectu eius priora accidentibus per accidens. Licet ergo secundum quod "haec", et quantum ad per se accidentia, pertinet ad metaphysicam, in quantum tamen mobilis uel huiusmodi (hoc est formaliter intellecta sub aliquo accidente) per accidens pertinet ad scientiam aliam, quia sic est posterior se ipsa intellecta sine illis. [2. Responsio ad argumenta in oppositum secundum istam opinionem] [] Per hoc ad primum: "sapiens cognoscit omnia", non secundum omnem rationem cognoscibilitatis; sed secundum omnem rationem quiditatis cognoscit non tantum in uniuersali sed etiam in particulari. [] Ad aliud: aliae scientiae considerant quiditates secundum accidentia sibi. [B. Contra opinionem communem] [] Contra positionem: sequitur si aliae scientiae non considerant nec quiditatem, nec hanc in se, sed tantum secundum accidentia sibi cum ergo quiditas cum accidentibus sit ens per accidens , sequitur quod omnes aliae scientiae a metaphysica essent de ente per [] accidens. Sed de illo non est scientia, secundum Philosophum VI huius. Et probo: quia necesse est praecognoscere de subiecto quid est; ens per accidens non habet "quid", quia omne tale uel est genus, uel est in genere. Ens autem per accidens non est in genere, quia distinguitur contra omnia decem genera in libro VI huius. [] |{ Hic respondetur quod licet corpus mobile sit ens per accidens, non tamen corpus secundum quod mobile, quia una ratio formalis facit unum cognoscibile et unius scientiae. [] Aliter dicitur quod Philosophus in VI negat scientiam de ente per accidens, quod non habet causam determinatam, quod est in paucioribus; non sic hic. [] Contra: una cognitio est unius cognoscibilis; sed non magis est unum corpus secundum quod mobile quam corpus mobile. Aut enim praecise intelligo corpus; aut praecise mobile, intelligendo corpus secundum quod mobile; aut utrumque. Et tertium erit propositum. }| [] Item, Philosophus dicit in Elenchis quod hic est accidens: "cognoscis Coriscum, et ille est ueniens, ergo cognoscis uenientem". Stant ergo simul quod cognoscis uenientiam quae est in Corisco et accidens, et tamen ignoras subiectum eius. Sic ex parte ista simul stat quod physicus cognoscit mobile istud accidens, et tamen ignorat corpus. [] Dicitur quod illa, cui accidunt, non cognoscuntur nisi per accidens; tamen illae rationes cognoscendi, quibus cognoscuntur illa alia, per se cognoscuntur. [] Contra: si mobilitatem, qua cognoscitur corpus, per se cognoscit, aut tunc cognoscit mobilitatem in quantum "quid", tunc propositum; si non in quantum "quid", ergo non per se et tunc per accidens. Et tunc quaero de illo accidente, et sic de omnibus aliis in infinitum. [] Item, naturalis cognoscit per te corpus secundum quod mobile. Aut ergo illa eadem scientia cognoscit mobile secundum quod mobile, et tunc cognoscit in quantum "quid". Si non cognoscit mobile in quantum "quid", tunc sequitur quod idem, sub eadem ratione formali cognitum, consideratur per se a diuersis scientiis. Quia eadem ratio cognitionis est qua cognoscitur corpus in quantum mobile, et mobile in quantum mobile. Quia mobilitas est ratio considerandi, et mobilitas per se est ratio cognoscendi formalis in naturali. Et similiter in metaphysica, ergo etc. [] Tertio arguitur sic: si non consideratur in physica mobile in quantum mobile, et mobile in quantum mobile consideratur in alia scientia, ergo eadem ratio erit formalis sicut prius in duabus scientiis. [] Dicitur quod non est eiusdem scientiae considerare mobile in quantum tale, et corpus in quantum mobile. Quia dicunt 25 quod non est simile, quia ratio mobilitatis accidit corpori, et per se inest mobili. [] Sed istud non ualet. Licet bene dicat ista responsio quod ista ratio habet diuersas comparationes ad cognita sub ea, tamen non uitat quin eadem ratio formalis in duabus scientiis consideratur per se. Eadem enim ratio non uariata quae accidit uni, est eadem essentialiter alii. Et tunc reduco argumentum sicut prius. [] Et similiter, ex quo diuersae scientiae habent diuersas rationes formales, non potest esse una ratio formalis per se considerata ab una et ab alia. [] |{ Item, ad unitatem scientiae requiritur unitas rationis formalis (saltem primae, non tantum in se sed ut comparatur ad materialia quorum est ratio), quod scilicet non diuersimode comparetur ad illa secundum per se et per accidens, licet diuersimode forte secundum diuersos modos per se. Unde ad eundem pertinet considerare risibile in quantum risibile et hominem in quantum risibile, quia eadem ratio formalis utrobique et eodem secundum per se utrique comparatum, licet non eodem modo per se. Tunc sicut arguitur inferius ibi "hoc concedunt", nihil uidetur remanere cognoscendum aliis scientiis. [] Responsio: licet nullum accidens per accidens dicatur de ente (quia ens ponitur in definitione cuiuslibet, non in sua communitate, sed ut includitur in aliquo inferiori, sicut "figura" in definitione "habere tres", ideo "soli non omni", et ille modus pertinet ad per se), tamen lineae est aliquod accidens per accidens, ut uisualitas, quae tamen non tantum "entis", sed etiam alicuius subiecti inferioris ut "coloris" uel "lucis" est per se. Ergo licet metaphysicus consideret ens, colorem, lucem in quantum uisibilia siue uisualia, non tamen lineam in quantum uisualis. Et de hoc est perspectiua. [] Contra: haec positio uidetur uocalis. Tum quia, ut arguitur prius, ita uidetur cognoscere lineam uisualem sicut lineam in quantum uisualis. Tum quia si de linea in quantum uisualis est scientia, aliquid demonstrabitur de linea. Per quod medium? Non sumptum ex materiali; ergo ex formali. Ergo oportet cognoscere formale secundum se quantum ad medium quod sibi secundum se inest. Similiter, de infinitis erit scientia quaelibet si sua ratio formalis possit accidentaliter accidere infinitis, quia una ratio utroque modo. [] Notandum uero quod ad illud superius dictum, scilicet quod "ad unitatem scientiae requiritur unitas rationis formalis", additur "saltem primae", quia aliter positio sibi contradiceret. Quia alia est ratio formalis entis in quantum ens, et hominis in quantum homo. Tamen inter omnes rationes formales ratio entis est prima et una. Contra: aequiuocatio entis. [] Aliter respondeo quod ratio hominis non est simpliciter alia a ratione entis, quia ipsum includit. }| [] Ad argumentum opinionis dico quod quiditas quaelibet non est prior omni quantitate, sed tantum quiditas substantiae, sed quantitatis non. [] Arguitur contra sic: quiditas ignis est prior omni motu; ergo ut sic, non consideratur secundum quod mobile uel quantum, et ita non consideratur nec a naturali, nec a mathematico. [] Dico quod mobilitas non est formalis ratio subiecti, sed quidquid consideratur in scientia naturali. Cuius probatio est quia subiectum, secundum rationem subiecti, prius est naturaliter passione. Tunc passio non est formalis ratio considerandi ipsum, ex quo est posterius. Mobilitas autem est passio in scientia naturali. [] Dico ergo quod quiditas ignis cum illo quod appropriat quidquid sit illud ut sit proprium subiectum motus, consideratur in scientia naturali. Illud autem quod appropriat ipsum ut sit subiectum motus, non est motus, quia prius naturaliter habet rationem illam quam sit subiectum motus. [] Contra: Philosophus dicit quod considerat mobilia in quantum mobilia. Dico quod hoc dicit, quia non habet notam illam rationem quam habet ut est subiectum motus, sed utitur motu tanquam magis noto. Vel dico quod considerat mobilia in quantum mobilia, secundum quod "in quantum" dicit ibi conuertibilitatem passionis cum subiecto etc. [] Ad aliud dico quod necesse est ipsos concedere subalternationem. Probatio: condicio una subalternatae scientiae est quod subiectum suum sit sub subiecto subalternantis; alia est quod scit "quia", ubi superior scit "propter quid", et a superiori accipit sua principia ad probandum conclusiones. Aliquando autem subiectum addit super subiectum differentiam essentialem, sicut binarius super numerum; aliquando accidentalem, sicut sonus numero. Sed nunc est ita quod in omnibus scientiis discurrenti patet quod subalternata tantum addit supra alterius subiectum accidentalem differentiam. Et ita est communiter in omnibus scientiis quod magis subalternatae addunt accidentalem differentiam quam essentialem. Unde omnis subalternata duobus subalternatur secundum duo quae in eius subiecto includuntur, ut patet de musica respectu naturalis et arithmeticae. Ergo sic hic. Cum, secundum eos, subiectum aliarum addat accidentales rationes, et per meam positionem addit essentiale aliquid, puta hanc quiditatem super quiditatem, magis sequitur subalternatio per illos quam per me. [] Item, si sola haec per se consideraret quiditates, tunc |{ hoc concedunt sine argumento quia, ut patet supra, ibi "cui per se inest aliqua passio", illud sub ratione eius considerabitur a metaphysico, qui considerat passionem omnem in se a in quantum a, ergo et quidlibet in se in quantum per se a. Et sequitur quod nulla omnino sit passio, nec prima nec posterior, quae alicui subiecto per se inest, quin metaphysicus cognoscat illud subiectum sub ratione illius passionis. Igitur non restant aliqua cognoscenda aliis nisi accidentia per accidens, quae nulli per se insunt. Si tamen aliqua sunt talia maxime cum ponant ad secundum modum per se pertinere quattuor modos "proprii", secundum Porphyrium , saltem nullum est accidens per accidens respectu entis, ut concedunt, quia distinguit quodlibet in inferiori; igitur ens cognoscetur hic sub ratione cuiuslibet accidentis omnino. Et ita, ut dicunt, non caret passionibus, ut consideratur a metaphysico. Verum utique erit, sed nulla passio remanet consideranda aliis. Immo nec, ut uidetur, aliquod accidens per accidens; ergo metaphysica est omnis scientia. }| [] tunc sola haec demonstraret primam passionem de omnibus quiditatibus, quia prima passio inest quiditati suae per se et immediate sine aliquo accidente. Quia nisi sic, tunc non esset prima. Sed aliae scientiae considerant subiecta sub accidentalibus rationibus; ergo non considerant per se primas passiones. Sed semper considerans posteriores praesupponit primam inesse; ergo nulla scientia considerans demonstrat primam passionem inesse, sed praesupponit ipsam demonstrari in alia. Sed conclusio, ubi demonstratur prima passio, est principium in inferiori scientia, ubi demonstratur posterior. Sed haec est condicio scientiae subalternantis et subalternatae; ergo omnes aliae scientiae subalternatae sunt metaphysicae. Sed secundum positionem meam, si haec quiditas esset per se subiectum naturalis, cum habeat per se propriam passionem, istam posset demonstrare. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum principale, scilicet ad textum Aristotelis, dico quod solum intelligit quod nulla alia scientia considerat ens, siue "quid" in communi, nisi haec. [] Ad aliud dicendum quod Aristoteles I Posteriorum, ubi comparat demonstrationem uniuersalem particulari, dicit in epilogo quod demonstratio uniuersalis facit magis scire quam particularis. Hoc non est ad propositum.a [] |{ Conclusio enim supra, licet improbetur de ueritate propositionis primae opinionis, non tamen de cognitione particularis ut praecise accipitur contra cognitionem uniuersalis. }| [] Ideo aliter dicitur quod licet melius est cognoscere in particulari prout particulare includit uniuersale quam in uniuersali tantum, tamen ubi particulare non includit uniuersale, non est melius. [] a SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Item, Aristoteles uult quod concludens passionem de subiecto primo est melior quam demonstratio concludens istam de subiecto secundario, siue inferiori, ut "habere tres" de isocele. [] |{ Sicut habetur a Dionysio, quod esse est nobilissima perfectio Dei. Quod uerum est praecise sumptum; tamen ut alia includunt ipsum et aliquid ultra, nobiliora sunt. }| [] Alia responsio: licet cognitio particularis aliquo modo sit perfectior in se praecise sumpta, tamen cognitio uniuersalis de proprio cognoscibili est certior secundum proportionem quam cognitio particularis de suo cognoscibili, quia plus cognoscitur uniuersale in quantum est cognoscibile quam particulare. [] Ad aliud: non est simile de potentiis et habitibus. Quia ex quo superior potentia habet maiorem uirtutem, et si habet species plurium, potest illa plura cognoscere. Sed habitus non est ratio cognoscendi nisi repraesentando rem. Sed potentia non tantum habet uirtutem maiorem, sed potest recipere alias species. [] Quod autem habitu uniuersali non cognoscantur quae sunt habitus inferioris, probatio: quia "contingit scire in uniuersali, et ignorare in particulari". Hoc non contingeret si habitus uniuersalis esset repraesentatiuus illorum particularium. [] |{ Contra: per potentiam est potens; ergo per superiorem circa communius obiectum; et quodlibet sub ipso est potens, sed per habitum est determinatus ad obiectum. [] Responsio: non oportet si sit determinatus ad superius, et ad inferius. Idem enim est susceptiuum coloris et cuiuslibet coloris; non tamen si color informet, propter hoc quilibet color informat. }| [] Ad aliud pro contraria opinione, quod eiusdem est considerare genus et speciem, dico quod est falsa; licet in aliquibus est eadem scientia, hoc est quia habent eandem rationem; sed hic et alibi ubi non est eadem ratio, non est hoc uerum. Vel dico simpliciter quod sunt diuersae scientiae, non tamen disparatae, sed ordinatae. Vel dici potest quod scientia de binario, si binarius haberet multas passiones, traderetur partim in arithmetica et partim in alia. [1.10 UTRUM UNIVERSALIORA SINT NOBIS DIFFICILIORA AD COGNOSCENDUM] [] Utrum uniuersaliora sint nobis difficiliora ad cognoscendum. [] Quod non: [] I Physicorum: "innata est nobis uia procedere ex notioribus nobis". Et intendit ibi, ut patet per litteram, quod uniuersaliora sunt nobis magis nota, singularia minus nota. [] Item, "confusa et indistincta sunt nobis magis nota", ibidem. [] Et ibi similiter: "Totum est magis notum nobis quam partes; uniuersale est totum". [] Item, illa citius occurrunt intellectui quorum singularia citius occurrunt sensui, sed singularia magis uniuersalium citius sentiuntur; ergo et illa uniuersalia prius intelliguntur. Probatio minoris per Auicennam et I Physicorum: "pueri primo appellant omnes homines patres" etc. [] Similiter, I Physicorum: "Non sunt eadem magis nota nobis et simpliciter"; sed minus uniuersalia sunt notiora naturae, ergo nobis minus nota. Quod sint simpliciter minus uniuersalia naturae magis [] nota, probatio: quia unumquodque magis cognoscitur per naturam quod est magis perfectum et magis ens; minus uniuersale addit supra magis uniuersale aliquam perfectionem. [] Item, secundum Auicennam, "communissima prima impressione imprimuntur"; ergo prius cognoscuntur, et sic de aliis secundum ordinem. [] Item, si non, tunc scientia de eis esset minus certa; hoc est contra unam rationem sapientiae. [] Contra: [] Philosophus in littera. [] Similiter, compositiora sunt nobis magis nota quam simplicia, sicut patet in I Physicorum; quod totum, quod est compositum, est nobis notius quam partes; sed minus uniuersale componitur ex magis uniuersali; ergo etc. [] Item, VI Topicorum: definitum est minus notum nobis quam definientia; sed definientia sunt magis uniuersalia quam definitum. [] Item, definitio est "per simpliciter priora", ut habetur VI Topicorum; sed talia sunt minus nota nobis; ergo priora sunt minus nobis nota. [I. Ad quaestionem] [] Dicitur quod est uniuersale per praedicationem, et illud definitur in Perihermenias et I Posteriorum, quod est "unum in multis et de multis". SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Nota quando dicitur quod uniuersalia sunt difficillima ad cognoscendum quia a sensibus sunt remotissima, patet quia Aristoteles intendit de uniuersali causatione, sicut est prima causa et substantiae separatae. Sed de uniuersali praedicatione dico quod potest cognosci dupliciter. Uno modo quantum ad simplicem apprehensionem rei quae est imperfecta, et sic prius cognoscitur animal quam homo, quia intellectus procedit ab imperfecto. Alio modo cognoscitur quantum ad proprietates eius repertas in contentis, et sic posterius cognoscitur. Ex proprietatibus enim particularium uel minus uniuersalium deuenimus in proprietates magis uniuersalium quia ab effectu ad causationem. [] Aliud est uniuersale per causalitatem, cuius uirtus se extendit ad plures effectus, sicut causa prima quae tamen est singularis, nec praedicatur de pluribus singularibus. [] Secundo modo intelligendo, magis uniuersale causalitate est nobis minus notum quam minus uniuersale causalitate, quia magis uniuersale est perfectius, et perfectiora sunt minus sensibilia, sicut patet de Intelligentiis et a materia separatis; sed causae uniuersaliores sunt minus sensibiles; ergo minus nobis notae. [] De uniuersali per praedicationem: aut comparatur ad singulare simpliciter, aut uniuersale magis ad uniuersale minus, sicut genus ad speciem. De primo uniuersali, primo distinguendum est de cognitione prout est communis ad cognitionem sensitiuam et intellectiuam, quae dicitur cognitio in genere. Et tunc singulare simpliciter est notius nobis quam uniuersale, quia illud est notius nobis quod est notius cognitione prima in nobis; haec est sensitiua. [] Si autem non comparetur quantum ad cognitionem in genere, sed ad unam, tunc quantum ad sensitiuam singulare est magis notum nobis. Si ad intellectiuam, tunc secundum illos qui ponunt singulare non intelligi nisi per accidens, posterius intelligeretur, quia "per accidens" posterius est "per se", ut dicit Philosophus II Physicorum. [] Si alia opinio sit uera, quod per se intelligitur, tunc esset quaestio. Et potest dici quod singulare magis, quia conclusio non cognoscitur nisi per principia, quae sunt magis nota secundum Philosophum. Et secundum eum principia accipiuntur per inductionem; inductio autem ex singularibus. [] Si comparetur magis uniuersale ad minus uniuersale, ut quando utrumque est simpliciter uniuersale, aut ambo comparantur ad intellectum, aut singularia eorum ad inuicem. Si secundo modo, nobis notius est singulare magis uniuersalis quam singulare minus uniuersalis. Si uniuersale utrumque comparetur ad intellectum, tunc uel est loquendum de superiori ut est quiddam indistinctum plura continens confuse; isto modo est magis notum nobis. Et hoc probant tres primae rationes. Si autem accipiatur uniuersale ut sit distinctum [] quoddam definiens, tunc definitum est magis notum, cognitione tamen indistincta, quia prius cognoscitur definitum indistincte quam definiens. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad omnes auctoritates. Primae tres probant quod magis uniuersale comparatum ad minus uniuersale (et secundum cognitionem intellectiuam in quantum indistincte magis uniuersale continet minus) est magis notum nobis. Magis uniuersalia sunt prius nota. [] Ad duo signa dicendum quod singularia magis uniuersalis singularibus minus uniuersalis citius cognoscuntur, et hoc secundum cognitionem sensitiuam. Et similiter uniuersalia eorum correspondentia citius intelliguntur. [] Ad aliud "communissima prima impressione" etc., concludit quod magis uniuersale est magis notum in quantum indistincte continet minus uniuersale etc. [III. Ad argumenta in oppositum] [] Ad argumenta in oppositum: intelligendum est de causis uniuersalibus per causalitatem. [] Ad aliud de simplicitate: procedit quod uniuersalius secundum quod definiens. Aliter potest negari propositio, quia materia est simplicior quam compositum, et tamen non perfectior. Unde aliqua composita sunt perfectiora simplicibus, aliqua non. [] Ad aliud: intelligitur ut definiens. [] Similiter illud de VI Topicorum, quod definientia sunt nobis notiora, uerum est quod in quantum definientia. [IV. Obiectiones et responsiones circa praedicta [A. Obiectiones] [] Contra illud quod dicitur quod "magis uniuersale causalitate est minus notum nobis". Quod sit falsum, probatio: II huius dicitur: "in foribus quis delinquit?" Ubi ex intentione habetur quod principia scientiae priora sunt nobis facillime nota. Ergo causae uniuersalissimae sunt nobis notae magis. Probatio consequentiae: quia principia uniuersalissima dicunt "propter quid" respectu conclusionum plurimarum; sed illud quod dicit "propter quid" dicit causam; ergo uniuersalissimum principium causam uniuersalissimam. Sed causa uniuersalissima est causa plurium effectuum. Eo enim quod est principium uniuersalissimum, ad plura in uirtute se extendit. [] Contra aliud: si singulare simpliciter est magis nobis notum, ergo quod est propinquius illi singulari est magis nobis notum, secundum illud III Topicorum: quod est propinquius simpliciter tali, magis est tale. Sed hoc est uniuersale minus; ergo est magis nobis notum; cuius oppositum praedicitur. [] Contra aliud: uerum est quod cognitio sensitiua aliquo modo praecedit intellectiuam tanquam causa sine qua non, sed hoc est in generatione scientiae, non tamen in perfectione, quia intellectus perfectior. Tunc sic: uirtus perfectior intensius et magis cognoscit quam imperfectior; intellectus est perfectior; ergo etc. Hic etiam Philosophus dicit quod artifex cognoscit certius, quia causam; expertus non. Sensus ergo cum nesciat "propter quid", ergo minus perfecte cognoscit. [B. Responsio ad obiectiones] [] Ad primum: principia illa non habent causas uniuersales pro terminis, sed habent terminos communissimos secundum praedicationem. Tunc ad formam: sicut uniuersalis passio habet uniuersale subiectum, sic uniuersalior uniuersalius. Tunc secundum hoc, uniuersale praedicabile magis dicit "propter quid" quam minus, non tamen sic quod dicit causam essendi minus etc. Sic hic de principiis demonstrationis. [] Ad aliud dico quod regula illa sumitur a III Topicorum in eligendis. Et dico quod intelligenda est: si sit propinquius illi in eo quod est tale. Singulare autem est magis notum nobis quia est sensibile. Illud ergo quod est propinquius singulari in sensibilitate, illud est nobis [] magis notum. Sed in hoc magis uniuersale propinquius quam minus. Notandum tamen quod non loquor quod aliquod uniuersale sit sensibile proprie. Prout tamen habent esse in suppositis, unum est magis sensibile quam aliud. [] Ad aliud: uerum est quod intellectus perfectius cognoscit et certius quam sensus. Tamen cum hoc stat quod sensibilia sunt priora nobis nota et facilius, quia facilius est illa cognoscere quae ducunt in cognitionem aliorum. [] Contra: uidetur quod non potest dici notius, quia "notius" sonat imperfectum. Ad hoc dico quod est notius secundum proportionem cognoscentis ad cognoscibile, non autem secundum perfectionem cognitionis in se. Exemplum: oculus infirmus secundum proportionem cognoscit magis candelam quam aquila solem, secundum proportionem uisibilitatis utriusque; sed aquila perfectius; sic hic. [] Nota in littera: unumquodque tunc est perfectum quando potest generare sibi simile. Contra: tunc Deus alium Deum. [] Si dicas quod non est factibilis. Contra: angelus est factibilis, et tamen non potest. [] Dico quod fallit quando aliquid est ita perfectum quod requirit causam aequiuocam, et hoc est propter perfectionem. Et similiter [] adhuc in uniuocis deficit quando non est ibi potentia actiua. Lapis enim durus non potest generare sibi similem, quia tantum habet potentiam passiuam ad resistendum durum enim est quod resistit impellenti , sed non habet principium agendi qualitatis actiuae. Tunc ad propositum: licet sequatur "quando potest, perfectum", tamen non sequitur "perfectum est, ergo potest". Nota quod in littera dicitur: "singularium cognitio est maxime propria sensui". Hoc dicit quia tantum est sensus, et non dicitur propter intensionem actus, quia intellectus potest in illa perfectius et in alia. [Ad argumentum dimissum] Ad unum argumentum dimissum quod ista scientia esset minus certa, dico quod si concludat uniformiter, non concludit quod sit incerta in se. Sed sicut uniuersalissima sunt difficillima, eo modo et scientia de illis est difficillima; sed illae causae primae sunt difficiles nobis, sic et scientia. [] Contra hoc dicitur quod haec scientia est per causam. Dicit etiam quod "principia et causae quaeruntur"; nobis ergo non sunt notae etc. Verum est quod non sunt nota nobis quaesita, tamen in se sunt nota. [2.1 UTRUM PRIMA PRINCIPIA COMPLEXA SINT NOBIS NATURALITER NOTA] [] In foribus quis delinquit? [] Utrum prima principia complexa, cuiusmodi sunt "de quolibet affirmatio uel negatio" et "omne totum est maius sua parte" et huiusmodi, sint nobis naturaliter cognita. [] Quod sic: [] Commentator I Metaphysicae suae commento 1, super illud "Nullus ignorat locum ianuae in domo", dicit quod "prima principia sunt naturaliter cognita a nobis in quolibet genere entium". [] Item, sunt cognita a nobis non per inuentionem, nec per doctrinam, ergo naturaliter; quia non sunt plures modi cognoscendi. Probatio assumpti: quia "omne cognitum per doctrinam uel per inuentionem cognoscitur per aliquid prius notum", I Posteriorum; sed primis principiis nihil est prius. [] Ad oppositum: [] Philosophus III De anima: anima de se est "sicut tabula nuda in qua nihil depingitur"; ergo secundum se et per naturam suam non habet aliquam cognitionem. [I. Ad quaestionem] [] Dicendum quod non habet aliquam cognitionem naturalem secundum naturam suam, neque simplicium neque complexorum, quia "omnis nostra cognitio ortum habet a sensu". Primo enim mouetur sensus ab aliquo simplici noncomplexo, et a sensu moto mouetur intellectus et intelligit simplicia, quod est primus actus intellectus. Deinde, post apprehensionem simplicium sequitur alius actus, qui est componere simplicia ad inuicem. Post illam autem compositionem habet intellectus, ex lumine naturali, quod assentiat illi ueritati complexae, si illud complexum sit primum principium. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad Commentatorem dicendum quod pro tanto dicuntur "naturaliter cognita a nobis", quia facta compositione simplicium terminorum, statim ex lumine naturali intellectus acquiescit uel adhaeret illi ueritati. Tamen cognitio terminorum acquiritur ex sensibilibus, et ille intellectus dicitur habitus principiorum quo adhaeremus primis principiis. [] Ad aliud: cognitio principiorum, quantum ad simplicia, acquiritur ex sensibilibus. Et ad illud quod assumitur quod non acquiritur "per inuentionem nec per doctrinam", dicendum quod illa diuidunt acquisitionem scientiae, quae est per prius notum; non intellectus, qui est habitus principiorum. [] Contra responsionem ad primum: si homo ex lumine naturali assentit ueritati principiorum, tunc omnes homines aequaliter assentirent. Quia quod consequitur hominem uel intellectum nostrum secundum naturam suam, aequaliter reperitur in omnibus habentibus intellectum. Quod est contra Commentatorem super III Physicorum in principio, qui dicit quod aliqui propter consuetudinem negauerunt prima principia. Et exemplificat de Christianis, qui negant illud principium "de nihilo nihil fit". [] Ad hoc dicendum quod ratio illa procedit de principiis simpliciter primis, cuiusmodi sunt "impossible est idem simul esse et non esse", et "omne totum est maius sua parte" et huiusmodi, circa quae impossible est errare, secundum Philosophum in IV huius. [] Non autem procedit de principiis quae possunt esse conclusiones respectu primorum principiorum; talibus enim potest unus magis assentire quam alius. Numquid assentire talibus subest imperio uoluntatis, uisa conexione illorum ad prima principia? [III. Dubia quaestioni annexa] [] Hic ponuntur plura dubia. [] Primum: si iste assensus sit alius actus intellectus quam apprehensio? Auicenna enim in principio Logicae suae uidetur assumere pro eodem "assensum" et "scire". [] Secundum: si iste assensus sit ab intellectu agente elicitiue, qui ponitur lumen intelligibile? [] Tertium: si adhaesionis conclusionis formale principium sit idem quod adhaesionis principii uel notitia principii? [] Quartum: utrum habitus principii, qui dicitur intellectus, sit principium per se apprehensionis uel adhaesionis? [] Quintum: quomodo adhaesio est naturalis et non apprehensio, cum adhaesio praesupponat apprehensionem? [] Sextum: an componere differat ab apprehensione complexi? et an simul sit? et an simul cum ipso sit apprehensio simplicium, ut sic circa principium simul sint quinque actus, scilicet duae apprehensiones simplicium, compositio, apprehensio complexi, et adhaesio? Haec quaere alibi. [] Septimum: si intellectus est assentire et dissentire, quare non delectari et tristari? [] Octauum: quare simplicium tantum est apprehensio, et non assentitur eis nec dissentitur? Ex hoc forte pateret quomodo est uerum in compositione et diuisione, et non in simplicibus. [2.2 UTRUM DIFFICULTAS COGNOSCENDI SIT EX PARTE INTELLECTUS VEL EX PARTE RERUM COGNOSCIBILIUM] [] Forsitan eius difficultate secundum duos exsistente modos, non in rebus sed in nobis est eius causa. [] Iuxta hoc quaeritur utrum difficultas cognoscendi res sit ex parte intellectus nostri cognoscentis uel ex parte rerum cognoscibilium? [] Quod ex parte rerum, probatio: [] Res sunt cognoscibiles in quantum sunt in actu, et certae in se et determinatae, ex IX huius, capitulo ultimo. Sed multae res sunt de se potentiales, ut materia; incertae, ut tempus et motus; indeterminatae, ut infinitum. Ergo difficultas intelligendi tales res est ex parte ipsarum formarum, non ex parte intellectus nostri. [] Et confirmatur ratio per Commentatorem I Metaphysicae, secundum translationem suam, commento 1, qui dicit quod "difficultas intelligendi formas materiales est ex parte ipsarum formarum, non ex parte nostra". [] Item, quando materia est summe disposita ad susceptionem formae, non est difficultas ex parte materiae recipiendi formam, sicut [] patet de lumine in medio; quia enim medium est summe dispositum quantum est de se , ideo difficultas non est ex parte medii recipiendi formam. Sed intellectus de se est summe dispositus ad cognoscendum res, quia ibi non est nisi sola priuatio cognitionis. Non enim est ibi aliquod contrarium cognitioni rerum; quia si sic, in parte intellectiua posset esse alteratio, quod negat Philosophus VII Physicorum. [] Item, non est difficultas ex parte intellectus intelligendi excellentia intelligibilia, sicut ex parte sensus sentiendi excellentia sensibilia, quia intellectus non corrumpitur ex excellenti intelligibili, sed habilitatur ad intelligendum, quia non est uirtus organica. Ex III De anima: sensus uero corrumpitur ex excellenti sensibili, quia est uirtus organica, ergo etc. [] Ad oppositum est Philosophus II huius, cap. 17: "Non in rebus difficultatis est causa, sed in nobis". [QUAESTIO 3 UTRUM SUBSTANTIAE IMMATERIALES POSSINT INTELLIGI A NOBIS PRO STATU ISTO] [] Sicut nycticoracum oculi ad lucem diei, sic animae nostrae intellectus ad ea quae sunt omni naturae manifestissima. [] Iuxta hoc quaeritur utrum substantiae immateriales possint intelligi a nobis secundum suas quiditates, et hoc ab intellectu nostro coniuncto corpori. [] Quod sic, uidetur: [] Quia dicit Commentator hic: "Hoc," scilicet exemplum Aristotelis, "non demonstrat res abstractas intelligere esse impossibile nobis, sicut inspicere solem est impossibile uespertilioni. Quia si ita esset, otiose egisset natura, quia fecisset illud quod in se est naturaliter intellectum, alii non intellectum, sicut si fecisset solem non comprehensum ab aliquo uisu". [] Item, intellectus nihil intelligit nisi sub ratione immaterialis, III De anima; ergo maxime intelligit simpliciter immaterialia. Quia ubi est ratio formalis obiecti, illud apprehensibile est a potentia. Probatio antecedentis: quia non oportet ponere actionem intellectus agentis nisi ad hoc ut obiectum materiale fiat aliquo modo immateriale, ut aptum natum sit mouere intellectum possibilem. [] Item, Commentator III De anima, recitat opinionem Auempace ad hoc talem: intellectus potest abstrahere formale a materiali, et sic quiditatem substantiae materialis a singularibus. Si in quiditate sic abstracta remanet aliquid materiale, adhuc potest intellectus abstrahere formale a materiali, et sic semper. Ergo tandem deueniet ad quiditatem simpliciter immaterialem; hanc cognoscet, quia hanc abstraxit a singularibus, ergo etc. [] Item, multa demonstrantur a philosophis de substantiis separatis. Puta, in XII huius: quod sit sempiternum, quod mouet sicut appetibile nonmotum, quod est uita, quod semper actu intelligit, quod se ipsum intelligit tanquam primum obiectum etc., ibi et alibi; et ibi de numero Intelligentiarum iuxta numerum orbium quos mouent. De subiecto autem demonstrationis oportet praecognoscere quid est, ex I Posteriorum. Ergo quiditates omnium istorum cognouerunt philosophi. [] Oppositum uidetur in littera: [] "Sicut oculus uespertilionis ad lucem diei, ita animae nostrae intellectus ad ea quae sunt manifestissima in omni natura"; huiusmodi sunt substantiae separatae; primum est impossibile, ergo et secundum. [] |{ Item, de intelligibilitate Dei uel non, require post in quaestione "De cognitione infiniti". [] Item, plus distat intelligibile increatum ab intellectu creato quam intelligibile creatum a sensu; sed tale intelligibile non potest apprehendi a sensu; ergo multo minus intelligibile increatum ab intellectu. [] Responsio: uerum est in esse, non in cognoscibilitate, nec in proportione obiecti. [] Item, potentia passiua non se extendit nisi ad quae se extendit actiua eiusdem generis; igitur nec intellectus possibilis ad aliqua nisi ad ea ad quae se extendit intellectus agens, ut faciat illa intelligibilia; talia tantum sunt phantasiabilia. [] Respondeo quod maior est falsa de una potentia actiua quae tantum est unius, et passiua contrariorum nisi de una prima. Patet ex XII Metaphysicae, commento 918. [] Aliter respondetur quod intellectus possibilis in actu non dicitur amplius passiuus, et ut factus in actu circa effectum quaerit cognitionem istorum. [] Aliter respondetur quod intelligibilia fiunt per intellectum agentem, in quantum in ipso, ut in lumine, possunt suas species possibili intellectui imprimere. Sic Intelligentiae fiunt intelligibiles, quia possibilis nihil reciperet nisi in lumine sibi connaturali, quod est intellectus agens. Sed hoc non saluat intellectum agentem habere actionem circa substantias separatas siue Intelligentias, sed circa intellectum possibilem, qui species earum non potest recipere nisi in tali lumine. [] Item, arguitur quod si sic, tunc homo naturaliter posset attingere ad beatitudinem. [] Responsio ad hoc patet ex solutione quaestionis infra, quia beatitudo habet uisionem quae est intellectio intuitiua, non quaecumque. [] Contra hoc: eiusdem potentiae circa idem obiectum non est nisi una actio; ergo cognitio nostra nunc non differret ab illa uisione specie, et tunc quamuis minus beati, simus tamen beati, quia etiam unus beatus minus clare uidebit Deum alio. Probatur prima propositio, quia siue actio habeat speciem ab agente siue ab obiecto, si utrumque est idem, et actio erit eadem specie. Confirmatur ex VIII Metaphysicae. [] Respondeo quod illa uisio specie differt ab hac cognitione, et cognitio fidei differt specie ab utraque istarum. Tunc ad primam propositionem dicendum quod uera est: quando utrumque est idem (non tantum subiecto, sed secundum quod agit uel secundum quod est obiectum) et eodem modo se habentia ad inuicem, erit una actio specie. Exemplum: aqua infrigidat et humectat; sol constringit lutum et non glaciem; ignis lignum prope positum comburit, non remotum sed tantum calefacit. In cognitiuis est uariatio. Propter organum: omnino indispositum, ut febricitantis lingua; aliqualiter, ut oculus senis; bene dispositum, ut oculus iuuenis; optime, ut oculus aquilae. Propter medium: aliter uidet uisus per aerem et aquam; aliter sol uidetur mane et meridie propter medium uaporosum. Propter lumen: aliter in lumine candelae, aliter in lumine solis, secundario et in radio. Propter rationem cognoscendi: aliter per speciem propriam, rectam uel reflexam. Haec autem uisio et illa habent diuersa lumina et diuersa repraesentatiua obiecti. }| [I. Ad tertiam quaestionem [] A. Opinio Thomae Aquinatis] [] Respondetur ad quaestionem quod anima coniuncta corpori non potest intelligere quiditates substantiarum separatarum propter duo. [1. Fundamenta positionis] [Primum fundamentum opinionis Thomae] Primum est quod anima sic coniuncta nihil intelligit nisi per abstractionem a phantasmatibus; substantiae autem separatae non faciunt phantasma, nec ex his quae faciunt phantasma possunt cognosci; ergo etc. [] Probatio primae propositionis dupliciter. Tum quia laeso organo uirtutis phantasticae impeditur intellectus et ab addiscendo incognita et a speculando cognita. Hoc non uidetur nisi quia indiget phantasmatibus in utraque operatione. Tum quia cum uolumus intelligere aliquid, formamus idolum in quo illud inspicimus. Et III De anima: phantasmata ad intellectum sicut sensibilia ad sensum. [] Secunda propositio habet duas partes. Prima patet, cum "phantasia sit motus factus a sensu secundum actum", II De anima, et substantiae separatae non sunt sensibiles; ergo etc. [] Secunda pars probatur dupliciter. Tum quia effectus, qui non adaequat potentiam causae, non ducit in cognitionem quiditatis causae; substantiae separatae, si cognoscantur per illa quae faciunt phantasmata in nobis, tantum cognoscuntur per huiusmodi effectus, scilicet non adaequantes causam; ergo etc. Prima propositio patet, quia quiditas talis causae excedit talem effectum. Tum quia finiti ad infinitum nulla est proportio, ergo nec effectus alicuius sensibilis ad quiditatem Dei. Si ergo quiditas Dei, qui est prima causa effectus, non possit cognosci per effectum, multo magis nec quiditas alicuius substantiae separatae, cum quaelibet alia causa minus causet quam prima, secundum primam propositionem De causis. [Secundum fundamentum opinionis Thomae] Secundum principale pro ista responsione ponitur quod quiditas substantiae materialis est proprium obiectum intellectus nostri possibilis; ergo nihil poterit per se intelligi a nobis quod nec est talis quiditas nec cognoscibile per talem quiditatem. Primum manifestum est de quiditate substantiarum materialium. Secundum probatur ut prius, per nonadaequationem et improportionem. Primum hic assumptum ostenditur, quia obiectum proportionatur uirtuti cuius est. Intellectus autem est uirtus exsistens in materia, non tamen operatur mediante organo. Ergo obiectum eius erit aliquid exsistens in materia, non tamen cognoscitur in quantum exsistens in materia. Talis est quiditas materialis substantiae abstracta per intellectum agentem. [] Confirmatur hoc, quia nisi illud esset obiectum intellectus possibilis, non uidetur necessarium ponere actionem intellectus agentis circa obiectum intellectus possibilis. Item non uidetur quibusdam quid aliud possit conuenientius poni obiectum. [2. Contra positionem Thomae] [] Contra ista. Primo contra positionem in se per quinque rationes: [Prima ratio] Prima talis: "Omnes homines natura scire desiderant", I Metaphysicae. Ergo "maximam scientiam maxime desiderabunt". Ita arguitur in eodem I35: "maxime scientia est circa maxime scibilia, quae sunt primae causae et prima principia, quia per haec alia sciuntur", non e conuerso, ibidem in I. Ergo scientia primarum causarum maxime naturaliter desideratur ab homine; desiderium naturale non est ad impossibile, I Metaphysicae, tunc enim esset frustra; ergo etc. [Secunda ratio] Item, X Ethicorum, probat Philosophus quod felicitas hominis consistit in speculatione ueritatis, et concludit in fine capituli quod "sapiens utique erit felicissimus". Et secundum ipsum in VI eiusdem, sapientia est circa altissimas causas; ergo in speculatione altissimarum causarum maxime consistit felicitas hominis. Ad felicitatem autem, cum sit finis proprius hominis, non est impossibile homini pertingere, quia II huius dicitur quod "nullus conabitur ad terminum non futurus uenire". Et natura dedit sibi necessaria ad attingendum hunc finem, sicut probari potest ex commento 50, II Caeli et mundi, "De stellis". [Ad istas duas rationes] Ad istas duas respondetur quod possibile est homini scire scientiam maxime scibilem pro prima, et speculari altissimas causas pro secunda, non tamen in hac uita. Sicut omnes desiderant beatitudinem secundum Augustinum, XIII De Trinitate cap. 3, 844, ad quam non possunt in hac uita pertingere. [] Contra: illa felicitas, de qua loquitur Philosophus in X [] 38 Aristot., Eth. Nic. X c. 8 (AL XXVI3 362363; K c. 8, 1178b 732). [] 39 Aristot., Eth. Nic. X c. 9 (AL XXVI3 364; K c. 9, 1179a 3132): "Quare et utique sic erit sapiens maxime felix". [] 40 Aristot., Eth. Nic. VI c. 7 (AL XXVI3 259260; Z c. 7, 1141a 1819; 1141b 23). [] 41 Aristot., Metaph. II t. 8 (AL XXV2 38; a c. 2, 994b 1415). [] 42 Aristot., De caelo II t. 50 (B c. 8, 290a 2931): "Et dico iterum, quia extra rationem est, ut natura posuerit stellas mobiles et non praeparauerit eis instrumentum motus, et natura quidem non ponit aliquid uanum absque causa"; Auerroes, De caelo II com. 50 (ed. Iuntina V f. 62ra): "Et impossibile est, sicut dicit, ut natura habeat sollicitudinem circa animalia in dando instrumenta motus, et dimittat ea, quae sunt nobiliora, sine instrumento". [] 43 Non inuenimus. [] 44 August., De Trin. XIII c. 3 n. 6 et c. 8 n. 11 (CCL 50A, 387389. 396398; PL 42, 10171018. 10221023). [] Ethicorum, haberi potest in hac uita. Dicit enim: "Quare erit utique felicitas speculatio quaedam. Opus autem erit in exteriori prosperitate. Et oportet corpus sanum esse, et cibum et reliquum famulatum exsistere" etc. Certum est hoc non haberi nisi in uita ista. [] Item, non est certum ex intentione Philosophi quod ponat aliam uitam, quia in diuersis locis, II De anima et XII huius, uidetur loqui dubitatiue. Sed certum est, secundum ipsum, felicitatem esse finem hominis, et per consequens possibilem attingi. Ergo hoc debet poni in aliquo statu quem certum est ipsum certitudinaliter posuisse. [] Item, potentia improportionalis alicui obiecto non potest, per aliquem habitum aduenientem sibi, cognoscere per se illud obiectum. Ergo si potentia intellectiua animae coniunctae sit improportionalis quiditati substantiae separatae, per nullum habitum quem recipiet cum eadem manebit separata poterit fieri proportionalis. Ergo intellectus separatus non cognoscet illas substantias separatas. Probatio maioris: omnis habitus receptibilis in aliqua potentia uel respicit pro obiecto proprio obiectum illius potentiae, si sufficiat ad eliciendum omnes actus illius potentiae in ratione proximi principii formalis elicitiui, aut aliquod particulare contentum sub obiecto potentiae, sicut patet de diuersis habitibus potentiae intellectiuae. Sed nullus habitus, respiciens pro obiecto aliquid improportionale potentiae, poterit recipi in tali potentia. [] Item, si intellectus separatus cognoscet aliquod obiectum per se quod modo non potest cognoscere, ut quiditatem talium substan [] 45 Aristot., Eth. Nic. X c. 89 (AL XXVI3 363; K c. 89, 1178b 3234). [] 46 Aristot., De an. II t. 21 (B c. 2, 413b 2427); Metaph. XII t. 17 (AL XXV2 207; L c. 3, 1070a 2528). [] tiarum, ergo non erit eadem potentia, quia "eiusdem potentiae est idem obiectum", II De anima. [Tertia ratio] Item, contra positionem tertio sic. Philosophus in II huius arguit sic: "si fines essent infiniti, nullum esset agens per intellectum". Haec consequentia non ualet nisi agens per intellectum intenderet non solum proximum finem, sed omnes fines essentialiter ordinatos. Sed haec propositio sumpta in argumento Philosophi est uera: quod nullum agens per intellectum intendit agere propter finem quem non cognoscit. Ergo omne agens per intellectum cognoscit non solum proximum finem, sed omnes fines essentialiter ordinatos, et ita ultimum. Si ergo non possit illum cognoscere, non erit agens per intellectum, quod est inconueniens Philosopho. [Quarta ratio] Item, quarto sic. In II huius arguit sic: "si causae essent infinitae, nihil esset cognoscere". Et consimilem consequentiam facit I Physicorum, contra Anaxagoram. Haec consequentia non ualeret nisi ad cognitionem cuiuscumque oporteret cognoscere omnes eius causas. Ergo si non contingat intelligere primam causam, quae est maxime causa cuiuslibet effectus, nullum effectum contingeret intelligere. [] 47 Aristot., De an. II t. 33 (B c. 4, 415a 1722); cf. Auctoritates Aristotelis (ed. J. Hamesse p. 179): "Potentiae cognoscuntur per actus, actus uero per obiecta". [] 48 Aristot., Metaph. II t. 8 (AL XXV2 38; a c. 2, 994b 917.) [] 49 Aristot., Metaph. II t. 11 (AL XXV2 39; a c. 2, 994b 2829): "Sed si infinitae essent pluralitate species causarum, non esset nec ita cognoscere". [] 50 Aristot., Physica I t. 35 (AL VII1 1920; A c. 4, 187b 713). [Quinta ratio] Item, quinto sic. Veritas aut est conformitas rei ad propriam mensuram, aut non est sine illa; ergo si contingat intelligere ueritatem alicuius rei naturalis, possibile erit intelligere conformitatem illius rei ad propriam mensuram. Ista mensura est idea in mente diuina. Conformitatem autem ad hanc ideam non contingit intelligere nisi hac intellecta, cum relatio non intelligatur sine termino. Ergo si aliqua ueritas est a nobis intelligibilis, per consequens et idea. [] Confirmatur per Augustinum 83 Quaestionum quaestione 4652: "Non est uerisimile aut nullos sapientes fuisse ante Platonem aut res, quas Plato ideas uocauit, non intellexisse, siquidem tanta in eis uis constituitur, ut nisi eis intellectis sapiens esse non possit". [3. Responsio ad argumenta ad mentem Thomae] [] Secundum priorem positionem respondetur ad argumenta principalia in contrarium, et ad ista quinque. [] Ad primum principale dicitur quod in argumento Commentatoris est fallacia consequentis. Non enim sequitur "si natura non fecisset eas intellectas a nobis, ergo non ab aliquo", sed destruitur antecedens. Est etiam alius defectus: "frustra" enim dicitur quod ad finem ordinatur et ad illum non potest attingere, sicut [] 51 Cf. Henricus Gand., Summa a. 1 q. 2 in corp. (I f. 5E): "Et est dicendum quod cum ut dictum est tam ueritas rei non potest cognosci nisi ex cognitione conformitatis rei cognitae ad suum exemplar". [] 52 August., De diuersis quaest. 83 q. 46 n. 1 (CCL 44A, 70; PL 40, 29). [] 53 Cf. supra n. 69. [] 54 Cf. supra n. 2728. 3437. [] 55 Cf. supra n. 6. [] habetur II Physicorum cap. "De casu et fortuna". Sed substantiae separatae, secundum intelligibilitatem suam, non ordinantur ad intellectionem nostram ut ad finem. Ergo non sunt frustra intelligibiles, licet a nobis non possint intelligi. Exemplum: sol non est frustra uisibilis si non possit uideri a uespertilione. [] Hic dicitur quod intentio Commentatoris non est quod substantiae illae non sunt nobis cognoscibiles quantum est ex parte earum, et hoc probat ratio sua. Quia tunc natura fecisset eas intelligibiles quantum est ex parte earum et tamen nobis non intelligibiles quantum est ex parte sui; ergo frustra. [] Contra hoc est littera Commentatoris praeallegata "non impossibile nobis", etc. "sicut impossibile est uespertilioni uidere solem"; sed non est impossibile uespertilioni quantum est ex parte solis, sed quantum est ex parte sui; ergo ex alia parte non est impossibile nobis ex parte nostra, alioquin similiter impossibile hinc et inde. [] Item, adhuc fallacia consequentis sicut prius. Non enim sequitur "non sunt intelligibiles quantum est ex parte sui a nobis, ergo non sunt intelligibiles ab aliquo". [] Item, de "frustra"59: si respondetur quod finis earum est ut quantum est ex parte sui sint intelligibiles a nobis, ad concludendum [] 56 Aristot., Physica II t. 62 (AL VII1 76; B c. 6, 197b 2229). [] 57 Cf. Thomas, Summa theol. I q. 88 a. 1 ad 4 (V 366b). [] 58 Cf. supra n. 6. [] 59 Cf. supra n. 3940. [] "frustra" oportet habere quod ad hunc finem non possunt pertingere. Ergo oportet Commentatorem inferre quod natura fecisset eas quae sunt intelligibiles quantum est ex se nobis, tamen quod non possibiles intelligi quantum est ex se a nobis. Sed hoc est inferre contradictorium de contradictorio, quod fieri non potest nisi contradictio includatur in praemissis. [] Ad secundum argumentum principale respondetur quod non intelligitur aliquid a nobis nisi sub ratione immaterialis, hoc est considerati non ut in materia, quod tamen exsistit in materia, sicut dicit positio de obiecto intellectus nostri. [] Ad tertium, secundum unum modum abstractio non est ab aliquo intellecto in actu, sed tantum ab aliquo exsistente in uirtute phantastica. [] Contra: saltem intellectus resoluit causata in incausata, compositiora in simpliciora, ut manifestum est de definito et partibus definitionis. Sic ergo abstrahit immateriale a materiali per resolutionem si debeat dici abstractio. [] Ideo aliter respondetur quod quantumcumque abstrahitur illud quod est immateriale in quiditate substantiae sensibilis a [] 60 Cf. supra n. 7. [] 61 Cf. supra n. 25. [] 62 Cf. supra n. 8. [] 63 Thomas, Summa theol. I q. 88 a. 2 in corp. (V 367b): "sed supposito quod substantiae immateriales sint omnino alterius rationis a quiditatibus materialium rerum; quantumcumque intellectus noster abstrahat quiditatem rei materialis a materia, numquam perueniet ad aliquid simile substantiae immateriali. Et ideo per substantias materiales non possumus perfecte substantias immateriales intelligere". [] materiali, semper abstractum est eiusdem speciei cum singularibus a quibus abstrahitur, et per consequens numquam deuenitur ad quiditatem substantiae immaterialis, sed tantum ad quiditatem substantiae quae est in materia, non tamen consideratae ut est in materia. [] Ad quartum: quod non demonstramus aliqua de substantiis separatis, nisi per effectus. Et in tali demonstratione non oportet subiectum esse praecognitum "quid est", sed tantum in demonstratione "propter quid". [] Ad alias quinque rationes contra positionem respondetur quod uel concludunt quod cognoscimus de substantiis separatis "quia sunt", uel in quantum sunt causae istorum inferiorum, non autem "propter quid", cum effectus deficiens non sufficiat ut per ipsum cognoscatur "quid est" causae. [] Vel aliter respondetur quod cognoscimus de eis quid non sunt, quia scilicet non sunt aliqua istorum inferiorum, propter hoc quod cognoscimus ipsas esse causas excellentes respectu horum. [4. Contra responsiones pro opinione Thomae] [] Contra istas responsiones simul. [] Primo sic: secundum Philosophum IV huius: "Ratio quam significat nomen est definitio"; definitio exprimit quid est res; ergo ubicumque intelligimus rationem quam significat nomen, ibi possumus intelligere quid est res. Sed ubicumque imponimus nomen ad significandum, ibi possumus intelligere rationem quam significat nomen; nullus enim significat per uocem quod non intelligit. Substantiis autem separatis imponimus nomina proprie significatiua ipsarum, ergo etc. Ultimum assumptum patet, quia de nullo uera sunt illa quae de Deo affirmamus nisi de illa substantia separata cui hoc nomen imponitur. [Ad primam responsionem] Contra primam responsionem sic: II Posteriorum, cap. illo "Iterum autem speculandum" ubi tractat Philosophus de cognitione "quid est" et "si est", ibi uult quod quando cognoscitur "quia est" per se, tunc cognoscitur "quid est". Quando autem "si est" cognoscitur "per accidens, necesse est nullo modo se habere ad quid est, quia neque quia est scimus", quasi dicat: secundum cognitionem per accidens nec cognoscimus "quid est" nec "quia est". Et subiungit paulo post: "Quorumcumque quia est habemus, "quid est" facile est habere. Quare quemadmodum quia est habemus, sic habemus ad quid est". Ergo cum de substantiis separatis cognoscimus "si est" non tantum per accidens, quia hoc non est cognoscere "quia est" , sequitur quod de ipsis possumus cognoscere "quid est", maxime de Deo ubi utrumque idem est, "quid est" scilicet et "quia est". [] Item, IX Metaphysicae, uult quod circa incomposita non est decipi. Sed aut tota attingitur, et est scientia; aut nihil attingitur, et est ignorantia, non deceptio. [] Item, "esse" immediate inest quiditati earum. Ergo cum cognoscimus "esse" inesse quiditati earum, secundum ipsos et non contingat intelligere compositionem nisi cognitis extremis, quia secundum Philosophum I Perihermenias, cap. "De uerbo": "Esse significat quandam compositionem quam sine compositis non est intelligere" , ergo sequitur de necessitate quod cognoscimus quiditatem earum. [] Item, omni propositione negatiua prior est affirmatiua, II Perihermenias, cap. ultimo. Haec enim "bonum non est malum" est uera, quia haec affirmatiua prior est uera "bonum est bonum". Et Philosophus IV huius: "notior utique erit dictio quam opposita negatio". Ergo si cognoscatur de angelo quid non est, oportet praecognoscere quid est. [Contra primum fundamentum Thomae] Item, contra primum fundamentum de phantasmate: tunc non esset intellectus potentia superior phantasia, quia haberent idem obiectum primum et aequalia continens. [] Item, aut intelligit opinio quod nihil intelligimus nisi cuius cognitionem accipimus a phantasmatibus, et tunc stat quod de substantiis separatis possumus cognoscere quid sunt, sicut postea probatur. Aut intelligit quod nihil intelligimus nisi cuius species secundum se prius fuit in phantasia, et tunc contra hoc sequitur quod nihil esset per se intelligibile nisi per se sensibile, quia nihil aliud facit propriam speciem in phantasia, quod est contra eos. [] Item, multas quiditates rerum intelligit anima quae non faciunt propriam speciem in phantasia, scilicet incorporeum, ut anima se ipsam, et potentias animae, et intentiones secundas. [] Probatio primi: Boethius De hebdomadibus: "Per se notum est sapientibus incorporea non esse in loco, non autem omnibus", quia termini non sunt noti omnibus. Probatio secundi: Philosophus II De anima definit animam; quod non esset nisi cognoscendo quid est ipsius. [] Posset dici quod non definitur proprie, sed per subiectum. Contra: aliquid ponitur in definitione eius, scilicet quod est actus et huiusmodi, quae non cadunt sub sensu, nec faciunt speciem in uirtute phantastica. [] De potentiis patet quod intellectus possibilis cognoscit se sicut alia. [] Ad hoc dicitur quod uerum est, quia per speciem aliorum, non per quiditatem. [] Contra: quomodo intelligitur intellectus agens, qui non recipit speciem, nec est in actu per aliquam speciem receptam? Item, responsio dicit falsum. Quia cognoscere intellectum possibilem per speciem lapidis, in ea quae accidit sibi, non est cognoscere eum, cum species illa numquam possit directe repraesentare aliquid nisi lapidem cuius est. Sicut cognoscere Coriscum in quantum ueniens solum, cum uenientia accidat sibi, sequitur quod non cognosco ipsum simpliciter. [] Item, de habitibus patet. Quia per intellectum, qui est habitus principiorum quo potest homo adhaerere primis principiis, potest scire se adhaerere. Item, per scientiam scit se cognoscere conclusionem per causas. [] Item, patet de actibus, quia notior est dilectio, secundum Augustinum, quam ille qui diligitur. Item, reflexio fit super actum intellectus nonimaginabilem. [] |{ Item, Augustinus Ad Nebridium de aeternitate; et Super Genesim IV, cap. 3, de intellectione senarii, quaere in tabula. Et de beatitudine, XIII De Trinitate cap. 2. Et de anima quae debet secernere se a phantasmatibus ut se intelligat, X De Trinitate cap. 20. Responsio: debet se secernere in ratione intellecti, ut non credat se phantasma. Similiter in ratione principii intelligendi, primo quod scilicet phantasma non est principium intelligendi primo animam, quia tunc anima esset corpus; sed non debet se secernere a phantasmate in ratione principii intelligendi ex consequenti et actu reflexo. Unde ibidem dicitur de phantasmate: "Hoc se putat esse, sine quo se non potest cogitare". Isto etiam modo respondetur ubique ad Augustinum de secernendo et abstrahendo a phantasmate. Sic etiam de intellectione senarii et unitatum quae non intelliguntur sine phantasmatibus corporum. Tamen intellectus secernit quod phantasmata non sunt per se illorum. Unde illa negatiue intelligit; sic de aeternitate. Similiter quando dicit quod imagines corporum sunt causa deceptionis et erroris etc., intelligendum est si credatur spirituale intelligendum esse primo repraesentatum per illa, uel idem illis. Contra hoc uidetur manifeste 25, "scilicet se non cogitaret per imaginabile figmentum, sed quadam interiore uera praesentia (non enim quidquam illi est se ipsa praesentius)". }| [] Item, de intentionibus secundis est hoc certum quod certissime definiuntur. [Contra secundum fundamentum Thomae] De secunda propositione, quod quiditas substantiae materialis est per se obiectum, patet quod hoc est falsum, si obiectum sit illud primum sub cuius ratione omnia intelliguntur quia probatum est multa alia per se intelligi a nobis, et secundum quiditatem suam, quorum nullum est quiditas substantiae materialis. Si uero accipitur "primum" pro eo quod primo tempore intelligitur, patet quod hoc est falsum; sed illa prius intelliguntur quae prius sentiuntur, cuiusmodi sunt accidentia. [] Item, si quiditas substantiae materialis esset per se et primum obiectum intellectus nostri propter proportionem obiecti ad uirtutem cum intellectus angeli, secundum ipsos, non sit uirtus in corpore , sequitur quod angelus non cognosceret quiditatem substantiae materialis, quae est in materia. [] Item, tunc intellectus noster non cognosceret quiditatem rosae, nulla rosa exsistente, cum talis quiditas non sit tunc in materia. [] Item, Auicenna I Metaphysicae cap. 5: "Ens et res et huius modi sunt quae imprimuntur in anima prima impressione", quae tamen non sunt quiditates materiales. [] Item, VII huius, probat Philosophus quod substantia est primum cognitione. Hoc non intelligitur de primitate exsecutionis, sed dignitatis, quia scilicet est perfectissimum cognoscibile secundum ipsum ibi; ergo substantia est maxime proprium obiectum. Loquitur autem ibi de substantia in communi, prout est unum decem generum, prout apparet ex intentione eius in principio VII99. [] Item, aliquando dicit uerum esse proprium obiectum intellectus, eo quod sic se habeat ad intellectum sicut bonum ad uoluntatem. [] Item, quandoque "uniuersale", sicut in II De anima: "Singulare dum sentitur, uniuersale dum intelligitur". [] Responsio: licet uniuersale sit propria passio obiecti intellectus, non tamen est obiectum, sicut nec uisibile uisus, sed color. Aliter potest dici quod nec est eius propria passio; sed omnes auctoritates intelliguntur: quia in hoc excedit intellectus sensum. Ideo in hoc est differentia. [] Ad illud ergo de proportione inter obiectum et potentiam, dicendum quod non requiritur proportio in essentia, nec in modo essendi; similiter nec in natura. Tunc oculus corruptibilis quomodo uideret solem incorruptibilem? Et quare stella uel luna non cognoscit solem? Et quomodo angelus cognoscit quiditatem corpoream? Et quomodo intellectus noster quiditatem nonexsistentem? Sed requiritur proportio motiui et mobilis. Si autem corpus potest mouere intellectum, multo magis incorporeum. [B. Responsio propria addita ad tertiam quaestionem] [] |{ Ad quaestionem dicendum quod potest cognosci a nobis, IX huius, cap. ultimo: ignorantia de illis non est in nobis, ut caecitas, sed in non habentibus intellectum. Si nihil cognoscitur nisi cuius species intelligibilis est accepta per sensus, numquam substantia materialis cognosceretur, quia per sensum non est alia notitia ante consecrationem hostiae et post. [] Item, si effectus ducit in cognitionem causae quia causa, ergo magis causae magis. Probatur: quia magis dependet ab illa et magis efficientis quam materiae, quia Deus posset facere illud sine materia non potest esse sine efficiente; et magis efficientis remoti, quia minus potest fieri sine illo. [] Contra: igitur species lapidis magis repraesentat Deum quam lapidem. Responsio: argumentum procedit de cognitione discursiua, quae habetur per hoc tantum quod aliquid est effectus; si autem est effectus, et cum hoc species iam est principium cognitionis intuitiuae, non discursiuae. [] Item, quando arguit ab effectu ad causam, in quo stat? Non in effectu. Illud est praecisa causa. Ergo immediate intelligitur conclusio demonstrationis. [1. De cognitione intuitiua] [] Notandum quod in sensu est una cognitio intuitiua, primo propria; alia primo et per se propria per speciem, sed non intuitiua. Utrique correspondet sua cognitio per accidens, scilicet per priuationem cognoscibilis per se. Exemplum de primo: uisus uidet colorem. De secundo: phantasia imaginatur colorem. De tertio: uisus uidet tenebram. De quarto: phantasia imaginatur tenebram. Quinta cognitio propria phantasiae est per compositionem specierum diuersorum sensibilium, ut imaginando montem aureum. Sexta cognitio est cognitio alicuius per accidens, ut hominis per figuram et colorem, etc. [] In intellectu, notitia uisionis uel intuitiua prima cognitio non est possibilis in uia, quia nulla potentia reseruans speciem uel formale principium cognoscendi in absentia obiecti potest sic cognoscere, quia illa idem habet principium re praesente et non praesente. Et illa cognitio tantum est de re praesente et sub ratione praesentis. Unde si uisus posset habere speciem in absentia obiecti, numquam illa species esset principium intuitiue cognoscendi. [] Item, ut uidetur, numquam cognitione intuitiua cognoscitur immutabilitas alicuius. Quaere supra, I libro, quaestione 4 ad 6109. [] Secunda cognitio est accidentium sensibilium solum, quia sola illa faciunt speciem in intellectu, non autem substantiae, ut patet supra per illam consequentiam "Si nihil", etc.110 [] Tertia cognitio et quarta, quae idem sunt hic, est priuationum propriarum intellectarum per species habituum, remouendo quo modo cognoscuntur intellectualiter priuationes rerum sensibilium. [] Quinta cognitio forte est substantiarum separatarum, quae cognoscuntur per hoc quod multa apprehensa simul concipiuntur, quae omnia nusquam alibi inueniuntur. Sed propter hoc nulla essentia specifica alicuius cognoscitur nisi in uniuersali, et forte accidentali, non per se superiori. Sed essentiae propriae se habent in hac cognitione quasi sensibilia per accidens in cognitione sensitiua, ubi est sextus gradus. [2. Ad argumentum in oppositum] [] Ad argumentum in oppositum, "sicut oculus" etc.111, responsio: similitudo quoad impossibilitatem intelligitur de notitia uisionis, quia alia non pertinet ad sensum; et forte posset imaginari solem, si Deus sibi daret speciem. [] Aliter potest dici quod sicut oculus noctuae ad lumen solis, qui necessitate secundum totam uirtutem agit, ita intellectus ad cognoscendum illa secundum totam rationem cognoscibilitatis; aliter non tenet similitudo. [] Aliter dicitur quod intelligitur de potentia recipiendi propriam speciem obiecti, per quam fit secunda notitia, et tunc impossibile utrumque: ibi absolute, hic secundum statum istum, recipiendo tantum species a sensibilibus. [] Aliter intelligitur de quinto gradu notitiae intellectus quantum ad difficultatem, non quantum ad impossibilitatem, secundum Commentatorem. [3. Ad argumenta Thomae] [] Ad argumenta primae opinionis, patet quomodo intelliguntur omnia per abstractionem a phantasmatibus. Quia nec in tertiam, nec in quartam, nec in quintam, nec in sextam cognitionem ueniret intellectus, nisi secunda esset praeuia. Tamen multa numquam cognoscit primo modo, nec secundo; et ita non abstracta a phantasmatibus, sed per abstracta, quae cognoscit aliis modis sequentibus. [] Ad illud de laesione organi, responsio: non causa est aequalitas obiectorum utriusque potentiae, sed causa est ordo naturalis, sicut nec intelligimus in somnis "propter quid" etc. [] Ad illud de idolo formato, bene uerum est quod inde incipit cognitio, sed ultra progreditur ad non habentia idola, respuens idola.a [] Ad illud: Auicenna uult I Metaphysicae 5, quod "ens et res faciunt primam impressionem in animam"; quod uidetur, quia a SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Ad aliud autem quod dicunt quod non uidetur poni posse obiectum conueniens aliud ipsius potentiae intellectiuae quam quiditas materialis quia ibi est debita proportio. primus habitus potentiae habet pro obiecto obiectum primum potentiae primi habitus; ut metaphysicae obiectum primum est ens in quantum ens, IV Metaphysicae. [] Item, nihil aliud nisi ens est commune omni per se intelligibili, nisi forte alia conuertibilia enti, ante quae omnia naturaliter prius est ens intelligibile, ut subiectum ante proprietates. [4. Obiectiones contra praedicta] [] Contra: tunc ens habet unum conceptum, quia potentia potest habere aliquem unum actum circa proprium obiectum. [] Item, tunc non esset formaliter alia ratio obiecti intellectus et uoluntatis, quia ratio obiecti uoluntatis est aliqua ratio entis; ergo per se intelligibilis. [] Item, tunc omnia essent actu intelligibilia, quaecumque sunt actu entia, et tunc superflueret intellectus agens. [] Item, tunc singularia essent per se intelligibilia, similiter corporalia, quod est contra Augustinum XII Super Genesim: "Agens est nobilius patiente". [] Item, tunc intellectus posset naturali uirtute in cognitionem omnium entium et cogitationis cordis, et futurorum contingentium, etc. [5. Responsio ad obiectiones] [] Ad primum, euasio. Color est primum obiectum uisus, tamen circa colorem in se nullum actum potest uisus habere, sed semper circa singulare. [] Contra: hoc est quia uisus non est cognoscitiuus uniuersalis. Responsio: sic nec intellectus unico actu est alicuius aequiuoci secundum logicum, licet analogi secundum metaphysicum; sed tantum primi inter illa analogata. [] Contra: illud est substantia, ergo faciet propriam speciem, quia alioquin non certissime cognosceretur. Quod est contra illud quod praedictum est. [] Similiter albedo non intelligeretur in quantum albedo, sed in quantum est substantiae. [] Similiter, primum obiectum esset ponendum primum ad quod omnia alia attribuuntur, alioquin unde est unitas potentiae? Ibi concede, si ens non est uniuocum. [] Responsio: propria species substantiae est in sensu, ut deferente, non ut percipiente; uel subiectiue, non obiectiue. [] Aliter ad primum: quod ens est unius rationis, ut tangitur in illa quaestione; alioquin non esset certum quod aliquid est ens et dubium si substantia uel accidens. [] Ad secundum: idem est obiectum intellectus et uoluntatis. Quaere in VI, quaestione 3, et in IX, quaestione 5. Aliter: illa ratio intelligitur, sed non est ratio intelligibilis nec sub qua aliquid per se intelligitur. [] Ad quartum: prima conclusio conceditur. Augustinus exponitur. }| [C. Solutio plenior quaestionis] [] |{ Ad pleniorem igitur solutionem quaestionis istius est sciendum quod quattuor sunt gradus in cognitione sensitiua. [] Primus est intuitiuae cognitionis, quae est de re praesente non tantum per speciem, nec tantum sub ratione cognoscibilis, sed in propria natura. [] Secundus gradus est rei cognitae per speciem propriam ex se genitam. [] Tertius est per speciem aliquam factam a uirtute cognitiua, et hoc ex speciebus aliquorum propriis sibi impressis. [] Omnes istae cognitiones sunt per se. Verbi gratia, de primo gradu, uisus uidet colorem; de secundo, phantasia imaginatur colorem uisum; de tertio, phantasia imaginatur montem aureum, uel ex nigro debili, quod uidit, imaginatur nigerrimum. In istis cognitionibus est aliquo modo uniuersale et particulare, sicut patet I Physicorum Auicennae. Et cognitio in uniuersali adhuc est cognitio per se, maxime in intellectu. [] Ultra hos gradus cognitionis est cognitio per accidens; et hoc: uel oppositi per remotionem, uel obiecti. [1. Dubium de cognitione intuitiua in statu isto] [] De primo gradu, scilicet cognitionis intuitiuae, an sit in intellectu in uia, dubium est. [] Videtur tamen quod sic: [] Quia quidquid perfectionis simpliciter est in inferiori, uidetur ponendum in superiori. Perfectionis simpliciter est in sensitiua cognitione quod cognoscit aliquid in quantum praesens est per essentiam; ergo huiusmodi cognitio uidetur hic competere intellectui. [] Sed contra: [] Nulla potentia, retentiua speciei in absentia obiecti, cognoscit rem cognitione intuitiua, in quantum scilicet praesens est per essentiam suam; sed intellectus retinet speciem supponatur; ergo etc. Probatio maioris: quia species, qua cognoscit talis potentia, uniformiter se habet ad ipsam re praesente secundum essentiam et non praesente, ergo etc. [2. Responsio ad dubium] [] Sed hoc argumentum probaret Deum non uideri in patria per speciem quae possit conseruari in absentia obiecti, quia tunc non posset esse uisio. Si uero teneatur quod intellectus hic possit cognoscere intuitiue, potest dici quod omnem actum discretum sensus concomitatur aliquis actus intellectus circa idem obiectum; et illa intellectio est uisio. Sed, saltem secundum primum gradum cognitionis, nulla substantia separata hic a nobis cognoscitur. Nec secundo modo, quia oporteret quod species illa immediate originaretur ab illo obiecto; quod non fit. Nullam enim speciem recipimus nisi uel per sensus, uel intellectus facit ex receptis. Tertio etiam modo non cognoscitur, quia oporteret quod proprias species haberemus partium illius conceptus compositi. Nec istae tres intellectiones in particulari sunt de aliquo nisi de accidentibus. Quarto modo intelligitur quidlibet, concipiendo ens in communi, et quod est hoc ens, scilicet aliquod singulare ens. [] Sed ultra conceptum entis nihil specialius intelligitur de quiditate alicuius substantiae; non separatae, sed nec materialis. Qua enim ratione substantia materialis, subiecta accidentibus, posset multiplicare speciem propriam sui cum speciebus accidentium, pari ratione et immaterialis cum speciebus suarum actionum. Non minus enim dependet actio ab agente quam accidens a subiecto. Sed ipsi enti coniungimus accidentia positiua uel priuatiua, quae cognoscimus ex sensu, et facimus ex ente et multis talibus unam descriptionem, quae tota numquam inuenitur nisi in tali specie. Et conceptus talis descriptionis est perfectior conceptus quem habemus de tali specie substantiae. [] Verbi gratia, ex "esse in aliquo localiter" concipimus "esse in alio", ut accidens in subiecto; et eius oppositum ulterius, per accidens, per "non esse in subiecto" componimus "ens non in subiecto", "substantia". Nihil tamen concipimus "quid" nisi ens. Ultra dimensiones sentimus "ens non in subiecto natum recipere dimensiones", conceptus "corporis"; "non natum recipere", "substantia incorporea". Ita quod in omnibus istis, si quaeritur "quid est illud quod est sic aptum?" uel "cui conuenit non esse in subiecto?" dicimus quod est unum ens, quod est aliquid, quod est res. Non habemus specialiorem conceptum de quiditate eius. Sed ultra: amouendo omnia corporibus propria, et ex intellectione et uolitione nostra quas experti sumus cum imperfectione, abstrahendo intellectionem et uolitionem in communi, et intelligendo amotionem illius imperfectionis, attribuendo illis positiue: habemus unam descriptionem ex priuatiuis et positiuis, ubi nihil est de quiditate descripti nisi ens; omnia alia sunt proprietates essentiae talis. [] Sic igitur patet quomodo nulla substantia intelligitur per se, nisi in uniuersalissimo conceptu, scilicet entis. Per accidens autem intelligitur in particulari, intelligendo scilicet proprietatem, uel multas proprietates illi soli conuenientes. Deus tamen aliquo modo perfectius intelligitur etiam, ut uidetur, omni alia substantia. [] Sed contra praedicta arguitur quod substantia a nobis per se intelligitur, quia ita definimus substantias sicut accidentia, per genera et differentias proprias. [] Item, quomodo intelligimus accidentia uniuersalia cum tantum singularia sentimus? [] Ad primum horum dicendum quod de substantiis habemus habitum uocalem, sicut caecus natus syllogizat de coloribus, quia nec ipsa genera intelligimus, nisi ens. [] Ad secundum dicendum quod abstractio uniuersalis a particulari fit uirtute intellectus, et ideo accidentia uniuersalia intelligere possumus. [] Item, contra illud dictum superius, quo dicebatur quod "illae tres intellectiones in particulari non sunt de aliquo nisi de accidentibus", arguitur quia secundum hoc uidetur sequi quod numquam naturaliter intelligemus aliquam substantiam, nec etiam in patria. Nunc enim est intellectus capax, sicut tunc, quia est eadem potentia. Nunc etiam est ipsa substantia potens gignere speciem, si tunc poterit. [] Item, quomodo intelligitur ens? Numquid per speciem propriam? Stude. }| [II. Ad secundam quaestionem] [] Ad aliam quaestionem respondetur quod Commentator uult quod ex parte intellectus nostri est difficultas cognoscendi substantias separatas, non ex parte earum. In intellectione substantiae materialis est ex parte rei, quia "unumquodque est cognoscibile secundum quod in actu". Illa ergo, quae non sunt simpliciter actu, habent ex se difficultatem ut cognoscantur. [] Contra: si sic, ergo hoc erit comparando illas res ad quemcumque intellectum; consequens falsum est respectu intellectus diuini. Probatio consequentiae: da oppositum huius, scilicet quod difficultas cognoscendi eas est non respectu cuiuscumque intellectus, sed respectu alicuius, scilicet nostri. Tunc cum illae substantiae sint eaedem, ad quemcumque intellectum comparentur, sequitur quod non est difficultas ex parte ipsarum, sed ex parte intellectus nostri cui comparantur. [] Item, non est difficultas ex parte rei in illo quod immediate consequitur rem secundum quod res est; sed cognoscibilitas statim consequitur ens secundum quod est ens, quia per idem est ens et cognoscibile, ex II huius. SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Ad primum contra potest concedi consequens quantum est de se. Aliter: haec cognoscibilitas est passio respectiua et ueridica, igitur et eius terminus ueridicus respectu cuius debet radicari. Talis est solum intellectus creatus et forte solum humanus, et de illo uerum est quod "respectu cuiuscumque". [] Concedo igitur quod in materialibus et in immaterialibus, difficultas cognoscendi est ex parte intellectus nostri. Materialia autem non sunt aeque in actu sicut immaterialia, ideo non ita perfecte cognoscuntur. Tamen cognitio, quae potest haberi de illis, aeque faciliter habetur sicut de immaterialibus. Quia ita faciliter mouet materiale intellectum secundum cognoscibilitatem suam sicut immateriale; non tamen aeque intense mouent. Sicut ignis paruus aeque faciliter calefacit secundum proportionem caloris sui sicut maior ignis secundum proportionem caloris sui. [] Ad aliud: sola cognoscibilitas non sequitur eam immediate ut passio, sed difficilis cognoscibilitas, et haec eo quo dictum est, scilicet respectu intellectus unius. [] Ad rationem quod unumquodque cognoscitur in quantum ens, dico quod quia sunt imperfectiora in entitate, ideo non habent ita perfectam cognitionem; tamen cognitio eis proportionata ita faciliter est eis ex parte earum sicut de immaterialibus ex parte earum. [] Ad aliam rationem, quod minor est falsa. Ad probationem dicendum quod non est indispositio propter contrarium, sicut oculus noctuae non habet contrarium luminis solis, sed propter debilitatem uirtutis suae in cognoscendo; et ita uirtus est formale in cognoscendo. [] Ad aliud quod ratio probat quod non sit difficultas quia debilitatur in cognoscendo propter organum, sed quia uirtus debilis est in cognoscendo; sensus autem potest habere utrumque impedimentum. [QUAESTIO 4 UTRUM NECESSE SIT PONERE STATUM IN OMNI GENERE CAUSARUM] [] Amplius quod sit principium quoddam et non infinitae causae exsistentium etc. [] Circa hoc quaeritur utrum necesse sit ponere statum in omni genere causarum. [] Quod non: [] VIII Physicorum: motus numquam incepit, et maxime circularis. Et si hoc, nec generatio incepit, ex II De generatione, ergo infinitae generationes fuerunt, et quaelibet generatio habet propriam causam efficientem proximam et finem et materiam in his quae generantur per propagationem. Ergo omnes causae infinitae. [] Item, quando inter aliqua extrema est infinita distantia, possibile est ibi esse infinita media; sed inter primum efficiens et quodlibet aliud efficiens et sic de aliis causis, formali et finali est infinita distantia. Probatio maioris: quanto aliqua magis distant, tanto plura possunt esse media inter illa; ergo si in infinitum, infinita possunt esse media. Item, de materia utor priore maiore. Minor: ens in infinitum distat a nihilo; ergo inter nihil et ens possunt esse infinitae entitates potentiales, cuiusmodi est materia. [] Oppositum: [] Philosophus in littera de omni genere causarum probat quod sit status. [QUAESTIO 5 UTRUM SIT PROCEDERE IN INFINITUM IN EFFECTIBUS ITA QUOD ACTUALIS INFINITAS SIT] [] Utrum sit procedere in infinitum in effectibus, ita quod actualis infinitas sit. [] Quod sic, uidetur: [] Omnis differentia alicuius generis habet aliquam differentiam oppositam condiuidentem illud genus. Finitum in actu est differentia quantitatis. Ergo habet infinitum pro differentia sibi opposita; et infinitum in actu, non infinitum in potentia, quia differentiae oppositae non compatiuntur se. Sed idem est finitum in actu et infinitum in potentia. Ergo habet pro opposito infinitum in actu. [] Item, VI Topicorum, Aristoteles increpat definitionem lineae rectae: "cuius medium non superadditur finibus", quia "infinita neque medium neque finem habent; recta autem linea est infinita". Ergo non repugnat rectae lineae infinitas. [] Item, III Physicorum: "quantam magnitudinem contingit esse in potentia, tantam contingit esse in actu"; sed in potentia contingit esse infinitam; quia II De anima: "ignis crescit in infinitum appositis combustibilibus". [] Item, "continuum est diuisibile in semper diuisibilia", VI Physicorum a; sed numerus sequitur diuisionem continui, ex III Physicorum; numerus est ergo infinitus. [] Dicitur quod hoc est in potentia, sicut diuisio. Contra hoc, I De caelo et mundo: quod impossibile est factum esse, impossibile est fieri. Ergo si impossibile est continuum esse diuisum in infinitum, ergo impossibile est ipsum diuidi in infinitum in potentia. [] Item, quod dicitur de numero quod est in potentia infinitus, quod actu, probatio: concessum est quod numerus sit infinitus in potentia; sed qualibet specie data, potest addi unitas, et causatur noua species; ergo species numerorum sunt infinitae in potentia. Sed quaelibet species addit unitatem super aliam; ergo aliqua species, quae est in potentia, habet in se infinitas unitates. Sed omnium specierum, quae possibiles sunt, ideae earum sunt in Deo actu; ergo habet actu ideam alicuius numeri habentis infinitas unitates. Sed omnis species, cuius ideam habet Deus in actu, est factibilis a Deo in suo singulari; ergo aliqua species, habens infinitas unitates, est factibilis extra Deum. [] Contra: [] III Physicorum dicit Philosophus de numeris quod "omnis numerus est numerabilis"; sed omne numerabile pertransibile, et omne pertransibile est finitum; ergo etc. [QUAESTIO 6 UTRUM INFINITUM POSSIT COGNOSCI A NOBIS] [] Intelligere enim non est non statuentem, scilicet lineam per puncta. [] De hoc quaeritur utrum infinitum possit cognosci a nobis? [] Quod sic: [] Deus est infinitus, et possumus cognoscere eum, ut supra habitum est, ergo etc. [] Item, cognitio est per omnes causas; ergo per primam, quae est infinita. [] Item, infinitum definimus, et passiones de eo assignamus, et imponimus nomen ad significandum illud; ergo ipsum intelligimus. [] Item, omnes species quorumcumque generum sunt intelligibiles a nobis, quia definibiles. Sed species numerorum et figurarum sunt infinitae, quia ultra omnem speciem datam contingit accipere aliam in infinitum, et ita infinita quae uerae sunt species, licet non exsistant, sicut species rosae est uera species, rosa non exsistente. Ergo possunt cognosci. [] Item, IV Physicorum, cap. "De uacuo", si "duo corpora simul, et infinita". Ergo si duae species simul in intellectu, ergo infinitae; et quaelibet est principium cognoscendi. SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Item, natura specifica nullum indiuiduum sibi determinat. Quia sicut Socrati inest esse hominem ita et Platoni, nec plus respicit praedicta natura Socratem quam Platonem. Ex hoc arguo: natura specifica communicabilis, quae non determinat sibi aliquod indiuiduum, non determinat sibi finitatem indiuiduorum; sed quod non determinat finitatem, non repugnat naturae inesse infinitis nec infinitatem indiuiduorum sub se continere; ergo etc. Item, quod actu contineat, probo: sicut se habet praedicta natura ad aliqua actu exsistentia, sic ad infinita, per probata; sed aliqua actu exsistentia finita possunt participare illam naturam; ergo etc. Solutio: dico primo quod implicat contradictionem. Quia cum infinitum sit illud cui non potest fieri additio, si non repugnaret naturae esse sub infinitis indiuiduis, tunc si Deus crearet unum nouum indiuiduum, non posset eis addi, nec ipsa natura esset communicabilis illi, quod est contra rationem naturae. [] Contra: [] Philosophus II huius dicit: "si causae formales essent infinitae, nihil contingeret scire". Et idem dicit I Physicorum, contra Anaxagoram, de infinitis principiis: tunc nihil esset cognoscibile. [] Item, Commentator hic: si quis imaginatus fuerit lineam infinitam, non intelliget eam. Contra: quod "potest uirtus inferior, et superior". Quidquid igitur potest quis imaginari, potest intelligere. [I. Status quaestionum: De infinitate] [] Hic uidendum est in generali, quid dicitur per hoc nomen "infinitum". Potest enim "infinitum" accipi tripliciter: negatiue, priuatiue et contrarie. [] Primum patet III Physicorum: punctus infinitus negatiue, sicut sonus inuisibilis. Priuatiue: quia priuat finem in apto nato finiri, et hoc sonat uocabulum. Contrarie: quod patet per Boethium Super Praedicamenta, cap. "De qualitate", ubi Philosophus dicit quod "inest qualitati habere contrarium, sicut iustitia contrariatur iniustitiae". Iniustus contrarie dicitur, quia habet habitum contrarium ex actibus generatum. Sic infinitum negat finitatem cum positione contrarii, sicut infinitum extensum sine terminis, sicut loquitur Philosophus I Physicorum, contra Parmenidem et Melissum. [] Istud infinitum, contrarie dictum, dicitur dupliciter: uel quod sit actu exsistens sine terminis; uel quod sit tale in potentia, quod definit Philosophus III Physicorum: "Infinitum est cuius quantitatem accipientibus semper est aliquid extra accipere", ita quod quantumcumque accipitur, semper est aliquid extra. Si esset tantum negatiue uel priuatiue, non semper esset aliquid extra accipere. [] Infinitum istis duobus modis ultimis, secundo principali et tertio, semper est in quantitate molis uel uirtutis. Quantitas omnis proprie uel metaphorice est magnitudo uel multitudo, proprie uel metaphorice. Ergo omnis infinitas talis est in magnitudine uel multitudine, propria uel metaphorica. [A. De infinitate numerali seu de multitudine infinita] [] De multitudine siue numero uidendum est quod infinitum negatiue non inuenitur in numeris, sed in principio numeri. Nec priuatiue, quia nulla multitudo est quae est apta nata terminari et non terminatur. Infinitum contrarie in potentia est in numeris, "quia numerus sequitur diuisionem continui". Infinitum etiam in actu est difficile uitare. Videtur enim, secundum Philosophum, quod infinitum contrarie in actu est, sicut patet de animabus hominum, posita generatione perpetua. [] |{ Similiter, ultimum argumentum prius ad illam partem; et hoc concedit Auicenna et Algazel, sectator eius. Sed respondetur quod homo non fuit ab aeterno, licet mundus fuerit. [] Contra hoc arguitur ex II Physicorum: "Sumus quodammodo finis omnium". Ut quid alia per infinitum tempus sine fine ad quem sunt? [] Similiter, Augustinus, De quaestionibus Veteris Testamenti, uidetur istud improbare quaestione 33: "Ut quid annua fecunditas etc., sine homine?" [] Contra: tunc infinita numerabilia possunt componi et facere magnitudinem infinitam. Responsio: numquam magnitudo esset maior toto, ex cuius diuisione resultauit ille numerus quod totum fuit finitum. }| [] De multitudine transumptiue dicta, quae est in speciebus essentialiter ordinatis in omni genere, simile est de duobus modis quoad infinitum, scilicet negatiue et priuatiue. [] Sed quoad infinitum contrarie in potentia est dissimile. Quia talis non potest esse in diuersitate specierum, ita quod Deus possit facere in infinitum speciem nobiliorem quacumque facta. Quia tunc esset aliquis gradus possibilis intensiue infinitus in perfectione, et tunc esset creatura possibilis simpliciter infinita in essentia, et tunc illa substantia esset Deus. [] Quod multitudo in genere quantitatis non possit esse actu infinita, patet III Physicorum: "Omnis numerus numerabilis, ergo pertransibilis", ergo etc. [] Item, impossibile est omne continuum esse diuisum actu in infinitum; quia aut in diuisibilia, aut in indiuisibilia. Si secundo modo, tunc componitur ex indiuisibilibus, cum resoluatur in illa. Si primo modo, potest ultra diuidi, et ita non est diuisum in infinitum. Sed "numerus causatur ex diuisione continui", ergo numerus non potest esse actu infinitus. [] Item, V huius, cap. "De quantitate": multitudo si sit finita, numerus est; ergo omnis numerus est multitudo finita. [] Item, X huius: "Numerus est multitudo mensurata uno". Sed contra rationem infiniti est mensurari a finito, sicut probatur, VI Physicorum, quod infinitum non potest mensurari a finito; ergo nullus numerus potest esse infinitus. [] Ad rationes in contrarium supponendo quod argumenta iam facta concludant: [] Ad illud de animabus, dicendum quod non asserit alicubi formam aliquam, nec etiam intellectiuam, manere post separationem. Unde in XII cap. 147 de hoc uidetur loqui dubitatiue. [] Aliter respondetur quod si omnes animae humanae quae fuerunt, posita generatione perpetua a parte ante siue si omnes partes in potentia in magnitudine essent , quod non essent infinitae actu, coniungendo infinitatem cum actu. Unde forte posset concedi quod actu essent infinitae in potentia, quia in potentia accipiendo unam animam post aliam, quia aliter non competebat eis infinitas. Sed non essent infinitae actu, quia non sunt tot quin plura possunt esse. Infinita in actu sunt tot quod non sunt plura compossibilia. Unde est ibi fallacia compositionis et diuisionis, eo quod ly infinitas coniungi potest cum ly actu (et tunc est falsum), uel separari ab eo. Unde concessis praemissis, consequentia non ualet. [] Contra: quot fuerunt homines, tot sunt animae; ergo si homines infiniti, et animae. Dicendum quod successiua infinita, si essent simul, non essent infinita. Vel si tot essent homines simul quot fuerunt successiue, non essent infiniti actu, quia infiniti fuerunt in accipiendo et in potentia. Ideo numquam sequitur ex illis si essent simul infinitas actualis, quia alterius rationis sunt infinitas actualis et illa potentialis. Ideo ex infinitate potentiali numquam potest concludi infinitas actualis. [] Ad aliud, quod licet esset aliqua species numeri intellecta a Deo habens infinitas unitates, non posset fieri extra, secundum Philosophum, quia nihil facit nisi mediante causa inferiori, quae non potest talem effectum producere. [] Aliter, posita hypothesi, dicendum quod posset fieri extra, sicut sibi potest competere esse, scilicet quod unitas post unitatem in infinitum; numquam tamen simul, sed successiue solum. Sicut Deus simul habet ideam totius temporis, quod non est simul factibile extra, sed tantum pars post partem. [] Contra responsionem istam: si numerus ille potest fieri sic, aliquando erunt istae unitates simul extra Deum, et tunc numerus aliquando actu infinitus. Si non, ergo iste numerus numquam erit factus extra, quia numerus non est extra nisi contineat simul omnes unitates suas integrantes ipsum. Non sic tempus respectu partium. [] Sustinendo quod Deus posset facere numerum habentem infinitas unitates, tunc ad rationem Philosophi, cum dicit: "Omnis numerus est numerabilis" etc., dicendum quod idem argumentum potest fieri de numero infinito in potentia: "omnis numerus in potentia est numerabilis in potentia; et omne numerabile in potentia est pertransibile in potentia, et omne pertransibile in potentia est finitum in potentia; ergo numerus infinitus in potentia est finitus in potentia". Dicendum ideo quod est ratio probabilis solum, secundum quod dicit in littera: "Rationabiliter autem", quem modum loquendi habet quando facit tantum probabiles rationes. Unde altera praemissa neganda est. [] Ad aliud: quod sic causatur; sed non solum sic causatur, quia potest unum nouum continuum fieri, et crescit numerus. Ideo aliter potest numerus causari quam ex diuisione continui; ideo fallacia consequentis. [] Ad aliud: quod est fallacia consequentis. Quia sequitur "si sit multitudo finita, est numerus"; sed destruendo antecedens non ualet. [] Ad aliud: quod nullum infinitum potest mensurari finito finities sumpto, bene tamen finito infinities sumpto. Nunc non est de ratione numeri quod mensuretur uno finities sumpto. Quia, secundum ipsum, numerus in potentia est infinitus qui non potest mensurari uno finities sumpto, sed necessario uno infinities sumpto. [] De multitudine essentiali, scilicet specifica eorum quae habent ordinem essentialem, quod ibi non est infinitas negatiue, nec priuatiue. Infinitum contrarie actuale non potest ibi esse, quia tunc esset illud infinitum intensiue in perfectione, et esset Deus. Nec est infinitas in potentia, secundum Philosophum. Tum quia uniuersum est perfectum, et secundum ipsum: "Perfectum est cui non potest fieri additio". Tum quia non ponit aliquid posse fieri cuius potentia passiua non praecessit in materia, et potentia actiua in aliqua causa efficiente citra primam; quia non ponit Deum aliquid posse facere nisi per causam mediam. Sicut reperitur a Commentatore super illud VII huius: "Manifestum est ergo ex dictis quomodo omne quod fit, fit ex conueniente" in fine commenti, ubi dicitur: "Impossibile est ut agens primum transmutet materiam, nisi mediante corpore aliquo non transmutabili, scilicet corporibus caelestibus. Et ideo impossibile est ut Intelligentiae separatae dent aliquam formam formarum mixtarum in materia". Istud concludit de generabilibus, quae producuntur per transmutationem materiae, sed non de Intelligentiis, in quibus ponerentur gradus in infinitum plures si in aliquibus ponerentur secundum ueritatem. [] Circa hoc sunt opiniones. Una quod Deus potest facere speciem ultra speciem in infinitum in potentia, quia quaelibet factibilis in infinitum distat a Deo. Ergo si perfectior intelligatur, adhuc stat limes creaturae. Alia opinio tacta est supra cum ratione una ad hoc. [] Infinitum negatiue non est in aliquo diuisibili, sed in puncto. [] Quod infinitum priuatiue potest secundum aliquos esse in aliquo diuisibili, probatur, quia terminus non est de essentia diuisibilis, sicut punctus non est de essentia lineae; et amoto illo quod est extra essentiam rei, manet res. Si autem auferatur punctus ultimus terminans, aut manet linea non terminata apta terminari aut non. Si sic, tunc infinitum priuatiue erit in linea diuisibili. Si non, tunc aliquis punctus est immediatus puncto ablato, et sic duo puncta contigua in linea, et sic linea componetur ex punctis. Item, idem argumentum potest fieri de tempore, si auferatur instans terminans. [] Contra: quod non potest intelligi linea interminata, II huius, non contingit "intelligere lineam non statuentem". [] Item, I Posteriorum: "Illa insunt per se primo modo, quae insunt in ratione quiditatiua, ut triangulo inest linea et lineae punctus (substantia enim ipsorum ex his est)". Sed tale non potest separari a re, manente re, quia tunc esset linea et nonlinea. [] Item, in principio Geometriae: "Linea est longitudo, cuius extremitates sunt duo puncta". [] Item, III Physicorum: de ratione corporis est terminari superficie, et superficiei linea, et lineae puncto. [] Ad rationem primam istarum, quod de ratione continui est terminus, dicendum quod eo modo quo ponitur in definitione, eo modo est de essentia eius, scilicet in ratione terminantis. Non quod linea sit punctus, sed quod est terminata punctis. [] Per hoc patet ad alia, quia omnia procedunt non de continuo absolute, sed ut est terminatum. [B. De magnitudine infinita] [] De infinito contrarie sciendum quod actu non potest esse in magnitudine, sicut Philosophus uult III Physicorum et I De caelo, ubi arguit de corpore graui et leui et circulari per multas rationes; quia de ratione corporis est terminari superficie, et sic de aliis magnitudinibus. [] Sed utrum possit esse infinitum in potentia? [] Dicendum, secundum Philosophum, quod non. Quia Philosophus, III Physicorum: "Quantam magnitudinem contingit esse in potentia, tantam contingit esse in actu". [Prima declaratio propositionis Aristotelis] Ista propositio declaratur dupliciter: primo, quia potentia magnitudinis ad augmentum est potentia ad formam et totum; potentia ad diuisionem est potentia ad materiam et imperfectionem et ad partes. Sed formae est terminare, materiae est esse infinitum et non terminare. Ideo potest linea tanta esse in actu quanta est in potentia, sed non potest esse tam parua in actu, sicut est in potentia. [] Contra: tunc numerus crescens uadit ad formam, quia ad speciem numeri, et numerus diuisus ad unitatem et materiam; ergo quantus est numerus in potentia, tantus est in actu, quod est contra ipsum Philosophum qui concedit hoc de magnitudine, non de numero. [Secunda declaratio propositionis Aristotelis] Aliter declaratur propositio: quamuis potentia, quae est ad unam formam, possit reduci ad actum, potentia tamen ad plura sicut est potentia diuisionis in magnitudine non potest reduci ad actum, quia non est potentia una, nec ad unum. De numeris, diuidendo est potentia ad unum, augendo ad plura; de magnitudine e conuerso. [] Contra: sicut magnitudo augmentata est una magnitudo, et ideo potest esse tanta in actu quanta est in potentia, sic numerus auctus est unus numerus. [] Si dicas quod est semper alia species numeri per additionem unitatis: eodem modo magnitudo cubitalis augmentata, si ultra augetur, deuenietur ad magnitudinem tricubitalem, et sic ascendendo erit uariatio speciei, sicut in numeris. [] Item, nec responsio prohibet quantitatem contiguam esse infinitam, cum ex illis contiguis non fiat unum continuum, sicut nec in numeris. [Tertia declaratio propositionis Aristotelis] Ideo aliter declaratur, quia Philosophus dicit quod appositio non est infinita nisi diuisione contraria exsistente infinita. Quia non potest magnitudo crescere nisi addendo ex alia magnitudine diuisa. Sicut si magnitudo pedalis diuidatur et addatur alii magnitudini pedali, numquam excedet magnitudinem bipedalem. Nec aliter intelligit Philosophus. [] De magnitudine perfectionis, ubi idem est maius quod est melius: in tali non est infinitas negatiue, quia forte quilibet gradus est diuisibilis. Nec infinitum priuatiue potest esse ibi, quia ibi non est aliquis gradus possibilis terminari quin terminetur. Infinitas contrarie in potentia an sit ibi, est dubium. Infinitas enim talis, secundum Philosophum, nullibi est nisi in numero, et ibi solum in potentia. Actu tamen non est in effectibus sed in solo Deo. [II. Ad quartam quaestionem A. Ad quaestionem] [Primus modus arguendi] Per hoc ad primam quaestionem, quod infinitas transumptiua est in causis, quia in primo efficiente. Causae etiam accidentaliter ordinatae possunt esse infinitae multitudine, non simul sed successiue. In causis secundum speciem, siue essentialiter ordinatis, nec simul nec successiue, quia omnis causa, in hoc quod causa, non est ultima, quia ultima nihil producit. Omnis causa agens in uirtute alterius non est prima. Sed si omnes essent infinitae, quaelibet ageret in uirtute alterius; ergo nulla prima nec ultima, sed omnes mediae. Sed omnes causae mediae simul acceptae habent causalitatem ab aliqua una causa. Haec non est aliqua istarum mediarum, quia tunc idem esset causa sui ipsius; ergo erit aliqua causa prima quae sit causa omnium. Alioquin uniuersitas causarum mediarum non esset causata. [] Contra: quod responsio includat repugnantiam, quia simile est de causis accidentaliter ordinatis et de aliis. Quia accipio omnes patres generantes. Si sint infiniti, ergo omnes sunt medii; et si sint medii, causalitas omnium erit ab aliqua una causa. Illa non est aliqua illarum. Quia si sic, idem esset causa sui ipsius. Et arguitur ibi similiter sicut in causis per se ordinatis. [] Item, Commentator exponit sic: "per "rectitudinem" forte intendit ea quae sunt unius speciei, ut homo est ab homine"; sed illae sunt causae accidentaliter ordinatae. Et tamen ponit quod causae sic ordinatae in eadem specie sint finitae, et post dicit quod causae accidentaliter ordinatae sunt infinitae, et uidetur quod dicat contradictoria. [] Item, si esset processus in infinitum in causis accidentaliter ordinatis, esset numerus infinitus; et species numerorum sunt essentialiter ordinatae; ergo in talibus erit infinitas. [] Item, probo quod ratio petit, quia assumit in antecedente in minore omnes causas esse medias; ergo praesupponit primum et ultimum, alioquin ponit medium sine extremis. [] Item, assumit quod omnes causae mediae haberent causam aliam. Dico quod non, sed quaelibet est causata ab alia. Sed non ualet "quaelibet est causata ab alia, ergo omnes sunt causatae", sed est figura dictionis; commutatur singulare in plurale. [Secundus modus arguendi] Aliter formatur ratio ex littera ad solutionem quaestionis quod causalitas causarum mediarum sit ab una causa, quia cuiuslibet causae mediae causalitas est ab aliqua priore essentialiter. Nulla causa est prior essentialiter nisi sit aliqua prima essentialiter, quia "prius est quod est principio propinquius". [] Ergo nulla causa potest habere causalitatem nisi sit aliqua prima a qua omnes habent causalitatem suam. [] Contra istam rationem: in tempore et motu sunt prius et post, et tamen non est ibi prius simpliciter. [] Ad illud respondet Philosophus V Metaphysicae cap. "De priori et posteriori": quod non est ibi prius et posterius nisi signetur a nobis. Alibi est primum simpliciter. [Ad saluandum primum modum arguendi] Quia iste secundus modus arguendi potest aliquo modo saluare priorem modum arguendi, qui est Commentatoris, ideo ad argumenta contra illum primum modum dicendum. [] Ad primum contra: quod illa consequentia ualet "si omnes causae sunt mediae, quod omnium causalitas est ab aliquo uno", si causae sint essentialiter ordinatae. In accidentaliter ordinatis non ualet consequentia. Responsio patet ex secundo modo: ordo enim essentialis requirit quod omnium causalitas sit ab uno primo. [] Ad aliud de expositione secunda Commentatoris: quod non est ad intentionem Philosophi. Duas ponit. Unam cum "forte"; illam non approbes. [] Ad tertium: quod non sequitur nisi quod in numeris in potentia est infinitas, non in actu. [] Ad aliud: in antecedente sumitur quod causae omnes erunt mediae per abnegationem primitatis et finalitatis. Unde non accipit quod essent infinitae causae mediae positiue, ita quod esset aliqua prima simpliciter et aliqua ultima in quarum comparatione dicantur mediae, sed negatiue per abnegationem primae simpliciter et ultimae. [] Ad ultimum quod forma arguendi non ualet "uniuersitas non est causata, ergo aliqua non est causata"; sed tenet gratia materiae. Quia si totalitas non sit ab una causa prima, non esset aliqua una prima omnium, nec esset inter illas aliqua prior essentialiter alia, et sic nulla esset causa alterius. [B. Ad argumenta principalia quartae quaestionis] [] Ad primum argumentum: quod secundum intentionem Philosophi causae accidentaliter ordinatae sunt infinitae successiue, posita generatione perpetua. Sed de causis materialibus non est uerum, sed tantum tot sunt causae materiales quot sunt principiata simul exsistentia; successiue enim generatorum est eadem materia. [] Contra: VII Metaphysicae, generans generat aliud propter materiam; ergo in diuersis generatis erit materia diuersa. Responsio: generans et generatum sunt simul. Unde in ipsis est alia materia, ut probat haec obiectio, sed non in genito et corrupto. [] Ad aliud: uerum est de distantia proprie dicta, secundum aliquam dimensionem in genere quantitatis, non de distantia perfectionis. Sicut patet de contrariis quae "maxime distant", et tamen aliqua sunt contraria non habentia medium. [] Vel potest concedi quod si essent agentia infinita, non attingerent perfectionem extremi. Nec plus probat ratio: ubi enim infinita distantia, quotcumque dentur media, nullum potest attingere alterum extremum. [] Contra: ergo potest aliud esse et aliud medium in infinitum. Item, Philosophus, I Physicorum, contra Melissum dicit quod finitum et infinitum in actu quantitati congruunt. [C. Solutio posterior quartae quaestionis: De causis per se et per se ordinatis] [] |{ Pro ampliori solutione illius quaestionis primae est notandum quod aliud est loqui de causis per se, et de causis per se ordinatis. [] Causae per se sunt, quae secundum propriam naturam et non per aliquid sibi accidens causant; ita quod ibi est comparatio unius ad unum. [] Causae per se ordinatae dicuntur respectu alicuius effectus causati ab ambabus. Et est illarum triplex differentia ad causas accidentaliter ordinatas: [] Prima est: quod per se ordinatarum secunda, in quantum causat, dependet a prima causa; per accidens non, quantum ad rationem causandi, licet quantum ad aliquid aliud. [] Alia differentia est quod diuersa est ratio causalitatis in per se ordinatis, eadem in per accidens ordinatis. Sequitur haec ex prima. Et iuxta hanc dicitur quod causae per se ordinatae sunt diuersae speciei; per accidens eiusdem. Sed non oportet, quia diuersus modus habendi formam eiusdem speciei, sicut ignis habet calorem et alia, sufficit forte ad ordinem per se causarum. [] Tertia differentia sequitur ex secunda, scilicet quod causae per se ordinatae omnes necessario requiruntur simul ad effectum causandum, alioquin aliqua propria ratio causalitatis deesset effectui; in per accidens una sufficit. [] Ex hoc sequitur ad propositum quod si esset infinitas causarum per se ordinatarum, illa esset necessario in actu et simul. Infinitas causarum per accidens, si est, non oportet quod sit nisi successiue, quia numquam simul oportet multas causas esse tales ad productionem effectus. [] Ex hoc apparet quare causis per accidens ordinatis, ad hoc ut sic causent, non repugnat infinitas; licet forte aliunde eis repugnet. Causis uero per se ordinatis, ex hoc quod sic causant, repugnat. Quod ostenditur dupliciter: [] Sed primus modus est secundum Aristotelis litteram sic: omnium causarum mediarum habentium primum et ultimum, necesse est omnium causatorum aliquod primum esse causam; ergo omnium causarum mediarum necesse est aliquod primum esse causam. Si causae sint infinitae, omnes sunt mediae. Ergo omnium necesse est aliquam esse unam causam primam. Hucusque deductio ostensiua propositi ex hypothesi. [] Sequitur deductio ad impossibile ex eadem hypothesi, concludendo oppositum consequentis, et inde oppositum antecedentis, hoc modo: si sint infinitae, nulla est prima. Quare nulla erit causa media et ita nulla causa, ita quod sumit "medium" in minore negatiue per abnegationem primi et ultimi. In prima propositione accipit "media" quorum est primum et ultimum. Si sic acciperet in minore, ipsa esset falsa. Si omittat in minore determinationem medii, uidetur arguere ex quattuor terminis. Propter hoc arguatur, ut hic habetur, scilicet quod illud mediorum sit antecedens ad maiorem. Quia sicut iam probabitur, et probatum est, in omnibus ordinatis est uerum quod ipse accipit in antecedente. [] Notandum quod intendit infinitatem causarum sic ordinatarum includere quodammodo contradictionem. Ex ordine enim sequitur primitas, sicut ipse accipit in antecedente maioris quod declarat, et minorem adiungit "Infinitorum". Et conclusionem ex eis sequentem tacet. Sed ex infinitate sequitur nullum esse primum, et ita ex ordine nullam causam esse. Et hoc infert: "Quare si". Sed tota uis huius rationis est in hoc quod sicut ubi sunt media, id est, causae causatae (sic enim loquitur) habentia primum et ultimum, ibi primum est causa omnium mediorum. Ita uniuersaliter omnium mediorum, id est causarum causatarum, oportet unum primum esse causam. Vel, ut breuius dicatur minus curando de littera Aristotelis , tota uis eius est in hac propositione: "omnium causarum causatarum causa est aliquod unum primum", quae negaretur ponendo infinitatem; semper enim cuiuslibet esset causa aliqua, sed non omnium causatarum. [] Probatur autem propositio sic: causare est simpliciter perfectionis; omni causae causatae hoc imperfecte inest, quia in quantum dependet ab alia. Igitur istud erit in aliquo sine aliqua imperfectione quidquid enim simpliciter perfectionis est, si in aliquo est imperfecte, est a perfecto secundum illud. Sed illud, in quo est causare sine aliqua imperfectione, non causatur, quia tunc dependeret. Igitur est primum. [] Confirmatur etiam illud per illud inferius "prius est principio propinquius" sic: perfectius perfectissimo propinquius; aliqua illarum causarum causatarum esset prior et perfectior alia; ergo aliqua prima. [] Sed nec prior probatio, nec ista confirmatio accipitur ex littera Aristotelis, sed aliunde ad probandam propositionem, cui tota sua ratio innititur. [] Aliter arguitur pro eadem propositione: rationabile est supponere nullum gradum cogitabilem simpliciter perfectionis esse impossibilem uniuerso. Perfecte causare sine dependentia et sine causari est gradus cogitabilis simpliciter perfectionis. Ergo non est impossibilis in uniuerso. Sed si non est impossibilis, est; quia quidquid non est, et est possibile, est causabile. Ergo si est possibile, est. [] Item, causa infinitae perfectionis in causando est omnino independens in causando, et ita prima. Sed si sunt infinitae essentialiter ordinatae, aliqua est infinitae perfectionis in causando. Ergo est independens et prima. Probatio minoris: semper causa superior in per se ordinatis est maioris perfectionis in causando; ergo in infinitum superior in per se ordinatis est in infinitum maioris perfectionis in causando. Sed ex hypothesi, aliqua est in infinitum superior ista; sic igitur ponit infinita et primum. [] Notandum quod quaelibet per se causa ordinatur per se ad suum effectum, quia per se causa est per se prius; per se prius est per se ordinatum. Sed si accidit tali, in quantum causatum, quod sit causa (esset enim causa si esset incausatum), tunc causa eius non ordinatur per se ad ipsum in quantum causa, et ita causa eius et ipsum non erunt causae per se ordinatae, quia non in quantum causae, licet sint causa et effectus per se ordinata. Si autem causatum ab aliquo uel non, in quantum tamen causa per se dependet ab alia causa, puta quia est instrumentum et dependet a principali, tunc dicuntur causae per se ordinatae, quia in causando ordinantur et faciunt omnes unam causam sufficientem. [] Ex hoc apparet prima differentia supra; similiter secunda. Quia si eadem ratio causalitatis esset in eis siue in numero ut in diuinis, siue specie ut in creaturis et causarent eundem effectum, essent per accidens ordinatae, uel non ordinatae sed una causa, quia ordo est prioris et posterioris; ergo ordo in causando est prioris etc. Patet etiam tertia. [] Alia differentia: in causis per se ordinatis, prior tenet ordinem suum respectu totius speciei posterioris, uel saltem respectu totius modi talis habendi formam. Iuxta secundam differentiam, in per accidens tantum habet ordinem respectu indiuidui ab eo producti, in quo coniunguntur duae rationes causae et causati ab illo per accidens. [] Item in causis ordinatis per accidens, una potest in aliquid in quod non potest alia (quia non potest se producere, quod alia potuit), sed potest in simile. In per se, non. Ordo per se respicit naturas, ordo per accidens indiuidua. [] Contra hoc: nullius, in quantum causa, est causa aliqua, quia tunc cuiuslibet; ergo omnis causa tantum est causae per accidens, scilicet in quantum per accidens coniunguntur ratio causae et causati. [] Item, igitur in ordine per accidens principium formale, quo est causa, non est natura, sed principium indiuiduale. [] Item, ordo causarum per se est ordo causantium per se. "Actus sunt singularium". [] Ad primum: causae ordinatae dicuntur, non quia una causa alterius, sicut probat argumentum, sed quia una, non in quantum causa in communi sed in quantum talis causa, est prior causa altera, in quantum talis causa; ita quod prioritas et posterioritas per se determinant causalitatem. Non sic de causa et effectu. }| [III. Ad quintam quaestionem] [] Ad aliud quaesitum, dictum est supra. [Ad primum principale] Ad primum argumentum principale quod infinitum non repugnat quantitati in genere; repugnat tamen cuilibet speciei quantitatis. [] Contra istud: licet haec regula non ualeat "quidquid repugnat antecedenti, repugnat consequenti", tamen quod repugnat cuilibet antecedenti, repugnat consequenti. Probatio huius: omne repugnans alicui repugnat quia aliud inest, sicut negatiua est uera propter affirmatiuam ueram. Si ergo aliquid repugnat aliquibus, hoc est quia aliquid inest illis multis. Sed nihil inest omnibus speciebus quantitatis nisi "quantitas" quod est genus. Item, omne quod inest multis uniuoce, inest eis per aliquid primum in eis, cui primo inest genus. [] Ideo dicitur quod finitum in actu non est differentia quantitatis, sed conuertibile cum quantitate. Sed finitum et infinitum in potentia sunt differentiae quantitatis. [] Ad illud I Physicorum, quod "finitum et infinitum quantitati congruunt", dicitur quod loquitur secundum intentionem Melissi, qui ponit finitum et infinitum posse esse in actu. Secundum ueritatem tamen, infinitum non est differentia quantitatis in actu sed in potentia. [] |{ Contra: Commentator dicit I Physicorum: " "Quantum" est genus infiniti". Probat per definitionem, quia infinitum est quantum nonterminatum. Sed neutrum istorum esset uerum de infinito in actu, de quo tantum est ibi sermo, si illud repugnaret generi quantitatis. [] Item, finitum in potentia stat cum infinito in potentia; ergo illa duo non sunt differentiae quantitatis. Probatio antecedentis: finitum actu stat cum infinito in potentia; et sequitur "finitum actu, ergo finitum in potentia"; ergo etc. [] Ad primum argumentum: contra aduersarium sufficit accipere "secundum ipsum", quia tunc non sequitur inconueniens nisi propter dicta eius "secundum Melissum". Si esset infinitum sicut ipse posuit , "actu extensum sine terminis" congrueret quantitati, et ita oportet ipsum concedere quantitatem esse. Et si hoc, ergo et substantiam, quae est subiectum eius; et ita multa, quod est contra ipsum. Et haec est intentio Aristotelis ibidem. Sic patet argumentum. [] Sic ad primum dictum Commentatoris "secundum Melissum", [] " "quantum" esset genus", id est, commune ad finitum et infinitum, si esset, sicut Melissus posuit. [] Ad illud de definitione, responsio, II Posteriorum, ante illud "Iterum autem speculandum", duplex est definitio: rei et quid dicitur per nomen. Secunda est nonentium et impossibilium et incompossibilium. Talis est definitio praedicta infiniti. Tale autem definitum potest repugnare utrique definienti, cum includat oppositum eius. [] Ad aliud: finitum in potentia dicitur cuius quantitatem quantumcumque accipientibus non semper est aliquid eius accipere extra, sicut est de ternario. Sic opponitur infinito in potentia. Nec sequitur ad finitum in actu. }| [Ad secundum principale] Ad aliud de linea: quod licet albedo esset infinita extensiue, esset adhuc in genere sicut modo. Similiter, si linea esset infinita, adhuc esset linea, quia non esset infinita intensiue, et ideo lineae ratio sibi competit. [] Contra: contra rationem lineae est "nonterminari", quia terminatio est essentiale lineae. Ideo si esset linea nonterminata, non competeret ei ratio lineae, quia illa linea includeret incompossibilia, scilicet terminationem et nonterminationem. [] Dicendum aliter quod definitio non uituperatur quia est lineae quia nulla definitio increpatur quia non competit illi quod non potest esse sub definito sine positione incompossibilium , sed quia est lineae rectae. Quia rationi recti, in quantum linea, repugnat infinitas. Tamen rationi recti simpliciter non repugnat infinitas, licet per naturam lineae, quae subest, repugnet. Nunc ibi in definitione pro recta ponitur "cuius medium non excedit fines", quasi rectitudo essentialiter importaret finitatem. [Ad tertium principale] Ad aliud, quod ibidem est oppositum, quia "omnium natura constantium est determinata quantitas in magnitudine et augmento". Propter quod intentio Philosophi est quod ignis non agit principaliter in augmentatione, quia augmentatio est ad determinatam quantitatem in tali specie. Ignis non agit ad determinatam quantitatem de se, sed ultra potest; numquam tamen ad infinitam quantitatem. [] Confirmatur secunda responsio ad rationem de animabus, quia infinitas actualis includit contradictionem in omnibus extra Deum. Ex possibilibus autem et compossibilibus numquam sequitur contradictio uel impossibile. Sed numerum esse infinitum in potentia est possibile, secundum omnes, et animam semper manere est possibile; et sunt compossibilia ad inuicem. Quia "necessarium" nulli est incompossibile nisi impossibili. Sed numerum esse infinitum in potentia est necessarium, et animam semper manere est possibile. Ergo numerum esse infinitum in potentia est compossibile huic possibili "animam semper manere". Ergo ex istis: "anima semper manet" et "numerus animarum est infinitus in potentia", non sequitur infinitum in actu esse. [] Item, infinitas in potentia est in accipiendo non tot quin plura. Infinitas in actu est in accepto esse tot quod non plura compossibilia; alioquin infinita in actu possent excedi et essent finita. Sed non sequitur "animae fuerunt non tot quin plura in accipiendo, ergo sunt modo in actu tot quod non plura". Quia omnibus istis actu exsistentibus, posset Deus creare unam animam, et addere illis; ergo non fuerunt prius tot quod non plura. [] |{ Contra: si animae, quae fuerunt infinitorum praeteritorum hominum, nunc simul sunt in actu, aut ergo actu finitae aut actu infinitae. Si infinitae, habetur propositum. Si actu finitae, ergo accipiendo unam post alteram, tandem esset deuenire ad ultimam, et ita non sunt infinitae in accipiendo. Idem argumentum fit de futuris sic: omnia futura si nunc simul essent, essent actu infinita; sed omnia erunt simul; ergo actu infinita erunt. [] Probatio primae: non essent actu finita, quia tunc aliquando omnia forent accepta. Probatio secundae: futurum erit. Praedicatum clauditur in subiecto. }| SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Ista consequentia uidetur esse neganda "si animae infinitorum praeteritorum hominum sint actu finitae, igitur accipiendo unam post alteram, tandem esset deuenire ad ultimam". Quia accipiendo unam post aliam sunt infinitae, quia sunt infinitae in potentia. Et ideo sic accipiendo numquam est deuenire [Ad quartum principale] Ad aliud: quod illa propositio "quod impossibile est factum esse" etc., uera est de qualibet factione una, non de infinitis quae habent terminum infinitum in potentia, ubi semper cum uno factoesse, necessario stat potentia ad aliam factionem. Nunc autem cum quocumque diuisoesse, necessario concomitatur potentia ad aliam diuisionem, quia cum quolibet diuisoesse stat necessario utrumque, ita quod diuisum est totum, et utrumque illorum necessario est continuum, et ita necessario in potentia ad diuisionem. [] |{ Contra istud: quando quaelibet singularis alicuius uniuersalis est possibilis, et quaelibet cuilibet compossibilis, ipsa uniuersalis est possibilis. Possibile est continuum esse diuisum secundum hoc signum, et sic de singulis. Quaelibet etiam singularis est alteri compossibilis, quia possibile est continuum simul esse diuisum secundum quaecumque duo signa, ergo etc. [] Ad istud uidetur dicere Commentator, I De generatione, tractando rationem Democriti, quod non quaecumque singulares sunt compossibiles, quia facta diuisione in uno signo, prohibetur fieri in alio. [] ad ultimam, sed omnes simul acceptae in actu sunt finitae. Contra: quidquid repugnat consequenti repugnat antecedenti; sed esse finitum in potentia sequitur ad esse finitum in actu; igitur quidquid repugnat ei quod est esse finitum in potentia, repugnat ei quod est esse finitum in actu; sed esse infinitum in potentia repugnat ei quod est esse finitum in potentia; igitur repugnat ei quod est esse finitum in actu, et per consequens repugnat eidem esse finitum in actu et infinitum in potentia. [] Contra: aut in alio mediate, quod nihil est, quia continuum intercipitur; aut immediate, sed nullum tale est. [] Ideo aliter: in tempore impossibile est duas partes simul esse in fieri, ideo impossibile est omnes partes simul fieri, licet simul sit potentia ut omnes partes fiant successiue. Sed possibile est quascumque duas uel tres partes temporis diei simul factas esse, et ita possibile est non tantum omnem partem diei, sed omnes factas esse, et hoc simul licet non simul fuerint in fieri, nec simul sint primo factae. In diuisione continui possibile est simul secundum quaelibet signa finita tamen continuum diuidi et simul diuisum esse; sed impossibile est quod secundum omnes, propter rationem supra dictam. [] Ergo ad formam argumenti conceditur quod uniuersalis est possibilis "hoc continuum diuiditur secundum quodlibet signum uel est diuisum secundum quodlibet singillatim", sed nec diuiditur nec diuisum est secundum omnia simul. Hoc non ualet, quia si nunc est in "diuidi" secundum omne signum, actu est sub tot diuisionibus ad quot fuit in potentia, et ita sub infinitis. Et illis diuisionibus terminatis erunt tot diuisa esse, et ita erit omnino diuisum. [] Ideo aliter ad formam argumenti: quibuslibet singularibus finitis compossibilibus sibi sunt etiam aliae quaelibet singulares finitae compossibiles, et quaelibet singularis signata compossibilis cuilibet singulari signatae. Sed tamen cuilibet singulari est aliqua singularis incompossibilis. Sed non haec determinate nec illa, quia cum quacumque diuisione necesse est stare aliquam partem in quam est diuisio, et ita aliquod signum secundum quod tunc non fit diuisio. Immo cuilibet sunt infinitae incompossibiles, quia in qualibet parte necessario sunt infinitae potentiae ad diuidi. In successiuo semper dum durat cum actu priore necessario est potentia ad posterius, sed tamen omnes potentiae terminantur. Non sic hic. Ibi etiam pars necessario determinata ante determinatam, et nulla cum alia. Hic nullus ordo quae diuisio sit ante aliam? et quaelibet simul post quamlibet, licet tamen et quaelibet sit infinita in potentia, quia pars in quam fuit diuisio, uel partes, in infinitum diuisibiles. Saluatur Commentator: facta diuisione in uno prohibetur tunc fieri in alio, non signato sed indeterminato, sed non prohibetur post diuisionem ibi posse fieri. [] Ad aliud argumentum I De generatione: "ubique linea est continua, ergo ubique est punctus continuans", consequentia non ualet, sed sequitur "uel punctus uel pars continuata". [] Contra: si non ubique punctus, ergo aut continuum immediate iuxta punctum, aut mediate. Secundum non datur. Primum non, quia nullum continuum est immediatum puncto dato, quia pars eius propinquior est illi puncto, sicut VI Physicorum probatur quod nulla pars motus est prima. [] Contra totam responsionem: diuisio non est generatio, ergo non facit aliquid esse actu quod prius non fuit in actu, licet non separatim. Ergo quot possunt esse actu per diuisionem et separatim, tot ante diuisionem sunt actu, licet non separatim. Et ita infinita actu in continuo, et numerus infinitus. }| [IV. Ad sextam quaestionem A. Opinio Thomae Aquinatis] [] Ad tertiam quaestionem dicitur quod infinitum non potest intelligi a nobis, secundum intentionem Philosophi in littera. Quod patet ratione. [] Proprium obiectum intellectus nostri est quiditas materialis; ergo nihil est nobis cognoscibile nisi sub ratione eius; tale non est infinitum. [] Item, nihil intelligitur a nobis unica intellectione nisi quod intelligitur per unam speciem; infinitum non sic, nec multis una post unam; ergo nullo modo. Probatio primae propositionis: omnes species intelligibiles sunt formae eiusdem generis, et tales sunt incompossibiles in eodem, in X huius; ergo plures non possunt simul perficere intellectum, ergo etc. [] Item, quod infinitum non potest facere unam speciem in intellectu: omne agens agit secundum quod ens; ergo quod causat unam speciem est unum actu, et tale habet unam formam; infinitum autem non habet formam, quia formae est terminare; infinitum autem non terminatur. [] Item, oportet uirtutem proportionari obiecto; potentia est finita in essendo, et per consequens in operando; ergo et obiectum potentiae necessario erit finitum. [] Confirmatur: I Caeli et mundi, finitum non potest moueri ab infinito; intellectus mouetur ab obiecto. [1. Ad argumenta principalia ad mentem Thomae] [] Ad rationem primam: quod Deus non est cognoscibilis secundum quod infinitus, quia cognoscitur per effectus; sed nullus effectus adaequatur ei, nec per consequens repraesentat eum, secundum quod infinitus. [] Ad aliud: quod non ualet, quia "nihil" signamus, et tamen "nihil" non est intelligibile. Unde definire "quid dicitur per nomen" possumus de aliquo quod non potest intelligi simpliciter. Non tamen definimus aliquid per definitionem exprimentem "quid" nisi quod est simpliciter intelligibile a nobis. [] Ad aliud: quod solae illae, quarum species in suis singularibus possunt apprehendi per sensum, sunt a nobis cognoscibiles. [] Ad aliud: quod non est simile. Quia "locus est terminus corporis" et forma in quantum terminans; corpus quasi materia. Species habet rationem formae, et intellectus rationem materiae. Si una forma potest informare duo, pari ratione infinita, quia terminatio est a parte eius. Propter hoc antecedens impossibile. Sed si materia potest perfici a duabus formis nonoppositis, non propter hoc ab infinitis, quia hoc concluderet infinitam capacitatem illius materiae. [] Aliter: consequentia Philosophi est intelligenda quando non maioris uirtutis est aliquid respectu multorum quam paucorum, uel tanta impossibilitas respectu paucorum quanta respectu plurium. Sic est in proposito Philosophi, quia in loco est eadem ratio continentiae respectu omnium corporum; non sic ex parte alia. [2. Contra argumenta Thomae Aquinatis] [] Contra illa argumenta de obiecto intellectus: improbatum est prius quaestione 3, contra primam opinionem. [] Prima pars minoris secundae rationis improbatur: omne quod potest esse unum extremum unius compositionis apud intellectum, potest esse intellectum unica intellectione simplici. Probatio: tantum illud, quod primo apprehendit intellectus simplici apprehensione, componit cum alio. Sed possibile est aliqua duo, quorum duae species sunt in intellectu sicut mons aureus componi cum aliquo tertio. "Mons aureus" est unum extremum compositionis, et constat quod mons aureus non intelligitur una specie, cum nihil sit extra tale unum quod speciem suam unam faciat in sensu, et per consequens nec in intellectu. Et tamen mons aureus unica intellectione intelligitur simplici, ut probatum est. [] Item ratio, si ualet, aeque probat quod non possumus scire multa simul, quia cuiuslibet sciti in actu est species in intellectu in actu primo. Ergo si impossibile est plures species esse in actu primo in intellectu, sicut probat ratio, impossibile esset scire multa simul. Minor probatur ut prius, quia sunt eiusdem generis illae species. Probatio maioris: considero unam conclusionem per speciem in actu, et cognosco per possibile duas alias conclusiones in habitu. Si non habeo speciem aliarum duarum in actu, ergo oportet me acquirere speciem illarum conclusionum. Sed pono per possibile quod singulare eius non sit extra quod posset facere speciem in sensu, et per consequens nec in intellectu: uel tunc numquam intelligam illam conclusionem, uel habeo speciem in actu sicut de prima conclusione. Nec ex uirtute phantastica potest species illius conclusionis abstrahi, quia ibi non possunt simul esse duae species per te sicut nec in intellectu. [] Contra tertium: finitum potest intelligi per unam speciem, ergo priuatio eius. Quia Philosophus, VII Metaphysicae: "ratio eadem ostendit rem et priuationem". [] Contra aliud: quaero de proportione. Si de numerali, nihil est. Si perfectionis, quod aliquoties sumptum reddat aliud, non ualet. Visus infinities sumptus non reddet solem, quia alterius rationis. Si de proportione finiti ad infinitum, secundum mouens et motum, non ualet. Si enim aliquid mouetur a finito, potest illud moueri ab infinito, sicut caelum a Deo, quod mouetur ab angelo. [3. Contra responsiones supra dictas ad argumenta principalia] [] Contra responsionem primi argumenti: quod cognoscere possumus Deum secundum quod infinitus, quia secundum te per effectus. Sed aliquis est effectus, cuius Deus causa est secundum quod infinitus, scilicet creatio. Item, secundum quod infinitus a parte finis, quia omne agens per intellectum cognoscit ultimum finem secundum quod ultimus, II huius de causis finalibus. Ibi enim arguitur quod "si fines sint infiniti, nullum erit agens per intellectum", quia omne tale cognoscit finem ultimum propter quem agit. Sed non est ultimus nisi secundum quod infinitus. Probatio: omni bono finito contingit intelligere maius bonum. Si ergo Deus, secundum quod ultimus finis, non sit bonum infinitum, ergo possumus intelligere maius bonum Deo, secundum quod est ultimus finis. Saltem ipse potest. Ergo aliquid praeter Deum potest esse sibimet finis, ita quod tale erit in rerum natura. Et istud patet per argumentum Anselmi: quod illud est maius quod est in re et in intellectu etc. [] Contra aliud. Illud est falsum: "nullus effectus potest ducere in cognitionem causae nisi secundum quod adaequatur". Probatio: effectus adaequatur causae, aut primae simpliciter et hoc negas aut secundae causae. Aut tunc illa causa causat in uirtute sui, et tunc est prima. Si in uirtute alterius, ergo ab illo altero magis dependet, et effectus arguitiue, per demonstrationem "quia", ducit in cognitionem causae in quantum dependet a causa. Ergo magis repraesentat primam a qua magis dependet entitas effectus. Consimiliter arguitur supra in solutione quaestionis 3, II libri. [] Contra aliud quod dicitur " "nihil" signamus", quia I Perihermenias: "Sicut litterae notae uocum, sic uoces passionum". Item, non concipio "nihil" et "aliquid" esse contradiuisa nisi intelligam utrumque, unum tamen per aliud. [] Contra aliud: ista consequentia est bona "dico me nihil dicere, ergo dico aliquid". Similiter "scio uel intelligo me nihil intelligere, ergo aliquid intelligo". [] De speciebus generum: quod possumus intelligere numeros infinitos. Si unitas faceret speciem in uirtute phantastica, possunt numeri intelligi infiniti per speciem unius, quia per speciem unius unitatis potest intelligi alia unitas. Sicut Augustinus uult quod per speciem unius solis possunt intelligi uel imaginari quotquot uolo soles, et sic infinitas unitates, et post componere dicendo "haec nata sunt facere unum". [] Contra aliud: si tenet consequentia de corporibus quia unum corpus eodem modo repugnat uni in loco, et in omnibus , sed hic eadem causa, quia eadem ratio quare species non compatitur secum unam, et infinitas. Item, in intellectu potest esse potestas infinita, quia in materia sunt capacitates ad infinitas formas reales, ergo in intellectu ad infinitas intentionales. Probatio: haec unitas est in potentia ad infinitas perfectiones reales differentes a toto, quia est in potentia ut sit pars infinitorum numerorum ordinatorum. Omnis autem pars in toto habet perfectionem realem, alioquin totum non esset uere unum. Sic etiam centrum est in potentia ut terminet infinitas lineas. [B. Solutio sextae quaestionis] [] Ad quaestionem, secundum praedicta: aliud est quaerere de ratione infinitatis in se, et aliud de eo quod subest, sicut aliud est quaerere de ente per accidens, et aliud est quaerere de eo quod subest enti per accidens. Philosophus enim, VI Metaphysicae, probat quaedam de ente per accidens, ex quo sequitur quod de ente per accidens potest esse scientia et tamen ibi probat quod de ente per accidens non potest esse scientia. Primum intelligitur de ratione eius in se; secundum de eo cui inest. Sic in proposito. [1. Primum membrum: [] De ratione infinitatis in se] [] Si quaeratur de ratione infinitatis in se, dico quod omni modo potest intelligi a nobis, quia impossibile est intelligere aliquid inesse uel non inesse alicui nisi prius apprehendatur in intellectu simplici. Sed infinitum omni modo dictum possumus cognoscere alicui inesse uel non inesse. Sed qualiter apprehenditur? Sciendum quod non per propriam speciem, sed per speciem sui habitus, et unica intellectione. [] Pro isto membro uadunt aliquae rationes ad principale. [2. Secundum membrum: De eo quod subest infinitati] [] Sed de eo quod subest, utrum possit intelligi, dicendum quod infinitas sic potest inesse alicui sine contradictione, quia infinitas actualis in perfectione, sicut Deus. Sed in magnitudine molis non potest esse infinitas in actu. Sed in essentialiter ordinatis non potest esse nec actu nec potentia. In accidentaliter ordinatis potest in potentia et, secundum philosophos, in actu, non simul sed in accepto esse, sicut infinitum in tempore si fuit sine principio. Infinitas priuatiue non potest intelligi in magnitudine continua nec discreta sine repugnantia intellectus. Infinitas negatiue potest esse in indiuisibilibus. Quidquid ergo potest subesse rationi infinitatis sine contradictione, potest intelligi a nobis sub ratione infiniti. Sed non est intelligendum nos non posse intelligere illud quod includit contradictionem, quia quomodo tunc intelligeremus aliqua esse contradictoria? Sed quomodo sic uel non, quaere in quaestionibus IV huius. [] |{ [Notabile ab auctore additum] Notandum quod infinitum contrarie in magnitudine perfectionis est a nobis intelligibile. Infinitum contrarie in multitudine a nobis intelligi potest duobus modis: uel quod multitudo infinita intelligatur tanquam unum obiectum; uel quod multa infinita intelligantur propriis intellectionibus, quodlibet sua. Secundo modo est ad mentem Aristotelis. Et certum est de actibus intellectionis actu infinitis: siue simul, quia uirtus non sufficit ad tot actiones simul habendas; siue successiue, et ita loquitur Aristoteles. Habitualiter autem infinita intelligi per species proprias, non quidem naturaliter acquisitas sed a Deo impressas, forte non est impossibile. Quia ubicumque non maior est repugnantia plurium quam paucorum, ibi: "Si duo simul, et infinita", IV Physicorum, de corporibus. Et ubi aliquid est capax unius formae alicuius generis, et omnium. Intellectus ergo est capax omnium intelligibilium; nec omnes magis repugnant quam duae.c De aliis membris: sicut infinitas est incompossibilis alicui, ita ipsum intelligere sub infinitate est intelligere aliquid sub contradictorio, sicut intelligere hominem irrationalem. }| [] c SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Quod autem duae species sint simul in sensu patet per Augustinum De ueritate, cap. 6. [C. Ad argumenta principalia] [] Ad primas duas rationes dicendum quod concludunt uerum. Damascenus, Sententiis, cap. 4: "hoc solum possumus scire de Deo, quod est infinitus, incomprehensibilis"; Augustinus 83 Quaestionum quaestione 32192. Nec sequitur ex hoc quod Deus comprehenditur. Quia in tali actu oportet esse tantam intellectionem in se quanta potest esse circa tale obiectum, ita quod cognoscatur secundum quod infinitus, et infinite a parte cognoscentis. [] Ad alias rationes quod definitur infinitum etc.: illa argumenta probant primum membrum quod possumus cognoscere rationem infiniti in se. [] Ad aliud, quod de ratione infiniti potest esse demonstratio: de re tamen subiecta non potest esse demonstratio. [] Ad aliud: non sequitur "scio me non intelligere a, ergo intelligo a", non ualet; tamen sequitur "ergo intelligo aliquid". Similiter non ualet "scio me non intelligere infinitum, ergo intelligo infinitum"; sed sequitur "ergo intelligo aliquid". [] Ad aliud quod si duo corpora simul, igitur etc.: et ego concedo quod possunt esse simul in actu primo, etiam infinitae, quantum est ex parte specierum. Similiter et ex parte intellectus, sicut probatum fuit supra de unitate. Et istud conceditur quod potentia passiua potest esse ad infinitas perfectiones, sicut centrum potest esse terminus infinitarum linearum. Tamen nulla potentia passiua est ad infinitam perfectionem intensiue. Similiter, potentia actiua ad infinitos effectus, sicut sol ad infinitas herbas, si generatio sit semper; non tamen ad effectum infinitum. Et tunc potest intellectus scire infinita in habitu, si esset qui imprimeret infinitas species in nobis. Sed intellectus non potest naturaliter infinitas acquirere, quia hoc fieret actibus suis, quos nec simul nec successiue potest habere infinitos, ita quod omnes transierint; ideo nec tot species habere. Tamen anima Christi potuit in habitu, ex quo Deus potuit imprimere infinitas species simul. [] Ad illud argumentum quod per speciem unitatis potest intelligere quotcumque unitates, concedo quod posset cognoscere quemcumque numerum in cuius cognitionem potest peruenire per replicationem unitatis, sed numquam deuenitur ad numerum infinitum in actu, quia non potest infinities replicare unitatem. [D. Ad argumenta alterius positionis] [] Argumenta contra aliam positionem sunt concedenda in parte: [] Ad primum tamen dico quod maior est falsa, quia possum intelligere aliqua simul, quae non habent unam speciem. Et minor est falsa, quia infinitum potest cognosci per unam speciem habitus. [] Ad illud in oppositum de proportione: est ibi proportio perfectibilis ad perfectionem, et talis proportio potest esse finiti ad infinitum. [] Ad auctoritates Philosophi: quod infinita multitudine, quae intelliguntur per diuersas species, non possunt intelligi a nobis, esto quod intellectus haberet infinitas apud se, quia non posset elicere simul infinitas operationes; nec potest intelligere unum post aliud, quia non potest ea pertransire; uel si sic, tunc non essent infinita. Unde magis uidetur ad intentionem Philosophi de infinito in multitudine quod illud non potest intelligi, ita quod hoc post hoc. "Infinitum enim non contingit pertransire". Sic etiam nec hoc posset intellectus infinitus. Sed infinitum, siue in magnitudine siue in multitudine proprie dicta uel transumptiue , intelligibile est, quantum est ex se, ab intellectu potente ipsum comprehendere et habere rationem qua cognoscatur. Utrumque est in Deo. Alterum, scilicet habere speciem uel species infiniti sic uel sic, possibile est nobis quantum ad animam et speciem, sed non quoad acquisitionem naturalem speciei uel specierum. Reliquum, scilicet habere actum circa infinitum in multitudine, non est nobis possibile propter defectum intellectus nostri, quia nec simul nec successiue circa omnia. Sed circa quodcumque, acquisitio etiam possibilis est per Deum in uisione eius; et de infinito multitudine potuit imprimere animae Christi species omnium quae Deus nouit possibilium. [QUAESTIO UNICA UTRUM GENUS PRAEDICETUR PER SE DE DIFFERENTIA] [] Utrum genus praedicetur per se de differentia. [] Quod sic: [] Homo per se est rationalis; ergo rationalis per se est homo; ergo rationale per se est animal. Probatio primae consequentiae: propositio necessaria conuertitur in necessariam; ergo per se in per se. Probatio ultimae consequentiae: quia homo per se includit animal. [] Item, homo per se est animal; homo per se est rationalis; ergo etc. Probatio consequentiae: sicut ex praemissis necessariis conclusio necessaria, sic ex per se, conclusio per se. [] Item, VII huius: quando aliquid praedicatur de alio per se primo modo, unum praedicatur de alio in abstracto. Istae igitur sunt uerae: "humanitas est rationalitas", "humanitas est animalitas"; ergo sequitur "rationalitas est animalitas", et tunc concretum praedicatur de concreto primo modo. [] Item, in consequentia essentiali, praedicatum est de intellectu subiecti; sed V huius, dicitur, cap. "De elemento", quod "cui inest differentia, et genus sequitur", igitur etc. [] Item, si per accidens de differentia, et de specie. Probatio: quia quando aliquid praedicatur de aliquo per accidens, praedicatur de quolibet per accidens quod intelligitur sub ratione illius, sicut sub ratione formali. Sed species intelligitur sub differentia formaliter, ergo etc. [] Contra: [] Si sic, "unum animal esset multa animalia". Quia si genus esset de intellectu differentiae, et animal ponitur in definitione cum differentia, tunc aut idem animal importatur per genus et differentiam, et tunc nugatio. Quia pone rationem animalis pro animali "animal est substantia animata"; et rationem rationalis pro ipso, et patebit nugatio. Si sit aliud animal, tunc homo erit duo animalia. [I. Ad quaestionem] [] Ad istud Auicenna, V Metaphysicae: licet genus et differentia praedicentur de toto per se, non tamen significant totum per se, sed genus materiale, differentia formale. Sed utrumque significat partem speciei per modum totius, et sicut materiale est extra formale, sic conceptus generis extra rationem differentiae. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum: quod prima conuersio non ualet, sed est fallacia consequentis. Quare? Quia superius non habet causam quare inferius sibi inest. In subiecto potest esse causa inhaerentiae praedicati, licet in praedicato non sit causa quare subiectum sibi inest. Ad probationem: quod consequentia non ualet, quia antecedens non potest esse uerum necessario nisi et consequens, quia alioquin posset esse uerum sine illo. Tamen antecedens potest habere causam quare praedicatum uel consequens sibi inest, licet non e conuerso; alioquin uniuersalis affirmatiua conuerteretur simpliciter, quia "per se" praesupponit "de omni". [] Consimiliter ad secundum: non potest ex necessariis sequi nisi necessarium, quia alioquin praemissae possent esse uerae sine conclusione. Sed ex "per se" potest sequi "per accidens", cum tamen illud sit necessarium. [] Contra: I Posteriorum, si per accidens, non necessarium. Respondetur: illud est uerum de accidentibus comparatis ad subiecta. De talibus loquitur, quia loquitur de conclusione demonstrationis. Contra: probatur ibi demonstrationem esse ex "per se", ergo de praemissis. [] Ad aliud: quod praemissae sunt falsae, scilicet "humanitas est animalitas", et alia similiter. Ad probationem: quod est abstractio duplex, et concretio duplex: ad subiectum et ad suppositum. Primo modo, quando aliquid denominat aliquid extra essentiam suam. Concretio ad suppositum est quando aliquid significat per modum denominantis aliquid propriae naturae, sicut "haec albedo est albedo". Sic est de duplici abstractione. Ad formam: uerum est de concretis et abstractis secundo modo. Et ratio est: in praedicatione primo modo est praedicatio ratione quiditatis. Si praedicatum est intra quiditatem subiecti, ergo praeciso quocumque, adhuc est de intellectu subiecti. Sed si sit concretum ad subiectum, subiectum est extra. [] In secunda autem concretione, praedicatum non est idem subiecto nisi quia significat per modum totius. Ille modus aufertur in abstracto. Non dico quod hoc non est idem praedicatum nisi propter suppositum quod ab utroque denominatur, quia praedicatum praedicat formam, non suppositum. [] Ad aliud: quod consequens non semper est de intellectu subiecti uel antecedentis, sed in consequentia essentiali. Aliter: [] naturae, sed a supposito propriae naturae"; nota quod dicit Ioannes Foxal in suo commento Super Scoti De uniuersalibus Porphyrii q. 13 (ed. Venetiis 1499 f. 63uaub): "Hic [Scotus, Isagoge q. 16 n. 3941] Doctor in hac responsione distinguit de duplici concreto et de duplici abstracto. Et hae distinctiones sunt optimae et ualde necessariae pro omni ueritate; et per eas corriguntur consimiles datae ab ipso in III Metaphysicae, et maxime ut recitantur ab Antonio Andrea [cf. infra] in III suae Metaphysicae". [] quod dicit Philosophus: "cui inest differentia, sequitur genus", et illud est species. Cui inest differentia, et indiuiduum. Et de indiuiduo et specie praedicatur genus per se, non tamen sequitur differentiam per se. [] Ad aliud: nego consequentiam. Ad probationem: quod uerum est, si illud quod est ratio faciat intelligi cum alio unum per accidens, non si faciat unum per se, sicut differentia cum specie. ++++++ CHECK: MISSING? ++++++ [QUAESTIO 2 UTRUM ENS ET UNUM SIGNIFICENT EANDEM NATURAM] [] Utrum ens et unum significent eandem naturam. [] Quod non: [] Tunc haec esset uera: "tantum unum est ens". Consequens falsum, ergo antecedens. Falsitas consequentis patet per Philosophum I Physicorum, quia improbat Parmenidem qui ponit tantum unum esse. Consequentia patet, quia quando aliquid praedicatur de aliquo conuertibiliter, praedicatur de eo cum dictione exclusiua. [] Respondetur quod Parmenides concessit tantum unum determinatum, contra quod arguit Philosophus. [] Contra: sequitur "tantum unum, ergo tantum hoc unum". Probatio: antecedens infert affirmatiuam exponentem consequentis, et negatiua exponens antecedentis negatiuam consequentis. [] Probatio primi: "tantum unum est ens, ergo omne ens est unum" per regulam. Ultra: "ergo hoc ens est unum". Ultra conuerte: "ergo hoc unum est ens". [] Probatio secundi: "nihil aliud ab uno, ergo nihil aliud ab hoc uno". [] Probatio: quia ex uniuersali affirmatiua sequitur singularis affirmatiua sic: "omne aliud ab uno, ergo omne aliud ab hoc uno". [] Probatio: singulares primae inferunt singulares secundae. Sequitur enim "hoc aliud ab uno, ergo hoc aliud ab hoc uno et illud", et sic de aliis. Ergo prima uniuersalis infert secundam, et tunc ut prius. [] Item, diuidens non significat eandem naturam cum diuiso. Unum diuidit ens. Probatio primi: si sic, tunc condiuidens, ex quo opponitur condiuidenti, esset nonens; et ita non diuideret ens. [] Item, cuius omnes species sunt determinati generis, ipsum est determinati generis; sed omnes species unius "idem", "simile" et "aequale" sunt in genere relationis; ergo etc. [] Oppositum est Philosophus, IV huius: [] "Ens homo et homo et unus homo" idem significant. Probatio: "quia non separantur in generatione et corruptione". [] Item, "ens" et "unum" praedicant essentiam cuiuslibet, ergo significant idem. Consequentiam probat Commentator. [I. Ad quaestionem A. Opinio Auicennae] [] Opinio Auicennae, VII Metaphysicae, dicit quod "ens" et "unum" praedicantur de omnibus, tamen non sunt idem secundum naturam, sed secundum subiectum, sicut subiectum et passio; quia si unum esset idem secundum essentiam cum ente, tunc multitudo esset nonens. [] Item, dicendo "ens unum", esset nugatio. [] Ad hoc Commentator dicit quod non est nugatio, quia non significant idem eodem modo. [] Contra: genus et species significant eandem naturam alio et alio modo; et tamen, dicto uniuersali, si addatur particulare, est nugatio secundum Philosophum, VI Topicorum. [] Item, V Topicorum, quando exprimitur definitio pro nomine, cum propalatur hoc nomen unum, non erit differentia inter duas significationes, nisi quia in illo significatur unum per consignificationem, et hic per propalationem. Deinde induxit aliam ratiocinationem ad declarandum quod unum significat de re disposita suam naturam, non rem additam illi, et dixit "Et etiam substantia cuiuslibet" etc. Et etiam apparet quod unum non dicitur de re addita naturae dispositae ex hoc, quia substantia cuiusque rei est una essentialiter, non per rem additam illi. Quoniam, si res esset unum per aliquam rem additam suae naturae, sicut credit Auicenna, tunc nihil esset unum per se et per suam substantiam, sed per rem additam suae substantiae". [] erit plana nugatio quae prius latuit. Ut sit natura significata per "ens" et "unum" a, et modi diuersi b c, tunc est idem dicere "ens unum" et dicere "a a cum b c". Sed certum est quod dicere "a a", est nugatio; ergo etc. [] Item, quaero de istis modis: aut sunt intra conceptum entis et unius, aut extra. Sub quo conceptu concipitur? Si extra, non excludit nugationem, sicut probatur supra "animal homo". Si intra, tunc aut ille modus est totus conceptus, aut pars. Si primo modo, tunc non significant idem; quod est oppositum positi. Si secundo modo pone definitionem pro nominibus , erit aliquid idem bis dictum. Sequitur etiam quod ab "uno" et "ente" possit abstrahi conceptus unus communior uel simplicior utroque, et illud erit bis dictum. [] Item, tertia ratio pro opinione Auicennae: quod significat idem alicui, praedicatur de eo "in quid". Sed "unum" denominatiue praedicatur de ente. [] Sed dicitur quod "unum" non praedicatur denominatiue, licet uideatur. [] Contra: si praedicatur "in quid", tunc abstractum praedicatur de abstracto alterius, facta abstractione a subiecto tantum (sed unitas scilicet et entitas sunt abstracta a subiecto, non a supposito, quia haec unitas est unitas), tunc haec esset uera "unitas est entitas", uel e conuerso. Sed haec est falsa, quia indiuisio est de intellectu unius, sed non de ratione entitatis. Ergo non sunt idem. [] Item, quarta ratio: omnis unitas est de genere quantitatis, ergo nullum unum est conuertibile cum ente. Probatio primae: omnis unitas cum alia constituit numerum, ergo omnis unitas est de genere quantitatis. [Opinio Henrici] Dicitur quod unum est aequiuocum ad unum conuertibile cum ente et ad unum principium numeri. Tunc haec est falsa "omnis unitas est determinati generis". Et ad illud quod "omnis unitas cum unitate constituit numerum", falsum est nisi in continuis. Sed unum transcendens cum alio facit multitudinem. [] Contra: quod constituat numerum proprie dictum. In X huius, haec est ratio numeri: "numerus est multitudo mensurata uno"; sed omnis multitudo est multitudo mensurata uno. [] Probatio: non mensuratur numerus uno nisi sicut per partem aliquotam; unitas autem ubicumque est est pars aliquota multitudinis, quia aliquoties sumpta ipsam reddit. [] Item, ubicumque est unitas et unitas, est differentia numero uel specie uel genere. Et quae differunt genere, et numero; et ubi differentia specie, et numero; sed ubi differentia numero, ibi numerus. Sed omnia entia differunt specie, sicut angelus ab homine. [] Item, Commentator VI Ethicorum, parum ante capitulum "De eubulia", quod numerus est mensura, siue in corporibus siue in noncorporibus, ut in decem hominibus et in decem animabus. [] Responsio: propter inclinationem ad corpus. Contra: anima, quia haec, inclinatur ad hoc corpus, non e conuerso, sicut anima hominis inclinatur ad corpus hominis, non e conuerso. Similitudo patet ex V19 de causa uniuersali et singulari ad effectus. [] Item, Damascenus in Sententiis, 5420: duae naturae dicuntur sub discreta quantitate. [B. Ad argumenta in oppositum sustinendo opinionem Auicennae] [] Sustinendo positionem Auicennae, respondetur ad argumenta principalia. [] Ad illud quod dicit Philosophus quod ens et unum significant eandem naturam, subiungit "sicut principium et causa". Tunc sic intelligendum quod illud quod per se significatur per ens, illud dat unum intelligere, non tanquam principale significatum, sed significat priuationem per se; et priuatio non est nisi in natura, ideo dat intelligere naturam ex consequenti. [] Ad primum: quod consequentia non ualet "homo, ens homo, et unus homo sunt idem; ergo unum et ens sunt idem". Probatio per instantiam: quia VII huius dicitur: "Idem est nasus simus et nasus cauus". Nec sequitur "ergo idem simitas et cauitas", quia contrahuntur in tertio, determinando ad unum. [] Dicitur tamen quod non sic arguit "unus homo et ens homo sunt idem, ergo unum et ens sunt idem", sed sic. [] Ad probationem: quod "non separantur in generatione", hoc est quia generationem entis necessario concomitatur indiuisio. Tamen unitas, scilicet indiuisio, non generatur sicut ens, ita quod unitas per se terminet generationem, quia unum non dicit aliam naturam positiuam quam ens. Si diceret: forte aliqua propria generatio terminaretur ad unitatem secundum primam opinionem principalem. [] Ad aliud: quod quaelibet substantia est ens per se primo modo, et quaelibet natura est unum per se secundo modo, quia indiuisio statim sequitur quodcumque ens. [] Ad argumentum Commentatoris: aut unum per se aut per accidens. Responsio: "per accidens" dicitur tot modis quot modis "per se". Concedo quod "per accidens" quod opponitur "per se primo modo", sed non quod opponitur "secundo". [] Cum dicit "ergo per aliud", ista propositio "homo est unus per aliud" potest dupliciter intelligi, sicut ista "homo est risibilis per aliud". Vel "per aliud" ab utroque extremo, et est falsum; passio enim inest subiecto propter subiectum. Vel "per aliud" ab altero extremo, sicut homo est risibilis per aliud a risibili, et uerum est, quia scilicet per humanitatem; unde quia homo est homo, ideo homo est risibilis. Hoc secundo modo, concedo. Sed tunc non sequitur "ergo illud aliud est unum per se", sed sequitur "ergo homo, de quo dicitur unum per accidens, est homo per se", ita quod nullo modo per accidens. Quia quae primo modo per se insunt, neutro modo per accidens praedicto inesse possunt, quia ibi subiectum, propter quod praedicatum sibi inest, a neutro extremo est aliud simpliciter. Tamen secundum tres gradus in primo modo, est subiectum magis uel minus aliud a praedicato: maxime quando pars definitionis praedicatur de definito; minus quando definitio tota de definito; minime quando idem de se. Unde ibi est primus gradus primi modi. [] Nota bene: potest concedi "quandocumque aliquid est a per accidens, quod aliquid sit a per se", quia a est a, ut sic reducatur per accidens ad per se tanquam ad necessario praesuppositum. Sed numquam tenet "b est a per accidens, igitur per aliquid quod est a per se", ita quod per accidens reducatur ad per se quod sit causa; et haec a parte praedicati. Potest enim tota causa inhaerentiae per accidens a esse in subiecto, sicut etiam est communiter in proprietatibus per se quia causa inhaerentiae per se est in subiecto, non in praedicato. Non enim animal est causa quare ipsum inest homini, quia tunc animalitas in asino esset causa; sed humanitas est causa quare animal inest. Potest tamen esse quod inhaerentia per accidens reducatur ad inhaerentiam per se, uel ex parte subiecti uel ex parte praedicati. Unde arguendo ad alteram est fallacia consequentis. Reducitur autem ad illam ut ad causam sine qua non; est uera, sed non ut ad causam necessario inferentem. Aliter enim omne per accidens esset necessarium, quia ex necessario non sequitur necessario nisi necessarium. Unde communiter ad concludendum inhaerentiam per accidens, si assumatur propositio per se, oportet coniungere aliam per accidens. [] Contra: a est propositio per accidens. Si concludetur, accipietur una praemissa per accidens, et illam concludes per aliam; ergo est ire in infinitum in propositionibus per accidens. [] Responsio: est aliqua per accidens prima, quae non potest concludi. Non prima simpliciter, quia omni tali est aliqua per se prior, sine qua illa per accidens non est uera, sed non per quam. Unde, I Posteriorum, cap. ultimo, habetur quod contingit "opinari propter quid et quia". Unde ubicumque est ordo, est aliquod primum in illo ordine, licet toto illo ordine sint aliqua alia priora. [] Detur etiam quod est unum "per aliud". Unde illud, quo aliud est unum, non est unum; sicut albedo non est alba. Vel si sit unum, est unum per se primo modo. Nec sequitur "ergo standum in primo"; non enim eodem modo est unitas idem sibi et subiecto quod substat unitati. [] Contra istam responsionem: quia Philosophus in isto libro IV cap. 431, argumento secundo, contra negantes primum principium, facit hanc consequentiam: si nullum sit praedicatum substantiale, sed omne accidentale, ibitur in infinitum; ergo a simili hic de uno. [] Ad istud dicendum quod Philosophus arguit bene, quia si nullum praedicatum esset per se primo modo, tunc nullum secundo modo, quia omnis propositio uera secundo modo per se reducitur ad aliquam ueram per se primo modo. Et si neutro modo praedicaretur aliquid per se, omnia praedicarentur simpliciter per accidens, et tale reducitur ad aliud, et ita in infinitum; sic non est hic. [C. Contra rationes Auicennae] [] Contra opinionem Auicennae. [] Contra primam rationem: sequitur ex illa quod ens et unum non conuertuntur. Hoc haberi potest ex prima ratione pro opinione sua: quia non praedicantur de eisdem. Contradicit sibi ipsi, quia dicit in VII Metaphysicae a: "Ens et unum parificantur in praedicatione, quia quidquid", etc. [] Item, Boethius in libro De unitate et uno: "Omne ens, siue simplex siue compositum, est unum". [] Quantum ad tertiam rationem: improbatur quod unitas non significet indiuisionem; "priuatio est posterior habitu"; unitas prior multitudine; ergo unitas est pars essentialis, et pars prior. [] Quantum ad secundam et quartam simul: quod unitas non sit determinati generis sicut ipse dicit, quia tunc hic nugatio: "ens unum". Quia quidquid est determinati generis, genus praedicatur de eo primo modo, et illud genus est ens, siue uniuoce siue aequiuoce dicatur ens. Ergo addendo illud determinatum enti, idem bis dicitur, quantum ad secundam et quartam. [] Item, si unum sit determinati generis, scilicet quantitatis, ergo illud genus praedicatur de eo in abstracto; et de genere in abstracto ens; ergo unitas est entitas a primo ad ultimum. [] Item: "unum parificatur in praedicatione cum ente"38. Aut est conuertibile essentiale, quod non potest si sit species determinati generis. Aut unum praedicatur de ente per se secundo modo; tunc idem praedicatur de se per se secundo modo, quia idem erit passio sui ipsius. Consequentia patet: si unum sit passio entis in communi, erit passio illius generis in quo est unum, et quidquid est passio superioris est passio inferioris, et sic idem passio eiusdem, si rationes concludant. [D. Ad argumenta principalia] [] Ad primum in oppositum, dico quod haec est uera: "tantum unum est ens", siue unum accipiatur pro eodem significato siue in communi. [] Ad aliud: quod Parmenides uoluit quod tantum unum determinatum ens esset, et illud immobile. [] Ad aliud in contrarium: quod non ualet: "tantum unum ens, ergo tantum hoc unum ens". [] Ad probationem consequentiae: concedatur primus processus usque illuc: "hoc ens est unum". Sed cum pronomen demonstratiuum non sit syncategorema sed pars termini, ut habetur Super Priora, dicendum quod propositio singularis conuertitur in indefinitam. Tamen de hoc non est uis. [] Ad exponentem negatiuam: "nihil aliud ab a, ergo nihil aliud ab hoc a" est fallacia consequentis, quia sequitur amoto signo, et non e conuerso; ergo sic arguendo destruitur antecedens. [] Ad probationem: negandum est "omne aliud ab a, ergo omne aliud ab hoc a", propter idem. [] Ad probationem: concedo quod singulares primae uniuersalis inferunt aliquas singulares secundae, omnes scilicet illas quae sunt aliae ab a, sed non inferunt omnes; multa enim sunt alia ab hoc a quae non sunt alia ab a. Unde ex illis singularibus secundae, quae sequuntur ex singularibus primae uniuersalis, inferendo secundam uniuersalem, est fallacia consequentis ab insufficienti. Sicut hic: "omnis homo currit, ergo iste et ille" etc., et ultra: "ergo illud animal currit et illud" etc., "ergo omne animal currit", fallacia consequentis est. Multae enim singulares secundae uniuersalis deficiunt, quae ex singularibus primae uniuersalis non sequuntur. [] Ad aliud: quod simpliciter "unum" non conuertitur cum "ente" simpliciter, quia "unum" non dicitur de suo opposito, scilicet multitudine; tamen unum aliquo modo conuertitur cum ente, quia omne ens est unum simpliciter, uel secundum quid. [] Ad aliud: quod illud quod significatur per unum non est relatio, sed relatio superadditur ei, sicut similitudo albedini. De hoc quaere libro V, quaestione 2 uel 349, quae mouetur in capitulo "De ad aliquid". [E. Ad rationes contra opinionem Auicennae] [] Ad rationes contra opinionem Auicennae, dicendum quod concedit conuertibilitatem, non essentialem, sed quod idem sunt subiecto, non secundum essentiam. Quia si sic, multitudo, secundum quod multitudo, non esset ens, quia multitudo secundum quod multitudo non est una, ita quod sit essentialis praedicatio, sed unum accidit multitudini. Conuertuntur ergo, non tamen secundum essentiam uel essentialiter. [] Ad aliud Boethii quod omne ens simpliciter uel secundum quid est unum, et hoc Auicenna concedit. [] Ad aliud: quod illud cui inest indiuisio, naturaliter est prius eo cui inest diuisio, et illud est pars multitudinis; tamen conceptus nominis est indiuisio. [] Contra: illud quod est per se pars multitudinis, est aliquid positiuum, ex datis. Si idem essentialiter cum ente, tunc "unum ens" erit nugatio. Si autem aliud positiuum ab illo quod dicit "ens", imponendum nomen illi positiuo; illud nomen non significabit priuationem. [] Responsio: aliud positiuum est, sed quia ignotum, non est nominatum positiue sed priuatiue; unde "unum" non tantum includit positiuum quod est ens. [] Ad alias duas simul: quod idem concludunt contra aliam opinionem de uno quod est principium numeri. Si ergo unum in communi non sit determinati generis, ergo nec unum quod est principium numeri, si illa ualent. Ad formas: quod si non ponitur aliud unum quam unum principium numeri, non est nugatio, quia non est alicuius generis ut species, sed ut principium generis, nec genus includitur in intellectu illius, nec ens ut est in illo genere. [] Ad secundam similiter: unitas illa non recipit praedicationem per se alicuius generis. Aliter: dato quod sic, non tamen in abstracto, nec de genere nisi in abstracto praedicatur entitas. [] Ad aliud tertium: quod est passio cuiuslibet speciei in illo genere, non tamen sui ipsius, quia non est species nec indiuiduum. [F. Alia argumenta contra Auicennam] [] Contra Auicennam aliter: quod si unitas est determinati generis, ex quo non concedit ens et unum idem essentialiter, tunc haec est praedicatio per se secundo modo: "albedo est una, color est unus". Ex hoc sequitur quod quantitas sit posterior omnibus aliis praedicamentis, quia unitas est prior omnibus speciebus quantitatis quia est principium quantitatis solum. Sed unitas est posterior omni genere, quia omnis passio est posterior subiecto, et unum est passio cuiuslibet generis, igitur est posterius omni genere et est principium quantitatis. Ergo quantitas est posterior omnibus nouem praedicamentis. [] Item, substantia est prior accidentibus; ergo prior quantitate; ergo potest intelligi sine quantitate. Aut sic est una, et possum tunc intelligere eam eandem sibi ipsi et diuersam ab alia, quia illae relationes sunt immediate fundatae super essentiam substantiae; sed impossibile est intelligere identitatem essentialem et diuersitatem sine unitate essentiali et multitudine; ergo talis unitas et multitudo est sine quantitate. [II. Solutio propria] [] Dicendum est ad quaestionem, quod non conuertuntur propter rationem tactam, quae fuit secunda ad primam partem quaestionis, quae etiam fuit prima pro opinione Auicennae, nisi sit unum simpliciter uel secundum quid. Hoc disiunctum conuertitur sicut potentia uel actus cum ente, non alterum per se. Nec sunt idem essentialiter, propter nugationem et propter praedicationem in abstracto; tum de se, tum quia ens in abstracto praedicatur de aliquo, de quo non unum, sicut de multitudine. [A. Ad argumenta in oppositum] [] Ad rationes pro intentione Philosophi est quod ad eandem scientiam pertinet considerare de subiecto et de passione disiuncta, sicut de ente et de uno uel multo, et de utraque parte seorsum. Unde ibi intendit probare quod ad eandem scientiam pertinet considerare de ente et uno. Ad hoc probandum non requiritur pro antecedente quod unum sit essentialiter idem enti, nec etiam quod conuertibile cum ente, sed sufficit quod ipsum "disiunctum contra oppositum" conuertatur cum ente, quia ex hoc sequitur conclusio Philosophi. [] Et tunc ad argumentum: quod nec sunt idem, nec sunt simpliciter conuertibilia essentialiter ens et unum, quia dicit Philosophus quod "consequuntur se sicut principium et causa". Et quod dicit quod "idem est dicere "ens homo" et "unus homo"," dicendum quod sunt unum subiecto, quia idem dicitur cum dicitur "homo" et "risibilis". [] Ad aliud: quod "cuiuslibet substantia est una non secundum accidens" uerum est, quia non per aliud; tamen non praedicatur primo modo per se de eo, sed secundo modo sicut passio de subiecto. Et potest dici quod "unum est determinati generis", sicut dicit Auicenna. Cuius probatio est: accipio "unum" in genere substantiae, quod est passio; illud est aliquod ens: aut ens in subiecto, aut ens non in subiecto. Licet enim "homo albus" et "homo nonalbus" non contradicant, tamen circa hominem "album" et "nonalbum" contradicunt. [] A simili circa ens contradicunt ens "in subiecto" "non in subiecto". Nulla est passio alterius nec eadem sibi nec alia alicuius. Si secundo modo, tunc substantia; uel ergo eadem cuius est unitas, uel alia. Sed si est ens in subiecto, ergo est accidens in aliquo genere determinato. Concedo tunc quod omne unum est determinati generis, scilicet quantitatis. Sicut enim omne aliud a Deo dicitur creatum, ita quod creatiopassio est proprietas entis, et tamen creatio est unius generis, ut relationis, et determinata species in illo genere, sic unum potest esse determinati generis et tamen conuenire toti enti simpliciter uel secundum quid. Nec eius ratio per se uariatur propter diuersitatem subiectorum quibus inest, alioquin "aequale" et "simile" non essent in genere, quia insunt rebus cuiuscumque generis. Unde hoc nihil concludit contra Auicennam. [B. Ad rationes in contrarium] [] Ad duas rationes in contrarium. [] Ad primam respondeo quod omnis passio, praeter hoc quod est passio, est aliquid in se. Similiter de relatione potest concludi quod fundatur super omne praedicamentum, et consideratum secundum se, prius est quam secundum quod passio. Unitas autem secundum se considerata prior est quocumque alio accidente. Licet ergo posterior sit subiecto in quantum passio, secundum se tamen est prior. [] Vel aliter sic: quod ordo essentialis quantitatis est ad substantiam, et in comparatione ad substantiam dicitur quantitas prior aliis accidentibus, quia immediatius inest substantiae quam aliquod aliud accidens. Ordo autem aliquorum accipitur secundum illud quod est in ipsis essentiale siue principale, non secundum aliquid accidentale ipsis; accidentale autem est sibi comparari ad alia genera accidentium. [] Ad aliud: quod si tantum intelligas substantiam, nec intelliges identitatem nec diuersitatem: Sed si uelis intelligere relationem, necessario praeintelliges aliquid prius relatione, posterius tamen substantia, scilicet fundamentum relationis. Et dabo tibi fundamentum, scilicet unitatem, quia sicut unitas applicata supposito facit suppositum unum, ita applicata essentiae facit unitatem essentialem, et tamen unitaspassio est semper et in genere quantitatis. [] Nota: quomodo hoc intelligitur, habes libro V, quaestione 2 uel 3 in cap. "De ad aliquid", quia etiam unitas secundum gradus uariatur. [] Contra istam responsionem: nullo alio intellecto alterius generis ab homine et asino, potest formari haec propositio uera: "homo est homo" et haec "homo non est asinus". Affirmatiua non est uera nisi ex identitate extremorum; nec negatiua nisi ex diuersitate. Ergo identitas et diuersitas praeintelliguntur. [] Responsio: hic est ordo: primo concipitur "homo" et concipitur "asinus"; secundo concipitur "homo est homo", "asinus est asinus", et per has primas affirmatiuas, uel per alteram istarum, concipitur negatiua "homo non est asinus". Haec habentur, non concipiendo aliqua extrema aliorum generum. Post haec concipitur "homo est unus", "asinus est unus", ac post haec "asinus est idem sibi" et "homo sibi". Deinde, quia "unus" et "unus homo" et "asinus" sunt multa consequenter diuersa, unde falsum est illud: "ueritas affirmatiuae est identitas extremorum, et negatiuae est diuersitas"; immo magis est e conuerso, ut patet ex dictis. [III. Responsio ulterior ad quaestionem] [] |{ Notandum quod haec quaestio de uno et ente habet tot difficultates: An unum dicat aliquid positiuum. Si sic, an conuertatur cum ente. Si sic, an illud quod conuertitur cum ente sit unum quod est principium numeri, uel sit aliquod simpliciter transcendens. Quarto, an aliquam rem aliam dicat ab ente, si sit transcendens. Et hoc est commune dubium de omnibus transcendentibus, uero scilicet et bono etc. Vel si unum, principium numeri, dicat aliam rem ab illo cuius est. Et hoc pertinet ad quaestionem de praedicamentis, si dicant diuersas essentias. [A. Art. 1: An unum dicat aliquid positiuum] [] Quantum ad primum sic, ut habes supra, quaestione 2 ibi. Nota in Summa. [] Et confirmatur: Auicenna III Metaphysicae cap. 3: "Si quis dixerit quod multitudo componitur ex rebus quae non sunt unitates, sicut ex hominibus, dicemus quod hae res non sunt unitates, sed res subiectae unitatibus; sic etiam non sunt multitudo, sed res subiectae multitudini". Ergo praeter humanitatem, unitas quae est per se pars multitudinis est aliquid positiuum. [] Confirmatur: priuatio nullam perfectionem ponit; unitas ponit. Quod probatur: tum quia "in quolibet perfectius est ipsum quam non ipsum" diuisio enim ubique notat imperfectionem. Tum quia in imperfectionibus numquam reducuntur aliqua ad summum tale, sicut nec est summum malum, sed omnia una reducuntur ad summe unum. Tum quia priuatio non recipit magis et minus, aliquid autem est magis unum alio, ut simplex composito, Auicenna III Metaphysicae cap. 2 g. Quod dicitur priuatiue: Aristoteles X Metaphysicae, 4: "propter magis sensibilem esse multitudinem". Et Auicenna III Metaphysicae 3 b: "multitudo prior ad imaginandum". [B. Art. 2: An unum conuertatur cum ente] [] De secundo sic: Auicenna III Metaphysicae 2 g et VII libro, cap. 1 a. Nec ualet illud "contra" de diuisione per unum et multa. Non enim est diuisio proprie per opposita: Auicenna III Metaphysicae 685 quod nullo modo in se opponuntur, sed est quasi diceretur "ens: aliud ens, aliud entia". Sic potest diuidi unum et una, ita quod "multa" proprie non sunt "ens", sed "entia"; et ita sunt una ipsa multitudo. Similiter, non tantum est ens in anima, sed in re proprie ens est et proprie una, Auicenna III Metaphysicae 5 b. [] Quod opponuntur: X cap. 4 Aristoteles dicit illa opponi ut diuisibile et indiuisibile, et post ut contraria. Extenditur "contrarietas" ad disparationem, nec talem quae est inter diuersas species, sed quasi inter indiuidua, quae proprie dicitur discretio. "Unitas enim non tollit multitudinem nisi quia ponit prius unitatem", III Metaphysicae Auicennae 6. [C. Art. 3: An unum quod conuertitur cum ente sit principium numeri [1. Argumenta contra et pro] [] Ad tertium articulum sic proceditur: [] Videtur enim primo quod unum, principium numeri, non conuertatur cum ente, quia ut probatur supra, quaestione 289, unitas quae est principium numeri est unitas continui. [] Confirmatur III Physicorum: "numerus causatur ex diuisione continui". [] Item, numeri principium non est unitas, quia ab illo incipitur numerando. Sic enim quinque esset principium senarii, quia ante senarium numeratur. Ergo principium est, quia continet in se numerum; sed hoc non est nisi continuum, quia tantum eius diuisione fit numerus. Tamen triplex est numerus: sensibilis, mathematicus, et formalis; ultimus est in non continuis, sed non nisi in participantibus aliquid idem, quia "quidlibet mensuratur aliquo eiusdem generis"; unitas hoc mensurat. [] Item, Auicenna III Metaphysicae 5 b: "Numerus non est multitudo quae non conuenit in unitate". [] Contra istud: sequitur quod sicut est dare minimum in numeris, ita in continuis; quia utrobique in actu, sed non in potentia; consequens est contra Aristotelem. [] Confirmatur, IV Super Genesim 3, de intellectione senarii, quod intellectus respuit corpuscula obiecta a phantasia, quia illa sunt diuisibilia, unitates indiuisibiles. [] Item, quidquid continuitatis est in continuo, totum manet in partibus realiter, et non manet unitas illa quae prius; ergo illa continuitas non est essentialiter illa unitas. Probatur prima: quia aliter diuisio uideretur esse uere generatio. Similiter nihil est ibi nouum, ut uidetur, nisi punctus terminans. [] Item, essent tres species unitatis, sicut sunt continuitatis: longitudo, latitudo et profunditas. [] Item, quomodo albedo hodie et cras alia in eodem quanto erunt duo? [] Item, unitas principium numeri uerius conuenit puncto quam continuo, quia immediate per situm est punctus. [] Item, accidens non potest abstrahi a per se subiecto, quia per ipsum definitur; numerus abstrahitur a continuo, quia arithmetica prior est geometria, I huius et I Posteriorum. [] Item, argumenta prius facta in quarta ratione pro opinione Auicennae contra probationes primae opinionis: non sequitur "sic causatur, ergo tantum sic". Numerus enim est, secundum ipsos, corporis caelestis cum igne, quae numquam fuerunt eiusdem continui partes. [] Responsio: omnia continua, quantum est ex parte continuitatis, nata sunt fieri unum, licet non sit quandoque possibile propter formas perfectissimas continuorum. [] Contra secundam probationem: si unitas totius est principium numeri quia continet partes quae diuisae faciunt numerum, et cuiuscumque numeri unitas est principium, illius est pars; ergo unitas totius est pars numeri causati per eius diuisionem. Sed post eius diuisionem sunt duae unitates partium diuisarum, et praeter hoc ut probatum est unitas totius, quae est principium et ita pars. Ergo binarius erit ternarius. [] Unde respondeo: non tantum est unitas principium quia ab illo incipit numeratio, sed quia ipsa est per se pars numeri et in potentia ad formam eius. Nullus autem numerus est per se pars numeri, ut habetur ab Auicenna III Metaphysicae, 5104. Unde sex sunt semel sex, non bis tria. [] Quod dicitur de triplici numero non cogit, quia illa diuisio potest esse penes numerata, quia scilicet numerus est horum uel illorum, non penes aliam et aliam rationem numeri in se, sicut idem numerus est sensibilis et mathematicus, licet aliter et aliter consideratus. [] Nota: primum argumentum contra hanc opinionem tangit dubium, an unitas sit omnino nonextensa, sicut nec anima. [2. Solutio tertii articuli] [] Quantum ad tertium articulum, relicta opinione hic prius improbata, notandum quod eiusdem non sunt duae unitates, Auicenna III Metaphysicae cap. 3109. Ergo in quocumque est unitas quae est principium numeri, in illo non differt realiter ab ipsa unitate conuertibili cum ente. Semper tamen conceptus unitatis transcendentis generalior est, quia ex se indifferens ad limitatum et nonlimitatum; unitas autem determinati generis necessario importat aliquid limitatum, sicut et quidlibet quod est in genere quocumque. [] Sed ubi est unitas principium numeri? Responsio: Aut in quolibet creato, quia cuiuslibet creati est unitas limitata; et tunc subiectum illius unitatis erit ens creatum quod diuiditur in decem genera. Aut tantum erit in substantia, propter illud argumentum supra, ubi arguitur contra Auicennam ad tale signum "O–O–O"110; tunc tantum substantia, ut est generalissimum, erit subiectum unitatis talis, et non aliqua quantitas; nec posteriora accidentia, ne alia accidentia ponantur priora quantitate. Unitas enim est simpliciter primum accidens, quia primum in quantitate, quae prima est respectu aliorum. Istius disiunctiuae forte prima pars est uerior, quia argumentum pro secunda satis soluitur post. [] Nec unitas principium numeri ponitur prius unitate transcendente. Si ergo illa unitas transcendens potest esse ut passio posteriorum generum accidentium, quare non unitas quae est principium numeri, non repugnante sua primitate inter accidentia? [] Confirmatur: non uidetur contra primitatem accidentis inesse subiecto posteriori, non ut primo subiecto sed ut contento sub primo, dummodo primum subiectum sit aliquid commune ad subiectum simpliciter prius et simpliciter posterius. [] Tenendo ergo primam partem disiunctiuae, sequitur quod in omni creato unitas conuertibilis cum ente realiter non differt ab unitate de genere quantitatis, licet semper, ut dictum est, conceptus unius transcendentis sit generalior. Quia uero nihil potest esse pars numeri nisi in quantum limitatum (quia de ratione partis est potentialitas ad formam totius), et unum in quantum conuertibile cum ente non dicit limitationem, ideo ex tali, in quantum tale, non fit numerus, nec multitudo aliquo modo una, sed sola aggregatio, sicut Henricus Gandauensis dicit de denario praedicamentorum. [] Unum uero quantitatis, quia per se dicit aliquid limitatum, ideo est per se pars numeri. Omnis ergo multitudo creatorum realiter est numerus, licet non in quantum ex unis unitate conuertibili cum ente, sed in quantum ex unis de genere quantitatis. Quia istae duae unitates non sunt duae realiter in creaturis, ut dictum est. Et omnis multitudo si numerus tantum est in anima non habet partem realem sed tantum unitatem ut intelligitur, et sic est limitata. Unde in re, nulla est unitas nisi transcendens. [] Sed haec positio habet negare Deum et creaturam esse duo dualitate quae numerus est, uel multa aliqua una multitudine, quia omnis unamultitudo numerus est. Sed tantum concedet esse duo aggregatione, non quia non conueniunt in aliquo, ut in ente, sed quia unitas Dei est illimitata, quod est contra rationem partis numeri. [] Item, haec positio, si non uult ponere unitatem creatorum realiter esse accidens, habet ponere eam naturaliter saltem posteriorem quocumque ente cuius est, et ita genera non differre secundum essentias, cuius contrarium tenetur in V, quaestione illa. [] Responsio: nulla unitas realis est in genere quantitatis, nec etiam ut principium; sed tantummodo forte unitas ut intelligitur et est pars numeri, quae est quantitas rationis, non realis. [] Sed quomodo est tunc numerus personarum in diuinis? Responsio: est limitatio distinctionis et imperfectionis. Per primum est hoc et non aliud; per secundum est sic perfectum et non omnino. Prima est unitatis ut est pars numeri, non secunda. Sic patet quomodo soluuntur duo praemissa. [D. Art. 4: An unum, si sit transcendens, dicat aliquam aliam rem ab ente [1. Argumenta pro et contra] [] Quantum ergo ad quartum articulum quaestionis, siue de uno transcendente, siue de uno principio numeri, pro Auicenna fuit numeri denominatio quod omnis numerus sit accidens. [] Item, sicut ipse arguit, III Metaphysicae 3125, quod unum nec est genus nec differentia, sed praesupponit naturaliter ens in actu specifico, et est in illo "non sicut pars, et impossibile est esse sine illo". Haec uidetur definitio accidentis. [] Item, VII Metaphysicae 1126: "multitudo, in quantum huiusmodi, non est una". [] Contra sunt duo argumenta Aristotelis cum confirmatione secundi per Commentatorem. [] Item, illud hic supra de identitate. [] Item, omnis perfectio simpliciter, quae est entis in quantum ens, perfectiori modo est in perfectiori ente. Probatio: quia perfectissime in primo ente, haec sunt simpliciter perfectionis. Substantia est simpliciter perfectius ens, ergo perfectiori modo una etc. quam accidens. Sed hoc non esset si accidens esset idem essentialiter unitati et non substantia, quia tunc primum ens non haberet perfectissime omnia quae sunt sibi idem essentialiter. Haec ratio est contra responsionem quae daretur ad rationem Commentatoris: quod statur in secundo, non in primo. [] Item, omnis perfectio quae est in effectu, si est illimitata ita quod entis in quantum ens , formaliter est in causa, et perfectius quam in effectu; haec sunt talia, et substantia causa accidentis, igitur etc. [] Item accidens, sicut secundum esse praesupponit subiectum ens, ita secundum unitatem praesupponit subiectum unum. [] Item, si uerum ponatur obiectum intellectus et bonum uoluntatis, sequitur quod ens erit tantum intelligibile per accidens et diligibile. Hoc uidetur inconueniens, quia "ens primo imprimitur in anima", Auicenna I 5130, et esse maxime diligimus. Haec ratio uidetur contra concedentes primam propositionem suppositam. [2. Ad argumenta "contra"] [] Sustinendo opinionem Auicennae, ad argumenta in contrarium: [] Ad Philosophum: significant eandem naturam sicut passio est eadem natura subiecto; uel significant ens quidem per se, et unum ex consequenti, sicut nomen impositum passioni importat subiectum. [] Ad primam rationem: non separantur sic, sicut subiectum et passio. [] Contra: contradictio uidetur quod separentur; quod non esset, si essent duae res, cum sint absolutae. [] Item, eadem generatio uidetur lapidis, entis et unius etc., alioquin quandocumque generatur substantia, erunt simul duae uel decem generationes, sed una non terminatur per se nisi ad unam essentiam. [] Ad primum: forte maioris potentiae est posse facere res absolutas omnino inseparabiles sine contradictione quam non posse; quia primum est super duas differentias, alias scilicet unitates separabiles, alias inseparabiles. Aliter non posset nisi tantum super unam differentiam, scilicet super unitates separabiles. Exemplum: maioris potentiae est posse facere res per se entes compossibiles et aliquas nullo modo compossibiles, quam tantum posse facere unum membrum. Aliter non est contradictio ens fieri sine unitate etc., sicut nec intelligit Auicenna V Metaphysicae: "Quiditas est tantum quiditas". [] Ad secundum: non est eadem generatio nisi substantiae per se; alia non generantur nisi per accidens, quia consequuntur ad substantiam genitam, sicut de aliis proprietatibus. [] Ad secundum argumentum: cuiuslibet substantia est una per se non primo modo sed secundo etiam secundum Aristotelem quia ista sunt passiones entis in quantum ens. [] Ad argumentum Commentatoris: standum est in secundo, non in primo. [] Si obicitur contra hoc: quia X huius "Ens et unum aequaliter consequuntur omnia". Responsio: aequalitas proportionis est inter ens et unum, quod sicut aliquid consequitur ens, sic proportionaliter unum consequitur ipsum. Sed non aequalitas in consequendo haec et illa. Quod sit aequalitas in consecutis, require expositionem ibi in X. [] Contra: si unum ex ratione sua dicit accidens enti, ergo cuilibet enti erit accidens. Responsio: ubique erit accidens, sed non cuilibet erit idem per accidens, sed substantiis et aliis a se sic "per accidens" quod non idem essentialiter; sibi autem erit idem essentialiter. [] Ad aliud de perfectione simpliciter, responsio: perfectiones simpliciter, quae praesupponunt ubique naturam entis per se completam in se, non magis identice insunt enti per se quam enti in alio, nisi illud ens per se sit infinitum. Tunc enim quidquid ei inest, magis identice inest quam cuicumque alii. Ratio primi est: quia tales perfectiones ex ratione sui semper sunt accidentia, sic quod ex se non habent plus identificari substantiis quam ut accidentia. Sed si sint alicui non accidentia, uel plus identificentur quam accidentia, hoc est propter illimitationem substantiae in qua sunt. Quamuis autem substantia creata ponatur aliqua unitiue continere, puta omnia sine quibus sua essentia non intelligitur perfecta, tamen illa quae ex ratione sua sunt extra essentiam non continebit unitiue; cuiusmodi sunt ista, ita quod distinctio unitiue contentorum, praecedentium intellectum substantiae et sequentium, nulla uidetur. [] Ad aliud de causa, forte uerum est de causa effectiua non originante, uel saltem non de subiecto; et tunc ista accidentia effectiue causantur a producente substantiam. Aliter: maior uera est de perfectione simpliciter illimitata, quae scilicet ex ratione sui non exit genus per se entis, nec cadit in accidens. Aliter non est uera nisi de causa simpliciter infinita. [] Ad aliud de subiecto: unitas non est accidens consequens esse sed tantum essentiam, sicut forte ipsum esse est accidens; tale accidens tantum quiditatem subiecti praesupponit, non aliquam dispositionem additam. [] Aliud non est nisi contra tenentes hypothesim de obiecto. [] Aliter illud argumentum est contra alios, quia quantumcumque sit identitas realis ueritatis cum entitate, nihil ualet ad saluandum ens per se intelligi, si "uerum" sit obiectum. Quia tanta differentia est quantum ad intellectum ac si esset differentia realis, quia isti sunt ita diuersi conceptus de uero et ente sicut si essent duae res in eodem. [] Pro ista opinione Auicennae sunt illa quae ponuntur in V, quaestione "De numero praedicamentorum", contra secundam opinionem. Quaere ibi. Similiter alia argumenta ad quae nunc responsum est sunt aliquo modo contra partem oppositam de continentia unitiua, quia saltem entitas naturaliter prior est illis perfectionibus unitiue contentis. Arguatur ergo de illa in quantum prior est. [3. Alia argumenta contra opinionem Auicennae eorumque solutio] [] Contra opinionem Auicennae adhuc arguitur: quia impossibile est sibi mutuo accidere; ergo unitas non esset uera et ueritas una. Et hoc est quaerere quis sit per se ordo istorum accidentium: quid primum? quid secundum? Et ita secundum non erit subiectum primi. [] Item, processus in infinitum, quia istae res in aliquo conueniunt, et non sunt omnino idem; ergo differunt. Quaero quo? Illud adhuc erit alia res ab utroque, et conueniet cum illis et differet, et erit dare "quo", et ita infinitae res. [] Item, pluralitas numquam ponenda est sine necessitate, I Physicorum; hic nulla necessitas. Probatio: ista ex ratione sui non sunt accidentia. Quia cum secundum eandem rationem formaliter sint in Deo, essent ibi accidentia; ergo quod sint accidentia non erit nisi quia sunt accidentium, uel quia substantia non potest ea unitiue continere. Sed si aliqua potest unitiue continere, multo magis ista quae omnem entitatem inseparabiliter sequuntur; ergo etc. [] Item, quomodo posset Deus separare ab hoc suam unitatem et dare sibi aliam? Tunc uideretur quod maneret idem et aliud. [] Ad primum istorum: sicut oportet aliam partem dare ordinem istorum secundum naturam ita quod unum immediatius inest essentiae quam aliud , ita dabitur hic ordo. Et tunc ens per se denominabitur a quolibet; prius etiam forte a posteriori, sed posterius a priori non nisi per accidens. [] Ad secundum patet responsio supra, ubi responsum est ad illud argumentum de communi conceptu entis, per quid distinguatur. [] Ad tertium: necessitas uidetur quod quidquid est posterius quiditate perfecta in specie sua, accidens sit, si illud est receptiuum accidentium. Per hoc excluditur Deus. [] Nota ergo quod argumentum de obiecto intellectus simpliciter, commune est utrique parti; similiter illud de ordine istorum. Similiter alia possunt aliquo modo adduci, eo modo quo ponitur ibi differentia. [] Nota etiam quod opinionem istam de diuersitate reali non oportet imponere Auicennae, licet Auerroes uideatur ei imponere. Quaecumque enim dicit Auicenna III Metaphysicae suae uel VII162 de hac materia, exponi possunt: quod accidens est quidquid est extra per se intellectum quiditatis, sicut ipse loquitur in suo V163: "quiditas est tantum quiditas, nec uniuersalis, nec particularis" etc., hoc est, nullum istorum actu includitur in intellectu quiditatis, sed quasi prius naturaliter praesupponit quiditatem. Sed hoc non necessario forte ponit quod sint accidentia, sed unitiue contenta. [4. Solutio quarti articuli] [] Sustineri ergo potest illa opinio de identitate reali sic: quod sicut essentia diuina infinitas perfectiones continet et omnes unitiue, sic quod non sunt alia res, sic essentia creata potest alias perfectiones unitiue continere. Tamen in Deo quaelibet est infinita; et ideo proprie non potest dici pars unius totalis perfectionis; nec ab aliquo potest sumi ratio generis et differentiae quae semper per se important partem perfectionis speciei potentialem et actualem, et ideo perfectionem limitatam. In creatura quaelibet perfectio contenta limitata est, et limitatior essentia continente secundum totalitatem considerata. Ideo quaelibet potest dici pars perfectionis, non tamen realiter differens quod sit alia natura, sed alia perfectio realis alietate, inquam, non causata ab intellectu, nec tamen tanta quantam intelligimus cum dicimus "diuersae res"; sed differentia reali minori, si uocetur differentia realis omnis non causata ab intellectu. [] Exemplum huius aliquale in continuo, in quo sunt multae partes; ista multitudo est realis, sic quod non causata a ratione. Non tamen tanta quantam hic intelligimus "diuersae res", sed minor realis, quia multitudo non simpliciter diuersorum, sed aliqualiter diuersorum in uno tamen toto contentorum. Sic intellige hanc differentiam hic, nisi quod hic per identitatem quaelibet perfectio contenta est ipsa continens, licet haec ut praecise non est illa ut tota. In continuo autem nulla pars simpliciter per identitatem est ipsum totum. De ista continentia unitiua et differentia contentorum, quaere. SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Contra: si linea esset infinita, adhuc esset continua et in genere, VI Topicorum. Igitur propter hoc non prohibetur in Deo ratio generis. Responsio: quidlibet in Deo est infinitum, ita quod si non esset formaliter sapiens sed tantum bonus, formalis bonitas esset excellentius quam formaliter sapientia. Sed contra, Anselmus: si potest mentiri sequitur quod non sit Deus. [5. Ad argumenta "pro"] [] Ad argumenta ergo in contrarium. [] Ad primum: non est nugatio, quia diuersis perfectionibus nomina imponuntur quarum nulla in per se intellectu alterius clauditur. [] Ad secundum: denominatio proprie est, quia praesupponitur natura in se perfecta, non tamen denominatio ab alia natura, quia haec unitiue continetur. [] Ad tertium: dicere omnem numerum substantiarum esse substantiam uidetur inconueniens, quia illa forma numeri qua numerus est ens et unus, non est aliqua substantia; potest enim substantiis "adesse et abesse" ipsis manentibus. Ergo omnis numerus est accidens, sed non omnis unitas, nisi illa sola quae est accidentis. [] Contra: quomodo substantia est pars accidentis, cum totum non possit in aliquo esse nisi pars sit in aliquo, et ita nisi sit accidens? [] Responsio: numerus, ratione discretionis quae forma eius est, est accidens. Unitates uero non sunt per se partes eius, quia ipse est forma simplex sicut aliud accidens. Sed unitates sunt quasi partes quaecumque detur, ipsa res est ens, uera et bona. Ergo uel oportet dicere quod non sunt res aliae ab ente, uel quod ens non habet passiones reales, quod est contra Aristotelem, IV Metaphysicae expresse. Nec tamen magis sunt tales passiones de essentia, nec idem quiditati [Ms. = quiditatem] quam si essent res alia. Ideo non sunt potentiae idem formaliter uel quiditatiue, nec inter se nec etiam essentiae animae, nec tamen sunt res aliae, sed idem identitate"; cf. infra lib. VII q. 13 n. 123; lib. VII q. 19 n. 4. [] subiecti eius, quia subiectum eius est aliquid continens partes in quibus est numerus per se, non autem in aliqua una. Et hoc distinguit numerum ab aliis accidentibus. [] Contra: si subiectum eius habet partes, ergo est quantum. Qua quantitate? Non ista, ergo continente; hoc negas. [] Ad quartum patet quo modo concludit accidentalitatem. Hoc est, extra essentiam per se. [] Ad quintum: multitudo non est una per se primo modo sic intellige "in quantum" , sed per se secundo modo. Est autem ens per se primo modo. Ergo non idem per se intellectus entis et unius. [] Ad argumenta contra secundam opinionem: in quaestione "De distinctione praedicamentorum", quaere ibi responsionem. [E. Obiectiones] [] Contra istam uiam secundam: uidetur sequi ex ipsa quod nihil potest perfici ex diuersis essentiis. Probatio: qua ratione essentia creata potest unitiue continere aliquam perfectionem, eadem ratione et omnem sine qua non potest essentia esse perfecta, et ita nulla differentia substantiarum. Qua ratione etiam unum accidens continet ut unitatem numeralem eadem ratione et alia, et ita quidlibet erit simplex, non habens in se multas essentias. [] Responsio: compositio concluditur per uiam separationis. Primo sic: si a transmutatur manente b, haec differunt essentialiter. [] Hoc medium de loco, de materia respectu formarum, de substantia respectu quantitatis. Ultra: quando forte est intransmutabile, adhuc non concluditur identitas essentialis, sicut si circulus esset semper in aere. Sed tunc considerandum si aliquid eiusdem rationis sit alibi, et ibi sit accidens, ergo hic. Quia quod uni est accidens, illud manens eiusdem rationis, nulli est substantia. Exemplum de perspicuitate in caelo et elemento. Ultra: quando forte nusquam alibi inuenitur, ascendendum ad genus eius et alicuius alterius, et considerandum est de illo quod per se respicit illud genus, si est essentialis coniunctio quod non ostendetur de alia specie comparata ad aliam speciem. Verbi gratia, Socrates iunior dixit: si forma circuli numquam esset extra materiam auream, adhuc aurum non esset de essentia circuli. Ergo nec prima uia ualet, nec secunda; hic ergo utendum est tertia. Similiter se habet figura in genere ad materiam sensibilem in genere, et circulus ad hanc materiam puta auri et quaelibet alia figura ad suam materiam. Sed de essentia trianguli non est lignum, ergo a simili nec de essentia circuli aurum. Demus quod sit proportionalitas. [] Additur a quibusdam: quando illa habent proprias uirtutes actiuas et proprias actiones, tunc non est continentia unitiua; quando etiam aliquod prius potest esse sine aliquo posteriorum in exsistentia actuali, tunc non est continentia talis. Exemplificant de forma elementari respectu formae mixti. [] Contra hanc additionem: si aliqua essentia potest in se continere diuersas perfectiones formales, et quamlibet consequitur propria uirtus actiua et propria actio, primum tunc non ualet, nec secundum, quia semper perfectio superioris potest inueniri sine hoc inferiori; ergo numquam unitiue continebitur. Antecedens patet, quia in alio inferiori inuenitur. [] Ad argumentum illud de compositione, diceretur forte ab aliquo quod numquam potest concludi compositio substantiae nisi ex materia una et forma una, et materia concluditur ex transmutatione. Sed de accidentibus est aliud, quia manente uno non uariato, aliud quandoque uariatur et quandoque e conuerso. [] Nota pro tertio argumento ad quod respondetur supra: quod numerus est accidens simplex, non habens materiam et formam, sicut nec albedo; ergo est essentialiter discretio. Si illa est in rebus, tunc substantia haec una et substantia illa una sunt subiectum proximum discretionis. Nec est haec unitas pars discretionis nec pars subiecti discretionis, quia subiectum discretionis non praeintelligitur quantum, cum discretio sit prima quantitas quae sibi inest, sed praeintelligitur haec substantia una et illa substantia una. [] Contra: ergo quomodo saluatur quod unitas est pars numeri? Responsio: numerus sumitur tunc non pro discretione tantum quae est essentialiter numerus habens partem et partem , sed pro composito ex illa discretione et proximo susceptiuo in subiecto, id est, unitatibus; et illud totum compositum est sicut caro quanta. Et sicut huius totius assignatur pars "haec caro", ita et numeri unitas. Nam unitas formaliter non habet rationem partis, sed per partem discretionis fundatam in ipsa, ipsa fit pars, sicut patet de carne. [] De ista continentia unitiua sciendum quod nihil unitiue continens mutabile est secundum illud quod continet. Quia enim "haec essentia", ideo continet illa; ergo si non continet, fit "non haec". [] Item, licet unitiue continens non possit mutari idem numero secundum aliquod contentum, tamen aliud potest fieri continens aliqua illorum contentorum et non alia, sicut sensitiua respectu intellectiuae. Et si illud aliud potest esse eiusdem speciei cum isto, tunc arguetur ex diuersitate illius ad istud, sicut si idem numero mutaretur. Responsio quae sustinet posse probari compositionem per mutabilitatem in uno, alio non mutato, non uidetur sufficiens si de "magis et minus" in eadem forma ponatur identitas realis. [IV. Quaestio annexa de continentia unitiua] [] De unitiue continente si comparetur ad multa ad quae unita semper, si comparantur est quaestio: an ipsa, in quantum illimitata, [] sic comparetur, uel in quantum limitate continens hanc perfectionem. Verbi gratia, si Deus, in quantum infinitus in perfectione omni, causat quodcumque creatum; si essentia animae, in quantum illimitate continens omnes potentias, sit immediatum principium operandi; si albedo est obiectum uisus, sensus communis et intellectus. [A. Argumenta principalia] [] Videtur quod sic de omnibus istis, quia tale continens est causa alterius ordinis quam perfectio contenta esset causa, quia Deus aequiuoca, et perfectio contenta uniuoca. [] Item, si limitatum in quantum limitatum potest, multo magis illimitatum in quantum illimitatum. [] Item, si uoluntas nullam uolitionem causat nisi in quantum habet in se perfectionem illius; et in quantum habet illam, non habet perfectionem oppositam; ergo sub nulla una ratione potest elicere oppositas uolitiones, et ita non in quantum libera. [] Contra: actiones distinguuntur per principia elicitiua. [] Item, tunc essentia esset immediatum principium generationis in Deo. [] Item, potentiae non distinguerentur per actus. [] Item, nec per obiecta. [] Item, nihil est per se causa alicuius uel obiectum in quantum a, si amoto a eodem modo habet rationem causae et obiecti. Sed amoto per intellectum alio contento in isto, dummodo contineat perfectionem istam, eodem modo causabit uel erit obiectum. Igitur in quantum continet a non est per se causa uel obiectum; ergo nec in quantum illimitatum est per se causa uel obiectum. [B. Responsio ad quaestionem] [] Responsio: omne continens aliquam perfectionem unitiue alio modo habet illam in se quam illa haberetur ubi sola esset. Et praeter hoc, cum illa aliam perfectionem continet, utraque differentia potest poni eiusdem illimitationis. [] Si intelligatur de prima, respondeo ad quaestionem quod sic probant duo prima argumenta; si de secunda non probant argumenta contra. [] Ad argumentum pro prima parte de uoluntate, responsio. [] Quando contentum respicit contentum, numquid continens respicit aliud continens? Non oportet in causalitate, quia tunc Deus causaret Deum. Forte in obiecto et potentia aliter est. Patet in Deo. [] Alio modo inferius continet unitiue perfectiones superiorum in praedicamento; aliter disparatorum superius, id est nobilius, continet in se perfectionem minus nobilis. Continentia unitiua in uno extremo non requirit continentiam primam in alio, sed magis communitatem. Aliquando bene habet secundam continentiam. [] Ponendo illa esse idem re, unde cognosceretur ordo illorum? Ordo contentorum unitiue cognoscitur ex operationibus. [] Item, ponendo ea esse res diuersas, quo amoto amouetur aliud? Similiter quod adueniret cui praesupposito? Uniuersaliter quae [] cumque competerent unitiue contentis, per se rationes eorum si essent res diuersae, competunt eis unitis. Non enim rationes eorum pereunt, sed propter perfectionem continentis fiunt sibi idem. Sicut si in manu ponantur multa corpora, et ex perfecta compressione manus fiant omnia unum corpus, nullius ratio per se perit. Sed exemplum non est omnino simile. }| [QUAESTIO 3 UTRUM HOC PRINCIPIUM "IMPOSSIBILE EST IDEM SIMUL ESSE ET NON ESSE" SIT FIRMISSIMUM] Utrum hoc principium "Impossibile est idem simul esse et non esse" sit firmissimum. [] Quod non: [] Tum quia falsum; tum quia aliud notius; tum quia contingit dubitare de eo. [] Probatio primi: aliqua opposita possunt inesse eidem; ergo contradictoria, cum includantur in aliis. Quod contraria possunt, II Topicorum: "cuicumque inest genus, et species aliqua", siue in praedicatione essentiali siue denominatiua. Sed scutum, cuius medietas est alba, medietas nigra, est coloratum; ergo denominatur ab aliqua specie coloris qua ratione ab albedine, pari et a nigredine. Ergo simul est album et nigrum. [] Et ita contraria de relatiue oppositis, sic: hoc est duplum ad hoc, ergo duplum oppositum consequentis non stat cum antecedente. Ergo a simili, hoc est dimidium ad hoc, ergo est dimidium. Ergo idem est duplum et dimidium. [] Item, aliqua consequentia est bona in qua oppositum consequentis non infert oppositum antecedentis, ergo etc. Probatio antecedentis: tum in uniformi de contingenti; tum in aliis instantiis: "lapis uidet, ergo aliquid habens oculos uidet"; tamen ex opposito consequentis non ualet. Ad propositum: si oppositum consequentis non infert oppositum antecedentis, potest stare in ueritate cum antecedente; et cum quo stat antecedens, et consequens; et sic consequens et oppositum consequentis. [] Quoad secundum, scilicet quod aliquid sit notius isto principio, probatio IV huius: "Notior dictio quam opposita negatio"; haec est negatiua. [] Item, in syllogismo ex oppositis conclusio debet esse notior in falsitate ipsis praemissis; conclusio autem negat idem a se; in praemissis sumuntur opposita, ergo notius est etc. [] Item, contingit de eo dubitare. Probatio: "omnis cognitio ortum habet a sensu"; sed circa omnem cognitionem sensitiuam contingit errare; ergo circa intellectiuam. [] Item, contingit scire in uniuersali et ignorare in particulari, in II Priorum, ita quod contingit opinari oppositum in particulari; sed illud est contradictorium sciri: ut omnem mulam esse sterilem et aliquam non; ergo contingit opinari contradictoria. [] Ad oppositum: [] Philosophus propter tres condiciones: quod non contingit dubitare, quod non est condicionale, quod "necesse est uenire ad habentem". [I. Ad quaestionem] [] Istae sunt condiciones firmissimi. Probatio primae secundum Commentatorem, scilicet quod "non contingit dubitare": quia si sic, posset opinari contraria inesse eidem, ut quod idem calidum et frigidum. [] Probatio secundae, quod "non condicionalis": quia omnes propositiones reducuntur ad illam. [] Item, est primum omnium dignitatum; ergo non potest acquiri per aliud; ergo statim cognoscitur cognitis terminis. [] Contra ista: quod prima declaratio non ualet, quia petit. Quia consequens non magis est inconueniens quam antecedens, quia si opinatur contradictoria esse simul, multo fortius contraria. [] Dicitur quod est magis impossibile secundum sensum. Contra: Philosophus dicit in fine huius IV13, quod nullus sensus dicit simul esse et non esse. [] Item, hic non arguitur contra negantes primum principium, sed probatur recipientibus principium quod sit notissimum; notius autem mihi est secundum intellectum quod contrariae opiniones non possunt simul esse in anima mea quam quod istud principium sit firmissimum; ergo non oportet fugere ad aliquid notius secundum sensum hic. [] Item, in consequentia Commentatoris est fallacia consequentis, quia ad contraria sequuntur contradictoria. Bene autem contingit opinari uel scire consequens, licet numquam sciam uel opiner antecedens. Patet in multis. Unde notandum quod non ducit ad inconueniens quod aliquis opinetur contraria opinata, sed quod contrariae opiniones sunt in anima, cuiusmodi sunt opiniones contradictoriorum. Commentator uadit ad opinata. [] Aliter declaratur prima condicio sic: species intelligibiles se habent ad intellectum sicut formae materiales ad materiam; sed formae oppositae non sunt simul in materia; ergo nec species contradictoriorum simul sunt in mente. [] Tamen illud non ualet. Quia tunc non contingeret scire multa contraria simul. Quod falsum est, quia species contrariorum sunt simul, etiam in uisu alias simul non iudicaret de contrariis. Ergo in intellectu multo fortius sunt species contradictoriorum; ergo non sunt contradictoriae. Item, contradictoria intelliguntur per eandem speciem. [] |{ Quomodo magnitudo infinita actu intellectione simplici, uel aliquid sub suo opposito? Quia de hoc supponitur prius in II18, et ibi per te non ponitur habitus, sed species in simplici intellectione, et species contrariorum simul. [] Responsio: intelligitur intellectione apprehensiua, non assentiua, qualis est intellectio complexa per habitum. [] Contra: nullum intelligibile simplex intelligitur intellectione assentiua. Quomodo ergo aliter magnitudo et magnitudo infinita ab intellectu simplici apprehenduntur? Non ualet dicere quod duabus intellectionibus simplicibus intelligitur magnitudo et infinitas, quia tunc nulla repugnantia intelligeretur, uel saltem nihil sub ratione repugnantis. }| [] Ideo arguitur quod non sequitur "ipsum contingit opinari duo contraria simul inesse; opiniones contrariorum sunt repugnantes; opiniones contrariae sunt reales in anima; ergo non possunt ibi esse in intellectu". Ideo arguitur: "contrarias opiniones esse in mente", hoc est impossibile; licet contrariae species possunt esse simul in mente, non opiniones. Opinio est habitus quidam realis et habens esse reale in anima. Scientia et uirtus et tales habitus non habent esse rationis in anima, immo realiter sunt ibi et non alibi. Ergo si duo habitus reales contrarii in anima, contraria realia essent in anima. Species autem non habet esse reale. Unde sicut impossibile est quod ignorantia dispositionis, quae est quidam habitus, sit in anima simul cum scientia, sic nec opiniones. Nec enim sunt intellectiones repraesentantes, sed species. [] Contra istam declarationem: "eadem est scientia contrariorum"; scientia habitus est; ergo oppositorum idem habitus est. [] Item, opiniones contrariorum sunt contrariae, non ergo contradictoriorum sunt contrariae. Antecedens patet secundum Philosophum, II Perihermenias, cap. ultimo, ubi dicit: "secundum quod opposita, sunt opiniones". [] Item, uidetur petitio, quia non magis uidetur inconueniens, unum scilicet inconueniens ad quod deducit, et illud ex quo sequitur. [] Ad primum: circa intellectum simplicem non est assensus uel dissensus, quia si assentiret, tunc componeret uel diuideret. Istorum incomplexorum est eadem scientia, id est species, SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Hoc tamen falsum est nisi discursiue sicut principii et conclusionis, quia hoc cognoscitur ex hoc, ut habet dici alibi. quia non ponerem habitum illorum nisi speciem; non enim ponerem habitum nisi ubi est dissensus uel assensus. Unde uisus non assentit, sed intuitiue fertur in obiectum. Unde scientia accipitur ibi pro specie. Et aliter conceditur quod omnium, scilicet contrariorum complexorum, est eadem scientia, quia scio hoc esse uerum et aliud esse falsum. Non idem habitus quo adhaeretur et assentitur huic et illi, sed quo assentitur huic et dissentitur alii. [] Ad aliud: concedo argumentum. Unde non accipio hic "contrariae" proprie, sed potest esse idem quod "repugnantes", et hoc sufficit ad opinionis probationem. [] Ad aliud: infertur simpliciter magis impossibile, quia probatur hoc principium esse firmissimum, quia non contingit dubitare. Quia da oppositum, tunc sequitur quod sit falsum. Modo notius est impossibile quod sit falsum quam contingere dubitare de primo principio. Quia multi dubitant utrum sit firmissimum, qui tamen non credunt falsum. Sed in aliis principiis, etiam communibus conceptionibus, ex hoc quod contingit circa ipsa dubitare, non sequitur ipsa esse falsa. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum principale: consequentia est bona, antecedens falsum. Ad probationem: regula tenet in praedicatione essentiali. Sed hoc non ualet, quia Philosophus ponit exemplum ubi sunt denominationes. Aliter "quidquid denominatur" etc., denominatur a specie uel a speciebus, et hoc uel simpliciter uel secundum quid; sic est scutum non simpliciter, sed secundum quid album etc. [] Ad aliud: consequentiae sunt bonae et sunt consequentiae Aristotelis in Praedicamentis, ubi probat quod "magnum" et "paruum" non sunt contraria, quia dicuntur de eodem, ut mons est magnus et paruus in respectu ad diuersa. Quando accipitur "relatiua dicuntur de eodem, ergo relatiue opposita", non ualet. Quia non omnia relatiua sunt opposita relatiue, ut iste est et pater et filius, sed non sunt relatiue opposita nisi ubi dicuntur de eodem ut inter se referuntur, uel respectu eiusdem tertii. Prima responsio melior. Et si inferas aliter, erit fallacia, elenchi ignorantia. [] Ad aliud: eo modo quo prima consequentia est bona, et alia. Ad probationem "de contingenti" etc., dici potest quod Philosophus non propter aliud negat mixtionem de necessario et de contingenti respectu necessarii nisi quia non potest inferri aliqua propositio determinata de necessario, sed una quae est consequens ad omnia de necessario. Modo non ualet "si consequens sequitur ad consequens, antecedens ad antecedens". Similiter ex illo syllogismo (conuersio uniformis de contingenti) non sequitur aliqua opposita determinata de necessario affirmatiua uel negatiua , sed una opposita praecise sequitur, quae est consequens ad omnes de necessario, scilicet "non contingit omne b esse a". Unde non negat Aristoteles conclusionem necessariam sequi, sed determinatam necessariam. [] Ad aliud: non est formalis consequentia, nec prima nec secunda consequentia, quia reducitur in syllogismum, sicut quodlibet enthymema. Et debet sumi talis minor ad hoc quod sequatur formaliter, scilicet quod "lapis habet oculos"; quae de se non est manifesta, ideo non ualet. Unde illa regula in sophismatibus: "Quidquid sequitur ex antecedente et consequente, sequitur ex antecedente per se" non ualet. Unde dicit Boethius: subticetur propositio de se manifesta. [] Ad aliud: similiter non ualet "omnis homo quem tu nescis currit, ergo tu curris", quia illud ad quod descendit, non continetur sub distributo. Similiter secunda consequentia non ualet: "ex opposito" etc. [] Ad principale de firmissimo: dico quod illud principium est affirmatiuum formaliter; sicut haec "non impossibile est hominem currere" ualet istam "possibile est hominem currere". Similiter istud principium "impossibile est idem simul esse et non esse" ualet hanc "necesse est idem non simul esse et non esse". Unde dictum negatur, non modus. [] Ad aliud: multi syllogismi docentur ex hypothesi, quia tali modo contingit arguere, non quia per illos modos contingit aliquid probare. Probatio istius: docet ibi de syllogismo ex falsis, et per illum numquam probabitur. Similiter de circulari syllogismo per quem non contingit probare; immo eo ipso quod est circularis, non probat. Unde dico quod est notius "impossibile aliquid simul esse et non esse", quam negatio eiusdem de se. Unde licet negaret quod idem sit ipsum, tamen numquam diceret quod idem sit ipsummet et non sit ipsummet. [] Ad aliud: omnis deceptio, quae potest fieri extra per sensum, non falsificabit primum principium. Unde numquam aliquis sensus quoad hoc dicit quod hoc sensibile sit hoc et non sit hoc in eodem instanti. [] Ad aliud: uerum est. Et est causa, quia non pertractatur minor cum maiori. Unde uult Philosophus quod maiorem solum contingit prius scire tempore quam minorem et conclusionem; tamen eodem tempore scitur maior et conclusio et minor, si applicentur. Unde ad formam: quando dicit "contingit ignorare in particulari et scire in uniuersali", uerum est propter hoc quod nescitur istud particulare contineri sub uniuersali; si tamen scirem et applicarem, tunc non. Consequentia non ualet. Non enim opinor contradictorium nisi opinarer hanc mulam esse contentam sub "mula", et hoc non facio per positum. Nec sequitur "dubito hanc, ergo aliquam", sed est fallacia consequentis. Certus enim sum hanc esse falsam "aliqua mula non est sterilis", sed non oportet simul scire quod haec est falsa "hoc etc.", quia sicut antecedens uerum ad ueritatem consequentis, sic falsitas consequentis ad falsitatem antecedentis. SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Nota quod aliter posset probari quod non sit istud principium primum simpliciter in complexis "impossibile est idem simul esse et non esse". Tum quia est propositio negatiua, quod patet ex suis oppositis quae sunt affirmatiuae: "contingit idem simul esse et non esse" et "necesse est idem simul esse et non esse". Nulla autem propositio negatiua est simpliciter prima, in fine II Perihermenias. Sed omnis talis reducitur ad affirmatiuam priorem. Tum quia ista propositio potest concludi ex prioribus propositionibus syllogistice sic: "ens est ens, et nonens est nonens, ergo non est idem ens et nonens", uel "impossibile est idem simul esse et non esse". Tum quia est propositio hypothetica de praedicato coniuncto, et per consequens resolubilis in categoricas simpliciores. Tum quia non est notissima in ueritate, quia de ipsa contingit dubitare et contrarium opinari. I Physicorum, dicit Philosophus quod ponentes omnia esse unum ens, ponunt contradictoria simul. Et ita uidetur quod non "ueniat naturaliter ad habentem" sicut primum principium quod "sicut ianua in domo". Tum quia non est primo apud intellectum diuinum, sicut nec termini eius sunt primo intellecti, sed potius deitas est primo intellecta et ratio intelligendi omnia; non autem ens in communi, de quo etiam bene est dubium apud intellectum nostrum, quare etc. Tum quia opposita eius non est falsissima, scilicet ista "aliquid est et non est, uel potest simul esse et non esse". Notior enim uidetur ista in falsitate "ens non est ens, uel nullum ens est ens" quia ad istam sequuntur plures falsitates et plura impossibilia et falsa continet, cum sit uniuersalis, quam prima, quae est particularis. Tum quia Philosophus in IV Metaphysicae et Commentator probant eam arguendo contra negantes. Aut igitur notioribus ueris uel falsis sua opposita deducendo, et sic non est notissima nec primum principium. Aut non ex notioribus, et sic probatio ipsa non ualet uel nihil ualet. Sed ista ratio non est multum ponderanda. Confirmatur: quia termini sunt multiplices, quia "ens multipliciter dicitur", I Physicorum. Et ita non est simplex nec prima nec notissima. [QUAESTIO 4 UTRUM INTER CONTRADICTORIA SIT MEDIUM] [] Utrum inter contradictoria sit medium. [] Quod sic: [] II huius: "Semper enim est medium, esse et non esse generatio"; ergo etc. [] Item, inter extrema magis distantia sunt plura media, ergo inter infinite distantia, infinita media. Contradictoria distant in infinitum; quia non contingit intelligere maiorem distantiam; quia si sic, illa erit sub contradictione. Omni finito contingit intelligere maius. [] Item, inter omnia relatiua est relatio media; contradictoria referuntur ad inuicem; ergo relatio media. [] Item, ibi est medium per abnegationem, quia scutum cuius medietas alba et medietas nigra, nec est album nec nonalbum. [] Item, si non esset medium, tunc "de quolibet alterum"; sed haec falsa "omnis homo albus", et haec "omnis homo nonalbus". [] Oppositum uult Philosophus I Posteriorum: "Contradictio est oppositio, cuius non est medium secundum se". [] Contra definitionem: quia non est propria, quia conuenit contrariis immediatis. [I. Solutio quaestionis] [] Dicendum ad hoc quod definitio est multiplex, eo quod negatio possit negare perseitatem. Vel est ibi perseitas negationis; tunc est intellectus quod perseitas affirmatur; tunc "est oppositio, cuius secundum se non est medium". Ex hoc sequitur: "cuius nullo modo est medium". Ubi enim unum oppositum inest per se, reliquum nullo modo inesse potest; est autem medium per accidens inter contraria immediata; non sic hic. [II. Ad argumenta principalia [] A. Ad primum principale] [] Ad primum principale: quod nihil est medium inter ens et nonens, si accipiantur ut contradictoria. Accipiendo tamen nonens "nihil" et ens "actu", est aliquid medium. [] Contra: "omnis mutatio est medium inter per se terminos"; sed termini generationis sunt contradictorii, quia esse et nonesse. Probatio assumpti, V Physicorum: "Generatio est a nonsubiecto in subiectum", corruptio e conuerso. Et ibidem dicit quod generatio et corruptio sunt inter contradictoria. [] Item, IV huius, cap. 610, arguit sic: si medium inter ens et nonens, ergo mutatio aliqua inter generationem et corruptionem. Consequentia non ualet nisi acciperet contradictoria pro terminis generationis. [] Dicitur ad hoc: ad minorem quod termini non sunt contradictorii, sed priuatio et forma. [] Ad auctoritates: intelligit per "nonsubiectum" priuationem formae. Similiter illud exponitur quod sequitur, quia priuatiue opposita sunt contradictoria circa subiectum aptum natum quod mutatur. [] Ad illud hic in IV dicitur quod argumentum est a maiori. Quod si medium sit inter contradictoria, multo magis inter quaecumque alia opposita, et ita inter priuationem et formam, et ita aliqua mutatio media inter illam quae terminatur ad formam et illam quae terminatur ad priuationem. [] Contra primam glossam: in littera dicit: nonsubiectum dico priuationem. Ergo per "nonsubiectum" intelligit priuationem. [] Contra secundam sic: posset esse generatio uel corruptio inter contraria immediata, quia illa circa subiectum sunt contradictoria. [] Item, responsio concedit propositum, si priuatio et forma sint proprii termini generationis; sed priuatio et habitus circa proprium susceptibile sunt contradictoria. Si ergo inter priuationem et formam sit medium, inter contradictoria erit medium. [] Ad primum dico: posset credi quod per subiectum, per quod intelligit formam positiuam, tantum intelligeret extremum contrarietatis nobilius, quia extremum uilius uidetur esse priuatio nobilioris. Hoc excludens, exponit se intelligere per nonsubiectum extremum contrarietatis ignobilius, dicens "nonsubiectum dico priuationem". Id est, utrumque extremum contrarietatis, et non solum alterum quod est perfectius, sed etiam imperfectius, ut nudum et nigrum; neutrum autem istorum est priuatio simpliciter. Unde per nonsubiectum non intelligit aliquam priuationem simpliciter, sed contrarium, ut dictum est. [] Ad aliud. De ratione contradictionis duo sunt: quod alterum necessario insit, et quod alterum nihil ponat. Contraria immediata circa subiectum aptum natum habent unam condicionem, scilicet quod alterum inest; sed secundam non, quia utrumque est positiuum. Et secunda requiritur; sequitur ad generationem et corruptionem, ut patet infra. Sed utrumque est in priuatiue oppositis. [] Ad tertium argumentum: aut loquitur de generatione, et tunc nec est priuatio nec forma, nec sub priuatione uel forma, sicut priuatum uel informatum, et tunc est medium inter illa. Sed sic non sunt contradictoria, sed circa aptum natum; sed generatio non est subiectum natum. Aut loquitur de generato, et illud est natum recipere priuationem et formam. Tunc respondeo quod illud subiectum semper est priuatum uel formatum, quia priuatum usque ad ultimum instans, et formatum in illo ultimo, et ita numquam habetur medium. [] Contra: quod circa subiectum natum, puta circa generatum uel generabile, sit medium inter priuationem et formam, probatur VI Physicorum. Probat Philosophus quod omne quod mutatur est partim sub termino a quo, et partim sub termino ad quem. Ergo subiectum mutationis partim sub priuatione et partim sub forma. [] Item, si priuatio est terminus a quo generationis, ergo ipsum subiectum desinit aliquando esse sub priuatione, et non in instanti in quo est sub forma; ergo in alio ante, non in immediato, ergo mediato. Et inter talia est medium in quo subiectum sub neutro contradictorio est. [] Ad primum dicitur quod propositio uera est de mutatione diuisibili, cuiusmodi est motus; non de indiuisibili, cuiusmodi est generatio, quia simul ibi generatur et generatum est. [] Contra: Commentator dicit ibi quod "demonstratio illa" habet locum in quattuor generibus, scilicet in substantia, quantitate, qualitate et ubi. [] Item, arguo in genere substantiae, sicut ibi arguit Philosophus: quod omnino est sub termino a quo, non mutatur; et quando est omnino in termino ad quem, tunc mutatum est; ergo quod mutatur, partim est sub termino a quo et partim sub termino ad quem. [] Ad primum istorum: quod Commentator dicit falsum de generatione indiuisibili, quae est terminus motus, quia si partim habet priuationem et partim formam, tunc non habet totam formam complete. Ergo ad hoc quod habeat, oportet ipsum mutari, et tunc illa mutatio non est ultima. Ideo dicendum quod illa propositio locum habet in genere substantiae tantum ratione motus praecedentis generationem. Sed ex hoc non sequitur quod sit in genere substantiae, nisi extendendo. Unde uel littera Commentatoris extorqueri uidebitur, uel est negandus; nisi quia illa alteratio a generatione, quae est terminus, potest dici esse in genere substantiae aliter quam alia cuius non est generatio terminus. Ideo dicendum, ut prius, quod dictum Philosophi habet ueritatem solum in mutatione diuisibili. [] Ad aliud: quod illud quod mutatur solum mutatione indiuisibili, quando mutatur totaliter est sub termino ad quem. [] Contra: nihil mutatur ad habitum, I De generatione. Dicendum quod aliquid habet formam in quieto esse, et forma praesupponitur mutationi. Ad tale non est mutatio. Tamen quod mutatio sit ad illud quod simul habetur tempore sed posterius natura, quia nunc acquiritur, hoc necessarium est in mutatione indiuisibili. [] Ad aliud quod "subiectum aliquando desinit esse sub priuatione" in instanti in quo primo est forma: "desinit" exponitur dupliciter. Uno modo per positionem praesentis et negationem futuri "est et non erit"; alio modo per negationem praesentis et positionem praeteriti "nunc non est et fuit". Hoc secundo modo debet exponi in proposito, non primo, quia non est dare ultimum "nunc" termini a quo generationis uel corruptionis in quo terminus ille sit. [B. Ad secundum principale] [] Ad aliud principale: quod proprie distantia est in genere quantitatis; et de hoc est uerum. Tamen de "distantia" translata ad alia, ut opposita, non ualet, quia "contraria immediata maxime distant" et tamen nullum medium. Hic enim in proposito est distantia priuatiua, quia alterum contradictoriorum est priuatio alterius. [] Ad formam: quod non est uerum quod sumitur in maiori nisi ubi extrema distantia sunt positiua, et forte non in omnibus talibus. Et forte minor est falsa: "contradictoria distant in infinitum", quia "de quolibet alterum contradictoriorum". Ergo quantumcumque modicum distat aliquid ab uno contradictorio, aliud extremum praedicatur de eo. Tunc propositio glossatur: est ibi infinita uel maxime distantia, hoc est "indeterminate", quia quantumcumque minima distantia sufficit, et maxima potest esse. Unde non sequitur quod ibi sit infinita distantia positiue. Potest tamen esse ibi gratia materiae alicuius, si alterum extremum sit infinitum positiue, ut "Deus" et "nonDeus". Unde contradictio minimam distantiam requirit, et maximam permittit, ita quod indifferenter saluatur in omni. [] Contra istud: si non in infinitum distent, sed indeterminate, ergo contraria magis formaliter opposita quam contradictoria. [] Probatio: quia contrarietas ponit maximam et requirit; et contradictio secundum te solum permittit et non requirit, ergo etc. Sed hoc falsum, quia contradictio est prima oppositio; primum est maxime tale. [] Ad istud: quod contraria includunt maiorem repugnantiam positiue quam contradictoria; tamen contradictoria permittunt maiorem distantiam, si esset. Quia pone maiorem distantiam quam inter contraria, et de illa dicitur contradictio. [] Probatio primi: quia impossibile est genus includere aliquam perfectionem quae non sit in specie cum aliquo superaddito per quod species est species. Ergo cum contradictoria includantur in omni oppositione sicut superius ad illa (non loquor de intentione "contradictorii", sed de his quibus inest affirmatiue et negatiue), quidquid est in intellectu oppositionis contradictoriae, erit in qualibet alia oppositione cum aliquo addito, et non e conuerso. [] Ad probationem falsitatis consequentis: quod "primum" est aequiuocum quinto modo. In Praedicamentis dicitur aliquid primum natura et causalitate, et primum tale est maxime tale. Sed contradictio est oppositio prima, non causalitate, sed prima quia communissima. Hoc est secundo modo prioritatis in Praedicamentis. Unde includitur in qualibet alia; ideo non maxima. [] Contra: quod sit prima causalitate, probatio: quia si non esset illa oppositio, nulla alia esset. Et si nulla alia esset, contradictio oppositio esset. Haec uidetur condicio causae: quod potest esse sine causato, non e conuerso. Ergo uidetur quod sit prima causalitate. [] Dicendum per simile: ponatur quod Deus faceret animal sine omni differentia specifica, sicut forte est animal in embryone. Si animal non esset, nulla species esset. Et si nulla species esset, posset animal esse. "Ergo animal sic esset perfectissimum", non ualet; sed sequitur ex hoc quod animal esset communissimum. Ita in proposito. [] Item, quod non sit maxima distantia positiue inter contradictoria, probatio: quia inter omnia contradictoria, secundum quod talia, est aequalis distantia. Ergo si aliqua distant finite secundum quod contradictoria, sequitur quod omnia contradictoria finite distent. [] Assumpta probatur: quia inter contradictoria est aliqua mutatio naturalis, quia quilibet de se nonsedente potest facere sedentem. Ergo nulla contradictoria secundum quod talia in infinitum distant. [] Ad istud: quod aequaliter distant quoad coexsistendi modum, non quoad essendi gradum. [] Contra: ista responsio non saluat infinitam distantiam. Quia si intelligitur ideo "distantia infinita" quoad coexsistendi modum, sic respectu potentiae diuinae sunt infinita, quia non potest Deus facere quod simul exsistant. Item, tunc in omni oppositione esset infinita distantia, cum non possunt simul esse. Si quoad essendi gradum, tunc non est infinita distantia, quia quantumcumque parum distet unum ab alio, hoc est non hoc. [C. Ad tertium principale] [] Ad tertium principale: quod uerum est loquendo de intentionibus; ibi est relatio media. Et sic omnia opposita sunt in genere relationis, quia oppositio, quae est genus eorum, est ibi. Loquendo de rebus substratis, non est uerum, sicut "homo" et "nonhomo" non referuntur ad inuicem. [D. Ad quartum principale] [] Ad quartum principale, dicerent aliqui quod non est inconueniens, ex quo unum contradictorium inest pro una parte, et reliquum pro alia. Ideo non respectu eiusdem, sed utrumque inest secundum quid. [] Contra: tunc medium inter contradictoria, sicut inter contraria immediata. [] Dicendum quod inter contradictoria non est medium simpliciter, quia circa nullum subiectum potest neutrum simpliciter inesse, uel utrumque secundum quid. Tamen in aliis potest esse simpliciter medium circa aliquod subiectum, quia lapis nec est caecus nec uidens simpliciter, nec secundum quid unum et alterum. [] Sed aliter potest dici quod uerum est dicere quod hoc scutum non est album simpliciter. [] Tamen de contrariis non ualet: hoc scutum est album uel nigrum. Sed dico quod neutrum, quia nihil denominatur ab accidente nisi simpliciter insit. In contradictoriis negatiua est simpliciter uera, quia quidquid falsificat affirmatiuam, uerificat simpliciter negatiuam; "secundum quid" falsificat affirmatiuam, igitur uerificat simpliciter negatiuam. [] Contra: si hoc scutum est simpliciter nonalbum, et hoc non est nigrum et sic de aliis , ergo hoc scutum non est coloratum. Sed hoc est falsum, ergo aliqua negatiua quae praecedit. Consequentia probatur: quia quidquid denominatur a genere, denominatur ab aliqua specie, ex "consideratione" II Topicorum. [] Dicendum quod consequentia non ualet. Ad probationem dicendum quod ad destructionem cuiuslibet inferioris in praedicatione denominatiua, non sequitur destructio superioris nisi destruatur quodlibet inferius in se et in coniunctione cum alia specie opposita. Sic nec est album nec nigrum, nec album et nigrum simul. Et sic "consideratio" exponitur. [] Aliter exponitur "consideratio" sic: denominatum a genere oportet denominari ab aliqua specie. Verum est: aliqua illarum denominationum de quibus est ibi sermo. Vel scilicet sic: "hoc est album", uel "hoc habet albedinem", uel "huic inest albedo". Duo secundi modi sunt ueri in proposito. Vel dicitur sic: quod haec est simpliciter uera "scutum non est coloratum", quia nullo colore, quia nec album nec nigrum; sicut si duo habeant uineam, quod neuter habeat uineam, VI Topicorum. [E. Ad quintum principale] [] Ad aliud principale: quod non est contradictio in incomplexis, ideo neutrum praedicatur de quolibet in talibus. [] Contra, V huius: alterum contradictoriorum de quolibet; propositio complexa de nullo praedicatur. [] Item, in Praedicamentis distinguit quattuor oppositiones; in Perihermenias duas, quia tantum illae sunt complexorum de quibus ibi loquitur. Ergo in incomplexis sunt omnes quattuor, de quibus loquitur in Praedicamentis. [] Item, in IV huius: si oppositum primi principii est uerum, tunc "idem homo et nonhomo"; et sic ultra: "nec erit homo nec nonhomo; nam duarum duae negationes". Ergo intelligit duo contradictoria praedicari in propositionibus affirmatiuis, quarum accipit negationes. [] Item, homo et nonhomo repugnant. Non contrarie, quia in substantia non est contrarietas in Praedicamentis; similiter quia nonhomo nihil ponit. Non priuatiue, nam "nonhomo" dicitur de eo quod non est aptum natum esse homo. Non relatiue, ergo contradictorie. [] Concedo haec argumenta. Dico ad rationem quod de contradictoriis incomplexis est uerum quod alterum dicitur de unoquoque, non tamen de quolibet distributo pro omnibus suppositis, quia uni supposito potest inesse unum et alii aliud. [QUAESTIO 5 UTRUM PARS POSSIT SUPPONERE PRO TOTO CUIUS PARS EST] Utrum pars possit supponere pro toto cuius est pars. [] Quod non: [] Quia si sic, tunc pars potest praedicari de toto, quia "praedicare" est commune ad "supponere". [] Dicitur quod terminus significans complexum per modum incomplexi, si sit pars complexi, supponit pro illo sicut pro alio. [] Item, sic dicto "omnis propositio est uera", si "propositio" solum supponit pro contradictoria et non pro alia, possunt contradictoria simul esse falsa. [] Ad primum illud in contrarium dico quod terminus communis significans complexum, acceptum per modum incomplexi, praedicatur de toto, non in quantum pars est integralis, sed in quantum est totum uniuersale. [QUAESTIO 1 UTRUM FINIS SIT PRINCIPIUM ET CAUSA] [] Utrum finis sit principium et causa, et utrum sit causa ipsi agenti, et utrum maxime causa. [] Quod non sit principium: [] Quia de ratione principii est "esse primum", in 1 cap. huius V2. De ratione finis est "ultimum", secundum Philosophum, libro V istius cap. "De perfecto". Ultimum et primum opponuntur. [] Quod non causa: [] Quia aut secundum quod ens, aut secundum quod nonens. Secundo modo non, quia nonens nullius est causa; finis est causa entis; ergo. Nec primo modo, quia finis non est causa nisi secundum quod mouet efficientem ad agendum. Sed quando finis est, non mouetur efficiens; immo cessat ab actione, quia "habitibus praesentibus cessat motus", I De generatione. [] Quod non causa efficienti: [] Quia si sic, et efficiens est causa finis, tunc idem respectu eiusdem esset causa et causatum, et per consequens prius et posterius naturaliter. [] Sequitur etiam quod idem sit causa sui, quia "quidquid est causa causae, et causati"; et "quidquid est prius priore, est prius posteriore". Quare si finis est causa efficientis, et efficiens causa finis, finis est causa finis. Et eodem modo de priore. [] Item, tunc sequitur quod demonstratio "propter quid" est circularis, uel potest esse. Consequens falsum secundum Philosophum, 3 cap. I Posteriorum: "Quibusdam autem". Quare idem esset prius et posterius respectu eiusdem. Probatio consequentiae: quia demonstratio propter quid est per causam et e conuerso; ergo si potest fieri demonstratio de efficiente per finem, et e conuerso, ergo circulariter. [] Quod non maxime causa: [] Quia est causa extrinseca; materia et forma, intrinsecae; et intrinsecum uidetur magis conferre ad esse quam causae extrinsecae. [] Item, si sic, tunc nobilissima causata haberent istam causam; quod est falsum, quia nobilissima causata sunt immobilia, quae non habent causam finalem. Unde in III, Aristoteles dicit quod "in immobilibus non est finis"12. [] Idem probatur: quia omnis finis est alicuius actionis; actio in motu; immobilia non habent motum. Haec est ratio Philosophi in littera. [] Item, si esset maxime causa, tunc esset maxime certa cognitio per eam. Hoc falsum. Quia maxime cognoscimus quando cognoscimus "quid ipsum", quod est per formam. Unde Philosophus ubique circumloquitur "quid" per formam. [] Ad oppositum primi: [] Philosophus: 1 cap. V16. [] Oppositum secundi: [] Eodem capitulo c. [] Oppositum tertii: [] Inferius eodem capitulo. [] Oppositum quarti: [] Commentator cap. "De principio", in fine. [I. Ad quaestionem] [] Respondeo quod sic. Cuius probatio est: omne agens per se quod dico propter casum uel fortunam agit propter finem, secundum Philosophum II Physicorum, ubi diuidit agens propter finem in agens a natura et in agens ab intellectu. Unde casus concurrit in effectum naturalis causae, sed fortuna est in agente a proposito, secundum quod dicitur ibidem quod "natura agit propter finem", et intellectus similiter, habetur II De generatione. [] De utroque fit una ratio: omne agens, in cuius actione potest accidere error, agit propter finem; sed omne agens per se est huiusmodi, ut patet de natura in monstris et de intellectu in falsis iudiciis et habitibus. [] Item, frustra dicitur esse ut habetur II Physicorum illa actio quae non potest consequi finem intentum. Si ergo nullus finis sit intentus, nullum agens ageret frustra; necesse est igitur ponere finem intentum. [] |{ Nec argumentum esset de errore. Igitur si omne agens per se [] possit errare, omne ergo agens aget propter finem. Tale est agens naturale quod potest errare. Aliquando etiam de agente per intellectum est illud uerum. }| [] Et ultra: si finis est intentus, tunc finis est causa, cum propter illud agat et sit principium motiuum agenti. Efficiens autem iam factus in actu causa, siue motus a fine, producit formam in materia. Et haec est causalitas formae, informare; causalitas materiae est substare formae. Causalitas ergo omnium est a fine, ergo etc. [] Ad argumentum primum, nota de modo causandi finis, scilicet prout res est in motu, non de fine esse quae est operatio, quia ille potest esse simul in actu cum illo cuius est finis. Et tunc non est difficultas attendere entitatem dum exsistit (siue prout res iam facta est), sed de fine motus, quia tunc non est etc. Potest ergo ad illud dici quod finis, secundum quod ens in potentia, est causa motus, ita quod entitas potentialis debetur sibi prout causat motum. [] Contra: si sic, habito fine secundum quod finis, cessat motus; et finis secundum entitatem potentialem in principio est causa motus secundum quod causa; ergo in principio motus cessaret motus. [] Item, finis secundum entitatem qua est causa mouet efficiens ad agendum; ergo secundum illam entitatem est nobilius efficiente. Et efficiens est causa actualis esse finis, et finis secundum esse potentiale est causa efficientis. Et illud est nobilius esse secundum quod finis [] est causa efficientis quam secundum quod est effectus efficientis, quia unumquodque est nobilius secundum quod est causa quam secundum quod est effectus. Ergo esse potentiale finis est nobilius quam suum esse actuale. [] Aliter dicitur quod non est finis secundum quod futurus, quia idem argumentum potest fieri de futuro et de fine secundum quod est potentia, nec aliis modis. Sed finis est, secundum quod est in intentione agentis, mouens agens ut desiderabile et bonum, quia si sit nude apprehensum et non mouet affectum, non habet rationem finis et causae. [] Contra: eadem argumenta quae prius. Quia in principio motus habet finis illam potentialem, scilicet quod est in intentione ut desiderabilis, ergo tunc cessabit motus. [] Item, illud esse finis est minus perfectum esse finis quam esse extra; ergo cum secundum illud esse actuale sit causatum, secundum aliud non potest esse causa. [] Sustinendo tamen istam uiam, ad primum istorum dico quod propositio est falsa, "habito fine secundum quod est finis, cessat motus", quia incompossibilia accipiuntur. Quia quando actio est, finis est ratio mouendi secundum quod causa; ergo non potest haec esse uera: "quando actio est, finis non est". [] Ad auctoritatem contra hoc, ubi dicit in De generatione quod "habitibus praesentibus in materia, tunc cessat motus": sic dico de fine quod ipso habito in materia, tunc cessat. Sed finis in materia non habet rationem finis nec causae. [] Contra: si habito fine, secundum quod finis, adhuc est actio, tunc illa actio ulterius est frustra. Quia non est propter istum, quia iste habetur; nec propter finem extra, quia ille non est finis, secundum te. [] Ad hoc negatur consequentia, quia actionem esse propter finem est actionem esse propter aliquid mouens agens ad agendum in ratione desiderabilis. Ergo cum actio sit propter finem nunc praesentatum, est aliquid mouens agens ad agendum. [] Dico quod propter finem agentis. Dico et ultra: finis ille est habitus. Dico quod requiritur hoc ad hoc quod sit finis. [] Ad aliud: nota quod duae sunt propositiones: una quod "uerius est aliquid in causa quam in effectu"; et alia est quod "in causa habet effectus esse potentiale". Sed arguo: esse potentiale est peius quam actuale et in se ipso. Dico ergo quod effectus habet uerius esse in causa quam in re extra, quia diuinum esse habet in sua causa, quod quidem esse est causa esse. Sicut haec sanitas, intenta a medico, uerius esse habet in mente medici quam sanitas in materia, quia [] habet esse aliquod simpliciter, scilicet ut sit causa et forma agentis, scilicet medici ut agat. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad principale dico quod est primum secundum esse in mente agentis, et est ultimum secundum quod est in materia. [] Ad aliud dico quod, secundum quod est ens praesentatum in intentione agentis, est mouens eum ut desiderabile. [] Ad aliud: istae quattuor causae sunt primae in suo genere, sicut omnia generalissima, et tamen unum praedicamentum est prius alio. Sic hic: quaelibet causa in suo genere est prior alia in aliqua prioritate. Unde aequiuoca est prioritas, sicut aequiuoca est causalitas. [] Tunc ad rationem: non est inconueniens de prioritate et posterioritate diuersimode dicta, et causalitate similiter aequiuoce dicta. Tamen in eodem genere causalitatis et prioritatis est inconueniens. Unde efficiens est causa finis in ratione efficientis causae; finis autem efficientis in quantum desiderabile. [] Ad aliud inconueniens "quod esset causa sui ipsius", dico quod "quidquid est causa causae, est causa causati". In hac propositione sunt tres causae. Si uariatur causa prima respectu causae mediae, et media respectu ultimae, erit accidens. Unde in talibus sic uariatis, [] non est propositio uera. Sed si una causa sit prima causa respectu secundae in genere causae efficientis, et illa respectu tertiae in eodem genere causae, tunc bene tenet, et est propositio uera. Per idem ad argumentum de priore. [] Ad aliud de circulo: non sequitur inconueniens. Ad probationem dico quod sicut causa est aequiuoca, sic demonstratio. Modo si est circulus, oportet quod secundum idem genus causae probetur. Et similiter oportet quod idem genus propter quid esset in utraque demonstratione, quia si non idem genus propter quid, tunc non erit circulus. [] Contra istas tres responsiones: quod finis sit uniuoce causa efficienti et e conuerso. Probatio: quia finis est causa effectiua respectu efficientis sicut e conuerso. [] Probatio assumpti: in agentibus a uoluntate, uoluntas in rationabilibus est efficiens causa respectu finis, et finis est simpliciter actiuum; igitur mouet uoluntatem actiue et effectiue. Ergo quod uoluntas sit simpliciter passiua, probatio: quia omnis potentia aut [] est simpliciter actiua aut passiua. Non primo modo uoluntas est potentia, quia "potentia actiua est principium transmutandi aliud in quantum aliud"; uoluntas non est huiusmodi, quia tunc suum obiectum esset uere passiuum et transmutaretur a uoluntate nec secundo modo est de uoluntate. [] Dicitur quod est duplex finis: uel in intellectu, et sic mouet effectiue uoluntatem; alius est finis extra, et illud mouet in ratione finis, scilicet in ratione boni. Secundum esse extra est mouens secundum finem. [] Contra: Philosophus in littera: "causae non sunt sibi inuicem causae in eodem genere causae". Et probo sic: tunc idem prius et posterius secundum idem et uniuoce; et similiter idem respectu sui ipsius secundum idem prius et posterius; et similiter quod demonstratio esset circularis secundum idem. [] Quod accipit quod finis extra mouet in ratione causae. Contra: illud quod non est ens, non habet rationem causae; similiter si mouet intra in ratione finis, tunc non in ratione efficientis. Ad rationem istam: nota quod Philosophus cum loquitur de fine, dicit quod mouet metaphorice. [] Ad argumentum tunc per hoc sic. Ad probationem "uoluntas est potentia passiua", nego. Ad probationem: ad illud quod "potentia est principium transmutandi", dico quod potentia factiua est principium transmutandi, quod proprie est factio etc. Unde dicit IX huius cap. "De potentia": "ultimum uisionis est uisio, non ultimum aedificationis aedificatio, sed domus extra". Si ergo actio immanens esset principium transmutandi aliud in quantum aliud, tunc causaret aliquid aliud praeter actionem, scilicet opus, quod est contra Philosophum ibidem. [] Ad aliud quod dicit "causae intrinsecae sunt magis causae", dico quod non semper, sed illa quae est prima causalitas omnium est uerior. [] Ad probationem quod "omnis finis est actionis", dico quod non omnis finis est actionis, sed alicuius essentiae absolutae potest esse. [] Ad aliud dico quod omnes causae possunt demonstrari per finem. Ideo potissima demonstratio et certissima est per finem. Unde "sicut principium est in speculabilibus, sic finis in agibilibus"; ergo sicut principia certissima cognita, sic fines etc. [] Ad aliud: sunt certissimae nobis mathematicae demonstrationes, non tamen simpliciter; sed hoc accidit in mathematicis, quia ibi eadem sunt simpliciter nota et quoad nos etc. [] Ad aliud: dico quod "quid rei" accipitur ab omni causa, et definitio similiter. [] Aliter dico quod aliter est loqui de cognitione simpliciter, et de cognitione secundum proportionem, de qua cognitione dicitur in I libro. [] Dico ergo quod "quanta" certius cognoscuntur secundum proportionem quam alia secundum proportionem cognoscibilitatis suae. Unde cognitio per finem est simpliciter notior. Tamen cognitio de ista re secundum cognitionem suam est certior per formam, quia forma est proximior causa quam finis. [] Et Philosophus in I Posteriorum dicit quod cognitio per causam propinquam est quid, per remotam quia, etc. [] Item in causis, in quantum causae sunt, non est circulus. Igitur cum finis in exsistentia sit causatum efficientis, non est sic causa eius nec secundum minus nobile esse. Igitur esse cognitum, [] secundum quod solum est causa, est uerum esse et nobilius quam exsistentia. [] Responsio: aut mouet secundum aliquod esse nobilius sed non uerius esse eius; aut omnis finis simpliciter est aliquid exsistens et amatum; desideratum uero est finis respectu alterius desiderati, sed non simpliciter, sicut creatura est in Deo. [III. De prioritate causae finalis] [] Ad quaestionem, distinguendum est, sicut distinguit Auicenna VI Metaphysicae, 5 d: "Res aliquando est causata in sua causalitate, aliquando in suo esse". Primo modo "causa finalis in causalitate praecedit causas agentes recipientes"; et hoc secundum suum esse in anima, "quia anima adinuenit eam prius, et postea imaginatur apud se actionem et inquisitionem recipientis et qualitatem formae. Respectu igitur causalitatis et respectu essendi in anima non est aliqua causa prior causa finali. Immo ipsa est causa essendi caeteras causas; esse uero aliarum causarum in effectu est causa essendi illam in effectu". Et multa ibi de hoc. Et in fine capituli: "Si de unaquaque istarum rerum esset scientia, inter eas nobilior esset scientia de finali, et ipsa esset sapientia, et haec etiam est nobilior reliquis partibus huius scientiae, quia est scientia considerans finales causas rerum". [] Et Commentator in fine capituli "De principio": "Illud principium intenditur ad sciendum in hac scientia, et illud est causa finalis. Omnes enim causae non sunt principia nisi propter illud". [] Et II Physicorum, 864: "Sicut principium in speculabilibus, sic finis in agibilibus". [] Si ergo loquamur de prioritate in causando, dico quod extrinseca prius causant. Quia enim illa, ideo et intrinseca causant, non e conuerso. Extrinsecorum autem prius causat finis. Quia enim ille mouet efficientem in ratione amati, ideo agens agit, non e conuerso. [] Sed quae causalitas, materiae uel formae, prior? Videtur quod formae, quia propinquior efficienti et fini. Materia enim materiat hoc suppositum quia est sub hac forma, non autem haec forma constituit hoc suppositum quia est in hac materia. [] Sed quantum ad esse, efficiens primum est. Quandoque uero materia ab illo non dependet secundum esse sicut in naturalibus , sed a producente totum effectum dependet, et per consequens de ratione efficientis non est transmutare materiam; quia materia tunc, quantum ad esse, esset quasi coaeuum principium efficienti. [] Forma etiam quantum ad esse est ab efficiente, et aliquo modo dependet a materia. Sed dubium est utrum magis sic uel e conuerso. [] Finis uero non simpliciter, qui scilicet attingitur per operationem, sed finis qui est operatio dependet secundum esse ab omnibus aliis causis. [] Verumtamen semper dependet materia ab efficiente in quantum materia huius compositi; hoc enim est in quantum fit sub hac forma. [] Arguitur sic: finis est eiusdem speciei cum efficiente et idem numero cum forma, II Physicorum; igitur non est ordo essentialis inter illa. [] Item, finis secundum quod est in intentione agentis non est nobilius ipso esse agentis, quia non habet nobilius esse quam agens in quo est; ergo secundum illud esse non est causa agentis. [] Item, finis nihil uidetur dare agenti, quia si agens haberet eandem uim actiuam et nihil intenderet, eodem modo produceret effectum. [] Item, confirmatur: quid enim est in intentione ignis quando generat ignem? Quis est iste modus essendi "in"? [] Item, Deus sub ratione finis ultimi ponitur obiectum actus beatifici; hoc autem non est in quantum mouet ad agendum ut desiderabile. [] Item, causalitas finis uidetur esse terminare; est enim causa opposita principio motus, I huius; ergo non est de ratione eius initiare, sed terminare. Quare ergo ponitur primo causare? [] Item, nullo modo secundum hanc uiam efficiens erit causa finis in quantum finis est causa, et ita non causae sibi inuicem. [] Relinquendo ergo uiam praedictam, uno modo dicitur quod unumquodque essentialiter ordinatur ad aliquid nobilius se tanquam ad finem, non motum nec operationem sed quasi terminum operationis, non quidem producibilem per ipsam, nec per obiectum eius, sed cui istud assimilatur per operationem. [] Sic Deus potest poni finis immediatus cuiuslibet. Illud in quantum in se est, est finis et amatur. Omne aliud, siue operatio siue [] obiectum, non est finis simpliciter, sed est respectu eius liberalitas, de qua loquitur Auicenna VI Metaphysicae 5 e: "Tribuens alii non propter sui retributionem", etc. [] Et isto modo superiora sunt utilia inferioribus, sicut ipse dicit I Metaphysicae, 273. Et propter ordinationem ad hunc finem simpliciter, ut est in se, operatur et producit, ita quod illa operatio et productio non sunt ei finis simpliciter loquendo. [] Ad argumenta diceretur: quae contra hoc sunt? Contra hoc est quod ordinatio cuiuscumque ad finem uidetur esse per appetitum aliquem. Ille, si est pure naturalis, non potest esse nisi ad commodum, et ita ultimus terminus eius est ipse appetens. [] Item, istud, in quantum est in se, non est propter quod agens agit. Si enim illud in se destrueretur, et maneret in intentione agentis, similiter agens ageret. [] Item, ista uia non potest poni de intelligente qui praefigit sibi finem quem uult. [] Item, si intendit assimilari illi, communicando suam perfectionem, ista assimilatio ubi est in quantum mouet? [] Alia uia est quod finis causat in quantum terminat, et sic non oportet ei dare esse nisi quod intendatur ab agente; sed sic non est finis, sed in quantum terminat. [] Contra: pone quod non attingatur finis intentus, nonne illa actio habuit finem in quantum causa est? Aliter non diceretur frustra. [] Praeterea, in quantum terminat, non uidetur plus causare quam instans tempus, uel mutatio causat motum, quia est terminus magis intra. [] Tenendo ergo primam uiam, quod est causa in quantum est in intentione agentis, notandum quod est ibi quasi esse obiectiuum et esse formale. Esse obiectiuum est esse reale; formale est illud quo nunc illud intentum est, et hoc est esse in intentione. Exemplum: si intelligo rosam exsistentem, et obiectum intellectus est res, obiectiue formaliter in intellectu est species. [QUAESTIO 2 [] UTRUM OPORTEAT CAUSAM [] ET EFFECTUM SIMUL ESSE] [] Utrum oportet causam particularem in actu singularem et effectum in actu singularem simul esse et non esse; et opposito modo sit de causa in potentia et effectu in potentia, ut dicitur in littera. [] Quod sit inconueniens de causa in actu, probatur: [] Accipiatur efficiens per motum. In principio est efficiens in actu; ergo effectus; sed exsistente effectu, cessat motus; ergo cessat in principio. [] Item, IV huius: "Mouens naturaliter est prius moto. Et si haec ad inuicem dicuntur, nihil minus". Ergo mouens potest esse sine moto, sicut prius sine posteriori; ergo causa in actu sine effectu in actu. [] Item, scitum in actu est causa scientiae in actu, sed scitum potest esse in actu sine scientia in actu, quia referuntur ad inuicem tertio modo; non autem est ibi essentialis ordo, nec mutua dependentia, quia scientia dependet a scito, non e conuerso. [] Item, Deus est semper causa in actu; ergo semper fuisset effectus [] in actu. Maior patet: quia si non, ergo prius in potentia causans, et tunc mutatus. [] De hoc quod de "causa in actu et singularis in actu et effectus in actu singularis, simul sunt et non sunt": [] Contra: causa et effectus simul sunt et non sunt secundum illam rationem secundum quam simul dependent; ergo eo modo quo magis dependent, sunt magis simul; sed causa in actu uniuersalis et effectus uniuersalis in actu sunt huiusmodi. Probatio: quia aliquid posset esse causa in actu, et haec causa, licet non haberet hunc effectum in actu. Sicut aliquis potest esse pater in actu, licet non respectu huius filii, quia respectu alterius potest esse pater; sed nullus est pater nisi filii. Ergo in uniuersali magis dependent. Hoc patet: quia sic sunt primo relatiua. [] |{ Item, in motu proiectionis, proiectum proicitur quando proiciens non manet proiciens. Sic uertens rotam et postea quiescens, non statim dimittit rotam quiescentem. Sic in alteratione, cessante alterante, non statim cessat alteratio. Similiter de [] aliquo suspenso, si propellatur ad unam partem, cessante propellente, non statim quiescit. [] Item, quies uiolenta habet eandem causam cum motu uiolento, et tamen cessante mouente agere, manet quies. [] Item, causatum semper dum est, est actu in causari; non tamen causans semper causat, quia potest corrumpi; ergo. [] Probatio primae per Auicennam VI Metaphysicae 1: [] Tum quia esse causatur actu in quantum est esse, non in quantum incipit. Non enim incipit nisi quia est post nonesse. Sed non causatur in quantum est post nonesse. Accidit enim causae quod essecausatum sit post nonesse. Quod probatur ex eodem cap. f: quia accidit agenti non semper egisse; hoc enim non contingit sibi nisi in quantum aliquo modo patiens, uel saltem impedibile. [] Tum quia, ut ibi arguitur: illud esse causati aut semper dependet ab alio aut non. Si non, est ex se necessarium, et ita numquam incepit. Si sic, et in quantum dependet actu, causatur; quia in primo instanti propter hoc solum causatur quia tunc dependet, non quia incipit, ut probat praecedens ratio. [] Tum quia auctoritas eius ibidem, scilicet "quod causatum semper eget datore sui esse quamdiu est". Sed non eget datore sui esse quamdiu est si non causatur. [] Similiter, cap. 3 d: "cum aliqua ex rebus per essentiam fuerit causa esse alterius, semper erit ei causa quamdiu habet esse". [] Haec ergo uidetur esse eius opinio quod causa essentialis (non tantum tunc quando primo causat, sed semper dum causatum manet) sit simul in actu cum causato; et forte quod causatum semper dum est, actu causatur. [] Contra Auicennam: pater est causa filii, et ignis generans causa ignis geniti, et per se, ut uidetur; tamen manet effectus, causa destructa. [] Item, si generans non simul manet cum genito ut ipse uidetur respondere cap. 213 , sed cum aliquo alio quod est immediate causatum ab ipso, et illud cum alio causato ab ipso, et sic usque ad effectum, uidetur esse processus in infinitum in causis. Sed hoc ipse concedit cap. 2: "Causas non essentiales", inquit, "uel non propinquas, non nego procedere in infinitum". [] Contra: aut sunt sibi immediata in diuersis "nunc", et tunc duo nunc immediata; aut est tempus medium inter ipsa, et tunc causa non simul cum causato; aut nullum est medium, sed quodlibet causatum simul cum sua causa, et tunc omnes infinitae causae erunt simul in actu. Hoc argumentum facit ibi cap. 2 c, ut uidetur, et respondet. Vide ibi. }| [] De alio membro dicit Philosophus quod causa in potentia et effectus in potentia non sunt simul. [] Contra: causa in potentia et effectus in potentia referuntur secundo modo relationis, ut calefactiuum ad calefactibile; sed ibi est mutua dependentia essentialis; ergo simul sunt et non sunt. [I. Ad quaestionem [] A. Opinio Aegidii Romani] [] Ad quaestionem dicitur pro primo modo, quod causa causans per motum est causa unius effectus immediate, scilicet fieri, et facti mediate. Tunc uera est propositio de causa in actu et effectu [] quaestio est hic, an unumquodque eorum quae sunt sine fine necessario faciat esse instans, et sequuntur tunc instantia multa continua inter quae non erit tempus, quod est absurdum; an remaneat tempus: oportebit igitur ut sua necessitas essendi sit in toto illo tempore, non in extremo eius... et proueniet quod causae infinitae erunt simul, et hoc est quod nos negamus". [] immediato, scilicet ipso fieri, quia quando causa est in actu, tunc mouet; et quando mouet, fieri est in mobili. [] De effectu mediato non oportet hoc, quia tunc omnia euenirent de necessitate, supposito quod omnia haberent causas per se. Quia si aliquid eueniat tertia die, sit a; a, si fiat, fiet a per se causa, scilicet b. Sed b habet aliam causam, quia si b erit in actu, et causa eius, scilicet c, et sic redeundo ad aliquid quod nunc est: sit d, quod est causa ipsius c. Sed d fuit causa in actu, ad quam ex hypothesi necessario sequebatur effectum esse simul in actu, scilicet c, et sic ex c b et ex b a. Ergo omnia necessario euenirent. [] Tale argumentum facit Philosophus VI huius cap. 220. Unde istae duae propositiones non sunt simul uerae, quod "cuiuslibet fiendi oportet dare aliquam per se causam", et quod "posita causa in actu, necesse sit effectum poni in actu". Quia ex his sequitur conclusio impossibilis, modo praedicto: quod omnia necessario erunt. Et non propter primam propositionem, quia etiam si ipsa esset uera, adhuc conclusio non sequeretur; ergo propter secundam. Ergo secunda est impossibilis. [] De causa in potentia dicitur quod non oportet esse cum effectu, quia est prior effectu. [] Sed contra istos: argumentum nunc factum ita concludit [] contra eos de fieri, quod ponunt effectum immediatum. Quia illarum duarum propositionum supposita prima et hac, quam ipsi dant, quod "posita causa in actu necesse sit esse fieri in actu", arguo ut prius: d exsistente in actu, necesse est c fieri, et ex c, b fieri, et ex b, a fieri. Ergo omnia futura necessario fient. Hoc ita est inconueniens sicut quod necessario erunt. Illud enim non solum est inconueniens sic quod omnia simul erunt necessario, ut uadit prima deductio, sed etiam quod successiue. Nec potest uitari quin omnia necessario erunt, successiue saltem, nisi per hoc solum quod ponatur aliquid posse fieri, et tamen non fore propter impedimentum. Nec illa euasio ualet, si in principio fieri sit aliquid fiendi. [] Similiter, uidetur quod illud non sit uerum, scilicet quod causa particularis et effectus immediatus sunt simul, per idem argumentum quod ipsi faciunt. Quia ponamus quod essent multae causae ordinate agentes non per motum. Tunc si causa exsistente in actu necesse est effectum immediatum esse in actu, ergo omnia producibilia a talibus causis de necessitate euenirent. Sed hoc est falsum. Ita enim contingenter producit uoluntas aliquid, non per motum sicut ignis per motum, immo contingentius. Probatio consequentiae, sicut ipsi arguunt. Unde ratio non ualet plus ibi quam hic. [] Ideo dicendum ad formam quod est ibi fallacia secundum quid et simpliciter. Concedo quod quando causa causat in actu, quod necessario sequitur quod erit effectus in actu; "ergo necessario erit effectus" non ualet, quia causa est in actu contingenter. Unde consequentia non ualet: "effectus necessario necessitate consequentiae erit in actu, si causa sit in actu, ergo effectus necessario erit"; nisi poneretur quod esset causa in actu necessario. Numquam enim ex necessitate condicionalis sequitur necessitas consequentis nisi antecedens sit necessarium. Sic non est hic, sed fit causa in actu contingenter. Sed Philosophus non sic arguit. Sed hoc supposito quod posito eo quod est causa sequitur necessario aliud, sicut patet per exemplum eius ibi. [] Contra: adhuc illud quod est causa, contingenter est causa uel fuit uel erit; ergo consequens non est necessarium. [] Responsio: si iam aliquid est ad quod necessario sequitur aliud, illud aliud necesse est fore necessitate ineuitabilitatis, sic quod non potest euitari quin erit. Sed non est simpliciter necessarium, quia potuit euitari. Quia istud quod nunc est, potuit non esse nunc. [] Contra illud aliud de causa in potentia et effectu in potentia: uidetur quod simul sint et non sint, quia referuntur secundo modo relatiuorum quae mutuo dependent. [B. Solutio auctoris] [] Potest aliter dici ad quaestionem quod ista differentia non est de ratione causae in potentia et effectus in potentia, quia sic simul est causa in potentia et effectus in potentia, sicut de causa in actu et effectu in actu, quia uno genere relationis referuntur omnia haec. Unde in hoc non est differentia, sed in hoc quod ueritas huius dicti attendenda est de fundamentis relationum, quia relatio causae in actu et effectus in actu non potest fundari nisi in ente in actu. Et ideo sicut relationes simul sunt et non sunt, ita et fundamenta earum, sicut post exponitur. Sed relationes causae in potentia et effectus in potentia non requirunt fundamenta in actu. Et ideo non oportet fundamenta earum simul esse, licet relationes simul sint in actu. [] |{ Si autem est causa in actu, simul erit ista relatio, et illa non potest fundari nisi in ente in actu; ergo aliquid est ens in actu in quo illud fundatur. Et ita si causa est in actu, aliquid non solum est effectus in actu, sed aliquid exsistit actu quod est effectus in actu. Sed si relatio causae in potentia fundetur in ente in actu, sicut iste est aedificator, non oportet relationem effectus in potentia, quae simul est cum relatione causae in potentia, fundari in aliquo ente in actu, ita quod non oportet simul aliquid exsistere quod sit aedificator, et [] aliquid exsistere quod sit aedificabile, quia aedificabile potest fundari in ente in potentia. [] Nec intelligitur ista differentia fundamentorum relationum causae in actu et effectus in actu ad fundamenta relationum causae in potentia et effectus in potentia in quantum sunt fundamenta. Quia sicut utraeque relationes utrimque simul sunt, ita etiam fundamenta simul sunt. Et actu sunt in quantum fundamenta, hoc est, actu sunt sub illis relationibus, sed non simul actu exsistunt. Sed in causa et effectu in actu, si unum exsistit, et aliud; non sic in potentia. [] Nec dico: si unum fundamentum exsistit, causae scilicet in actu, quod fundamentum effectus in actu exsistit, quia fundamentum actu exsistit sine relatione. Sed si est sub relatione causae in actu, et actu exsistit, tunc fundamentum relationis effectus in actu actu exsistit. [] Ut sit in summa differentia, non sic hinc inde inter relationes, quia utrimque necessario simul sunt; nec inter fundamenta relationum, in quantum sunt fundamenta, quia et illa utrimque necessario simul sunt, cum sine illis sic non sint relationes. Nec de his, quae sunt fundamenta, sine substantia, in se considerata, quia sic neutrobique necessario simul sunt in actu, nec necessario simul in potentia. Sed intelligitur differentia de fundamentis actu exsistentibus sub relationibus comparatis ad exsistentiam absolute, non ad exsistentiam sub relationibus. [] Hoc sic exponitur: si causa in actu est, ista relatio est in actu; ergo necesse est aliquid exsistere in actu in quo fundatur relatio causae in actu et effectus in actu. Sed si causa in potentia est, sicut aedificator, non oportet aliquid ens actu esse in quo fundetur ista relatio in potentia, sed sufficit habere aliquod fundamentum ens in potentia. }| [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primam rationem: quod et relationes sunt simul et fundamenta sunt realiter in actu. Sed dum motus est, non est agens causa in actu facti, sed in ultimo instanti. Accipiendo tamen effectum respectu cuius est mouens in actu, erit ille effectus in actu. Sed dum mouet, non est causa in actu nisi fieri; sed in ultimo instanti est causa in actu facti, et tunc simul sunt in actu. [] Ada aliud de IV huius: quod mouens est simul natura cum effectu, quia si sint per se relatiua, relationes sunt simul, tamen res subiecta mouenti est prior alia re in qua fundatur relatio effectus. Tunc loquitur de fundamentis, non de relationibus, quia dicit ibidem quod sensibilia possunt esse, non exsistentibus sensibus, quia sensibilia et sensus dicuntur relatiua tertio modo. [] a SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: De hoc et de solutione argumenti sequentis quaere infra cap. "De ad aliquid" conclusione de tertio modo. [] Ad tertium dicendum quod scitum est causa scientiae aliquo modo. Et dico quod "scitum in actu" et "scientia in actu" simul sunt et non sunt. Et cum dicis quod "referuntur tertio modo", nego; sed "scientia in actu" et "scibile nonscitum". [] Ad aliud de Deo: quod Deus semper fuit, non tamen causa in actu semper. [] Contra: tunc fuit causa in potentia, et tunc mutatus, quia factus de causa in potentia causa in actu: [] Non ualet: quia agens uoluntarium, uoluntate antiqua non mutata, potest causare quando placet sine mutatione sui, sicut si ego uellem modo sedere cras, possem sedere cras sine mutatione uoluntatis meae. [] Contra: Auerroes VIII Physicorum: uolens nunc facere tunc et non nunc, saltem exspectat tempus, quod non est sine mutatione. [] Responsio: ita fecit ipse miser Auerroes, quia fuit in tempore. Deus in aeternitate ante mundi creationem nullum tempus exspec [] tauit, quia in instanti, quae "exspectatio" aeternitasinstans est. Noli mensurare Deum secundum Auerroem. [] |{ Et quod a causa non mutata procedat nouus effectus, probatur: a est nouum, ergo habet causam; si nouam, illa adhuc habet causam; et cum non sit ire in infinitum, uenietur ad causam non nouam a qua est immediate nouum aliquid. [] Item, quomodo potest causa non mutata semper mouere quod est, semper alium et alium effectum habere et non potest aliquando mouere cum prius non mouerit, cum non sit nisi nouus effectus semper in primo membro, et nouus aliquando in secundo? Sed quare nunc mouit, non tunc? Quia uoluit. Huius non est quaerere causam, quia habita causa immediata et sufficienti respectu effectus, non est ultra quaerere, quia tunc omnium esset demonstratio. Ergo "indisciplinitas est quaerere" quid nouum in Deo, quasi relatio rationis non praecedens creationem, sed quasi sequens, ita quod causa, in quantum praecedens causare, in nullo [] innouatur. Sed ut agit quasi causando actionem, manet ut prius est naturaliter nec re nec ratione mutatum. [] Alii dicunt quod omnis relatio noua est in effectu, etiam illa qua causa dicitur ad effectum. [] Contra: ubi est relatio, ibi est fundamentum. [] Item, in quo est relatio, illud refertur illa relatione. [] Item, relationes sibi inuicem oppositae in eodem erunt. [] Aliter dicitur quod est noua denominatio antiquae relationis. [] Contra: eadem ratione, pater meus quando generauit me non habuit nouam relationem, quia prius fuit generatiuus, et sic solum generans haberet nouam denominationem. [] Tenendo ergo primam istarum uiarum est dubitatio ultima: utrum prius sit in causa illa relatio rationis, an in effectu relatio realis? Dicitur secundum: quia reale est causa rationis, non e conuerso. Exemplum: de dextro in animali et sinistro in columna. [] Contra: prius naturaliter fuit hoc causatiuum quam illud causa [] bile. Quia enim hoc causatiuum, ideo illud causabile; ergo prius hoc causans quam illud causatum. [] Confirmatur: quidquid est in causa, praecedit illud quod est in effectu. [] Responsio illorum non ualet, quia semper maior differentia reducitur ad minorem. }| [] Et ad tertium argumentum, aliter secundum aliquos: scibile secundum se et essentialiter refertur ad scientiam in potentia, et scientia in potentia et scibile simul sunt et non sunt. Nec accidit scibili quod sciatur in potentia; accidit tamen lapidi, sicut accidit Ioanni quod sit pater; non tamen accidit patri quod sit pater. Unde sicut scientia in potentia essentialiter dependet a scibili, ita e conuerso. Et sicut scientia in actu dependet a scito in actu, ita e conuerso. Unde quod dicunt quod "accidit scibili quod sciatur", intelligendum est hoc de re subiecta, scilicet lapide uel ligno. [] Probatio dicti: scibile enim non est scibile nisi quia eius potest esse scientia. Quia si esset scibile, et eius non esset scientia in potentia, esset scibile et nonscibile. Ergo in ratione scibilis includitur scientia in potentia sicut suum per se correlatiuumb. [] b SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Nota quomodo lapis, si esset sempiternus, esset de nihilo et Filius Dei non. [] Nota contra secundam rationem: Henricus, I 953, quod effectus non est magis [] 52 Duns Scotus, Lectura I d. 36 q. un. n. 17 (XVII 465): "Praeterea, lapis in esse quiditatiuo non est [] necessarius quam sua causa. Velle Dei non est simpliciter necessarium respectu huiusmodi, et ita nec semper fuisset illud cum ipso. Quia illud uelle, ut aeternum, respectu huiusmodi ponitur liberum. [] Item, quod dicitur quod priuat se potentia ponendo effectum, non ualet quin contingenter causet. Quia non causat in quantum effectus intelligitur positus in esse, sed in quantum intelligitur ponendus. Non autem est determinatio nisi ut intelligitur iam positus in esse. [] Item, nota responsionem Henrici in VIII Quolibet de aequiuocatione potentiae. Et deinde "ex se non esse", quia non "ex se esse". Et deinde quod potentiae oppositae non possunt simul esse. Et quomodo assignat ibi duodecim fallacias. Responsionem quaere in quaterno. [] formaliter necessarium ex se, sicut et ipsi concedunt; igitur lapis habet illud esse quiditatiuum aliqua productione (etiam Filius Dei, qui est ex se formaliter necessarium, producitur in "esse necessario" ab alio); lapis igitur aliqua productione habet esse necessarium quiditatiuum". [QUAESTIO 3 [] UTRUM NECESSARIA HABEANT CAUSAM SUI ESSE] [] Utrum necessaria habeant causam sui esse. [] Quod non: [] Auicenna, I Metaphysicae cap. 6 a: quia omne habens esse per causam, circumscripta causa non habet esse, et tunc non est necessarium de se; ergo nullum ex se necessarium causatum. [] Item, "causa efficiens est unde principium motus", sed in immobilibus non est motus. [] Oppositum: [] II huius: necessariorum uel sempiternorum sunt causae. [I. Ad quaestionem] [] Dicendum quod si aliquis potest esse necessarius effectus, potest necessitas eius habere causam efficientem sicut res ipsa habet causam, quia oportet ponere unum a quo est causalitas omnium; quia si necessitas effectus non haberet causam, cum sit in causato, aliquid esset in causato non causatum. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad Auicennam: quod intelligit de necessario per se. Sed aliquid dicitur necessarium per se effectiue, ita quod "per se" excludat aliam causam efficientem priorem. Et sic solus Deus est per se necessarium in genere causae efficientis. [] Vel potest aliquid esse necessarium formaliter per se, et tale potest esse ab alio, quia sicut ipsum necessarium formaliter in se effectiue est ab alio, ita et necessitas. Tunc ad formam: "circumscripta causa, non esset necessarium ex se", uerum est in genere causae efficientis. Tamen formaliter, si forma eius posset stare de se, haberet necessitatem sine efficiente, sed non potest sine primo. Unde circumscriptio illius circumscribit etiam causam intrinsecam formalem necessitatis ex consequenti. Non enim partem habet a se, partem ab efficiente; sed totum, tam naturam quam necessitatem, habet ab efficiente, quo sublato totum tollitur. [] Contra: quod "circumscripto aliquo, non est necessarium" non est necessarium nisi ex suppositione. Dicendum quod illud quod est necessarium ex suppositione necessaria, est necessarium. [] Ad aliud respondeo quod illa descriptio est a posteriori et a notiori. Non autem est simpliciter de ratione efficientis quod sit principium motus, quia accidit efficienti, secundum quod huiusmodi, [] quod agat per motum, quia efficiens potest agere sine motu; tamen in naturalibus communiter est uera. [III. Alia responsio de necessitate in creaturis] [] |{ Responsio ad quaestionem. Ad hoc quod effectus sit necessarius, oportet causam esse necessariam, et in essendo et in causando, quia altero istorum deficiente, potest effectus non esse. [] In complexis est inuenire utrumque. Principia enim in se sunt necessaria, et necessario causant conclusiones, quia ratio causae necessario causantis est quod, destructo effectu, ipsa destruatur. Sic est de principiis respectu conclusionum, II Physicorum 810. [] In incomplexis, siue in entitate rerum, nulla est causa utroque modo necessaria; nulla enim post primam esset nisi prima esset, quia nulla alia est nisi causata; et si non est necessario causata, non necessario est, et ita nec necessario causat. Sed prima non est necessaria in causando, quia ex ratione causae necessariae ipsa destrueretur destructo effectu, et ita eius entitas non esset omnino absoluta et independens. [] Arguere hic "quia libere causat" non ualet; nam et productio Spiritus Sancti libere est et tamen necessario. [] Tamen aliqui sunt effectus necessarii secundum quid siue sub condicione, scilicet si causa sit, pro eo quod causa proxima ex naturali colligantia cum effectu necessario, dum est, causat illum. Sed nec sic est necessitas in prima causa, quia tunc esset simpliciter necessitas, cum illa condicio sit simpliciter necessaria. Quod enim necessarium est ex suppositione simpliciter necessaria, est simpliciter necessarium; illud suppositum in aliis causis naturalibus non est simpliciter necessarium. [A. Ad argumentum in oppositum] [] Ad argumentum in oppositum: non omne sempiternum est necessarium. Hic in littera, et 8 Physicorum, loquitur de complexis. [B. Argumenta contra Auicennam] [] Contra ista: necessitas simpliciter est condicio ex se possibilis in creaturis, quia non includit contradictionem. Quod probatur sic: modus producendi non uariat naturam producti. Si Deus produceret res ex necessitate naturae, aliquod causatum esset neces [] sarium. Ergo licet nunc aliter producantur, necessitas eis non repugnabit.a [] Item, si Deus produceret ex necessitate naturae, causatum esset simpliciter necessarium; ergo cum modus quo nunc producit sit aeque nobilis uel nobilior illo, simpliciter necessarium potest sic producere. [] Item, in omni condicione entis, simpliciter nobilius est necessarium nonnecessario; ergo et in causando; ergo nobilissima causa necessario causat. [] Item, ex plenitudine perfectionis in causa consequitur effectus; si ergo in aliquo causato potest esse tanta perfectio quod, ipsa posita, necessario ponat aliud, multo magis in prima causa. Quod ex hoc confirmatur, quia si primum non est necessarium, nec aliquod posterius in essentialiter ordinatis; ergo si conexio effectus cum prima causa, quae est essentialiter prima conexio, non est necessaria, nec aliqua alia erit. [C. Contra aliam responsionem] [] Responsio adducta de Deo improbatur. Primo: quod non oportet illud accipere ex II Physicorum, ubi loquitur de principio et conclusione, quia aliter uidetur esse conclusio in principio quam [] a SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Aliter probatur secundum positionem supra de effectiue et formaliter necessario in praedicta quaestione. [] effectus in causa. Quia conclusio est quasi quaedam pars intellectus principii actu contenta in illo, licet non distincte, sicut singulare in uniuersali. Non sic effectus in causa. Haec ratio concedatur quod ratio causae necessariae non inde accipiatur. [] Item, in causatis, quod aliquid necessario causent, non attribuitur eorum imperfectioni, nec dependentiae ex effectu, sed plenitudini perfectionis; ergo nec similiter hic. Unde "aliquo destructo, aliud destrui", sequitur uel quasi a priori uel posteriori. Primo modo concludit imperfectionem; secundo modo abundantem perfectionem, sicut de subiecto et propria passione, quae non in se sistit, sed in aliud fluit, praecipue si illud aliud destrui est impossibile. [] Item, secundum hoc posset Deus producere plures differentias entium quam nunc, quia necessarium et possibile. [] Contra responsionem ad argumentum, I Caeli et mundi, quo modo nihil ex se possibile potest esse necessarium per aliud addita hic hac ratione: "necessarium et possibile diuidunt totum ens", ergo omnem differentiam entis. Diuisiones enim entis in quantum ens non sunt subordinatae. [] Contra: uoluntas, quae est primo finis, non est necessario alicuius non necessario ordinati ad finem. [D. Defensio Auicennae] [] Ad argumenta superius contra Auicennam. [] Ad primum: quod modus producendi nullam condicionem tollit propriam producto, sed aliqua productio concludit necessitatem producti; et quia causatum, concluditur nonnecessitas, et ideo contradictio: "causatum a Deo necessitate naturae". [] Per hoc ad secundum. [] Ad tertium: quod in omni entitate absoluta, necessitas est perfectionis. Etiam in respectu ad prius a quo aliquid dependet, si esset necessitas, non poneret imperfectionem in absoluto; sed ad posterius natura necessario poneret imperfectionem in absoluto. Ille tamen respectus esset perfectior, si non esset contradictio. Ad extremum enim cui repugnat necessitas, non potest esse respectus necessarius. [] Ad quartum: plenitudo perfectionis limitatae non est simpliciter plenitudo. Ad confirmationem: quod licet aliqua conexio sit secundum quid necessaria, nulla tamen simpliciter neces [] saria, quia quaelibet dependet a prima causa, quae contingenter causat, qua prius naturaliter noncausante, nihil aliud causat. Similiter, communiter secundae causae sunt impedibiles; et causa impedibilis, quantumcumque non impediatur, non est necessaria. [] Pro prima ratione hic tacta (quae est Auicennae), dicitur quod necessarium ex se debet habere necessitatem intrinsece. Et ita quacumque hypothesi siue possibili siue impossibili posita circa extrinsecum, non erit nonnecessarium. [] Ad illud hic supra, responsio: quae dicunt perfectionem simpliciter et hoc non indeterminate sed in summo , et diuidunt ens. [] Contra: opposita conuertuntur cum aliis similibus diuidentibus ens. Exemplum: finitum et infinitum; possibile, necesse; imperfectum, perfectum, perfectum simpliciter etc.30 }| [QUAESTIO 4 [] UTRUM DIVISIO UNIUS IN UNUM [] GENERE, SPECIE, NUMERO ET [] PROPORTIONE SIT CONVENIENS] [] De uno etc., quaeritur de diuisione unius, quod diuiditur in unum numero et specie, et unum genere et in unum proportione siue analogia: utrum diuisio sit conueniens, et de partibus diuisionis. [] Quod non: [] Quia aut est eadem cum prima quam ponit, aut alia. Non eadem, quia tunc insufficiens, quia prima habet quinque membra, haec tantum quattuor. Non est alia, quia duo membra istius diuisionis conueniunt cum duobus alterius, scilicet de genere et specie. [] Item, aut est diuisio uniuoci in uniuocata quod non, quia tunc "multum" non diceretur oppositis modis istis, quod est contra Philosophum in littera. "Irrationale" enim et "rationale" non diuiduntur in aequalia. Nec diuisio aequiuoci, quia tunc ubicumque ponitur "unum" uel "multum" in propositione, esset propositio distinguenda, quod non est uerum. [] Item, tunc ad unum membrum non posset sequi aliud, contra [] Philosophum in littera, quod unum membrum diuisionis conuenit omnibus membris: quia "uni esse, est principium numeri esse", cap. isto; ergo omne unum est principium numeri; ergo unum numero, quod est unum membrum, est commune omnibus membris. [] Item, de ratione membrorum, quod dicit: unum "numero cuius materia una numero"; tunc nullum immateriale esset unum numero. Consequens falsum, quia sicut semper unitas prior infert unitatem posteriorem, ita ex opposito in multitudine; sed in immaterialibus est multitudo specie; ergo unum numero. [] Item, tunc contraria unum numero, quia eorum materia una numero. [] Oppositum dicit Philosophus. [I. Ad quaestionem] [] Dicitur quod diuisio conueniens est, quia ista est secundum intentiones logicas; et prima diuisio est secundum fundamenta realia, ista secundum intentiones fundatas in rebus. Utrum autem "unum" quod diuiditur in una diuisione et in alia sit reale, uel quod in una reale et quod in alia intentionale, tangetur in prima solutione [] primi argumenti. Sed semper istud est uerum quod hic dicitur. [] Et tunc assignatur sufficientia, quia intellectus intelligens aliquid sub ratione unius, aut intelligit sub ratione incommunicabilis, et haec est unitas numeralis; aut sub ratione praedicabilis de pluribus, tunc dupliciter: aut differentibus numero, tunc unitas speciei; aut de pluribus differentibus specie, tunc unitas generis. Ultra hanc unitatem non est inuenire unum conceptum praedicabilem; tamen unum conceptum accipiendo communissimum comparando alii communissimo, inuenitur unitas proportionis in similiter se habendo ad alia, scilicet sua inferiora in praedicando in quid de eis. Sic diuisio sufficiens est. [] Contra: duo membra non sunt accepta secundum fundamenta intentionalia. Primum non, quia tunc dicitur "unum numero cuius materia una", sed materia non est a consideratione intellectus. Quartum non, quia aliqua proportio esset, nullo exsistente intellectu. Nam similiter tunc se haberent 8 ad 4 et 6 ad 3; ergo unitas proportionis non causatur ab intellectu. [] Exponitur primum uno modo sic: dicitur unum numero quod non praedicatur de pluribus, et haec est unitas singularis, et ita fundamentum unius est singulare. Quod probatur: quia singulare [] et uniuersale referuntur ad inuicem; uniuersale intentionale, ergo singulare intentionale, quia sunt simul natura, et res primae intentionis et secundae non sunt simul. Hoc confirmatur per illud III huius, quaestione 1318: "unum numero dicere aut singulare nihil differt". [] Ad illud de proportione, dico quod proportio potest esse secundum fundamenta realia, sicut in numeris; uel intentionalia, sicut in praedicari et subici. Prima potest esse sine intellectu, secunda non; et haec est illa de qua loquitur, quia praedicata habent hanc proportionem in praedicando in quid de contentis sub ipsis. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum principale argumentum dicitur quod nec ista diuisio nec prima diuidit unum secundum rationem unius, scilicet secundum rationem indiuisionis, sed secundum fundamenta super quae potest unitas fundari. Tunc haec diuisio differt a prima secundum fundamenta diuersa, quia prima sunt fundamenta realia, haec intentionalia. [] Contra: res primae intentionis, sicut unitas quae est de genere quantitatis, non fundatur in re secundae intentionis, quia omne fundatum in alio habet minorem entitatem quam fundamentum, et res primae intentionis habet maiorem entitatem. [] Conceditur et respondetur aliter: quia unitas diuisa primo est realis; haec secunda est unitas rationis, et fundamenta etiam. Tunc dico quod membra duo, scilicet genere et specie, hic et ibi, non conueniunt. [] Ad hoc nota quod omnis unitas causata ab intellectu habet unitatem in re a qua originatur, sicut tangitur in I libro, quaestione 121, et manifestius in VII libro, quaestione 122. Sicut ignis generat ignem quia idem specie ei, nullo exsistente intellectu. Et ex illa unitate in re mouetur intellectus ad inueniendum unitatem intentionalem quae in illa unitate reali fundatur. Et haec unitas realis est in primis membris; et unitas rationis, quae fundatur in tali unitate, est in secunda diuisione. [] Ad aliud posset dici quod unum hic diuisum aequiuoce dicitur ab uno prius diuiso, tamen istud unum in se et illud in se ambo quoad suos modos non sunt aequiuoce dicta. Sed unitas hic in suis modis et ibi in suis differunt secundum magis et minus. Et cum dicitur "tunc multum non dicitur sic", immo quando unum oppositum dicitur secundum magis et minus de aliquibus, tunc oppositum tot modis; non tamen oportet oppositum diuidi in tot inferiora sicut aliud. [] In quo genere est istud unum intentionale, cum aliud sit reale? Et ego quaero in quo genere sunt istae intentiones "genus" et "species". Si sint in nullo genere, tunc non est quaerendum de "uno" in [] quo genere sit. Si sint in aliquo, ibi ponetur unum secundo diuisum. [] Ad tertium dicendum quod unum hic diuisum est unum rationis, et non unum principium numeri, sed unum principium numeri commune est omni reali. Unde unum numero et unum principium numeri differunt. Primum est diuidens in secunda diuisione; secundum diuisum in prima. [] Ad aliud dicit Commentator quod "differentia est", quia "unum numero est in materia; unum principium numerorum non est in materia"; sic ad argumentum. [] Contra hoc quod dicit quod "unum principium numerorum non est in materia": aut propositio est uniuersalis negatiua, aut particularis negatiua. Si primo modo, falsum est, quia aliquod unum unitate, quae est principium numeri, est in materia. Sicut patet de partibus diuisis continui, quia quodlibet diuisum est unum numero; et si nullum unum principium numeri esset in materia, ergo nullus numerus esset in materia. Si particulariter intelligit, quare ponit unum conuertibile cum ente aliud ab uno quod est principium numeri? Quia in omnibus immaterialibus est unum principium numeri, secundum eum, et in materialibus (ut immediate ante ostensum est); ergo in omnibus potest esse unum principium numerorum; ergo aliud superfluit. [] Item, de alio membro: aut non est differentia, aut oportet intelligere quod omne unum numero est in materia. Sed hoc est fal [] sum, quia in immaterialibus est aliqua unitas maior unitate speciei; nulla maior quam unitas numero, prout hic loquitur; ergo illa est in immaterialibus. Probatio primae istarum: quia aliquis angelus est ita unum quod non praedicatur de pluribus; ergo magis unum quam specie. [Opinio Thomae] Igitur omisso Auerroe, dicit Thomas ad rationem quod unitas numeralis causatur ex materia una secundum quod substat dimensionibus terminatis. [] Secundum hoc ad aliud: quod contraria non habent unam materiam talem simul. [Contra opinionem Thomae] Contra: in immaterialibus est unum, et tamen non est ibi talis materia. [] Contra secundum: si simultas requiritur, tunc simultas temporis, et tunc abstracta a tempore non possunt habere istam unitatem; et talia sunt mathematica. Et tamen Philosophus, III huius, dicit quod in mathematicis sunt multa numero eiusdem speciei. [] Dicitur aliter quod propositio Philosophi assignatur de quoli [] bet in se, non de duobus comparatis ad inuicem. [] Contra: si haec sit per se ratio unitatis numeralis in aliquo eodem, ubicumque inuenitur ratio, et effectus; ergo si in duobus comparatis inuenietur ratio, inuenietur illa unitas. [] Dicitur ergo ad propositionem quod unitas numeralis non definitur per hoc quod dicit: "cuius materia una numero"; probatur quomodocumque. Quia ens secundae intentionis non definitur per ens primae intentionis, neque est circumlocutio per conuertibilia. Sed exemplum est in manifestis: uerbi gratia, ens secundum accidens aggregat duo; "homo" dicit ens per se quia non aggregat duo; nec oportet numerare omnia entia. Unde manifestior est nobis unitas in materialibus quam in immaterialibus; non tamen excludit quin sit in immaterialibus. [] Aliter: quod singulare simpliciter subicibile, sed unumquodque subicibile habet rationem materialis, et subicibilitas appropriatur simpliciter singulari. Unde glossa propositionem: "unum numero est cuius materia est una numero", id est, cuius subicibilitas est singularis simpliciter, et tunc nihil est ad materiam realem. [III. Obiectiones contra solutionem quaestionis et responsio ad easdem] [] Contra dicta in solutione principali: si unitas distinguitur hic in fundamenta intentionalia, tunc non essent plures unitates quam fundamenta, nec e conuerso. Hoc est falsum. Plura sunt fundamenta quam ista quattuor, scilicet genus, differentia, proprium et accidens. [] Contra unum dictum ad primum argumentum quod si fundamentum istius unitatis sit intentionale, probo quod nihil sit: illud quod est minus ens ente intentionali est omnino nonens; sed passio fundata in ente rationis est minus ens; ergo nihil est, et sic ista unitas nihil esset. [] Ad primum dicendum quod ista diuisio datur secundum quod unitas intentionalis fundatur in quocumque considerato ut "quid". Et non sunt praedicabilia in quid nisi quattuor, ut supra enumerantur, quia aliae quiditates enumeratae in "quale" praedicantur. [] Aliter sic: quod diuisio est secundum quod est cuiuscumque intellecti in se, non prout comparatur ad alia, et hoc secundum diuersos gradus unitatis. Et per hoc excluditur unitas definitionis et differentiae.a Per primum excluditur proprium et accidens, quae in se considerata sunt unum specie. [] a SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Istarum uiarum est dubium utrum prius sit in causa illa relatio rationis an in effectu relatio realis. [] Ad aliud: quod sicut gradus est in rebus realibus, sic in rebus rationis. Unde ista res rationis quae subicitur alteri rei rationis est magis res aliquo modo. Tamen ex hoc non sequitur quod aliud sit nihil. [QUAESTIO 5 UTRUM ENS SECUNDUM SE COMMUNITER DIVIDATUR IN DECEM GENERA GENERALISSIMA] [] Utrum ens secundum se communiter diuidatur in decem generalissima. [] Quod non: [] Ex parte diuisi: ens secundum se, cum sit, non eget altero, I Posteriorum, tertio modo per se; sed accidens eget alio; ergo non est ens secundum se. [] Dicitur quod ens non diuiditur hic, sicut accipitur ibi, scilicet pro ente solitario, scilicet pro prima substantia, sed accipitur hic pro quolibet quod non aggregat in se diuersas naturas. [] Contra, VII huius: non est idem quiditas albi cum albo, nec musici cum musico, "propter duplex significare"; ergo accidentia quaecumque significant aggregatum. [] Item, ad principale: [] Ex parte diuidentium, V Topicorum: "quod per superabundantiam dicitur, uni soli conuenit"; generalissimum est tale. [] Quod sint tantum duo: ens diuiditur in ens per se et non per se. Similiter diuiditur in ens in alio et non in alio, in ens dependens et nondependens. Ergo sicut unum membrum est generalissimum, ita reliquum. [] Dicitur hic quod consequentia non ualet, quia unum membrum est uniuocum, aliud aequiuocum. Aequiuocum potest plura continere sub se quam uniuocum, ideo etc. [] Contra, I Topicorum: "Quot modis dicitur unum oppositorum, tot modis et reliquum". Ergo si diuisio sit per opposita, si unum membrum est multiplex ad nouem, et reliquum. Similiter si unum membrum diuisionis sit aequiuocum ad genera nouem, ergo nullum accidentium plus conuenit cum alio quam cum substantia. Hoc inconueniens, cum omnia dependeant a substantia, et substantia non dependet. [] Similiter diuisio non esset uerior quam hic: ens aliud "quando", aliud "nonquando". [] Item, ad principale de quantitate: quod sint duo genera. "In omni uno genere est unum primum". In quantitate sunt duo: unitas et punctum. [] Dicitur quod non sunt duo prima simpliciter, sed unum et punctus reducuntur ad unitatem, ut habetur V huius cap. "De uno": [] "omnino indiuisibile non habens positionem est unitas, habens uero positionem est punctus". Et I Posteriorum: quod "punctus est unitas habens positionem". [] Contra: "sicut principium ad principium, sic principiatum ad principiatum". Si ergo punctus habens positionem reducitur ad unum, tunc quantitas continua ad discretam; et tunc non sunt species unius generis, quia genus aeque primo dicitur de suis speciebus. [] Item, haec falsa: "punctus est unitas habens positionem". Nec oportet allegare Philosophum, quia loquitur secundum positionem Platonis ponentis quantitates esse substantias rerum, non secundum propriam. Quoniam Philosophus dicit I Posteriorum quod "punctus est substantia habens positionem"; hoc autem est falsum secundum eius intentionem, quod punctus est substantia; ergo aliter loquitur. [] Item, omne genus diuiditur primo per duas differentias tantum in duas species primas; quantitas in praedicamentis habet duas diuisiones, quarum neutra continetur sub alia, sed utraque prima. Cuius probatio est: quia sub continuo non continetur "habere positionem"; nec discreta. Quia utraque, tam quantitas continua quam discreta, potest esse sine positione; ergo est duo genera. [] De qualitate: habet quattuor species primas. [] De relatione: quod sint duo. Omne relatiuum refertur ad cor [] relatiuum quod est simul cum eo, ergo generalissimum ad aliud aeque primum cum eo; et ita duo prima. [] De actione et passione: sunt essentialiter relationes; ergo non distincta genera. Probatio antecedentis: omne illud est essentialiter relatio quo aliquid formaliter refertur; sed actio et passio sunt huiusmodi; ergo etc. Probatio: calefaciens refertur ad calefactiuum; sed calefaciens in quantum calefaciens formaliter actione est calefaciens, et calefactiuum tale per passionem. [] De "ubi" et "quando": "ubi" est esse in loco, et "quando" est esse in tempore. Esse in aliquo non est alterius generis quam illud in quo est, sicut nec esse in sanitate est alterius generis quam sanitas, quia si sic, tunc essent 18 genera generalissima in accidentibus. Ergo esse in "ubi" et in tempore erit eiusdem generis cum loco et tempore. [] Item, "positio est ordo partium in loco". De quiditate positionis non est "pars", quia pars est in genere relationis. Nec est esse in loco, quia tunc positio esset "ubi"; ergo est essentialiter ordo, et ordo est relatio; ergo positio est essentialiter relatio. [] De habitu: habitus est habitudo media inter rem habitam et habentem, sed haec est relatio. Item, habitus est medium inter habentem et rem habitam, sicut factio media inter faciens et rem factam; sed factio facit duo generalissima per hoc quod est ab hoc et in hoc; ergo ista. [] Oppositum dicit Philosophus in Praedicamentis: "singulum incomplexorum, aut significat" etc. Non est hic oppositum, quia [] hic omittit duo. Et dicit Commentator quod "propter breuitatem". Sed quae prolixitas fuisset dixisse duo uerba, et haec necessaria? [] |{ Dubium est de istis praedicamentis, quomodo quodlibet genus est in se unum, cum in multis non uideatur esse realitas una aliqua in omnibus speciebus: substantiae in angelo et corpore, qualitatis in quattuor speciebus etc. [] Aliud dubium: quare non est duplex quando, ubi, situs, habitus sicut actiuum scilicet et passiuum? Ubi etiam sunt aspectus potentiarum animae? Inclinationes uiolentae datae mobilibus a mouentibus? Species genitae sensibiles uel intelligibiles? Ubi est motus? Ubi principia substantiae, cum quodlibet istorum sit aliquod ens secundum se, quia habens unum quid? Quare etiam concreta non sunt genera sicut abstracta? }| [QUAESTIO 6 [] UTRUM PRAEDICAMENTA DISTINGUANTUR ESSENTIALITER] [] Iuxta hoc de distinctione diuidentium quaeritur utrum distinguantur essentialiter. [] Quod non: [] Quantitas "est essentialiter diuisibile in ea quae insunt, quorum" etc. Tale est substantia corporea sine essentia addita. Probatio: subiectum, secundum quod subiectum, naturaliter prius est accidente; ergo substantia corporea naturaliter prior quantitate, cum sit subiectum eius. Sed talis substantia non potest recipere quantitatem nisi in partibus eius, quia de ratione quantitatis est habere partem extra partem, et indiuisibile non potest recipere diuisibile. Ergo de ratione susceptiui, in quantum huiusmodi, est habere partes eiusdem rationis. [] De qualitate: qualitas dicitur uno modo differentia substantiae; differentia non differt essentialiter a substantia, ergo etc. [] Item, qualitas quartae speciei non differt essentialiter a quantitate; ergo non distinguitur. Probatio: si figura differret essentialiter a corpore, cum utrumque sit absolutum, ergo Deus posset facere corpus sine figura, et ita nonterminatum. [] Item, tunc posset quantitas intelligi sine figuratione, quae est terminus, quod est contra Philosophum, III Physicorum: non potest intelligi corpus nisi terminatum superficie, cap. "De infinito" ibi: "Rationabiliter" etc., prima ratione. [] Similiter III huius, quaestione 16, argumento 224: "Sine his", scilicet superficie et linea, "impossibile est esse corpus", quia his definitur, non e conuerso. [] De relatione: aduenit sine reali mutatione; ergo non est res uera distincta. Antecedens probatur per Aristotelem, V Physicorum. [] Sed hoc non ualet, quia ibi similiter negat motum esse in substantia et in "ad aliquid". Manifestum est quod hoc non est nisi de motu distincto contra mutationem, quia in substantia est mutatio ut in termino. [] Dicitur tamen ad illam rationem, quod illud cui aduenit non mutatur in se, sed in habitudine ad aliud, id est, in aliter se habendo ad aliud. [] Contra: omnis forma naturaliter prius inest subiecto suo quam subiectum sit tale secundum illam formam. Ergo prius naturaliter inest relatio subiecto in se quam subiectum secundum illam se habeat in habitudine ad aliud. Ergo in illo priori aliter se habebit in se, et sic mutatur in se. [] De actione et passione: quod non differunt, quoniam sunt motus et unus motus, et hoc essentialiter. Probatio: V Physicorum, probat Aristoteles quod ad actionem et passionem non est motus, quia nullius motus est motus; actio est motus; ergo etc. Minor, scilicet "actio est motus", si intelligatur genitiue, non ualebit argumentum; ergo oportet accipere pro minore quod actio est motus nominatiue. Probo quod argumentum non concluderet si minor acciperetur genitiue: quia non sequitur "nullius substantiae est motus; albedo est substantiae genitiue; ergo albedinis non est motus". Cum ergo non ualet hic, nec alibi. [] Dicitur quod sunt unius motus, ut subiecti. Et respondetur ad [] argumentum quod non est "a toto in quantitate" tanquam a superiori ad inferius. Sed a maiori ualet: si motus non est motus, multo fortius nec actio nec passio, quia motus magis terminatur ad motum quam ad actionem uel passionem. Quia motus, quod est eorum subiectum, est magis determinatus et absolutus quam actio uel passio quae in eo sunt. Tunc a maiori procedit dictum Philosophi. [] Contra: si non sunt essentialiter motus, sunt aliquid essentialiter. Sed nihil uidetur esse in actione nisi motus cum respectu ab agente, nec in passione nisi motus cum respectu in passo. Ergo sunt essentialiter respectus, ex quo non sunt motus per te. [] Item, non respondetur ad argumentum. Quaero: de qua determinatione intelligis? Si perfectionis, cum ad substantiam non posset esse motus, ergo nec ad accidens in eo potest esse motus. Si de determinatione permanentiae, tunc nihil ad propositum, quia motus est successiuus secundum essentiam; et non actio, quia potest esse in instanti, et nullus motus potest esse in instanti. [] De "ubi" et "quando": quando non differt essentialiter a tempore, quia omne quod essentialiter est continuum et successiuum [] est tempus uel motus, sed quando est huiusmodi, ergo etc. Probatio minoris: omnis mensura propria successiui est successiua; quando est mensura propria successiui in quantum tale; ergo etc. Probatio assumpti: quando uenit? heri; quando ueniet? cras. Porretanus, auctor Sex Principiorum, uult quod per se differentiae quando sunt praeteritum et praesens et futurum. Loquitur ibi de praesenti diuisibili. Patet ex definitione sua ibi: cuius pars praeteriit, parsque futura est, ergo etc. [] De "ubi": denominatiuum non significat aliud quam absolutum. In Praedicamentis: "album solam qualitatem", etc.; tunc nec ubi a loco, nec quando a tempore. [] De omnibus in communi sic: praedicamenta secundum quod praedicamenta non sunt res; ergo nec distinguuntur realiter. Probatio antecedentis: sunt uniuersalia; sed uniuersalia non sic sunt sed sic dicuntur; sed omnis res est singularis. [] Oppositum: [] Philosophus, V cap. "De ente", diuidit ens secundum se in decem; ergo decem genera sunt decem diuersa entia secundum se. Sed si tantum differrent secundum modum praedicandi, essent solum decem diuersa ratione. [] Item Boethius, In Praedicamentis: de decem uocibus decem genera rerum significantibus. [I. Ad quintam quaestionem [] A. Opinio Auicennae] [] Posset dici quod non oportet ponere decem, sicut dicit Auicenna, III Physicorum cap. 2 et 339: "Nos non cogimur obseruare illam diuisionem famosam qua dicitur quod decem sunt genera, quorum uniuscuiusque est certissima generalitas, et quod nihil est extra ipsa". Quia aliquid inuenitur quod sub nullo genere potest collocari, sicut motus. Quia si comparatio motus ad subiectum sit praedicamentum, scilicet "esse motus in subiecto", puta genus passionis, multo fortius et motus erit praedicamentum. Vel si non, ponemus comparationem qualitatis ad subiectum praedicamentum et non qualitatem. Vel si tu uelis ponere qualitatem genus, habes ponere motum genus. Et si ultra ponas comparationem motus ad subiectum, ergo pones comparationem qualitatis ad subiectum genus et sic de aliis accidentibus, et ita "augebuntur praedicamenta multa augmentatione". Haec Auicenna, III Metaphysicae cap. 341. Et est contra eos qui ponunt motum, per comparationem ad patientem, praedicamentum. [] Ad omnia in contrarium: soluitur faciliter, quia Philosophus non fecit praedicamenta, sed loquitur ibi secundum famosum modum loquendi. [] Similiter nec in V43 diuidit ens in tot praedicamenta, sed in tot res. [] Tamen Boethius, Super Praedicamenta, dicit quod "non potest esse undecimum praedicamentum quod aliis decem adici potest". [] Similiter Boethius in commento Super Praedicamenta in principio dicit quod ille liber Praedicamentorum est simpliciter Aristotelis. [B. Opinio sustinens sufficientiam [] diuisionis in quantum includit proprietates] [] Aliter dicitur quod diuisio est sufficiens, non quod diuisio tantum fiat in ista genera, et in illa quae directe sunt in genere, sed secundum quod conueniunt aliis quae sunt indirecte in genere, sicut aliqui ponunt proprietates substantiales reducibiles ad idem genus, et non solum principia per se substantiae. [] Contra: quod negent diuisionem Boethii, Super Praedicamenta: "Prima omnium diuisio est in substantiam et accidens"; haec prima, ergo immediatissima. Sed qui ponunt medium, non sustinent diuisionem Boethii, ergo non est prima. [] Item, "eorum quae sunt, quaedam sunt in subiecto, et quaedam [] non". Auicenna, II Metaphysicae cap. 150, dicit quod diuisio sit sufficiens: sicut album et nonalbum sunt contradictoria sic album et nonalbum circa lignum, posito quod lignum sit. Sed quidquid est ens, et non est in subiecto, est substantia uel principium per se, et nihil est ens in alio quod non sit accidens. [] Dicitur quod idem argumentum potest fieri de principiis, quia principia nec sunt substantia nec accidens, sed reducuntur ad substantiam. [] Similiter secundum argumentum non concludit, quia tunc alterum "esse non in subiecto" et "esse in subiecto" dicitur directe de materia uel forma, quod negas. [] Tunc dicitur quod diuisio illa est sufficiens entis in substantiam et accidens prout ens dicitur de ente completo, uel ex parte diuidentium quod diuiditur in omnia reducibilia ad genus. [] Quod non similiter concludant rationes de principiis et proprietatibus, sic patet: quia principium naturaliter prius principiato; sed principium substantiae non potest esse nonsubstantia, ergo illud principium non potest esse alterius generis. Sed proprietas substantiae quaecumque est posterior substantia et extra conceptum et intellectum illius; ergo non similiter concludunt rationes de principiis et proprietatibus illis. [] Similiter ad aliud: omne quod est, aut est ens in alio aut ens [] non in alio, aut est ens in se aut principium entis in se; non sic de proprietate. [] Item, quod non sit eiusdem generis, quia in Praedicamentis: "esse in subiecto dico quod, cum sit in alio, non est in eo sicut pars in toto, et impossibile est esse sine eo in quo est"; sed secundum quod "esse in subiecto" est propria ratio accidentis conuertibilis cum eo, sic competit directe proprietati. [] Item, ista proprietas non est in genere eodem nisi propter immediationem ad illud cuius est. Sed propter hoc non debet poni eiusdem generis, quia aliqua passio immediate inest subiecto, et tamen est in genere accidentis, quia aliqua demonstratio est potissima uel nulla esset demonstratio, quia demonstratio omnis tenet in uirtute alicuius primae. "Prima" et "potissima" idem; ergo principia sua erunt immediatissima; ergo passio conclusa immediate inest subiecto. Vel da oppositum: et maior uel minor propositio non est immediatissima. [] Item, quaero: qualiter praedicatur de subiecto? Vel per accidens, et tunc magis est in genere accidentis quam passio, quia passio per se praedicatur. Si per se primo modo, tunc est de essentia rei; quod est contradictio. Si secundo modo, tunc subiectum cadit in definitione praedicati sicut additum; sed omne tale uere est accidens. [] Item, diuisio substantiae, non ut praedicatur de speciebus solum [] sed ut de omnibus, uidetur esse haec in II De anima, et VII huius, quod "substantia aut est forma aut est materia aut compositum"; ergo etc. [II. Ad sextam quaestionem: [] A. Expositio opinionis Thomae] [] Ad secundam quaestionem respondetur quod praedicamenta non distinguuntur essentialiter, sed penes diuersos modos praedicandi. [] Quod non essentialiter, probatio: [] De quantitate: continuitas substantiae est unitas substantiae. Si tunc ista unitas distinguatur a substantia, tunc substantia est unum per aliud a se, quod est contra Philosophum, IV huius, et Commentatorem. [] De relatione: si esset distinctum a fundamento, tunc nulla forma absoluta esset principium immediatum alicuius actionis, quia omnis talis forma habet respectum superadditum, si sit principium agendi; ergo respectus est formale eius in quantum elicit operationem. [] Secundum declaratur V huius: "Quoties dicitur ens, toties esse significat". Cum ergo praedicamentum significat alia, similiter et esse. [B. Contra opinionem Thomae] [] Contra hoc secundum: primi modi praedicandi simpliciter non sunt nisi duo simpliciter: "in quid", et "in quale". [] Item, non sunt nisi quattuor praedicata, nec nisi quinque uniuersalia; ergo penes modum praedicandi non possunt praedicamenta distingui si sint decem. [] Item, si "esse", quod significat praedicationem alicuius de aliquo, significat toties quot sunt praedicata, tunc in omni propositione nugatio, quia compositio tenet se a parte praedicati, et ita idem bis. [] Item, "esse" "significat compositionem quandam quam" etc. Ista compositio causatur ab intellectu; ergo "esse" significat aliquid secundae intentionis; sed tale non diuersificatur propter distinctionem rerum primae intentionis, nec e conuerso. Probatio assumpti: quia "genus" secundum eandem rationem dicitur de substantia et qualitate etc. Similiter "animal" secundum se non uariatur propter intentionem generis uel speciei, quae sibi attribuitur ab intellectu. [] Item si sic, tunc haec propositio "homo est animal" de se significaret quod homo est animal primo modo, et tunc hic esset nugatio: "homo per se est animal". Quia illud quod exprimit "per se", illud exprimit compositio secundum te. [] Concedo haec argumenta quod "esse", quod est nota compositionis, non diuersificatur sicut res. Tunc sequitur quod "esse" non posset praedicari secundum adiacens, dicendo "homo est". Dicendum quod "esse" est aequiuocum ad rem primae intentionis et secundae. Quia quando "esse" significat rem primae intentionis, tunc potest praedicari dicendo "homo est", id est, homo est exsistens; esse autem ut uniens non praedicatur. [] Ad litteram Philosophi dicendum quod illud "esse" non est "esse" quod est compositio, sed "esse" denominatiue dictum ab ente, et illud "esse" significat idem unicuique categoriae entium, sicut ens quod diuiditur in illa, sicut uox in significationes. [] Quando arguitur contra eos de intentione uniuersalitatis, dicunt quod non quilibet modus intentionalis praedicandi distinguit praedicamenta, sed illi modi praedicandi qui sunt modi ipsarum rerum praedicatarum; quia alium modum praedicandi habet quantitas et qualitas. [] Contra: alius modus praedicandi est abstracti et concreti, secundum istum modum, secundum te. Probatio: illi modi primi exclusi, scilicet modi intentionales praedicandi, non causant falsitatem [] in propositione; sed isti modi abstracti et concreti faciunt falsitatem in propositione, scilicet "album est albedo"; ergo in omni genere erunt duo generalissima. [] Item, iste diuersus modus praedicandi in diuersis generalissimis est in ipsis per comparationem ad substantiam, quia comparando ea ad proprias species est praedicatio "in quid". Illa ergo quae diuersimode praedicantur de prima substantia erunt praedicamenta, et talia sunt accidentia in concreto, et sic "quale" est praedicamentum et non "qualitas". [] Contra: Auicenna, III Physicorum cap. 271: ubi habet pro inconuenienti quod "esse motus in subiecto" sit praedicamentum et non "motus". Cuius probatio est: quia sic habet aliquid rationem generis in quantum praedicatur in quid; ergo quod uerius praedicatur in quid, est uerius genus; talia sunt abstracta. [] Item, si diuersi modi praedicandi distinguerent genera, aut hoc sufficit, aut cum hoc requiritur diuersitas eorum quae praedicantur. Si secundum detur, primum non erit prius naturaliter distinguens, quia ipsum quod praedicatur est prius quam modus praedicandi; ergo aliquid distinguit prius quam modi praedicandi. Si non, tunc praedicamenta non sunt diuersa entia secundum se. [] Similiter sequitur quod illa negatiua non erit prima in qua negatur praedicamentum unum ab alio, quod est contra Philosophum, I Posteriorum cap. illo "Figurarum autem". Probatio: quia ueritas negatiuae est ex diuersitate extremorum, sicut ueritas affirmatiuae ex identitate "homo est homo". Ubi ergo maior diuersitas, uerior negatio; sed illa uerior qua distinguitur re quam in [] modo praedicandi solum; haec talis "homo non est asinus", ergo immediatior quam ista "substantia non est quantitas". [III. Nota de sufficientia praedicamentorum] [] |{ Nota: uariae sunt uiae diuisiuae ostendendi sufficientiam praedicamentorum, quae uidentur dupliciter peccare: [] Primo, quia ostendunt oppositum propositi, scilicet quod diuisio entis in haec decem non sit prima. Si enim prius fiat in ens per se et in ens non per se, et ultra unum membrum subdiuidatur uel ambo: aut quaelibet diuisio erit tantum nominis aequiuoci in aequiuocata, quod nihil est probarea quia nomina sunt ad placitum; aut aliquo istorum decem erit conceptus communior immediatior enti, et ita ens non immediate diuiditur in decem. Exemplum patet: ponendo quod per diuisiones multas subordinatas in genere substantiae tandem deueniretur ad decem species specialissimas, illae non primo diuiderent substantiam. [] Secundo, quia omnes illae uiae diuisiuae non probant. Oporteret enim probare quod diuisum sic diuiditur, et praecise sic, et hoc ad propositum, scilicet quod diuidentia constituant generalissima. [] a SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: diuidere in duo, sed in decem sub duobus nominibus si sub decem. [] Ideo tenendo diuisionem esse sufficientem, esset dicendum quod ipsa est prima. Nec aliqua bimembris seu trimembris prior ea; nec probari potest. Quia nec quod diuidentia sub diuiso contineantur, cum sit immediatio ibi. Nec quod sint diuersa, quia sunt primo diuersa, et negatiua prima negando unum ab alio. Nec quod sola sint sub diuiso, quia omnis immediatio diuidentium probatur per contradictionem, cuius est primo "non habere medium", quae uia hic non ualet, ex quo primo est in decem. [] Contra: omnis diuisio habet fieri per duo, quia per posita: "unum uni est oppositum". [] Item, ens sic diuidi non est primum principium; ergo probari potest. [] Ad primum: uerum est de diuisione intra genus, ubi etiam sunt opposita. Et diuisio subiecti in accidentia, licet non sit intra genus diuisi, est tamen intra genus. Aliter in diuisione speciei in indiuidua falsum est illud: "hoc assimilatur tali diuisioni". Est ergo uerum in diuisione formali, hoc est, ubi differentiae diuidentes formaliter determinant ipsum diuisum extra eius intellectum exsistentes. [] Ad secundum: sicut propositio enuntians immediatum superius de inferiori est immediata, sic e conuerso disiunctiua. Tamen quod sola haec sint, ostenditur: quia "non alia", remouendo [] "quaecumque data", ostendendo quod contineantur sub aliquo istorum decem. Sed non probatur ex hoc quod "nulla alia", sed est fallacia consequentis. }| [IV. Responsio propria ad utramque quaestionem] [] Concedo ergo diuisionem esse sufficientem, et quod distinguuntur realiter. [De quantitate] Et potest probari in speciali de quantitate. [] Primo quod quantitas a substantia corporea distinguitur: "Accidens est quod adest et abest", secundum Porphyrium. Sed quantitas recedit et aduenit substantiae, substantia corporea non mutata; ergo etc. Probatio: manente eadem substantia, potest quantitas rarefieri et condensari. [] Dicendum quod sicut quantitas mutatur, ita substantia, quia sicut aduenit quantitas quantitati, sic substantiae substantia, et tanta mutatio est tunc in substantia quanta in quantitate. [] Item, aliter dicitur quod rarefactio et condensatio non sunt motus in quantitate, sed in qualitate. [] Item, sola quantitas est diuisibilis in partes eiusdem rationis, sicut patet V huius. Et in I Physicorum, contra Melissum, dicit Philosophus quod finitas et infinitas accidunt substantiae, et per se conueniunt quantitati; ergo quantitas non est idem essentialiter cum substantia. [] Et confirmatur: III Physicorum, dicit Philosophus contra [] eos qui posuerunt infinitum esse substantiam, et tamen quod sit diuisibile dicit quod "si est diuisibile, tunc est magnitudo uel multitudo" in partes eiusdem rationis, ergo etc. [] Item, si substantia haberet propriam extensionem per essentiam, tunc extensio caloris non differret a calore; sed simul est pars ignis et caloris; ergo duae extensiones simul, contra Philosophum. [] Dicitur forte quod extensio caloris non est idem cum calore, sicut extensio ignis cum igne, quia calor in igne non habet extensionem formaliter, sed extenditur per accidens ad extensionem substantiae. [] Item, V Physicorum: motus per se est ad quantitatem; terminus per se motus est uera natura et absoluta, et non substantia corporea, quia "ad substantiam non est motus", in eodem V86; ergo etc. [De caeteris praedicamentis] De qualitate est planum quod est aliud a substantia, quia suscipit magis et minus, et habet contrarium, et ad ipsam est motus quae omnia repugnant substantiae. [] De relatione: quod sit aliud a fundamento, quia super idem fundamentum numero fundantur diuersae relationes oppositae; ergo neutra est idem essentialiter tertio. Assumptum patet per albedinem, siue similis albo et dissimilis nigro. [] Item, aliqua relatio in omnibus creaturis est quae immediate fundatur in essentia ipsius creaturae, ex hoc ipso quod creatura est; sed prius natura producitur essentia creaturae quam aliquod accidens eius. Et tunc omnia essentialiter et formaliter ad aliud dicuntur, contra Philosophum, IV huius. Et si hoc concedas, tunc "omnia apparentia uera". Quia, ex hoc quod ponuntur omnia apparentia uera, concludit Philosophus hoc inconueniens, tanquam consequens ad illud, quod omnia essentialiter essent ad aliquid. Si ergo tu concedas consequens esse uerum, habes concedere antecedens uerum esse, quia consequens est impossibilius quam antecedens; quia ex antecedente deducit eos Philosophus ad magis impossibile. [] De actione et passione: quod differunt a relatione, patet. Impossibile est relationem esse fundamentum relationis; sed relationes aliquae secundi modi fundantur super actionem et passionem; ergo etc. Maior patet: quia relatio refertur non per accidens, sed per se. Minor patet, quia relatio calefacientis ad calefactiuum fundatur super agere et pati, secundum Philosophum, V. [] Item, de "ubi": ad illud est per se motus; sed non ad relationem nec ad locum; ergo "ubi" non est relatio, nec locus. Primum patet per Philosophum, V Physicorum. Quod nec ad locum, probatio: quia si [] motus localis esset ad locum per se, tunc ad eundem terminum numero essent plures mutationes; quia ad eundem locum numero potest aliquis mouere se duobus motibus numero, quia locus semper manet idem, licet idem mouetur ad ipsum semel et iterum. Hoc est impossibile, sicut infra probabitur. [] Item, tunc uia et terminus non sunt in eodem, quia locus non est in mobili; motus autem est in mobili. [] De "quando": quod differt a relatione et tempore, quia tempus est mensura; "quando" est quod derelinquitur ex comparatione mensurae ad mensuratum; ergo "quando" est posterius relatione, quia est effectus temporis; ergo aliud a tempore essentialiter. [] Item, quod actio et passio non sunt relationes: quia si sic, tunc cum quidquid includitur in ratione generis includatur in ratione speciei sequitur quod omnis species actionis includeret relationem. Quod falsum est, quia actio manens in agente non includit relationem ad aliquam passionem, quia nullam causat, quia est ultimus finis potentiae, IX huius. Quia actio manens in agente est uere actio, quia actiuum huius actionis est uere actiuum. Probatio: quia est uere in actu secundum formam elicitiuam illius actionis. [] Quod "ubi" differt a relatione et a loco: quia ad locum non est motus per se; ad "ubi" est motus per se; igitur etc. [] Quod ad locum non est motus per se, quia "omnis motus est a contrario in contrarium", uel in medium, V Physicorum. Sed omnium contrariorum est idem susceptibile, V huius, et medii cum extremis, X huius, cap. 998. Locus autem "a quo" et "in quem" non habent idem susceptiuum; ergo non sunt contraria; ergo non est motus ab isto ad illum. [] Ex hoc confirmatur prima probatio, quia si mobile, postquam acquirit primo terminum a, possit iterum moueri ad eundem terminum a, oportet ipsum primo recedere ab a. Igitur a, ex quo fuit in ipso, sicut probatum est, modo desinit esse; uel accidens migrabit de subiecto in subiectum. Ergo si iterum mouebitur ad eundem terminum numero a, idem numero multoties generabitur et corrumpetur, contra Philosophum, V Physicorum, quia habet hoc pro inconuenienti. [] De positione: quod distinguitur a relatione. Si positio esset ordo partium in loco, illud esset positum cuius est iste ordo; sed ordo est partium et non totius, ergo partes essent positae; ergo partes hominis sederent et non homo. Probatio assumpti: illud est ordinatum ordine cuius est ordo; sed ordo est partium. [] Quod non sit "ubi", probatio: ex quo locatum est substantia quaedam, est prius omni accidente suo. Ergo posset homo intelligi perfectus quantus et qualis et non intelligi sub "ubitate" derelicta a [] loco. Et posset habere ordinem partium pertinentem ad genus istud. Ergo "ubi" non est de essentia sua. [] De habitu: quod non sit relatio. Quia illud est species habitus quo formaliter habituatus dicitur habituatus; sed in isto fundatur respectus ad illud quod habetur. Forma ergo de genere habitus est fundamentum relationis. Quod ipsa habitudo media non sit genus hic: quia tunc habitus esset duo generalissima, sicut actio et passio. [V. Ad argumenta principalia quintae quaestionis] [] Ad argumentum in oppositum primae quaestionis dicendum sicut prius dictum est. [] Ad illud in contrarium: quod, VII huius cap. 10105, dicit Philosophus: "In dictis uero secundum accidens uidetur diuersum esse, ut homo albus alterum et homini albo esse". Tunc uidetur quod "dicta secundum accidens" uocat hominem album et hominem musicum. Et uerum est quod "homo albus" significat plura, sed "album" tantum unum, et similiter "musicum". [] Ad secundum argumentum: quod uerum est si dicatur simpliciter. Tamen aliquid potest dici per superabundantiam in suo genere, et sic generalissima. Aliter: quod "generalissimum" exponitur dupliciter. Vel positiue, quod scilicet est maxime tale per excessum respectu omnium, et tale est solum unum, scilicet Deus. Alio modo negatiue, per hoc quod non exceditur ab aliquo tali, sicut illud dicitur albissimum quod non exceditur ab aliquo albo; sic genera [] lissima dicuntur prima genera, quia non habent superuenientia genera. [] Ad aliud: quod sequitur, sustinendo quod unum membrum sit aequiuocum. Dicitur quod consequentia non ualet, quia "ens per se" et "ens non per se" non sunt opposita, sed "non ens per se". Et est uerum quod accipitur, scilicet quod "quot modis dicitur unum, tot et reliquum". [] Ad aliud: quod uerum est "non esset uerior diuisio", nec plus conueniunt accidentia inter se quam cum substantia, quia aequiuocum est utrobique in quo conueniunt. [] Aliter: concedo quod diuisio sit conuenientior, et quod nouem genera magis conueniant inter se. Tamen hoc non in dicto aliquo de se "in quid" sed "in quale". Quia multa dicuntur de nouem generibus denominatiue quae non dicuntur de eis et substantia uniuoce, et tamen dicuntur de illis uniuoce denominatiue solum. Sed nihil uniuoce dicitur de eis, scilicet nouem accidentibus, "in quid". Unde si diuisio sit per uniuoca, hoc est solum de dictis de eis denominatiue. [] |{ Contra: passio uniuoca requirit subiectum uniuocum. Responsio: passio entis, circumlocuta per duo contra se disiuncta, est primo entis in quantum ens, si ens sit uniuocum, et illa passio communis in quolibet inferiori est huius entis, sicut in passione proprie significata, quae est generis, aliquod inferius eius est passio generis ut in specie. Sicut sensibilitas est passio animalis, ita sensibilitas [] talis est passio animalis ut animal est in homine. Contra: quando passio contrahitur, habet inferius pro per se subiecto. }| [] Ad aliud de quantitate concedo quod punctus non est unitas. [] Ad illud in contrarium quod fuit sic: si "punctus non est unitas", et est aliquid eius, aut est materiale unitatis aut formale. Et tunc quidquid detur, sequitur quod continuum erit materiale numeri, aut formale. Dico tunc, cum dicitur "in omni genere est unum primum", non est uerum de generalissimo praedicabili, sicut patet de genere quantitatis, ubi sunt duo minima aeque prima. Intelligitur ergo illud de genere physico. Omnes enim formae transmutabiles ad inuicem habent unum primum perfectione, quod est mensura omnium aliarum formarum, sicut in genere coloris albedo, in genere saporis dulcedo, et sic de aliis quae possunt ad inuicem transmutari. Tunc de istis intelligitur assumptum de huiusmodi generibus; non tamen oportet illud esse uerum de genere generalissimo praedicabili. [] Ad aliud: quod uerum est, una est diuisio prima formalis secundum quam constituuntur species formaliter. Tamen possunt esse differentiae materiales, quae non constituunt, et aeque primae; et una non reducitur ad aliam diuisionem. [] De qualitate: quod non sunt ibi quattuor species primae, sed duae illarum continentur proximo sub primis. [] De primo de relatione dicitur, negando minorem, quod generalissimum non est relatiuum, sed relatio secundum quam refertur aliud. [] Contra: quod dictum sit falsum: [] Tunc sequitur quod determinatio Philosophi in Praedicamentis et V huius non sit ad propositum, quia "ad aliquid sunt, quorum ipsum esse est ad aliud se habere". Si ergo generalissimum non habet hanc rationem, nec aliquid de genere primo per se. Tunc definitio, secundum te, non ualet, quia de relationibus non potest intelligi. Quia relationes non dicuntur ad conuertentiam, nec simul sunt, sed relatiua. Similiter, V huius: distinctio relationis pertinet ad relatiua. [] Item, impossibile est aliquid formaliter comparari per formam absolutam; sed si formae in genere relationis non sunt comparatae, nihil comparatur per eas, et tunc sunt absolutae formae, quia oppositum non est causa oppositi. [] Item, sicut omne relatiuum dicitur ad relatiuum simul cum eo, ita relatio est ratio referendi patrem ad filium, qui est simul cum patre. Si ergo generalissimum sit forma referendi aliquid, habet aliquod extremum simul natura cum eo, cuius erit alia relatio ratio referendi illud ad aliud generalissimum, et erunt duae relationes aeque primae, et sic duo generalissima relationis. [] Quoad prima duo: dico quod relatiuum non est generalissimum. [] Ad illud quod probat falsitatem responsionis: quod non sequitur, quia "relatio debilissimum habet esse de se", ergo notius est relatio in relatiuo quam secundum quod est in se considerata. Sed [] conuenientior est determinatio de aliquo per notius, si eius cognitio ex hoc haberi possit. Sed probo quod sic. Quia si relatiui esse est se habere ad aliud, ergo esse formae est secundum quam illud se habet ad aliud; talis est relatio. Et si "omnia relatiua dicuntur ad conuertentiam", tunc relationes sunt formae, secundum quas dicuntur ad conuertentiam formaliter. Et ita cognitio relationis melius habetur per relatiuum quam si secundum se consideretur. [] Ad secundum: quod absolutum et comparatum sunt opposita circa susceptibilia; sed absolutio et comparatio non sunt huiusmodi. Quia sanitas nec est sanum nec aegrum, quia sanitas neutrius est susceptiua. Sic relatio nec est absoluta nec relata, sed est ratio referendi aliud. [] Sed ad illud de relationibus aeque primo, dicitur quod relatio generalissimum non est ratio referendi in se, sed in suis speciebus solum. [] Contra: ratio qualitatis, secundum quod generalissimum, est quod "secundum ipsam dicitur aliquid quale"; ergo similiter hic. [] Item, quod inest aliquibus multis uniuoce, inest eis per aliquod commune cui illud primo inest, II huius; sed omnibus relationibus inferioribus inest ratio referendi; ergo per genus. [] Item, IV Topicorum: "si species sit ad aliquid, et genus"; ergo si species sit ratio referendi, et genus. [] Concedo haec argumenta; et quod secundum generalissimum est aliquid ad aliud. Tamen dicitur ad primum istorum quod secundum qualitatem dicitur aliquid "quale", quae potest qualificare subiectum. Non sic generalissimum sed species; sic hic. [] Contra: potest intelligi aliquid informari qualitate in communi, et non qualitate in particulari. Similiter de relatione, quia commune est prius speciali. Et quod est prius, potest prius intelligi. Et tunc in illo priori intelligo relationem communem referre subiectum. Et tunc quaero: ad quid? Nonnisi ad aliud. Et sic erunt duo relatiua aeque prima, et etiam duae relationes aeque primae, et sic duo generalissima, ut prius, et habeo propositum. [] Conceduntur tamen ista argumenta. [] Tunc ad argumentum principale dico quod generalissimum "relatio" est principium referendi aliquid ad aliud ad quod non refertur alia forma genere. Ita quod relatio, quae est generalissimum, est ratio referendi duorum, sicut simile refertur ad simile in communi in eadem specie una relatione specie, uel erit dare duas primas species in eadem specie. Una ergo similitudo specie est ratio referendi duorum extremorum. [] Contra istud: omnia quae referuntur secundum eandem formam in eis, et non secundum diuersitatem, referuntur secundum [] relationem aequiparantiae; ergo relatiuum dictum a generalissimo, est relatiuum aequiparantiaeb. [] Dicendum quod "relatiuum aequiparantiae" est aequiuocum. Proprie enim loquendo, relatiuum aequiparantiae habet pro fundamento proximo unitatem speciei alicuius formae in genere qualitatis uel quantitatis. Alio modo dicitur, ubi est aliqua unitas, siue sit in fundamento siue in relatione referente et hoc improprie, siue sit unitas. In proposito est aliqua unitas formae quae refertur unitas dico genere , tunc inconueniens est de aequiparantia primo modo. [] Contra: tunc secundo modo sunt omnia relatiua aequiparantiae. Et concedo. [] Item, si relatiuum secundum relationem, quae est genus, sit unum et idem genere, tunc esset relatiuum secundum rationem; et relatio, quae est genus, esset relatio rationis. [] Dicendum quod maior unitas requiritur in relatione identitatis quam unitas generis, quia oportet quod fundamentum identitatis sit unum numero bis acceptum, et quod relatio identitatis sit una numero et duae secundum rationem. [] b SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Item, illa relatio, quae est in alio fundamento et ad alium terminum, est alia ab illa quae est e conuerso. Ergo si relatio sit ad alium terminum et est in alio fundamento, ergo duae relationes generalissimae aeque primae. Sic etiam arguitur de contrarietate et alia oppositione ad probandum quod non tantum sunt quattuor habitudines propositionum primae sed plures. [] Ad argumentum de actione: quod secundum actum solum refertur aliquid fundamentaliter, sicut secundum albedinem. [] Ad probationem dico quod prout "in quantum" dicit causam reducibilem ad per se primo modo, est propositio falsa, quia sic significatur quod calefactio est ipsa relatio quiditatiue. Sed uera est secundum quod reducitur ad secundum modum per se. [] Ad aliud: quod "ubi" et "quando" non sunt denominatiue dicta a loco, sed "ubi" est denominatiue dictum a circumscriptione passiua. Ita locatio in locante est causa effectiua illius. Et similiter intelligendum de "quando" et tempore. [] Aliter dico quod non dicitur denominatiue a loco formaliter, sed effectiue solum tanquam a causa; et tale denominatiuum potest esse alterius generis a causa, sicut "humanum opus". [] Ad aliud: quod de ratione positionis non est "ubi" licet positio non possit esse sine "ubi" , sicut de qualitate et quantitate, quia qualitas non potest esse sine quantitate, et tamen quantitas non est de essentia qualitatis. Dico tunc, quod positio est forma positi cui consequitur ordo, et ordo est extra essentiam suam. [] De habitu: quod habitus non est habitudo media, sed est forma per quam habituatus formaliter est habituatus, et in illa forma fundatur habitudo quaedam ad illud quo habituatur, scilicet ad tunicam. [VI. Ad argumenta principalia [] sextae quaestionis] [] Ad argumentum secundae quaestionis de quantitate dicendum quod est ibi fallacia aequiuocationis siue accidentis. Exemplum: aliquis est potens uidere quando habet habitum et ante, sed aequiuoce. Secundum quod est potens primo modo, habet formam secundum quam; quod secundo modo, non. Similiter, diuisibile uno modo dicitur quod habet formam secundum quam formaliter potest diuidi; secundo modo quod non habet in actu formam, sed est in potentia ad formam per quam immediate posset diuidi. Substantia corporea secundo modo de se est diuisibilis. [] Contra: quod sit diuisibilis primo modo. Si non sit ibi diuisibilitas formalis, non possent ibi partes quantitatis recipi. Quia si tota quantitas in tota substantia et partes in partibus, dicitur quod substantia nullas partes habet nisi per quantitatem extendentem in actu. Aliter: quod substantia habet partes proprias sub quantitate extra alias. [] Ad argumentum: quod substantia non est diuisibilis formaliter antequam sit sub quantitate (nisi in potentia) et sub quantitate actu. Et secundum quod est subiectum quantitatis non habet partes de se nisi in potentia, sicut nec subiectum qualitatis est quale de se nisi in potentia. Tunc ad argumentum: sicut quantitas tota recipitur in tota substantia in potentia diuisibili, ita partes in partibus substantiae, quae sunt in potentia. Tunc ad argumentum [] cum dicitur "omne diuisibile est quantum", uerum est de diuisibili extenso in actu. [] Ad primum de qualitate dicitur quod differentia substantiae non est qualitas, sed ponitur unus modus qualitatis, quia praedicatur in quale. [] Ad illud de figura: si qualitas sit essentia absoluta alia a quantitate etc., dicendum quod illud non sequitur quod corpus intelligitur infinitum si intelligitur sine figura, quia finis corporis est superficies essentialiter, figura finis accidentalis. Tolle ergo figuram, adhuc terminatur corpus proprio fine. [] Aliter Auicenna, II Metaphysicae, cap. 2150: "Finitum et infinitum accidunt quantitati". Tamen hoc non teneo, sed solutionem dictam. [] Aliter posset dici quod corpus illud, si esset sine figura, non foret infinitum positiue sed priuatiue solum, et hoc non includeret contradictionem. Sicut si Deus tolleret ultimum punctum a linea, esset linea priuatiue infinita, quia punctus non est immediatus puncto; nisi diceres quod hoc non posset nisi causaret nouum punctum. [] Contra: semper uidetur quod figura non posset esse sine corpore, nec e conuerso. [] Dicitur quod non omne absolutum potest fieri sine alio quod est extra essentiam suam, sicut Deus non potest facere creaturam sine [] omni respectu. Si ergo aliquod absolutum essentialiter dependet a relatione, Deus non potest facere illud absolutum sine respectu inhaerente ei; sic figura causatur ex ordine partium corporis. Tunc glossatur propositio quod "Deus potest facere absolutum sine omni alio absoluto a se": uerum est de per se absoluto quod non dependet essentialiter a relatione ad quod dependet reliquum. Sicut corpus non potest esse sine respectu siue respectus praecedit siue sequitur sicut figuram sequitur respectus. [] |{ Responsio tota consistit in hoc quod si duo absoluta conueniant in uno respectu sine quo neutrum potest esse, sicut corpus et figura quia corpus non potest esse sine ordine partium et ordinem partium statim sequitur figura, ita quod tam corpus quam figura conueniunt in uno respectu , sic tunc Deus non potest separare unum ab alio. Et si non conueniant, sic potest. }| [] Ad aliud de relatione, respondetur ut prius. [] Ad aliud contra hoc, sustinendo quod relatio sit aliud a fundamento: quod illud cui aduenit relatio, mutatur in se et ad aliud, non tamen mutatur ad formam absolutam. Et quod sic mutatur, scilicet ad formam absolutam, dicitur "mutari" a Philosopho. Quia "ad relationem non est motus", quia omnis motus est ad formam absolutam, et negat motum ad substantiam, non [] tamen mutationem. Similiter licet neget motum ad relationem, non tamen mutationem. [] Aliter dicitur quod realitas tota relationis habitualiter producitur cum fundamento. Non tamen actualiter dicitur aliquid relatum nisi sit aliud extremum, et ratio huius est quia relatio est forma referens ad aliud. [] Contra: si essentia relationis sit ibi (cum esse rei de genere relationis sit "ad aliud se habere"), si non sit aliud extremum, non est res huius generis. [] De actione et passione: quod distinguuntur essentialiter a relatione et inter se et a motu. [] Quod inter se, probatio: potentiae essentialiter distinctae habent actus essentialiter distinctos, III Physicorum. Sed potentiae actiuae et passiuae sunt huiusmodi, V huius. Sed actus potentiae actiuae est actio, et potentiae passiuae passio, III Physicorum. [] Quod actio distinguatur essentialiter a motu, probatio: si non, ergo actus actiui in quantum actiuum esset "actus entis in potentia in quantum in potentia". Consequens impossibile. Probatio: motus est actus imperfecti in quantum imperfectum; si ergo motus esset actus actiui in quantum actiuum, tunc actiuum in quantum actiuum esset imperfectum, si antecedens esset uerum. [] Item, motus est actus mobilis, et actus actiui est actio; sed nullum agens, in quantum tale, est mobile licet hoc aliquando accidat, sicut agens naturale mouetur in agendo. [] |{ Quod actio non sit in agente, probatio: quia si sic, actionis erit actio in infinitum. Quia actio, quae est forma agentis in quantum agens, est uera res et natura de genere actionis, ergo est uere causatum ab aliqua causa. Sed omne causans prius est causato, saltem natura, IV huius: "etsi haec ad inuicem dicantur, nihil minus". Ergo in illo priori natura causans formaliter causat aliqua causatione. Non illa quae est actio causata, quia illa actio in illo priori non est, sed est causanda. Ergo illius actionis causatae erit actio, et illius alia per idem, et sic in infinitum. [] Dicitur hic quod actionis non est alia actio. Et ad argumentum dicitur quod actio illa est aliquo modo causata. Et cum dicitur quod "alia actione", negandum est; sed eadem. Quia eadem actio numero est prius et posterius natura se ipsa; in quantum enim est actio agentis, est prior se ipsa in quantum est actum seu causatum. [] Contra: accipio actionem in illo priori natura in quo est prior se [] ipsa causata. Sic accipiendo eam, est uerum quod ipsa actio est causata; ergo ab aliqua causa, quae causatione causat eam, ut prius; et sequitur inconueniens primum. [] Item, sequitur quod idem in eodem instanti temporis esset et non esset. Quia in illo priori, in quo agens est prius acto, non est actum. Quia da quod sic, tunc esset prius et non prius simpliciter. Si ergo ponas actionem et actum siue causatum idem, ponis idem simul esse et non esse. }| [] De passione patet idem, scilicet quod distinguatur ab actione essentialiter. Quia si dicas quod passio est motus, tunc distinguitur essentialiter ab actione, quia actio a motu. Si non, similiter sequitur quod distinguitur, ut patet supra. [] Tunc ad argumentum in contrarium de V Physicorum, dicendum quod argumentum non est per locum "a toto in quantitate", sed "a simili", sic: si motus non potest esse motus propter processum in infinitum, sic de actione, quod actionis non est actio propter processum in infinitum. Et eodem modo de passione. [] Si adhuc dicitur quod actio fundatur in motu, ualet eadem responsio. Quia si motus subiectum posset esse actionis, ergo actio potest esse actionis, quia eiusdem est motus, ut termini, et actio fundata in motu. Et si actio potest esse actionis, ergo motus potest esse motus, per locum "a simili". Ergo ex opposito, si motus non potest [] esse motus, actionis non potest esse actio; et ulterius si hoc, nec motus potest esse actio, quia ad idem est motus et actio fundata in motu. [] |{Sed ultra: quomodo sequitur "actionis non est actio, ergo actionis non est motus"? Responsio: per hanc propositionem "ad idem est motus et actio", siue per hanc "ad quidquid est motus, ad illud est actio", quia nihil fit per motum quod non fit per actionem. }| [] Ad illud de "quando": quod non est idem cum tempore. Ad probationem conceditur maior, sed minor est falsa. Ad probationem: cum dicitur " "quando" diuiditur in praeteritum" etc., et quod "est mensura successiui", dicendum quod tempus est causa "quando", et tempus est mensura extrinseca istorum inferiorum. Tunc "ex adiacentia temporis ad temporale relinquitur forma in temporali", et illa forma est successiua per accidens, quia tempus per se. [] Similiter, diuisio illa competit "quando" per accidens, quia est temporis per se, quia differentiae illae essentiales temporis causant consimiles differentias accidentales in "quando", et sunt illius per accidens solum. [] Ad aliud: quod potest esse successiuum per successionem sibi inhaerentem, non essentialiter; et propositio assumpta non est uniuersaliter uera. [] Ad alia argumenta: quod bene probant primum, quod passio non est "esse motus in subiecto", quia si esset, multo fortius motus esset praedicamentum, sicut probat ratio; sed essentialiter passio est actus passiui in quantum passiuum. [] Ad aliud de "esse in subiecto" etc., dicendum quod illa notificatio non est sufficiens. Cuius probatio est: quia illa tota competit formae substantiali in materia. [] Contra istud: "esse in subiecto" non sicut pars, scilicet eius in quo est, nec eius quod resultat ex materia et forma est "esse in subiecto" sicut accidens. Sed forma, licet sit in materia et non sit pars materiae, est tamen pars tertii, scilicet compositi. Non sic proprietas; ideo est uere accidens. [Contra argumenta Thomae] De opinione de modis praedicandi. [] Ad argumenta probantia quod praedicamenta non distinguuntur essentialiter. [] De quantitate, cum dicitur quod "continuitas substantiae est unitas substantiae", ponatur quod unitas rei sit continuitas; tamen ex quo, secundo, per illam formaliter essentia est una, erit ergo de genere quantitatis, secundum Auicennam. Quia "unum principium et metrum numeri" est fundamentum identitatis in substantia, secundum Philosophum, cap. "De relatione". Unde continuitas non est quo substantia est una essentialiter et per se primo modo, sed quo est quanta et una per se secundo modo. [] Ad aliud de relatione, nihil ualet. Quia relatio fundata super actionem non est principium quo agens agit elicitiue, sed est posterior actione elicita, quia relatio in uisibili non mouet uisum. [] Ad principale quod "genera, secundum quod genera, non sunt res, ergo non distinguuntur realiter in quantum huiusmodi", dicendum quod si reduplicatio sit de intentionibus, uerum est. Sed sic non loquimur, sed de his quae subsunt intentionibus, et illa sunt res. Probatio: quia de essentia primae intentionis non est res secundae. Quod patet: res primae intentionis habent completam quiditatem sine ratione; res secundae non. Si sic, tunc idem haberet esse sine intellectu et cum. Unde haec quantitas esset uere quantitas, sine omni intellectu. [QUAESTIO 7 [] UTRUM POSSIBILE SIT ALIQUA ACCIDENTIA, [] DIFFERENTIA TANTUM NUMERO, ESSE IN EODEM SUBIECTO] [] Utrum possibile sit aliqua accidentia, differentia tantum numero, esse in eodem subiecto. [] Quod sic, uidetur: [] In eadem parte medii et in eodem oculo sunt multae species eiusdem speciei, ergo etc. Probatio assumpti: ponantur multa alba in medio. Oculus exsistens in quocumque puncto medii potest uidere ea; ergo habet species eorum et distincte uidet ea; ergo habet distinctas species. Similiter, in uirtute imaginatiua sunt duae species eiusdem speciei. [] Dicitur ad hoc quod argumentum probat uerum de accidentibus intentionalibus non de realibus, quia non denominant. [] Contra: quod responsio supponat falsum. Species in organo habet actionem realem, quia "excellens sensibile corrumpit sensum", II De anima. Non nisi per speciem, ergo species est quo est actio realis. Ergo uidetur quod species sit accidens reale. [] Item, species in medio est uere uisibilis; ergo res. Probatio assumpti: si radius solis transeat per uitrum rubeum, potest species [] ruboris uitri uideri in pariete ubi terminatur radius ille. Quod autem iste rubor in pariete sit species patet, quia si ponatur ibi oculus, per illud uidebit ruborem in uitro. [] Quod etiam responsio non euadat difficultatem, probatio: iste pater potest habere multos filios; ergo in eo sunt multae relationes reales. Probatio consequentiae: pater dicitur quia genuit, hic in V4; ergo si multis actibus genuit, multis relationibus pater est. [] Item, duo lumina distincta sunt in eadem parte medii, quae sunt formae reales. Probatio: ponantur duae candelae, una hic et alia ibi; et ponatur corpus medium, fiunt duae umbrae. Si ergo amouetur corpus, lumen utriusque candelae incedet incessu directo usque ad locum ubi corpus densum fuit, et ita duo lumina in eadem parte. Umbra enim est priuatio luminis primi ubi natum est esse, sicut tenebra priuatio luminis simpliciter. Ergo amoto obstaculo utriusque candelae, lumen primum erit ubi praefuit umbra. Hoc etiam de luminibus dicit Dionysius 2 De diuinis nominibus, exemplificans per hoc de circumincessione personarum. [] Item, agentia duo calida possunt calefacere unum calefactibile; si duo, ergo duae actiones. Cuius probatio est: alias esset principium [] actiuum unum in duobus agentibus differentibus numero, quod non uidetur uerum. Ex quo ergo sunt duo principia actiua, erunt duae actiones, quia actio est actus actiui in quantum actiuum, III Physicorum. Erunt ergo actus duo, ergo duo termini inducti, scilicet duo calores in eodem numero. [] Dicitur quod duo calores faciunt unum calorem compositum. Contra hoc: pono duo agentia et aequaliter approximata aeque calida, et passum idem numero aeque dispositum ad recipiendum utriusque caloris actionem; calores ergo inducti erunt aeque in actu et aeque perfecti omnino. Sed "ex duobus aeque in actu non potest fieri unum", quia ex quibus fit unum, alterum est in potentia respectu alterius; aut si utrumque in actu, et fieret unum ex eis, superueniet alia forma tertia, quae sit perfectio utriusque et actualior illis duobus exsistentibus aeque in actu; quod non est dare in proposito, quia nihil produceret illud. [] Item, omnis motus terminatur ad aliquem actum; si ergo sint duae actiones, quia duo motus, et duo erunt termini in actu. "Ex duobus in actu non fit unum". [] Contra: [] Philosophus hic: "quaecumque in eadem substantia entia differentiam habent, sunt diuersa specie". [] Item, V Physicorum: quod motus est unus numero qui est ad eundem terminum specie, si mobile sit unum numero et tempus idem mensurans motum. Sed si possibile esset terminum eundem specie multiplicari in eodem, possent duo motus esse ad eundem terminum specie, et sic duo motus essent unus motus. Quia Philosophus dicit quod unus motus est numero, qui est ad eundem terminum specie, si mobile sit unum numero, et similiter si tempus sit idem. [] Item, II De anima: oportet receptiuum denudari ab eo quod recipit; ergo exsistens in actu per unam formam specie non potest recipere aliam eiusdem speciei. [] |{ Contra illud quod superius dictum est, quod rubor radii in pariete, transeuntis per uitrum rubeum, est species, arguitur quod tunc oculus extra locum terminationis illius radii cum quo multiplicatur ille rubor, uideret ruborem uitri per reflexionem, sicut in speculo. Hoc falsum est. Tum quia in tali uisione reflexa super uisibile, punctus reflexionis et oculus oportet quod sint in eadem superficie, secundum Perspectiuum Pecham, parte 2, conclusione 6 et [] conclusione 2615. Tum quia angulus incidentiae est aequalis angulo reflexionis, ibidem parte 2, conclusione 616; hic uidetur idem quod prius, qualicumque exsistente angulo. Tum quia reflexio perceptibilis tantum fit a leni terso, ibidem parte 2, conclusione 217, cuiusmodi non est paries. Tum quia nulla species simpliciter occultat proprium uisibile, quia non est nata esse in ita denso, nec ita terminare uisum sicut uisibile in se; hic omnino occultatur color parietis. Tum quia in uisione reflexa semper obiectum primum uidetur secundum suam intensionem; patet de sole uiso in aqua; hic autem uidetur rubor multo remissior illo qui est in uitro, etiam a quantacumque modica distantia. Tum quia illud uidetur ut proprium uisibile cuius accidentia uidentur ut sensibilia communia; hic motus proprius et quies illius ruboris in pariete uidetur, et non per motum uitri in se. Tum quia ille rubor uitri in medio, aeque illuminato, undique sphaerice aequaliter se diffundit; ergo toto medio aliquo, illuminato radio solis aequaliter, apposito aequali obstaculo ex quacumque parte, aequaliter fieret reflexio, et ita uisio. Hoc falsum. Hoc patet: quia ad quodcumque punctum aequaliter distans aeque multiplicatur, quia aequaliter uidetur uisu recto; ergo ibidem posito obstaculo aequaliter reflectetur. }| [I. Opinio aliquorum in contrarium] [] Dicitur quod non est possibile. Et probatur: "ab eodem est entitas rei et unitas"; sed subiectum est causa entitatis sui accidentis, ergo et unitatis. Ergo si subiectum unum, et accidens. [] Confirmatur: sicut unitas specie est a forma una secundum speciem, sic unitas numeralis a materia una numero, ex capitulo "De uno". Sed subiectum est materia accidentis, et subiectum est unum numero; ergo accidens. [] Item, materia est per se in potentia ad formam, et ad hanc formam per accidens. [] Probatio: forma est haec, quia recipitur in hac materia; ergo posterius est forma "haec" quam recipitur.a [] Aliter probatur: quia si esset in potentia ad hanc et ad illam, essent infinitae potentiae in materia. Et quod hoc impossibile, probatio: quia cuilibet potentiae passiuae naturali correspondet potentia actiua [] a SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Si ista opinio sit in parte uera saltem de talibus accidentibus quae sibi aduenientia sunt nata facere unum, cuiusmodi sunt omnia accidentia absoluta uel saltem aliqua, non autem de accidentibus relatiuis, tamen rationes quae hic tanguntur nihil ualent, quia aequaliter probant de omnibus accidentibus. Et ideo non est haec opinio tenenda. [] naturalis; sed non sunt potentiae actiuae infinitae in aliquo, quia si sic, esset infinitum intensiue. [] Sic ergo dupliciter probatur ista propositio: quod materia per se est in potentia ad formam, et per accidens ad hanc formam. Ex hoc sequitur ergo quod materia est in actu per se per formam; non per hanc nisi per accidens. Si ergo esset in potentia ad aliam formam, scilicet albedinem, cum habet albedinem secundum se, esset in actu et in potentia respectu eiusdem, quia est in actu per se per formam, et est in potentia per se ad formam; non ad aliam nisi per accidens. [A. Ad argumenta principalia [] secundum hanc opinionem] [] Ad primum in contrarium dicitur primo sic: quod non in eadem parte sunt species huius albi et illius; et cum dicitur de oculo, dicunt quod sunt in diuersa parte oculi.b [] Contra: ponatur hic unum album tantum, scilicet ouum. Species istius erit in toto medio illuminato, quantum durat uirtus eius. Ponatur aliud album. Species eius erit in eadem parte cum specie alterius albi. Aut igitur illud aliud non uidebitur quod est contra sensum ab oculo disposito, cum secundum te non possit gignere speciem suam. Nec potest dicere quod gignendo speciem suam corrumpat speciem alterius albi; quia pono quod sit debilius [] b SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Ista responsio nihil ualet et ideo detur alia. [] alio. Aut ergo erit simul species eius cum specie alterius; aut corrumpet quod non potest, cum sit debilius; aut non uidetur. [] Item, uirtus phantastica habet organum. Habet tunc tres partes ponatur solum , et habet tot species apud se. Si tunc uiderem in oculo aliquid de nouo, consimile in specie cum aliquo eorum quae sunt in uirtute phantastica, non possem imaginari illud, cum species per comparationem ad subiectum eius non posset recipi in phantasia, quod uidetur absurdum. [] |{ Est enim dare minimam speciem albi quae potest per se perficere organum phantasiae. Ergo est dare minimum quod potest perfici a specie per se exsistente, quia illa minima species non se habet ad indeterminatum perfectibile quantumcumque modicum uel magnum in toto organo. Quia quantum organum, exsistens in toto, perficit species per se exsistens, tantum etiam, per se exsistens, eadem species perficeret per se ens. Sed est dare minimum organum quod est capax speciei; ergo est dare minimum in toto quod est capax speciei distinctae, et per se entis. }| [] Item, quidquid dicatur de speciebus, quod alia est in alia parte organi uel medii, saltem cum cognitio sit in potentia cognoscente tota, licet per formam quae est in parte, non est probabile quod istae duae cognitiones, si simul sunt in aliqua potentia, quod sint in diuersis partibus organi uel potentiae. Sed, secundum Aristotelem [] in I huius, "ex multis memoriis generatur unum experimentum". Istae multae memoriae sunt cognitiones eiusdem speciei, quia sunt de singularibus eiusdem speciei, secundum ipsum in littera. [] Consimiliter, manifestum est de diuersis speciebus simul in memoria sensitiua. Si enim nunc imaginor de isto albo prius uiso, habeo speciem eius in memoria. Statim imaginor de alio albo uiso, habeo ergo speciem illius. Cum hac manet species prioris albi, quia alioquin non possem iterum imaginari de priori albo nisi alias uiderem illud, et sic acquirerem speciem. Huius oppositum manifeste experimur. [] Ad ista dicitur quod memoriae non est aliqua cognitio actualis sed tantum habitualis, quia tantum conseruat species in habitu. Sic ergo conceditur tam de memoria sensitiua quam intellectiua quod in ipsa sunt multae species simul in habitu et multae cognitiones habituales; sed non in phantasia uel intellectiua, quae perficiuntur a specie in actu, genita ex specie in utraque memoria. Et per illam speciem genitam habent cognitionem actualem. [] Ex primo sequitur propositum: quod illae duae species et duae cognitiones habituales in memoria sensitiua, de duobus singularibus eiusdem speciei, sunt accidentia eiusdem speciei, et in eodem. [] De alio membro: pertinet ad aliam quaestionem, scilicet utrum multa, ut multa, simul cognoscantur. Sed quomodo tunc non posset [] intellectus habere multas scientias habituales eiusdem speciei de aliquo eodem secundum speciem, sicut et memoria sensitiua cognitiones habituales multas? Et tunc Christus posset habere scientiam acquisitam cum infusa?27 [] Responsio: si intellectus intelligat primo singulare sicut sensus sentit, bene sequitur propositum. Sed si primo intelligat uniuersale, sufficit una cognitio de una specie; non enim posset esse alia, quia non haberet aliud obiectum primum, quia idem uniuersale esset utraque notitia cognitum primo; non sic de memoria. [] Contra: tu ponis antecedens illud, "si intellectus". [] Item, eadem conclusio potest sciri per multa media. [] |{ Ad primum, responsio: scientia acquiritur per medium quod est definitio. Illa non est singularis, ex VII Metaphysicae, sed tantum uniuersalis; et ideo tantum de uniuersali demonstratio est et scientia. [] Contra: scientia est habitus conclusionis demonstrationis; sumpta specie pro medio, potest passio eius concludi de singulari et demonstratiue; ergo etc. [] Responsio: demonstratio est quando per causam, conuertibilem cum passione, ipsa demonstratur de aliquo; ergo consequens esset [] dicere quod passio generis non potest demonstrari nec sciri de aliqua specie, sed tantum de genere, siue de omnibus speciebus, una scientia et una demonstratione. [] Contra: passio generis potest per genus, tanquam per medium, concludi de una specie, adhuc nihil intelligendo de alia specie; ergo eadem erit scientia duorum, quorum unum est scibile sine alio. Consimiliter potest argui de singularibus. [] Ad hoc uidetur exemplum I Posteriorum, quod "omnis triangulus" etc. quod hic qui in semicirculo etc. Ergo ponit exemplum de principiis demonstrationis, sumendo speciem sub genere respectu passionis generis. }| [] Aliter dicitur quod duae species per comparationem ad subiectum sunt una species, et duae per comparationem ad obiecta quorum sunt effectiue. [] Ad secundum dicunt quod multae relationes non sunt simul. Unde pater non est pater quia genuit hunc filium, sed quia filium; nec fundamentum est ille actus, sed actus; ergo una paternitas per se. Et si sint plures filii, hoc accidit. [] Ad aliud, sicut prius, de luminibus quod fit unum ex ambobus. [] Ad quartum, sicut prius. [B. Contra primam opinionem: 1. Contra argumenta opinionis] [] Contra illud quod primo dicitur "a quo habet entitatem" etc., quaero qualiter? Aut quod unitas subiecti sit formaliter unitas accidentis, aut materialiter, aut effectiue. [] Si primo modo, tunc intelligere accidens unum numero, non cum unitate subiecti, esset contradictio; et Deus non posset separare accidens a subiecto. [] Item, si sic, duae albedines erunt unum numero. Si Socrates nunc albus et post niger et iterum albus, tunc si albedo sit una formaliter unitate subiecti cum unitas subiecti semper manet eadem numero , erunt istae albedines unum numero; et sic idem numero naturaliter frequenter generatur et corrumpitur. [] Item, illud patet aliter. Quia si sunt idem, ratio tua est contra te, quia entitas accidentis est alia ab entitate subiecti formaliter; ergo alia unitas. Quod autem entitas accidentis sit alia formaliter, patet; uel, idem erit causa sui ipsius, quia tu ponis subiectum causam [] accidentis. Si tunc unitas subiecti et unitas accidentis essent formaliter idem, essent idem ens formaliter, et tunc idem causa sui ipsius. [] Si effectiue, concedo quod ab eodem efficiente sint diuersi effectus differentes solo numero. [] Si autem materialiter, concedo quod una materia est diuersorum numero in eadem specie. Et si accipis oppositum, petis contra me. [] Contra confirmationem: tunc contraria essent unum numero, quia subiectum idem. [] De alia ratione principali, probatio oppositi, scilicet quod materia sit in potentia ad aliquam formam singularem primo et per se, quia "motus est actus" etc., III Physicorum. Si mobile sit tunc in potentia primo ad albedinem et non ad aliquam singularem, ergo quod primo producitur per motum est natura specifica, et non natura singularis nisi per accidens. Quod falsum est, quia, I huius: "Actus et omnes generationes sunt circa singulare; non enim hominem" etc. [] Haec probatio non ualet, ut uidetur, quia illud "circa quod" est subiectum motus, non terminus. [] Contra: quidquid per se inducitur in singulare in quantum singulare, singulare est. Terminus motus inducitur in illud circa quod est operatio, in quantum circa ipsum est per se operatio; ergo in quantum est singulare. [] Item, Auctor VI Principiorum: "Natura occulte operatur in his", producendo singulare, producit uniuersale; ergo quod per se et primo producitur, est singulare. [] Contra aliud: quod plures sunt potentiae numero ad eandem formam secundum speciem, quia ex III Physicorum, 1 cap.55: "si posse sanari et posse aegrotari sint idem, ergo aegritudo et sanitas idem". Similiter si posse dealbari hac dealbatione et illa sunt numero idem, ergo haec albedo et illa eadem numero. [] Dicitur quod non est simile, quia primae duae potentiae sunt ad diuersas formas specie, ideo non sunt idem. Non sic de aliis. [] Contra: tunc sequitur quod eadem potentia simul esset et non esset. Quia pono quod aliquod subiectum fuerit aliquando album; ad istam albedinem fuit potentia in subiecto. Pono ultra quod illa albedo corrumpatur; adhuc est subiectum in potentia ad aliam albedinem. Si per aliam potentiam, habetur propositum. Si per eandem cum ad illam albedinem quae fuit, nulla sit potentia, quia non potest iterum eadem numero induci , ergo sequitur quod eadem sit et non sit. [] |{ Contra: igitur forma naturalis annihilatur, quia non corrumpitur in potentiam; nullo igitur modo manet, nec scilicet actu [] nec potentia. Si dicas simile in specie manere in potentia, ita posset esse licet Deus annihilaret primum, igitur sequitur quod eadem sit et eadem non sit. }| [] Potentia enim ad albedinem futuram est, ad albedinem praeteritam non est, quia tunc posset naturaliter redire idem numero quod corruptum est. Et, per te, haec et illa potentia est eadem; ergo idem est et non est. Vel sic conclude: eadem potentia naturalis est ad illud quod possibile est induci naturaliter et quod impossibile est induci. Vel sic: si eadem potentia est, ergo illud quod fuit potest redire. Vel argue sic: modo est in potentia ad duas albedines futuras inducibiles diuersis temporibus, et non est una potentia ad istas, quia potentia ad unam non est quando potentia ad aliam est, puta post decem annos, quando prima fuerit corrupta, secunda non inducta adhuc. [] Item, potentia in me et in te ad album tantum differt numero. A quo? Si a subiecto, ergo omnis potentia in me differt tantum numero a quacumque in te, quod falsum est. Si a termino, sequitur propositum. Similiter in eodem subiecto sunt duo termini numero. Et cum accipitur quod tunc essent infinitae potentiae actiuae, concedo, quia non est inconueniens. Quia sol, si uoluatur circa medium in infinitum, generaret omni anno nouam herbam, si esset materia recipiens eius influentiam. [] Contra: eadem potentia actiua est in sole, quae posset producere infinitas herbas. [] Conceditur de illa potentia quae est substantia uel qualitas, quae uidelicet est aliquod absolutum et principium operandi; non de potentia actiua quae est relatio fundata in tali principio per comparationem ad patiens. Illa enim numeratur ad numerationem potentiae passiuae, sicut relatiua connumerantur. [] Contra: tunc modo sunt infinitae tales potentiae simul in sole, etiam eiusdem speciei omnes; quia ad infinitas formas eiusdem speciei. [] Hoc conceditur, sicut et in materia ponuntur infinitae potentiae passiuae eiusdem rationis. Sed tunc cum arguitur supra quod illud esset infinitum intensiue, consequentia non ualet. Nec enim aliquid perfectius sunt omnes illae potentiae actiuae, id est relationes fundatae super unam perfectionem absolutam, quam una. [] Contra: si relatio prima aliquam perfectionem dicit, dupla perfectio est in duabus, et infinita in infinitis. Si nullam, non uidetur esse aliquod ens positiuum. [] Confirmatur etiam consequentia negata, quia VII Physicorum arguitur: si infinita mobilia mouentur in tempore finito, ergo et unum mobile infinitum mouetur in tempore finito. Sicut ibi arguit de infinito secundum extensionem, ita hic arguitur de infinito secundum intensionem. [] Responsio: haec difficultas de infinitate relationum communis est. Ita enim probatur esse in me sicut in sole, quia secundum aliquam qualitatem meam possum esse similis infinitis, si sint infinita, etiam actu. Si essent actu infinita etiam, modo habeo realitatem omnium istarum relationum secundum Syrewode. [] Haec ergo ad relationem saltem conceditur de relationibus potentialibus uel habitualibus, licet non actualibus, secundum aliquos. [2. Contra aliquas responsiones primae opinionis [] ad argumenta principalia] [] Contra responsionem ad argumenta. [] Contra secundam responsionem ad primum argumentum: quaecumque formae eiusdem speciei in eodem faciunt unum, illud unum tertium est intensius utroque. Si tunc duae species sint simul in medio et faciunt unum, causabunt speciem unam intensiorem. Sed illa talis non ducet in albedinem remissam quae multiplicauit unam speciem, et eadem ratione nec in alteram quae gignit aliam speciem, quia illa species ex utraque composita est improportionalis utrique. [] Repraesentabit ergo aliquam intensiorem et perfectiorem utraque illarum, et sic illae albedines nullo modo uidebuntur ab oculo. [] Item, ex quo illa species composita est una numero, non repraesentabit duas albedines distincte; ergo oculus non uideret illud remissum album, ut prius, sed aliquod album intensius. [] Item, distincta actio non est nisi distincti entis; si ergo species repraesentat duo distincta, essent distinctae. [] Contra responsionem ad secundum argumentum: paternitas in isto patre ad hunc filium habet maiorem unitatem quam unitatem speciei, quia alias non est maior unitas paternitatis ipsius cum se ipsa quam cum paternitate Platonis, quod uidetur inconueniens. Sed maior non est nisi unitas particularis, scilicet haec paternitas; ergo in isto ad hunc filium est haec paternitas. Sed per hanc non refertur ad omnes filios, quia cum destructo hoc filio, destruitur haec paternitas. Si per eandem ad alium filium referatur, illo filio exsistente erit haec paternitas. Ergo simul erit haec paternitas et non erit. [] Contra aliud de luminibus, sicut prius de speciebus: non quia lumina non sunt repraesentatiua aliorum sicut species. Patet etiam quod est intensio luminis quando sunt duo lumina eiusdem rationis illuminantia. [] Aliter melius: quia si essent unum in subiecto et duo secundum processum, tunc sequitur quod isti duo radii essent duo radii geome [] trici, non uisuales, quia secundum rationem lineae essent ibi duo, sed non secundum aliquam qualitatem naturalem quae superadditur in linea uisuali. Et tunc omnes conclusiones perspectiuae de intersectione radiorum et consimiles, quae dependent ex diuersitate radiorum, essent tantummodo uerae secundum geometricam considerationem, non secundum perspectiuam, quia perspectiuus considerat lineam ut in materia naturali. [II. Ad quaestionem] [] Ad quaestionem ergo dici potest quod non est ratio impossibilitatis quin duo accidentia intentionalia et respectiua realia, et realia educta non de potentia subiecti (uel etiam de potentia subiecti educta, sed non per motum) eiusdem speciei, possunt esse simul in eodem sine contradictione. Tamen inconueniens est hoc ubi formae inducuntur per motum, quia motus non est, nisi in mobili sit dispositio opposita formae inducendae, ut contraria uel media. Sed si agens inueniat in mobili formam eiusdem speciei formae suae, non inuenit ipsum sub dispositione opposita. Ideo non mouebit ipsum simpliciter, inducens aliam formam, sed augebit formam praeexsistentem in mobili, et hoc si forma illa præexsistens sit imperfectior quam illa forma quam agens posset inducere. Si autem inuenerit mobile sub forma aeque perfecta formae inducendae ab agente ipso, non mouebit ipsum omnino. [III. Ad argumenta in contrarium] [] Ad auctoritatem primam de V huius: quod per motum non possunt induci formae duae eiusdem speciei. Unde omnes formae habentes differentiam in eodem subiecto, si inducantur per motum, necessario differunt specie. Tamen de aliis non inductis per motum non est necessarium; immo possibile est quod duae tales eiusdem speciei sint in eodem subiecto, sicut duae species duarum albedinum et duae paternitates et duo lumina, et sic de aliis non inductis per motum. [] Similiter ad aliud de V Physicorum. [] Ad aliud De anima dicendum quod non "oportet receptibile denudari ab omni forma eiusdem speciei", sed oportet eum denudari ab eadem forma numero. [] Forte aliter et melius: quod debet denudari a forma eiusdem generis quae perficiat receptibile secundum totam capacitatem eius. [] |{ Haec glossa accipitur ab Anselmo, De ueritate cap. Exemplum de uase uitreo intense colorato, per cuius medium non repraesentatur liquor impositus secundum colorem proprium, sed per uitrum remisse coloratum repraesentatur. }| [] Si autem habeat unam formam, dummodo non perficiat totam capacitatem recipientis, potest recipere aliam eiusdem speciei, si tamen non inducantur per motum, sicut patet de formis superius enumeratis. [] De lumine tamen est dubium, si lumen requirat indispositionem in medio, siue umbram siue lumen modicum, tunc agens non imprimet nouam formam, sed intendet præexsistentem. [] Sed ad argumentum de duobus calefacientibus per motum, quod est contra iam dicta, concedatur quod calefacit duabus actionibus, quia a duabus formis. Et Commentator, V Physicorum commento 3878, dicit "si actio una, et forma una", sicut actio solis alia est ab actione patris in generatione, quia actio solis nobilior est actione hominis. Sed non correspondent eis duae passiones sed una, quia unum generatum potest generari a sole et patre multis actionibus, et tamen ibi una passio et unum generatum. [] Si actio dicit respectum agentis ad passum, et e conuerso passio respectum patientis ad agens, commultiplicatur sicut hic supra arguitur. [] Si autem actio dicat respectum motus uel mutationis ad agens, ut est ab agente, et passio respectum eiusdem ad passum, ut est in hoc, tunc non sunt respectus correspondentes, sed duo disparati, fun [] dati in eodem et ad diuersos terminos. Et quia motus est unus, quia forma fluens est una, et termini agentes sunt plures, ideo respectus ad agentes sunt plures. Sed terminus recipiens est unus, et forma fluens est una, ergo utrumque extremum ibi est unum; ergo respectus medius est unicus. Sic secundo modo intellige responsionem superius datam. [] Omnia argumenta supra ad hoc sunt soluta, nisi secundum, ubi respondeo quod altero illorum non agente, effectus non esset in altero fieri in quo est, quod scilicet dicit respectum ad illud agens; sed non sequitur quod factum absolute non fieret, sed non illo respectu ad illud agens. [IV. Obiectiones contra solutionem quaestionis] [] |{ Contra solutionem quaestionis: pone quod duo agentia paria inueniant passum sub dispositione contraria; simul impriment. Ergo formae inductae per motum possunt multiplicari in eodem. [] Respondetur sicut hic ad ultimum quod mobile non potest moueri simul duobus motibus ad terminum eiusdem speciei, licet duae sint actiones. [] Contra: simul sunt duae potentiae in isto passo ad duas formas eiusdem speciei; ergo simul possunt esse duo actus eius, in quantum in potentia, et ita duo motus. [] Item, "causa in actu simul est cum effectu in actu et non est", II Physicorum et V Metaphysicae. Et hoc uerum est de effectu immediato qui est "fieri". Hoc ergo calefaciens simul est et non est cum calefieri quod causat, et ille calefaciens cum illo quod ipse causat. Ergo si uterque causat idem "calefieri", idem simul erit et non erit, posito quod hoc calefaciens cesset calefacere, et non cesset ille. Non potest sic argui de agentibus ordinatis. Quia inferius, quod simul est cum "fieri", non potest agere superiore non agente; per superius autem sine inferiori non potest "fieri" esse. [] Item, si duae actiones (et ille in passo respectus ad agens) et eaedem realiter ipsis passionibus, ergo duae passiones. [] Item, supra actionem et passionem fundatur relatio, ubi multiplicato uno extremo, et aliud; ergo quot actiones, tot passiones. [] Item, quid dices de formis inducibilibus per mutationem? Numquid tales duae possunt esse simul unius speciei? [] Dicitur quod non, quia respectu unius speciei est tantum una priuatio, quae aufertur per primam formam aduenientem, et per consequens non est terminus a quo posset esse mutatio ad secundam. [] Contra: "priuatio est carentia alicuius in apto nato"; alterius alia carentia. Quod probatur etiam, quia priuatiua sunt contradictoria circa aptum natum; ergo si hoc non inest, priuatio huius inest. Et inter priuationem huius et hanc potest esse mutatio. Similiter, ita huius haec priuatio, sicut haec potentia. [] Ad primum articulum uidetur concedendum quod duae formae eiusdem speciei possunt simul inesse eidem, etiam inductae per motum, sic quod simul inducantur duobus agentibus inuenientibus idem passum sub contrario; sed non possunt esse duae successiue inductae, ita quod una post alteram per motum, quia inducta prima, iam contrarium abicitur, et ita non amplius potest esse motus ad aliquam formam eiusdem speciei cum illa quae inest. Sed secundum agens, si inueniat formam imperfectam respectu suae, et sic aliquo modo oppositam, imperfectionem tollet, intendendo eam. [] Ad secundum articulum de mutationibus necessario præexigentibus motus, consimiliter dicendum, sicut nunc dictum est ad primum articulum, quod duae formae eiusdem speciei, terminantes duas mutationes simul causatas a duobus agentibus, possunt simul induci, sed non una post aliam, quia nec post illam primam potest esse motus necessario requisitus ad mutationem, quae deberet esse ad secundam. [] Sed quid de mutationibus non terminantibus necessario motus, cuiusmodi uidentur illuminationes? Responsio: illae et simul et successiue, quotcumque possunt inesse, et formae terminantes ipsas, quia post inductionem primae manet potentia ad secundam, et priuatio propria eius, et subiectum mobile. Si adsit agens, uel idem quod prius uel aliud, potest causare aliam formam, et si tales formae sint natae diu permanere in subiecto, possunt quotcumque manere simul. Ergo lumen et speciem non pones habere esse fixum in medio, sed in continuo gignere. Relationem pones manere; et ideo quotcumque eiusdem speciei, immo infinitas; quot ergo uisibilia circa punctum medii potentia usque illuc agere tot ibi species; et quot luminaria tot ibi lumina. Sed quomodo tunc augetur lumen? [] Contra primum articulum: uidetur destrui Aristoteles quod idem simul mouetur duobus motibus eiusdem speciei. [] Item, ergo duo ignes generabunt duos ignes ex eadem aqua, aut saltem duas formas ignis inducerent in eandem materiam, quod uidetur impossibile. [] Pro solutione quaestionis notandum est quod quaecumque forma non est inducibilis nisi post aliam formam incompossibilem tunc corruptam, illa tantum potest esse unica in uno susceptiuo. Probatio: quia nec alia inducetur postquam illa est inducta, illa ma [] nente, quia illam aliam non praecederet alia incompossibilis; iam enim inductione primae est quaelibet incompossibilis expulsa. Nec duae tales simul inducentur, quia nec ab eodem agente, ex VIII Metaphysicae: si efficiens unum et materia una, et effectus est unus. Nec a diuersis, quia si illa sint approximata diuersis partibus mobilis, puta unus ignis ad caput, alius ad pedes, agunt in diuersas partes primo. Ubi autem simul agunt, unam formam inducent. [] Probatur: quia intensiorem quam alterum solum induceret, sicut si ponerentur in eodem situ respectu eiusdem partis passi, unam formam inducent. Probatur per intensionem, ut prius. Sed omnis forma inducibilis per motum uel mutationem necessario terminantem motum ad ipsam, necessario ad sui inductionem præexigit in susceptiuo formam incompossibilem tunc corruptam. Quia, licet terminus "a quo" per se mutationis sit priuatio et non forma opposita quam priuatio concomitatur (et idcirco inter duas formas sunt duae mutationes habentes quattuor per se terminos); licet etiam duo motus simul currunt inter contraria, quorum alter qui est remissionis, est a gradu perfecto (in quo fuit mobile in ultimo quietis) ad priuationem illius contrarii totaliter, uel ad priuationem alicuius gradus diuisibilis, qui successiue abicitur; alter autem qui est intensionis, est a priuatione contrarii inducendi, uel alicuius gradus diuisibilis inducendi ad gradum perfectum terminantem motum; licet, inquam, sic sint duae mutationes et duo motus, et utrobique [] quattuor termini, et ita forma incompossibilis abicienda non sit per se terminus "a quo" illius motus uel mutationis; forma inducenda est per se terminus "ad quem", tamen illa forma prior est necessario requisita, et necesse est duos transitus simul esse. Nullum enim agens naturale mouet nec mutat mutatione terminante motum aliquod susceptiuum nisi habens formam suae incompossibilem. Ergo non possunt plures eiusdem speciei simul esse per motum, nec per mutationem per se terminantem motum. [] Forma, quae non necessario requirit aliam incompossibilem in susceptiuo ad hoc ut inducatur, unde probatur unica? Non per hoc medium quod agens secundum non inuenit passum sub termino "a quo" respectu actionis. Quia cum forma hac inest priuatio illius, quae sola sufficit pro termino "a quo" respectu inductionis talis formae, quaere aliud medium. Unde tres formae absolutae, de quibus sit uis: lumen, cognitio, species. Nam de relatione non est uis quin multiplicetur sicut correlatiua. Tum quia non est "in" absolute et stricte loquendo, sed "in" ad alterum. Tum quia non terminat motum nec mutationem per se, nisi forte "ubi"; et illud praesupponit actionem "ubi" incompossibili; nec sunt naturaliter plura "ubi" in eodem. Ut autem supernaturaliter inducatur aliud "ubi", sufficit correlatiuum multiplicari, puta quod miraculose fiat aliud circumscribens simul cum primo circumscribente. [] De tribus illis formis absolutis uidetur similiter dicendum: de lumine et specie et cognitione, quia distinctione 13 II100 ponitur lumen esse speciem lucis. [] Sed contra: lumen intenditur. Patet ad sensum; ergo non sunt duo. Species non intenditur, sicut probatur prius in hac quaestione, quia illa species intensior non duceret in cognitionem uisibilis remissioris. [] Responsio: species rei praesentis in medio et organo sensus intenditur, tam lumen, quod est species lucis, quam species coloris. Et per consequens illud est unicum in uno, non quia agens praesupponit formam incompossibilem in subiecto ad hoc ut agat, sed quia quidlibet eiusdem speciei adueniens in eodem natum est intendere formam talem in subiecto. Species tamen lucis absentis, qualis requiritur in phantasia uel memoria sensitiua, non est lumen. Similiter, species talis, scilicet imaginaria ipsius albedinis, non est eiusdem rationis cum illa extra. Tales species absentis necesse simul esse duas in organo phantasiae uel memoriae. Nec enim est una intensior, sicut probatum est prius, quia cum obiectum absens non cognoscatur a phantasia nisi ut relucet in tali specie, oportet speciem proportionari obiecto, ut scilicet repraesentans non sit intensior quam nata esset gigni a tali obiecto, quia intensior species intensius obiectum proportionaliter repraesentaret. Nec potest poni in una parte organi phantasiae una species et alia in alia, sicut probatum est supra in hac quaestione. [] Sed quare species in organo sensus particularis non ita distinguitur sicut in organo phantasiae uel memoriae? Immo eadem ratio uidetur utrobique. Probatio: alias non distincte repraesentarent. [] Similiter, quomodo de specie una in sensus exterioris organo generantur duae in interiori, et non una intensa ex una intensa? Videtur irrationabilius unam speciem exteriorem esse principium respectu duarum remissarum intra, quam duo obiecta praesentia causare in organo extra duas. [] Item, contra "causam illam": nullum agens, uirtutis imperfectioris forma susceptiui, intendit illam. Apparet si calido intenso apponatur calidum imperfectum, non agit in calidum perfectum intendendo. [] Contra illud argumentum de duabus formis: ergo duae actiones, ergo duae passiones, ergo duo termini. Et de hoc tractatum est superius. [] Ad primum: species in organo extra non est ratio repraesentandi obiectum ut cognitum, sed sensatio exterior est obiecti immediate. Unde accidit quod ibi sit species propter sensationem. In interiori uero requiritur ita quod interior est praecise obiecti, ut lucet in specie, quia non est obiecti in se praesentis. [] Ad secundum: species in phantasia uel memoria non relinquitur nisi mediante sensatione. Ideo duas sequuntur duae; immo non retineo nisi obiecta post sensationes perceptas, XI De Trinitate, 8109. Ergo talis est una eiusdem speciei simul. Quare non [] plures plurium obiectorum praesentium simul? Propter defectum intensionis copulantis ibidem saepe. [] Et per hoc patet ad uim de tertia forma absoluta, quae est cognitio. Nec sequitur "simul est species intensior propter multa obiecta praesentia unius speciei, ergo simul multae uisiones"; uel "ergo una uisio intensior". Primum non sequitur, quia intensio non copulat multis, ideo non plures, saltem distinctae simul. Si una post aliam, concedo quod utrumque sequitur propria species in memoria. Non ergo ex una intensa exteriori generatur una interior, immo nulla generatur nisi praesente sensatione. Et duae non sunt simul, et duas successiue sequuntur imagines duae. [] Ad tertium: distinctione 17, quaest. 4, an agens aequiuocum intendit ultra gradum quem causaret; uniuocum agens non. Sed quid? Iam nulla forma absoluta ponitur plurificari eiusdem speciei simul in eodem nisi tantum species in sensu interiori, quae remanet absente obiecto, et praecise propter hunc finem: ut duo alba prius uisa possim imaginari. [] Et possibilitas: quia illa sequuntur distinctas uisiones perceptas, quae non sunt simul, tamen illis transeuntibus manent phantasmata. Quare in uniuersis formis absolutis nullum est simile phantasmati uel tali speciei interiori quantum ad plurificationem in eodem? [] Dici potest quod et talis species similis est aliis formis quoad propositum. Quia, XI De Trinitate, 8114: "Unum solem memini, si uoluero autem duos cogito uel tres, sed ex eadem memoria qua unum memini formatur acies multos cogitantis". Haec ille. Ergo una species in phantasia uel memoria sufficit ad imaginandum omnia illius speciei. Quod si uolueris imaginari idola perfecta cum quantitate, colore, figura etc., ad quodlibet unum sufficit unum phantasma pro omnibus illius speciei. Ad omnia simul in idolo sufficit uti multis phantasmatibus componendo, sicut de monte aureo, sicut ibi docet Augustinus: quomodo possum cogitare "solem maiorem uel minorem quam memini" etc. [] Maxime stat hoc, secundum articulum qui negat imaginationem huiusmodi ut hoc, sed tantum naturae quae est hic; illa natura est praesens per unam speciem quantumcumque coniungatur aliis in idolo. Falsum est ergo quod supponit ratio a fine, quod distincta alba offeruntur phantasiae ut distincta, sed tantum per unam formam habeo multos actus cogitandi uel imaginandi circa album in communi, ex tam diuersis idolis coniunctum. Sed numquid phantasma intenditur? Sic, secundum Augustinum, VI Musicae, continue decidit et reparatur per sensus exteriores. [] Alia ratio de possibilitate, quia "sequuntur duas sensationes", non concludit. Non enim sequitur "ergo sunt duo phantasmata". [] Quia idem posset intendi, non tantum post duos actus, sed etiam si illi actus essent per se intendentes; adhuc dualitas illorum non concludit quin inductum per utrumque faciat unam formam intensam. Finis: phantasma uidebatur dissimile aliis absolutis; iam positum est simile. [] Et quid secundum? Satis solutum est de duabus sensationibus, nec illud fuit prius probatio, sed quasi solutio. [] Sed primum manere uidetur: quomodo distincte imaginor albius et minus album uisa? Non per uisum multorum phantasmatum componendo in idolo, sicut montem aureum. Patet quod intensio et remissio non habent phantasmata propria alia a phantasmate formae. Nec per illud phantasma ista distincte imaginor, quia illud naturaliter repraesentat obiectum secundum gradum proportionalem sibi. [] Hucusque omnia dicta sunt loquendo de actione naturali. Restare posset quaestio alia de absoluta compossibilitate formarum, et respectu potentiae diuinae. [] Si de lumine, specie et cognitione concedis unitatem in uno, et non quia praesupponunt ante sui inductionem formam incompossibilem in passo, ergo illa ratio prolixa est particularis. Quaere me [] dium uniuersalius. Habes ibi quod quidquid potest inducere aliquid speciei in illud passum, potest intendere, quia nata sunt facere unum, si simul in uno sicut de quantitate continua unita continue in liquidis. Sed an semper quodcumque adueniens possit augere, an ultra perfectionem proprii effectus nullum adueniens intendat, an tertio aliquod tale intendat sed usquequo, dubium est. [] Contra "causam": unde unientur si diuersae potentiae? Responsio: una summe actuabitur prius. [] Contra: illa actuata summe, quare non alia actuatur? Responsio: aequalis limitatio potentiae ad actum et e conuerso. Quia licet potentia non simpliciter dependeat ab actu accidentali sicut e conuerso, tamen ut sic tale dependet ab illo. Omnis dependentia est ad unicum simul, si sufficienter terminat. Ergo totum hoc reducitur: una sufficienter actuat in hac specie. Sed unde probatur ista? }| [QUAESTIO 8 [] UTRUM HAEC SIT RATIO COMMUNIS PRIORIS: [] PRIUS EST QUOD PRINCIPIO EST PROPINQUIUS] [] Priora et posteriora dicuntur... 1 etc. [] Utrum haec sit ratio communis "prioris" quod "prius est quod principio est propinquius"? [] Quod non: [] "Tempus est numerus motus secundum prius et posterius"; sed in tempore nullum est principium; ergo etc. [] Item, in generabilibus per propagationem, si generatio fuit sine principio, unum generans prius alio, et tamen nullum primum. [] Item, si "prius est quod est principio propinquius", ergo principium non est prius principiato. Quia si est prius, hoc est respectu alicuius principii primi, per te, ergo principium habet principium. Hoc est inconueniens, quia procederet in infinitum. [] Item, non uidetur necesse ponere primum propter prius nisi quia ubi est magis, et maximum; sed hoc falsum in numeris. [] Item, prius et posterius est remotius ab hoc nunc, et tamen dicit: "nobis utentibus hoc nunc ut principio"; ergo non omne prius propinquius principio, sed aliquando remotius. [] Contra: [] Philosophus hic et IV huius, contra negantes principia. [I. Ad quaestionem] [] Dicitur quod notificatio est conueniens, tamen aliter conuenit prioribus essentialiter et accidentaliter ordinatis. Quia in essentialiter ordinatis nihil causat sine primo simpliciter. Sed accidit hoc in ordinatis accidentaliter, quia accidit huic reuolutioni caeli quod alia praecessit, quia potuit fuisse etsi prior non fuisset per impossibile. Unde entitas talium omnium non est ab uno primo simpliciter, sicut in essentialiter ordinatis sunt omnia ab uno primo et a quo dependent omnia. Unde prius in accidentaliter ordinatis dicitur per comparationem ad aliquod primum, non simpliciter, sed respectu illius, et hoc per accidens. In essentialiter ordinatis dicitur prius respectu primi simpliciter, quod est causa illius et omnium posteriorum. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum dicitur, siue posset dici forte, quod in tempore est prius ex assignatione nostra, et similiter principium. [] Contra: tunc tempus non esset in genere quantitatis et tunc primus motus sine tempore uel dependeret motus eius ab anima. [] Ideo dicitur aliter quod in tempore est principium sine anima, non simpliciter primum; nec esset, etiam cum anima. Est tamen ibi [] principium respectu alicuius posterioris et prioris, quia ista dies incipit a mane, et hora prima propinquior est mane quam hora tertia. [] Contra istud: si in tempore secundum se non est principium, sed in aliqua parte eius respectu alterius partis, tunc tempus secundum se non habet prius et posterius, sed solum respectu aliquarum partium. Hoc inconueniens, quia definitio conuenit per se toti, quae est quod "tempus est numerus motus secundum prius et posterius", et partibus per accidens. [] Item, tempus est continuum; ergo non est ibi aliquod "nunc" in actu de se quod sit prius respectu cuius dicatur alia pars posterior, sed solum in potentia quantum est ex parte temporis. Quia si sic, esset de se discontinuum. Ergo est ibi solum prius et posterius ex assignatione nostra, et solum in potentia de se. [] Ad primum: quod si "secundum se" accipiatur pro toto tempore, uerum est. Et ideo totum tempus non est prius et posterius, sed ex hoc non sequitur quod in tempore non sit prius et posterius, quia secundum partes habet prius et posterius. [] Ad aliud: quod "esse in potentia" aequiuoce dicitur de esse in potentia ad actum primum, quae est potentia essentialis, et de esse in potentia solum ad actum secundum. Ipsum uero "nunc" in tempore est solum in potentia accidentali. Dico tunc quod in continuo nullum est indiuisibile in actu secundo terminationis; ergo nullum prius in actu illo secundo, concedo. Tamen sunt ibi in actu primo; et esse sic in actu non discontinuat. [] Ad aliud: quod tres generantes habent quartum pro principio respectu ipsorum, respectu cuius dicuntur inter se priores et posteriores. [] Ad aliud: quod illa ratio ponitur de illis quae sunt post principium, non de principio proprie. Vel aliter: quod principium non est prius, sed primum. Vel aliter: quod notificatio datur de illo in quo minimum reperitur de ratione prioris. [] Ad aliud de numeris: quod, si aliquid sit magis secundum formam, oportet ponere maximum; non tamen oportet hoc in his quae sunt maiora et minora quantitatiue. Quia ubi est magis et minus secundum perfectionem, entitas omnium est a maximo. Sed in numeris non. Quia perfectio maiorum numerorum est a minoribus ex hoc quod pluries replicatur, siue ex hoc quod unitas (quae est minimum) ibi frequenter replicatur: causatur perfectio aliorum. [] Ad aliud: quod hoc "nunc" non est principium respectu cuius dicatur prius et posterius in praeterito nisi mediate, quia est aliud "nunc" prius respectu cuius dicantur illa in praeterito priora uel posteriora. [QUAESTIO 9 [] UTRUM PROPRIA RATIO QUANTITATIS [] SIT DIVISIBILITAS VEL [] RATIO MENSURAE] [] Utrum propria ratio quantitatis, secundum quod generalissimum, sit diuisibilitas uel ratio mensurae. [] Quod non diuisibilitas: [] Quia, si sic, ergo partes post diuisionem differrent. Quaero qualiter: aut per accidens, aut formaliter? Non per accidens, quia tunc quantitas diuisibilis per accidens. Probatio: quia idem est principium diuisionis et distinctionis partium diuisarum; ergo partes per accidens etc. Non formaliter, quia "differentia formalis est specifica"; ergo partes diuisae differrent specie quod falsum est, in quantum partes quantitatiuae. [] Item, propria ratio generis essentialiter inest speciebus omnibus, quia genus de eis praedicatur aeque; diuisibilitas non. Probatio: quia quantitas discreta est actu diuisa, continua in potentia; ergo non essentialiter. Probatio quod discretum sit actu diuisum: senarius, [] si esset actu diuisus, essent duo ternarii in actu; sed senario exsistente in actu, duo ternarii sunt partes eius; ergo senarius, actu exsistens senarius, est diuisus actu cum habeat duos ternarios actu in eo. Cuius probatio patet auctoritatibus Philosophi, cap. de "Ex aliquo", quod "duo trium aliqualiter sunt pars". Igitur in ternario dualitas habet suam formam. Et cap. "De colobon", quod "numerus habet aliquo modo partes dissimiles, sicut quinarius binarium et ternarium". Sed si tantum ex unitatibus esset, non haberet partes dissimiles.a [] Item, VII Euclidis, propositione quinta: omnis numerus minor pars est maioris, aut partes; ergo etc. [] Item, si diuisibilitas essentialiter uel per se conuenit omnibus speciebus quantitatis et "cuius est potentia, eius est actus", in De somno et uigilia , ergo "diuidi" poterit per se competere omni continuo; sed "diuidi" repugnat, quia quod diuiditur non est continuum secundum quod diuiditur. Tunc etiam naturaliter inesset quanto "diuidi" et non uiolenter, et ita figura incisionis naturaliter fieret in materia, et ars uniuersaliter diuidens continuum haberet materiam in potentia naturali ad formam quam inducit. [] a SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Ratio prima ad hoc potest aliter formari sic: nisi senarius esset actu diuisus, non essent duo ternarii in actu in senario etc. [] Item, ad principale: illa ratio non est generalis omnibus quantis, quia "est dare minimum in naturalibus", I Physicorum; sed omne naturale est quantum, et tamen non est diuisibile in partes quarum est quantitas. [] Item, si sic, cuicumque inesset haec ratio, illud esset per se species quantitatis. Hoc falsum de loco, quia non numeratur hic inter species quantitatis. Nec tempus est per se quantitas, quia est quantum per accidens; et motus similiter, secundum Philosophum hic. Similiter, Commentator dicit de loco quod non est quantitas. [] Ad oppositum est Philosophus hic. [I. Ad quaestionem [] A. Prima opinio: Propria ratio quantitatis [] est ratio mensurae] [] Posset dici ad quaestionem sic: quod propria ratio eius est ratio mensurae. Quia sicut qualitas est dispositio substantiae, ita quantitas mensura est substantiae. Similiter in Praedicamentis: oratio est quantitas; mensurat enim syllabas. [] Item, quod magis quam diuisibilitas, probatur: quia illa ponun [] tur distinctae species quantitatis quae sunt distinctae mensurae, sicut superficies et locus, et tamen locus et superficies non distinguuntur in ratione diuisibilitatis; ergo haec propria ratio quantitatis. [] Contra: ratio generis inest aeque primo omnibus speciebus, quia aequaliter dicitur de omnibus; ratio mensurae non. Non aequaliter continuis et discretis, sicut plane patet X cap. 2 huius, quia magis inest discretis; in continuis nonnisi in quantum participant quantitatem discretam. [] Item si sic, unitas esset maxime species quantitatis, quia ratio mensurae uerissime inest uni, ex X15. [] Item, mensura non est ratio quantitatis dicta per se de quantitate primo modo, quia mensura est denominatiue dicta a relatione tertii modi; ergo tantum est ibi ut in genere; est tunc passio quantitatis, et sic non propria ratio quantitatis, quia ex X16: "In omni genere est unum primum et mensura omnium illius generis". Hoc conuenit omni generalissimo, et magis aliis, sicut in genere coloris albedo, in genere saporis dulcedo; ergo non est proprium quantitatis. [] Respondetur hic quod quaedam est mensura mensurans per replicationem, quae aliquoties sumpta reddit totum, et talis est propria quantitatis. Mensura secundum perfectionem non sic, quia [] albedo numquam reddit nigredinem. Similiter nec mensura cognitionis, quia illud quod ducit in cognitionem aliorum in genere numquam reddit illa. [] Contra: responsio concedit propositum, quia mensura non est essentialis quantitati, nec passio eius nisi ista per replicationem, quae non aequaliter conuenit continuis et discretis. Quia in discretis est simpliciter minimum, reddens per replicationem totum; in continuis non, ex X huius, cap. 220. Quia nihil est minimum ibi nisi punctus, et tale per replicationem non reddit; ergo talis mensura non est propria quantitatis, cum non conueniat omnibus speciebus eius. Et concedantur haec argumenta. [] Contra ista posset argui. Contra primam rationem: uidetur quod continuum habet propriam rationem mensurandi praeter applicationem numeri, quia motus dicitur longus, et tempus longum IV Physicorum, cap. "De tempore"; sed mensuratio secundum longitudinem non est mensuratio discreta. [] Dicendum ad hoc quod nullo modo continuum mensurat nisi applicando ei mensuram discretam, quia nescitur longitudo temporis nec uiae, nisi quia tot sunt ibi pedes in spatio super quod est motus. Unde mensuratio est secundum replicationem partium aliquoties sumptarum et ita ut eis applicatur numerus quae reddunt totum. [B. Opinio Scoti] [] Dicendum tunc ad quaestionem quod propria ratio est diuisibilitas in partes eiusdem rationis. [] Una est opinio quod substantia corporea habet proprias partes eiusdem rationis extensas in potentia de se, et actu per quantitatem. [] Alia opinio: quod non habet partes eiusdem rationis, sed solum partes essentiales. [] Si secunda sit uera, tunc diuisibilitas est proprie quantitatis in partes eiusdem rationis. [] Si prima sit uera, tunc oportet addere quod diuisibilitas in partes extensas in actu sit propria eius ratio. [] Tamen prima opinio non uidetur esse uera, quia secundum illam ratio quantitatis non competeret numero nec discretis. Ideo nihil oportet addere nisi quod diuisibilitas in partes eiusdem rationis sit eius ratio. [] Auctoritas ad hoc, hic in V27, ubi ponit propriam rationem quantitatis. Similiter, notificat species per diuisibilitatem hic in V28; [] et secundum diuersum modum diuisibilitatis assignat diuersas species quantitatis. Illa autem est ratio essentialis secundum cuius distinctionem distinguuntur species generis. [] Similiter in Praedicamentis: quantitas continua est cuius partes copulantur, discreta cuius partes non copulantur; ergo de ratione utriusque est habere partes; sed omne habens partes est diuisibile. [] Similiter, III Physicorum, contra ponentes infinitum et illud esse substantiam, dicit Aristoteles quod si sit diuisibile in magnitudinem aut multitudinem, aut est magnitudo aut multitudo; substantia enim non est diuisibilis nisi per alterum istorum. [] Contra: auctoritates probant quod diuisibilitas est proprium quantitatis, sed non quod sit de essentia eius. Quia diuisibilitas est respectus; respectus non est de essentia absoluti. [] Item, potentia et actus sunt eiusdem generis, et diuidunt omne ens, et eiusdem essentiae. Sed "diuidi" non est de essentia quantitatis, quia si sic, omnis quantitas esset actu diuisa. Ergo nec potentia ad "diuidi" est de eius essentia. [] |{ Ista ratio uidetur concludere contra te; quot enim actus, tot potentiae, III Physicorum: "posse sanari" etc. Ergo si in "quanto" sint [] potentiae ad infinitas diuisiones, uidetur quod sint in ipso infinitae diuisibilitates; sed prima passio est una unius. }| [] Item "diuidi" non stat cum continuo; ergo non est de eius essentia, quia continuum, secundum quod continuum, non est diuisum. Quia da quod sic, tunc non est continuum. Non sequitur ultra "ergo nec potentia", quia etiam de essentia potentiae non est "ipsum diuidi" quod est terminus eius. [] Concedo tunc quod diuisibilitas est passio prima quantitatis et non de essentia eius. Unde sicut haec est per se secundo modo "color est uisibilis", sic haec "quantitas est diuisibilis". Unde sicut uisibilitas est respectus quidam in colore per comparationem ad uisum, sic diuisibilitas fundatur in quantitate, et dicit habitudinem ad diuisionem. Et cuicumque inest diuisibilitas in partes eiusdem rationis, hoc est per quantitatem; tunc haec est per se secundo modo "quantitas est diuisibilis", sicut haec "color est uisibilis", II De anima. [] Unde omnes auctoritates probant quod quantitas est diuisibilis per se. Et conceditur per se secundo modo, non primo. Unde quantitas notificatur hic per proximam passionem eius et non definitur. Et similiter diuisibilitas est passio cuiuscumque speciei quantitatis, licet non primo; sed generis primo, specierum per se sed non primo. [] |{ Diuisibilitatem sequuntur finitum et infinitum. Quia finitum praesupponit aliquid quod debet finiri; illud necessario praeintelligitur diuisibile. Finitum et infinitum consequuntur aequale uel inaequale, deinde ratio mensurae. Hic uidetur ordo istarum quattuor passionum quantitatis: prima duo sunt quantitatis in se. Alia duo tantum per respectum ad aliud; illorum etiam aequale et inaequale praecedit mensuram; quia enim aequale uel inaequale, ideo mensurat, non e conuerso. Prima habetur hic et in III Physicorum. Secunda, I Physicorum. Tertia in Praedicamentis. Quarta, X huius 1 et 241. Numquid omnes proprie et aequaliter insunt omni quantitati ubi sunt ut species? }| [II. Ad argumenta principalia [] A. Ad primum argumentum principale] [] Ad primum argumentum dicitur quod haec quantitas et illa differunt per accidens, quia per subiecta. [] Contra hoc: de illis subiectis quae recipiunt illas partes, quaero quomodo differunt subiecta. Si per se et non specie, ergo aliqua dif [] ferentia essentialis est, et tamen non specifica, quod est contra alios. Si per quantitatis partes in ipsis, ergo circulus. Et si non detur hoc quod per subiectum, et tamen per accidens, tunc differunt per aliquid aliud, et illud per aliud a uel b, et sequitur unum duorum dictorum, uel ibis in infinitum. [] Item, ratio stat. Quia si partes diuisae differunt per accidens, totum fuit diuisibile per accidens, quia quo modo partes diuisae differunt eo modo est totum diuisibile in suas partes, et e conuerso. [] |{ Contra: quantitas est diuisibilis per absolutum aliud a se, per te; ergo partes quantitatis per alia absoluta a se differunt, si regula per quam arguis sit bona. }| [] Tunc dico quod partes quantitatis differunt se ipsis formaliter, ita quod partes quantitatis sunt proxima fundamenta differentia, et tamen non specifice. Illi etiam, quibus principium est quod "omnis differentia formalis est specifica", coacti a ueritate, excipiunt quantitates ab hac regula. [B. Ad secundum argumentum principale] [] Ad secundum: quod minor est falsa etc. Ad probationem [] dico quod maior est falsa, scilicet "discretum est actu diuisum", sed utrumque diuisum in potentia. Ad probationem: quod non sunt ibi actu duo ternarii, sed in potentia, quia diuersi numeri sunt diuersae species specialissimae, constitutae per differentias oppositas sub suo genere; talium impossibile est unam esse partem alterius, sicut nec in aliis speciebus e contra diuisis eiusdem generis. [] Contra: tunc diuidens, qui tantum uidetur corrumpens, generabit, quia facit diuisa esse in actu post potentiam. [] Responsio: soluit prohibens. Unde non est pars quanti in toto in tali potentia in quali est aliquid ante generationem, scilicet essentiali, sed tantum accidentali, quia scilicet pars non est distincta nec sub actu proprio propter unitatem totius. Solue hoc prohibens: fit pars in actu per diuisionem; non tamen est generatio nisi secundum quid; non igitur generat diuidens sed solum soluit prohibens. [] Ad auctoritates: quod in omni numero nullus numerus potest esse pars materialis alterius, sed unitates in minori numero sunt partes materiales in maiori numero; tunc duae unitates sunt partes materiales ternarii, quia unitas non est species quantitatis, sed tantum est in genere ut principium forte potentiale, sicut materia in genere substantiae. Tunc glossatur dictum Philosophi quod duo, id [] est duae unitates, sunt partes ternarii aliqualiter, quia partes quantitatiuae non aliquotae. Similiter, non dicit Philosophus quod binarius est pars ternarii, sed "duo trium". "Duo" denominant duas unitates; est ergo illud uerum sicut istud "duo albi currunt". [] Ad aliam auctoritatem quod sicut ad habendum partes dissimiles in substantia oportet quod sint diuersae secundum substantiam, sic ad habendum partes quantitatiuas dissimiles sufficit habere partem maiorem et minorem, et sic se habent duae unitates et tres unitates. [] Talis expositio sufficit intentioni, quia omnia, quae probat de numeris, adeo uera sunt, data ista glossa, sicut si formaliter numerus esset pars numeri. [C. Ad tertium argumentum principale] [] Ad tertium Euclidis: "omnis numerus minor", id est, omnes unitates in minori numero, "sunt partes in maiori". [1. Tria argumenta contra istam responsionem] [] Contra istud: si numerus non sit actu diuisus, est actu unus; ergo aliqua unitate quae est principium numeri. Quae uidentur opposita. Similiter, sequitur quod numerus quinarius sit senarius. Probatur utraque consequentia: quia omne unum aliqua unitate est unum; nullo alio nisi unitate de genere quantitatis, per hoc quod [] supra determinatum est secundum Auicennam. Tunc numerus est unus unitate quae est principium numeri; quod est primum inconueniens, quia "oppositum de opposito"; et erit unus alia unitate a suis partibus, et ita erit maior se ipso per illam unam unitatem. [] Item, omne accidens unum est in aliquo subiecto uno; numerus non; ergo etc. [] Item, hic in littera, numerus est essentialiter multitudo; sed multitudo, secundum quod multitudo, non est unum, Auicenna, VII Metaphysicae; ergo nec numerus. [2. Responsio ad tria argumenta [] a. Ad primum istorum trium] [] Ad primum: quod numerus est unum aliqua unitate; sed hoc ultima unitate. Et omnes aliae sunt partes materiales; ultima completiua et formalis omnium. [] Contra: Philosophus V, cap. "De toto": "In quibuscumque positio non facit differentiam" in substantia rei neque in figura, ibi [] Item, omnes unitates constituentes numerum possunt esse aeque primae natura et tempore, sicut si multa indiuidua eiusdem speciei simul causarentur. Quomodo ergo est una ultima illarum; si quia ultimo accipitur a numerante possum incipere e conuerso, et illa erit prima? [] Item, impossibile est quinarium, secundum quod tale, esse partem senarii. Unde nihil quod est proprium formale quinarii exsistit in senario. Vel da quod sic, tunc quinarius esset in actu in senario, et tamen in senario est unitas quinta quinarii; ergo illa non potest esse forma quinarii. Vel da quod sic, cum unitas quinta sit in senario, sequitur quod quinarius sit actu in senario. [] q. un. (cod. Vat. Borgh. 325, f. 58ua): "Igitur non uidetur mihi, quantum ad istam uiam, quod ultima unitas posset esse magis forma aliarum quam e conuerso, nec secundum talem ordinem et distantiam dicetur forma aliarum. Quia talis ordo: aut est ex natura rei, aut ex compositione animae. Non primo modo, quia ex natura rei non habet haec unitas magis ultima quam prima uel alia, ut patet si omnes simul crearentur. Nec secundo modo, quia in compositione ad animam numerantem, quaelibet indifferenter potest esse prima et ultima, quia anima potest incipere numerare a qualibet, et ita sequitur [quod] numerus non habet unitatem. Quia, secundum Philosophum V Metaphysicae cap. "De toto:" "In quocumque positio non facit differentiam" in substantia rei, nec in figura. Ibi dicitur "omnis" non "totus," sicut patet in liquidis et homogeneis. Et sic est in figuris et numeris. Ergo si prima unitas fiat ultima et e conuerso, nulla erit differentia in substantia numeri. Quod non posset esse, si ultima unitas erit forma completiua et species numeri". [] Item, forma est in materia, alioquin non fiet unum per se ex eis, si tantum sit iuxtapositio ipsorum; ultima unitas non est in aliis; ergo etc. [] Concedo haec argumenta. [] Tunc ad tertium argumentum: quod numerus est unus forma sua specifica, a qua est propria discretio exsistens in quinque unitatibus, ut una materia; sicut homo forma sua est unus. Et quae est haec forma? Dico quod forma secundum quam indiuisibilitas inest ei; sed illa forma non est nominata. [] |{ Numquid tanta est unitas cuius senarius est subiectum, sicut illa est quae est una pars senarii? Haec est ita perfecta unitas, aut recipit unitas magis et minus. Probatur etiam quod sit per unitatem specie et numero. In homine est unitas sua propria et unitas cuiuslibet sui accidentis, quia quodlibet est unum unitate sibi propria. [] Numquid istae multae unitates faciunt numerum? Numquid unitas accidentis denominat subiectum? Tunc ipsum est unum multis unitatibus. Tunc etiam albedo, quae denominatur per se a sua unitate propria, praedicaretur in abstracto de subiecto. [] Contra primum, I huius, ubi improbatur opinio Platonis, quae ad secundam partem in secunda ratione arguitur: "Ex multis [] numeris unus fit numerus, ex speciebus una species, qualiter?" et est in alia translatione, commento 35. Responsio ibi subdit: "Si nec ex ipsis", scilicet numeris, "sed ex unis, quomodo se habent unitates?" Hoc membrum est uerum. Et quaestio "quomodo" difficilis est forte Platoni, non nobis qui ponimus aliquam differentiam, non per passionem. [] Contra secundum: istae et illae unitates in istis, si haberent formam dualitatis in actu, ita esset impossibile ex eis fieri ternarium propter actum partis. Unde ista responsio non ualet, sed illa quae prius habetur, scilicet quod duo, id est unitates quae haberent formam dualitatis, si essent extra totum. }| [] Contra, adhuc stat argumentum: omne unum est unitate unum; sed nullum est unum nisi de genere quantitatis;b sed unitas [] b SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Quod numerus nihil est in re, quia non maior unitas eius quam numeratorum, quae non est nisi aggregationis. Item, si esset, posset separari sicut quantitas continua separatur. Item, infinitas rerum etc. Item, ex substantiis non fit nonsubstantia, nec ex unitatibus quae sunt substantiae, nec pari ratione ex illis quae sunt qualitas fieret quantitas, nec etiam ex unitatibus continuorum, quia formae unius speciei non sunt principia materialia alterius. Contra: numerus est per se sensi [] talis est principium numeri; sed illa unitas non est aliqua de quinque; ergo alia. Si uero hoc, tunc illa cum quinque aliis faciet senarium, et ita sequitur quod quinque sunt sex. [] Dico quod est unus unitate de genere quantitatis, et non unitate aliqua de quinque erit tunc sex. Dico quod sicut unitas hominis est passio hominis consequens essentiam, sic unitas quinarii sequitur quinarium sicut passio; et est unus formaliter per illam unitatem (quia in omnibus unitatibus, ut materia, est una forma quam consequitur unitas), quae est passio quinarii, quae non ponit in numerum cum quinque materialibus, quia non est pars materialis, sed passio totius compositi. Unde numerus est unus praedicatione denominatiua. Et tunc illa unitas, quae est passio quinarii, consequens ipsum exsistentem in actu per formam suam specificam, quae non est aliqua unitas materialis sed forma innominata, aliquando fundatur super naturam rerum et aliquando super supposita. Unde quinarius et senarius sunt duo numeri numero, [] bile, II De anima. Item subiectum scientiae realis, ut arithmeticae. Item, fundamentum relationis realis in primo modo "ad aliquid". Item, Augustinus quod "senarius est perfectius" etc. [] sicut duo homines. Ad hoc enim quod esset senarius, oporteret quod haberet sex unitates tanquam partes materiales; illa enim formalis in quinario non ponit in numerum. [b. Ad alia duo argumenta] [] Ad aliud: quod uerum est. Unde decem equi sunt subiectum denarii, sed non oportet accidens diuisibile esse in subiecto indiuisibili. [] Ad Auicennam dico quod multitudo secundum se non est unum primo modo praedicandi; quin tamen sit unum denominatiua praedicatione non negat. Immo, sicut homo est unus unitate de genere quantitatis denominatiua praedicatione, sic multitudo et etiam numerus. [3. Contra positionem auctoris] [] Contra: uidetur quod unitas, principium numeri, sit forma huius numeri, quia tu non das aliud "unum". Et uidentur sequi tria inconuenientia. [a. Tria inconuenientia] [] Primum: quod senarius et quinarius tantum sunt duo numeri numero, quia uterque est unus numero. [] Ultra, secundum: quod tantum sunt duo singulares numeri, et non duae species, quia III huius, quaestione 1373: "Nihil differt [] nobis unum numero, aut singulare dicere". [] Ultra, tertium: si quinarius et senarius sunt duo numero, ille binarius numerus erit tertius ab eis numero c, et illud quartum a tribus praecedentibus, et sic in infinitum. Non solum de numeris pluribus; immo pone tantum duos numeros in actu, et concedes infinitos numeros nunc esse. Quia sicut a et b numeri duo numero, ista dualitas c alia est ab a et b, ergo tertius; d numerus istorum trium numerorum a b c, et sic in infinitum omnia numerata sequitur nunc esse in actu; ergo et numeros omnes. [] Confirmatur, quia omnium quantorum actu exsistentium et realiter diuersorum est aliquis numerus in actu; c et a sunt huiusmodi; ergo etc. Ista ratio probat nunc actu esse infinitos numeros diuersae speciei, sicut patet. Similiter eiusdem speciei, quia a et c sunt duo una dualitate, b et c alia dualitate. Item a et c; similiter a et d; similiter d et c; sic in infinitum. [b. Responsio ad tria inconuenientia] [] Ad haec tria inconuenientia. Ad duo prima patet in prima quaestione IV libri. [] Ad tertium: sicut si omnia corpora uniuersi essent continua inuicem, nullum esset corpus in actu nisi unum, ita quod omne unum [] discretum est ab omni uno discretum. Ideo non est nisi una discretio in actu. Nec possunt esse plures numeri in actu, sed tantum ille est qui continet omnes unitates, et in ipso est quilibet minor in potentia. [] Contra: alius est denarius decem hominum et decem canum, IV Physicorum. [] Responsio: sicut si illius corporis continui partes differrent specie, esset dare maximam aquam et maximum aerem, et ita de aliis partibus (nullum autem corpus maximum in actu nisi unum quod continet omnes istas partes), sic est dare maximum numerum canum et maximum hominum; nullum autem in actu simpliciter nisi simpliciter maximum omnes unitates continentem. [] Contra: modo dicuntur duae domus uel tres etc., ergo binarius est ibi actu. [] Responsio: sicut continuum dicitur tricubitum (non quia tunc diuisum in tres partes cubitales, nec aliqua quantitas cubitalis est ibi in actu sed in potentia, quia nunc tantum est quod posset diuidi in tot partes tantas), sic lapides dicuntur duo, quia tanta pars numeri, qui est actu omnium entium, est in illis lapidibus, quanta, si per se esset extra totum, esset dualitas. [c. Obiectiones ulteriores] [] Contra totam hanc uiam "ad tertium", etc.: uidetur ponere omnem numerum esse simpliciter indiuisibilem, et ita, ut uidetur, [] nonquantum. Prima consequentia patet: si enim aliquis est diuisibilis, possibile est esse duos, et stat argumentum. [] Videtur etiam ponere quod Deus non posset facere duos numeros esse actu. Quare hoc, cum quaelibet species est factibilis in actu et unum esse cum alio non includat contradictionem? [] Tertio: accipiatur maximus numerus qui datur esse in actu. Ille est unus, et nulla unitate quae sit pars eius, ergo alia. Ergo connumerando illam cum unitatibus materialibus, habetur maior numerus, et in actu, et ita duo numeri in actu. [] Quarto: pars quanti in toto non est in potentia, sicut generabile. Immo totam entitatem suam habet, licet non separatim. Ergo quot unitates essent in partibus diuisis, tot sunt modo, licet non separatim. [d. Responsio ad obiectiones] [] Ad primum: "indiuisibile", hoc est "impossibile diuidi", concedatur. Nec sequitur ultra, "ergo nonquantum", quia quantum est aptum natum diuidi in quantum "quantum". Non autem "possibile", alioquin caelum non esset quantum. [] Secundum concedatur, quia contradictio est duas esse discretiones, sicut aliqua una nondiscreta ab aliis unis, etsi si discreta ab illis, ergo cum eis faciunt unum numerum. [] Ad tertium: impossibile est unitatem informantem connume [] rari cum materialibus nisi in imaginatione, in qua uadunt numeri in infinitum. [] Ad quartum: concedo quod entitas omnium unitatum est quae esset, facta diuisione. Sed nunc ex unitatibus nullus numerus est in actu nisi ex omnibus, ita quod haec et illa non faciunt entitatem binarii nisi ut praecise distincta a se inuicem, ita quod a nullis aliis. Unde nec sic est binarius in ternario, sicut pars lineae in linea. [] Contra: si numerus unus, et partes non sunt in actu, haec falsa simpliciter: "bis tria sunt sex", cuius oppositum uidetur, quia est uera in sensu composito secundum Philosophum, I Elenchorum. [] Item, "bis tria" est ductus numeri in numerum, et qualitas numeri, sed qualitas praedicatur de subiecto. [] Dicitur quod haec falsa "bis tria sunt sex". Et accipitur hic auctoritas, quia "sex sunt semel sex". Potest tamen concedi propositio quod "bis tria sunt sex". Et ad Philosophum: non negat plus nisi quod ductus ternarii non est essentia senarii, sed est qualitas. [] Ad aliud: accipiendo sic quod bis tria non sunt senarius, sed [] quae habent bis tres unitates, habent senarium. Et est denominatiua praedicatio. [D. Ad quartum argumentum principale] [] Ad aliud principale: quod potentia – quae est tantum potentia ante actum – quando illa est propria alicui, actus non potest esse illius, manente illa potentia. Quia si subiectum determinet sibi potentiam ante actum, actus non potest stare, quia corruptibile determinat sibi potentiam ad corruptionem ante actum; actus destruit et subiectum et potentiam. [] Similiter Philosophus, III Physicorum, cap. "De motu": "aedificabilis" est aliquis proprius actus, non domus, sed aedificari. Et numquam aedificabile habet domum pro actu, quia non est actu sub domo ut aedificabile. [] Similiter, quia continuum determinat potentiam diuisionis ante actum, ideo "diuidi" non stat cum continuo. Per idem dicitur de unitate. Nec est simile de risibili et ridere, quia non est determinate potentia ante actum. [] Contra: "cuius est potentia, eius est actus", alioquin potentia erit ad impossibile. Unde uidetur contradictionem includere quod aliqua potentia praecise ante actum sit propria alicui subiecto uel necessario sibi inhaerens, quia tunc actus possibilis et impossibilis inesse. [E. Ad quintum argumentum principale] [] Ad aliud dicitur sic: quod minimum naturale, ut "quantum", est diuisibile; in quantum naturale, non. [] Contra: per illam rationem non magis minimum naturale est indiuisibile quam maximum, quia maximum non est diuisibile secundum se nisi in quantum "quantum". Si ergo ita uera quantitas est in minimo sicut in maximo, ita uere erit minimum naturale diuisibile sicut maximum. [] Item, quandocumque aliquid impossibile est inesse alicui secundum aliquam condicionem eius, et secundum aliam tantum natum sit sibi inesse, si insit secundum illam condicionem secundum quam natum est inesse, simpliciter inest. Diuisio nata est inesse substantiae tantum secundum quantitatem. Igitur cui inest secundum hoc, ei simpliciter inest. Sed diuisio inest minimo per quantitatem; ex quo ergo est formaliter quantum, simpliciter est diuisibile. [] Posset dici ad primum quod in quanto illo aliquando coniungitur aliquid impediens diuisionem, sicut in minimo. In maiori non, quia facta diuisione in maiore, manent partes in specie quae prius. Non sic in minimo. [] Contra: aut illud impedimentum coniunctum repugnat simpliciter diuisibilitati, et tunc repugnat quanto, et ita minimum non erit quantum. Si non, sed stat cum diuisibilitate (et potentia non est ad impossibile), ergo possibile est actu aliquando inesse; ergo hoc minimum potest diuidi. [] Item, quod formae naturali carnis non repugnat esse sub quacumque modica quantitate, etiam sub puncto, probatio: aliquod corpus naturale noncirculare est finitum; ergo aliqua superficies noncircularis est in actu, et non infinita, ergo terminata linea. Et hic terminatur linea puncto. Ergo aliquis punctus in naturalibus est in actu. Sed punctus est de genere quantitatis. Ergo determinat sibi aliquod subiectum; non materiam primam. Ergo est in substantia composita; ergo aliqua caro in composito est sub puncto. [] Et ad hoc uolunt aduersarii dicere quod licet sit accipere minimum quod potest per se esse, tamen in toto non est accipere minimam partem, quia non dant aliquam partem minimam in calefactibili quae primo calefiat, sicut nec in motu est dare primam partem, VI Physicorum. Et similiter pars mobilis in infinitum mouetur pars ante partem, ita quod non est prima pars. Et tamen illa minima pars, quae est in toto, si sit diuisa, non manet, quia corrumpitur in continens. [] Contra: quod non repugnat sibi per se. Quia si alteratio diuida [] tur secundum diuisionem mobilis, cum in toto sit accipere partem minorem et minorem in infinitum, ergo non repugnat formae in toto perficere quantamcumque modicam partem. [] Quod etiam dicunt quod minimum est indiuisibile quia partes diuisae non manent post diuisionem, illud nihil est; quia licet non possint manere post diuisionem, non minus dicetur totum diuisibile, ex quo quantum est. [] Et ad Philosophum: quod ipse loquitur de minimo contra Anaxagoram, et ipse imponit sibi quod concessit quidlibet esse in quolibet, et hoc quia ex quolibet potest generari quidlibet. [] Contra: dicit Philosophus quod ueniam ad aliquod minimum ex quo minori non potest quidlibet generari, quia illud minus non posset sustinere actionem cuiuscumque agentis naturalis; quod tamen est contra Anaxagoram, qui ponit quidlibet generari ex quolibet in infinitum. Unde Philosophus non. [] Item, ex minimo aquae potest generari ignis in centuplo plus. [] Accipiatur tunc medietas ignis; ex illo potest fieri aliquid terrae, sed minus quam sit illud ex quo generabatur totus ignis. Accipiendo proportionem e conuerso, si tunc esset minimum, esset minus minimo. [] |{ Item, si est dare minimum quod potest per se esse, ergo est dare aliquid quod primo inducatur de calore per alterationem ita quod totum simul. Alioquin si aliquid eius et non totum, illud aliquid erit minus minimo, et hoc minus per se exsistens, quia nondum est in toto, quia nihil praeter illud adhuc inductum est. [] Item, erit dare minimam partem motus et partem temporis, quia naturalia sunt. Et tunc sequuntur duo inconuenientia: [] Primum: contra Aristotelem, VI Physicorum, cap. 4 et 5104: ante omne moueri praecedit mutatum esse, et e conuerso. [] Secundum: quia accipiam motum factum in tempore habente septem partes minimas; accipiam mobile in duplo uelocius, illud pertransibit aequale in medio tempore; ergo in tribus partibus minimis et dimidia minimae, et ita minimum erit diuisum. Sic arguit Aristoteles, VI Physicorum, cap. 1 "De instanti". [] Hic dicetur quod, quia omnis pars motus est pars in toto, et similiter de tempore, ideo non est dare minimum. Esset tamen dare minimum motum qui posset per se esse, et non in toto. [] Contra: quaelibet pars potest per se esse, quae tunc est quando nihil sui totius est; nisi ipsum subiectum uidetur includere praedicatum. Talis est quaelibet pars motus et temporis, etiam illa quam tu ponis esse in toto; alioquin successiui multae partes simul. Ergo quaelibet pars motus et temporis, potens per se esse in toto, potest per se esse. Si ergo non est dare minimam in toto, nec per se exsistentem. [] Item, cum mouens prius causet partem priorem motus quam posteriorem, quare non potest in instanti medio cessare, et erit prior pars per se exsistens, ita quod in nullo toto? Sic arguam de omni parte motus quam dederis in toto, quia omnem illam causat ante posteriorem. [] Item, quando fit motus a calido in frigidum, prius deuenitur ad minimum calidum si est dare quam totus calor abiciatur, quia semper dum calidum remittitur, gradus remissus relictus per se est extra totum. Tandem igitur ueniam ad minimum sub illo. Necessario est mobile tantum per instans, quia si per duo, ergo quiesceret, et immediate post illud instans calidum non erit. Ergo erit corruptio istius gradus: non successiua, patet, quia tunc relinqueretur per se exsistens aliquid minus minimo; ergo subita, et ita in instanti, et ita instans immediatum instanti. [] Hic est responsio de corruptione illius minimi, cuius datur ulti [] mum in esse, sicut de corruptione "nunc", quia neutrum aliquando primo non est. [] Contra: simul est corruptio istius minimi calidi, et inductio alicuius gradus frigidi. Si ergo in illo mobili numquam calidum primo non est, numquam frigidum ibi primo est, uel ille gradus frigidi. Et ita in infinitum pars illius est ante partem; ergo non habet minimum. [] Nota: si ponatur nihil frigidi induci antequam totum calidum corrumpatur secundum opinionem forte Arcellini, tunc necessario concluditur quod non est dare minimum frigidum generandum si detur minimum calidum corrumpendum, et similiter e conuerso argueretur, et tunc istud argumentum redit in idem cum primo argumentorum supra. Quia illa duo minima, secundum Arcellinum, erunt sibi immediata, et sub neutro potest mobile [] esse nisi per instans si continue mouetur a calido ad perfectum frigidum; alioquin simul moueretur et quiesceret. [] Si autem, contra Arcellinum, ponatur a principio cum remissione calidi esse inductionem frigidi, tunc argumentum non ita cogit. Quia numquam primo calidum non est, nec umquam primo ille gradus frigidi est qui immediate inducitur post minimum calidum, quia iam frigidum praefuit, et iste gradus iam non est per se, ideo non habet minimum. [] Contra: remissio calidi, si incipit ab immutatione, nec habet aliquid primum, tunc nec inductio prima frigidi, et stat argumentum. Si autem est aliqua prima mutatio per quam aliquis primus gradus frigidi inducitur, tunc est prima mutatio per quam aliquid calidi remittitur, et ita non est dare ultimum calidi in esse quieto, quod uidetur inconueniens et contra Aristotelem VI Physicorum. De ista materia quaere in tabula Physicorum V libri, et in quaestionibus V Physicorum. }| [F. Ad sextum argumentum principale] [] Ad aliud: quod locus non est in genere quantitatis, et ideo non diuiditur nisi ad diuisionem superficiei, et sic diuiditur per accidens; immo punctus potest locari. Et quae Philosophus dicit in Praedicamentis de loco, non sunt uera; nec loquitur secundum intentionem propriam, sed famose secundum opinionem aliorum, secundum Auicennam. Quia dicit ibi quod locus est continuus. Et in IV Physicorum dicit quod non, ubi ueritatem determinat. De motu et tempore, dicitur quod sunt quanta per accidens, quia, V huius, per aliud: quia motus per magnitudinem et tempus per motum. [] Contra: illud quod habet proprias partes eiusdem rationis, distinctas a partibus alterius, habet propriam diuisibilitatem aliam secundum essentiam a diuisibilitate alterius; sed motus habet huiusmodi partes per se, et tempus similiter; ergo etc. Probatio minoris: partes per se temporis et motus sunt partes quae non possunt simul esse; partes magnitudinis in omni instanti simul sunt; [] hil de hac materia inuenimus in "sententiis et propositionibus notabilibus Physicorum" quod opus diuersis auctoribus ascribitur, scilicet Rogero Bacon, Ioanni Parisiensi, Iacobo de Alexandria (sed male!) et ipsi Scoto (codd. Cantabrigiae Gonu. et Caius 51177; Erfurt Ampl. F.303; Oxon. Bodl. Digby 150; Vat. lat. 901; Vat. Ottob. lat. 1415) quae incipit "Naturalis philosophiae principales partes sunt octo"; neque quidquam de hac materia inuenitur in opere genuino Iacobi de Alexandria quod continet abbreuiationem et tabulam in libros Physicorum (cod. Vat. lat. 3060, ff. 1ra32ua) quae post prologum dedicatorium: "Serenissimo principi domino Roberto Ierusalem et Siciliae regi..." sic incipit: "Liber primus Physicorum multa continet capitula quorum primum sic incipit: "Quoniam quidem intelligere et scire contingit circa omnes scientias";" utrum tempore Scoti fuerit quaedam tabula Physicorum, "ad usum Fratrum Minorum" uel ab ipso Scoto composita, nescimus. [] ergo diuisibilitas haec et illa non est eadem. Et partes motus et temporis sunt prius et posterius, et aliae simul. [] Item, de proprietate quantitatis patet idem, quia propria passio eius est maius et minus; quod ergo habet proprium maius et minus aliud a maiori et minori alterius, habet propriam diuisibilitatem; motus est huiusmodi respectu magnitudinis; ergo etc. Probatio minoris: magnitudine exsistente tanta, potest motus esse maior quando transit mobile tardum, et minor quando mobile uelox. [] Item, "continuum est cuius partes copulantur ad aliquem terminum communem". Cuius ergo partes copulantur ad alium terminum, habet aliam continuitatem. Sed ad aliud indiuisibile copulantur partes motus et magnitudinis, quia partes motus copulantur ad aliquod mutatum esse et partes magnitudinis ad punctum. Ergo magnitudo non est continuitas motus, sed habet aliam. [] Item, contra causam eorum, quod "quia quanta sunt per aliud, ideo etc."122: quod antecedens sit falsum, et quod consequentia non ualet. [] Primum patet: motus est continuus. Quaero: aut a continuitate mobilis uel a continuitate magnitudinis? Non primo modo, dicit Philosophus plane in littera. Nec a continuitate eius secundum quod est motus. Quia ipse, V Physicorum, dicit contrarium, cap. [] 3125, definiens "continue moueri": "cui nihil deest rei aut parum", ut in chordis citharae. [] Similiter, graue exsistens sursum mouetur continue ad terram si essent decem media contigua sicut si continua; ergo non est continuitas motus a magnitudine "super quam". [] Item, quod continuitas in motu non sit a continuitate eius "secundum quod", quia tunc in alteratione non esset continuitas. Quia albedo, secundum quam est motus, non est diuisibilis nisi per accidens. [] Quod consequentia non ualet: "musca est musca ab alio, ergo non est in genere substantiae" non ualet. Quia est effectiue ab alia substantia, et formaliter substantia secundum se. Similiter hic: motus est effectiue quantus a magnitudine, et formaliter de se. [] Concedo ergo quod formaliter sunt quanta a se ipsis. Concedo conclusiones trium primarum rationum, scilicet quod motus formaliter est quantus, non quantitate magnitudinis. [] Ad illud "contra causam" concedo "consequentia non ualet". Sed propter Philosophum hic oportet saluare antecedens. [] Cum primo arguitur contra antecedens, respondeo quod de [] ratione continui sunt duo: unum, diuidi in semper diuisibilia; et aliud est quod habet unitatem ex hoc quod partes copulantur ad terminum communem. Quoad primum, potest concedi quod motus consequitur magnitudinem, ita quod motus diuiditur ad diuisionem magnitudinis, et tempus ad diuisionem motus. Quoad unitatem non; quia non requiritur tanta unitas in magnitudine sicut in motu, quia motus potest esse continuus et unus etsi magnitudo fuerit contigua. [] Ad aliud de alteratione: quod si uerum concludat ibi, non est contra; ex quo competit motui primo, scilicet locali, potest simpliciter concedi quod diuisibilitas motus est ab eo "secundum quod", scilicet a magnitudine. [] Contra primam responsionem, quod diuisibilitas motus non sit ab eo "secundum quod", probatur: accipio magnitudinem circularem; ipsa exsistente una, potest super eam motus fieri frequenter, ita quod si diuidatur ille motus, numquam una pars motus erit eadem alteri. Et tamen non est diuidere magnitudinem ita frequenter quin aliquando aliqua pars assumpta est eadem parti prius assumptae. [] Dicitur quod dictum habet ueritatem de quolibet uno motu. Nunc autem motus frequenter replicatus super eandem magnitudinem circularem non est simpliciter unus; immo quilibet unus motus simpliciter diuiditur, sicut magnitudo. [QUAESTIO 10 UTRUM QUANTITAS, QUA MOTUS EST QUANTUS, FORMALITER SIT TEMPUS] [] Ulterius quaeritur utrum quantitas, qua motus est quantus, formaliter sit tempus. [] Et dicitur quod est tempus materialiter. [] Sed quod non, probatio: per duo prius facta. "Continuum est cuius partes", etc. Sed ad alium terminum copulantur partes temporis et partes motus; quod concludit ad minus contra Commentatorem. Quia, secundum ipsum, instans est unum in toto tempore, et partes motus copulantur ad mutatum esse quod non est unum in toto motu. [] Item, ex "maius et minus", quia tempus habet proprium maius et minus, distinctum a maiori et minori in motu, quia in minori tempore maior motus, et in maiori minor. [] Item, mensura et mensuratum referuntur realiter, et talia differunt realiter; sed "tempus est mensura motus"; ergo quantitas motus non est tempus essentialiter. [] Item, omnis motus est formaliter successiuus de se; sed non omnis motus habet in se tempus, sed solum primus motus; ergo successio cuiuslibet motus non est tempus. [] Et concedo quod nullius motus. Sed quantitas, qua motus est quantus, est alia species a magnitudine et a tempore ita quod tres sunt species quantitatis permanentis: corpus scilicet, superficies et linea; et duae species successiuae, scilicet successio motus et temporis. Concedatur. [I. Opiniones aliorum secundum Guillelmum de Mare A. Prima opinio 1. Expositio opinionis] [] Notandum quod, sicut recitat Frater Guillelmus de Mara in secunda parte Scripti, aliqui dicunt quod "tempus est unum, quia est mensura uariationis, cuius autem uariationis causa est materia quae semper appetit nouam formam induere. Et quia materia est una in omnibus materialibus, ideo dicunt quod tempus est unum". [2. Responsio ad primam opinionem] [] Sed dicit quod "hoc non sufficit, quia tempus est mensura uariationis in actu; materia autem est causa uariationis in potentia tantum"; ergo etc. [] Item, licet materia secundum essentiam dicatur esse una, non tamen ut "est sub diuersis formis, sed ut est formata est alia et alia; unde materia sub actu est alia et alia, sed sic tantum est causa uariationis"; ergo etc. [] Item, "tempus, cum sit numerus, de necessitate respicit aliquam multitudinem numeralem. In materia autem prima non est aliqua talis multitudo nisi quando est sub actu, et tunc non est una in omnibus". [B. Opinio secunda: 1. Opinionis expositio] [] "Alii dicunt quod aeuum est unum omnium; et tempus est unum omnium mensurabilium, quia tempus est numerus, et plura eodem numero possunt mensurari et numerari. Et similiter dicunt de aeuo quod est mensura et numerus aeuiternorum; et quia numerus unus, ideo mensura una". [] Haec ratio confirmatur, quia Philosophus ostendit unitatem temporis per unitatem numeri. [2. Refutatio opinionis secundae] [] "Sed hoc nihil est, quia numerus quo numerantur res diuersorum generum, ut decem homines et decem canes, non est formalis, sed mathematicus. Formalis autem diuersificatur secundum diuersitatem formarum; tempus autem non est quid mathematicum, cum in definitione eius cadat motus". Unde dicit quod "duplex est numerus, scilicet formalis et mathematicus. Numerus formalis est numerus qui est in rebus numeratis, et ille diuersificatur secundum diuersitatem numeratorum, et ideo est alius et alius in angelis et hominibus. Numerus autem mathematicus est idem, quia est in anima et absoluitur a materia, et ideo potest esse idem diuersorum". [C. Opinio Thomae] [] "Ideo dicunt alii, secundum Commentatorem super IV Physicorum: tempus est unum ab unitate motus primi mobilis ad quem comparatur sicut mensura ad mensuratum et sicut accidens ad subiectum. Ad alios autem motus inferiores comparatur sicut mensura ad mensuratum tantum, non sicut accidens ad subiectum. Et quia unitas accidentis est ab unitate subiecti, ideo tempus est unum ab unitate motus primi. Et similiter dicunt de aeuo quod est unum ab unitate simplicissimi omnium aeuiternorum, quod est primus angelus, ad quem comparatur aeuum, non tantum sicut mensura, sicut ad alios angelos, sed sicut accidens ad subiectum". [D. Opinio quarta] [] "Secundum autem illos, qui uolunt quod "nunc" aeui et "nunc" temporis sunt idem nunc in genere entis, non in genere mensurae et stans et fluens, et in quantum stat facit aeuum, et in quantum fluit facit tempus , posset dici quod aeuum est unum ab unitate esse substantialis primi mobilis, sicut tempus est unum ab unitate sui motus. Instans enim non tantum comparatur ad esse primi mobilis ut accidens ad subiectum, sed ut mensura ad mensuratum; ad alia comparatur tantum ut mensura. Et sicut omnia successiua siue sint operationes et affectiones successiuae angelorum et hominum, siue quaecumque alia in quibus aliquo modo cadit transmutatio mensurantur tempore quo mensuratur motus primi mobilis in quo est tanquam in subiecto proprio, sic omnia permanentia in quibus nulla cadit transmutatio quantum ad esse substantiale mensurantur ipso nunc quo mensuratur esse substantiale primi mobilis, in quo quidem esse substantiali est ipsum nunc, non tantum ut mensura, sed sicut accidens in subiecto proprio". [] "Unde sicut nunc fluens mensurat omnia transmutabilia, ita nunc stans omnia aeuiterna. Idem autem nunc est fluens et stans: stans enim secundum quod mensurat esse primi mobilis, fluens autem secundum quod mensurat motum eius. Et sicut idem nunc, ut fluens est, mensurat omnia mutabilia, ita nunc stans omnia aeuiterna. Et sicut ponimus unum tempus omnium motuum corporalium et spiritualium quamuis spiritus non ordinentur ad motum primi mobilis , ita possumus ponere unum aeuum ab unitate esse substantialis primi mobilis, licet esse aeuiternorum non ordinetur ad illud". [E. Quinta opinio 1. Opinionis expositio] [] Dicunt alii quod sunt plura aeua, quia sunt plura aeuiterna quae non reducuntur ad unum, neque unum dependet ab alio, sicut omnia temporalia reducuntur ad unum, scilicet primum mobile. Et quia unitas accidentis est ab unitate subiecti, et aeuiterna sunt diuersa, ideo aeuum quod est accidens erit diuersum in diuersis. [2. Contra opinionem quintam] [] Hoc autem nihil est. Quia Philosophus dicit, cap. "De tempore", quod "si essent plures caeli, adhuc unum esset tempus". Constat autem quod illi plures caeli: unum non dependeret ab alio, neque unum reduceretur ad aliud. [II. Opinio subtilior et uerior] [] "Alia est opinio de unitate temporis et aeui subtilior et, credo, uerior. Omnes enim motus fluunt secundum dimensionem linearem, et tempus mensurat motum secundum dimensionem linearem. Sicut ergo infinitae lineae simul esse possunt ex ea parte qua dimensione carent, scilicet a parte latitudinis, ideo omnes motus, quia fluunt linealiter, simul sunt respectu nunc praesentis. Et quia tempus mensurat motus omnes secundum quod sunt linealiter fluentes, et sic simul sunt, ideo habent rationem unitatis subiecti respectu temporis, et ideo tempus est unum". [] "Similiter, duratio cuiuslibet aeuiterni similis est lineari dimensioni, et ideo una est cum alia, et omnes simul sunt. Ideo sunt unum subiectum respectu aeui, et ideo unum est aeuum respectu omnium aeuiternorum". [] Notandum etiam quod Frater Guillelmus de Mara in quaestione qua quaerit: "Utrum spiritualia habeant mensuram propriam aliam a tempore", dicit quod "sicut eadem quantitas, quae per comparationem ad corpus ambiens dicitur superficies, per comparationem uero ad corpus ambitum dicitur locus, ita tempus et aeuum sunt idem per essentiam, differentia penes diuersas rationes siue comparationes, ita quod nunc aeui et nunc temporis sunt idem nunc per essentiam, sola autem comparatione diuersa". [] "Unde uult Commentator super IV Physicorum cap. "De tempore", quod sicut primum mobile secundum suam substantiam est immutabile quantum ad formam, mutabile uero quantum ad locum siue circa locum, ita idem instans secundum quod respicit eius essentiam est immutabile, sed in quantum respicit ipsum ut mobile circa locum est fluxibile". [] "Si autem obicias secundum Augustinum 83 Quaestionum, quod "nunc aeui est stabile, nunc temporis fluxibile", et impossibile est quod unum et idem simul moueatur et stet": [] 24Haec opinio allegatur a Bonauentura, Sent. II d. 2 pars 1 a. 1 q. 1 resp. (II 56a): "... idem est nunc, diuersimode comparatum, sicut idem ultimum, comparatum ad corpus ambiens, est superficies, comparatum ad corpus ambitum, est locus"; etiam a Petro de Tarantasia [Innocentio V], Sent. II d. 2 q. 2 a. 1 resp. (ed. Tolosae 1649, II 20b). [] 25Auerroes, Physica IV com. 104 (ed. Iuntina IV f. 85ra). [] "Dicendum quod non est hoc impossibile, secundum Commentatorem, IV Physicorum, cap. "De tempore": "Instans, inquit, est quodammodo quasi idem numquam transmutabile et quodammodo transmutabile et multiplicabile, et causa in hoc est quod translatum est tale". Verbi gratia: imaginemur punctum moueri et per suum motum facere lineam. Iste autem punctus cum sit simplex, immutabilis est secundum suam essentiam; in quantum uero linea fluit ab ipso, mutabilis est. A simili dico de nunc, quia secundum suam essentiam consideratum, cum sit simplex, immutabile est et stat. In quantum uero per suum fluxum causat tempus, est mutabile et uariabile secundum esse. Primo modo consideratum dicitur nunc aeui; secundo modo nunc temporis; unum tamen et idem numero". [] "Unde nota quod nunc aeternitatis et nunc temporis differunt in genere entis et in genere mensurae. Nunc uero temporis et nunc aeui sunt idem nunc in genere entis, et differunt in genere mensurae, sicut etiam quod est idem in toto tempore, et quod est aliud et aliud secundum rationem, sicut Commentator dicit in auctoritate praedicta". [] "Dicendum ergo secundum istam positionem quod tempus et aeuum possunt considerari in genere entis, et sic non differunt, quia sic sunt idem ens. Vel in genere mensurae, et sic sunt diuersa, quia mensurae diuersificantur ratione suorum mensuratorum. Sunt ergo tempus et aeuum unum ens et diuersae mensurae". [] 27Auerroes, Physica IV com. 104 (ed. Iuntina IV f. 85ra): "... instans quodammodo est quasi idem et numquam transmutabile, et quodammodo est transmutabile et multiplicabile, et causa in hoc est quia translatum est tale". [QUAESTIO 11 [] UTRUM RELATIO SIT RES CUI CONVENIT [] MODUS ESSENDI AD ALIUD] [] Quaeritur de relatione utrum relatio sit aliqua res cui conuenit modus essendi ad aliud. [] Quod sic: [] "Esse in" non constituit praedicamentum, sed aliqua res cui conuenit iste modus; ergo nec "esse ad aliud". [] Item, non sunt ambo aeque prima, quia tunc genus non esset simplex, contra Simplicium in expositione aequiuocorum. [Argumenta Henrici in contrarium] Contra: "tunc praedicamentum relationis non transferretur ad diuina, quia praedicamentum uere consistit in re, non in modo; patet de substantia". [] Item, res illa erit subiectum uel fundamentum habitudinis ad aliud, et ita non immediate fundatur relatio in quantitate uel qualitate. [] Item, illa res per se intellecta nullius erit decem generum, et ita plura prima entia quam decem, intelligendo illam rem sine modo "ad". [] Propter argumentum, "relatio consideratur uno modo ut est interuallum et quasi medium; alio modo ut fundata in extremis. Primo modo est purus modus, sicut "esse in". Nec aliquam distinctionem recipit a quocumque Deo uel creatura, reali uel rationis. Secundo modo contrahit realitatem a fundamento characterizante. Primo modo est tantum in intellectu, ut uniuersale abstractum a particulari. Secundo modo est in relatis extra intellectum, ita quod ex modo et realitate quam habet per characterem integratur hypostasis relationis. Non tamen ita quod res fundamenti cadat in significatione relationis ("quia sequitur composita genera facere ex primis et secundis"), sed quod ipsum modum, qui ex se indeterminatus est, fundamentum secundum condicionem suae realitatis determinat", sicut nasus cauum. [] Contra: mutatio est secundum relationem, manente fundamento. Responsio: duplex est mutatio: per defectum fundamenti et [] termini. Sicut V De Trinitate 4 de accidente: dupliciter corrumpitur, tamen non corrumpitur in oppositum uel medium sed forte annihila tur. Nec ualet argumentum, sicut nec de modo essendi in Altari. [] Ad primum principale. Simplicius exponendo praedicamen tum "quando": "Non omne quod in aliquo dignum est speciali prae dicamento, sed sola in quibus hoc continet, hoc continetur, utroque suam naturam seruante et neutro alterius parte perficiente neque complente alterum". Albedo et suum "esse in" accidit corpori secun dum eandem rationem accidentis, quia nihil aliud est "esse in" et "corpus esse album"; "esse ad" omnino accidit cui conuenit, quia potest adesse et abesse. [] Contra: "esse in" potest adesse et abesse. [] Item, albedo se ipsa est "ad", scilicet similis albedini, quia eo quo est albedo, est in specie albedinis et ita alii similis. [] Relatio tripliciter fundatur: "aut super accidens ut est in subiecto; aut super formam substantialem ut est in supposito; tertio modo super hanc uel illam, ut in se consideratur. Prima est accidentalis. Secunda est substantialis supposito, sicut et forma speciei acci dentalis pro quanto accidit formae esse in supposito. Tertia est essen tialis ratione fundamenti, licet aliquid accidentis habeat propter con comitantiam". "Unde characterizat, non sic quod res eius cum relatione faciat hypostasim relationis quamuis sic uideatur dicere Simplicius , sicut si figura sigilli eadem numero figuraret ceram; nec sic quod (quasi aliam figuram numero) imprimat aliam realitatem absolutam, quia hoc non potest fieri nisi in corporali separato; ergo tertio modo, scilicet tantum determinando relationem, quae est ex se indeterminata". [I. Conclusiones uiginti quattuor de relatione] [] Relatio, comparatio, habitudo, annuitio (illud est secundum uerbum Simplicii), respectus, adaliquitas: idem uidentur significare et eorum denominatiua idem. Ordo et dependentia forte sunt specialiores quinque praedictis. Ordo non uidetur esse nisi prioris ad posterius; dependentia non est in diuinis. [Conclusio 1] Relatio aliqua est res naturae, quia actio naturalis dependet ex approximatione agentis ad passum sine qua numquam erit, quaecumque absoluta ponantur in hoc et in illo. Similiter eisdem absolutis manentibus, diuersificatur actio propter diuersam relationem. [] Item, Simplicius: aliud "quantum" aliud "aequale", et aliud "quale" aliud "simile". [] Item, res ex se sunt conexae, XII Metaphysicae g: "inconexam faciunt uniuersi substantiam". Bonum uniuersi duplex, ibidem f: [] intrinsecum est ordo partium inter se; aliud est ordo ad Deum. [] Item, sunt distinctae res ex se realiter. [] Item, quaedam sunt realiter compositae; pone essentias absolutas totas sine relatione, compositum non erit. [] Item, res causatae a quattuor causis realiter sunt ab eis, et nunquam sine determinata relatione illarum causarum inuicem; si sine illa essent, essentiae absolutae nihil causarent. [] Item, si subiectum est res, et propria passio "aequale" est propria passio quanti; et "simile" qualis. [] Contra: passio necessario inest; aequale non, quia non inest si aliud quantum non sit. [] Item, scientiae mathematicae ostendunt relationes de quantis, XIII Metaphysicae. [Quaestiuncula Simplicii] Circa hanc quaestionem "an relatio sit res" disputat Simplicius, In Praedicamentis. [] Et ponit rationes multas quod non: [] Quia sine mutatione accedit et recedit. Dicit quod illa fuit fortissima ratio Stoicorum. [] Item, quia fundatur in tot generibus, nulla una res conuenit omnibus illis. [] Item, quia multae sunt ad nonentia, ut prius et posterius. [] Ad oppositum arguit: [] "Inconueniens est harmoniam destruere" quae realiter delectat; ergo realis est causa delectationis. [] Item, est praedicamentum entis sub quo non continetur nisi ens uerum. [] Responsio: "ens uerum" quod est in compositione excluditur, VI Metaphysicae, sed non "ens uerum" quod est in intelligi uel consequens intelligi, cuiusmodi est secunda intentio et relatio quaelibet rationis. [] Item, Auicenna III Metaphysicae: nullo intellectu intelligente, caelum esset superius, terra inferior, et iste pater et ille filius. [] Item, Simplicius: aut iudicio rationis correspondet aliquid in re, et patet propositum; aut non, tunc illud iudicium erit fictio. [] Contra: ita argueretur quod relatio rationis uel intentio secunda esset fictio uel res. [] Responsio: non haberet intellectus unde distingueret relationem [] rationis nisi apprehendisset in aliquo relationem realem, sicut de attributis diuinis. Ergo si omnes sint rationis, erunt fictiones, non autem si quaedam. [] Ad primum Simplicii: subiectum mutatur ad aliud, non in se. Est argumentum pro conclusione octaua. [] Ad secundum: est argumentum pro octaua. Quia quomodo esset unum genus idem tot generibus? Responsio: materialiter distinguitur a fundamentis. [] Ad tertium: illae relationes sunt rationis, et comparantur ad extrema quae simul sunt non in re, ideo non reales. [Notabile quoddam] Nota quod omne mutans est actuans, sed addit nouiter, hoc est, post priuationem immediate. Iste ordo, per te, nihil est; ergo nec mutatio. [] Omne actuans est uniens; omne unitum passiue est unitum formaliter et unice. E conuerso negando: si primo a non unitur formaliter relatione reali, non unitur passiue relatione reali. Ultra, non actuat formaliter realiter, uel non actuatur formaliter realiter. Ultra, non mutatur realiter, uel non est realiter, secundum quod mutatum mutatur. Ultra, mutans non agit realiter. E conuerso non [] tenet ultima consequentia; aliae tenent. Itaque si omnes relationes sint reales, duae erunt unitorum formaliter mutuae, sub quibus actuans et actuatum formaliter, sub quibus "mutatum" neutraliter, non passiue. Et secundum quod mutatur, ibi additur nouitas. Aliae duae erunt duorum unitorum formaliter, in quantum uniuntur passiue, quia unio passiua est cuiuscumque realiter uniti formaliter; et sub istis, ut prius, illae duae erunt unientium actiue ad duo unita passiue, et sub istis actuans sic et sic; et sub hoc transmutans sic et sic. Tamen in passiuis et actiuis ponitur una relatio respectu correlatiuorum. [Conclusio 2] Relatio autem aliqua est res rationis, quia aliqua fundatur super ens rationis, et quia aliqua non inest rei ut exsistit, sed ut intelligitur ex collatione eius ad aliud, facta per intellectum. [] Contra: quare magis potest intellectus facere relationem quam quantitatem? Responsio: quia est uis collatiua. [] Nota: circa secundam conclusionem de relatione, scilicet rationis, est difficultas. Si ratio facit illam: aut sicut facit montem aureum, aut sicut facit intellectionem. Si primo modo, non uidetur relatio nisi secundum quid. Si secundo modo, potest esse uera relatio, sicut intellectio est uera actio et scientia est uera qualitas, quam tamen facit intellectus. Quia naturalis potest causari ab intellectu, quare non si [] militer naturalis entitas relationis? Non tamen dicetur relatio realis, sicut nec scientia qualitas realis; illo modo est scientia realis, uocando scilicet "reale" quod nullo modo dependet ab intellectu. [] Si autem non facit ipsam, sed ipsa in quantum est rationis est tantum in consideratione intellectus sicut rosa quando intelligitur, et nulla exsistit , tunc sic dicendum est de tali relatione quoad realitatem sicut de rosa. [] De primo membro, scilicet quod "facit", est dubium. Ubi tunc erit ut in subiecto? Non uidetur quod erit nisi in intellectu. Et ita per illam res intellecta non refertur, nisi dicatur quod intellectus, causando in se aliquid, accidentaliter causat in se relationem ad rem, et accidentaliter per accidens causat aliam in re respectu sui. Sed tunc relatio rationis non erit in aliquo nisi ut comparatur ad intellectum. [] Est ergo uis in hoc: relationem rationis aut intellectus facit aut tantum considerat. Si facit, non erit in alio, nec aliud refertur ipsa nisi saltem ad intellectum. Quomodo etiam uitatur mutatio omnino, secundum hanc? Si etiam facit, quo duorum modorum facit? Non primo, cum sit simplex intelligibile, non fictum ex speciebus multorum. Si facit secundo modo, efficiens non tollit realitatem. Si tantum considerat, ergo illa in se res est uel fuit, et quandoque mouet intellectum sicut rosa, licet nunc non exsistat. Et ita non diuiditur relatio in rem et rationem, sicut nec rosa in rosam realem et rationis. [] Sunt enim duo modi essendi eiusdem.ab [] Responsio: intellectus facit ipsam per actum considerandi aliquid, et fundatur in illo in quantum consideratur, non autem in consideratione in quantum res est. Sic enim posset esse realis, sicut diuersitas calefactionis ab intellectione est relatio realis. Et intellectio cum sit uere actio realis, relatio, quam fundat in quantum res est, erit realis. Illa consequitur naturam rei licet talis rei , sed relatio rationis omnino inest rei in quantum consideratur; et per considerationem alteri comparatur, quia consideratio est collatiua unius ad aliud. Relatio ergo intelligibilis et intellectus est realis in utroque, sed uniuersalis et particularis relatio rationis. [] Si quaeratur "quid realiter est relatio rationis?" Responsio: quae ro primo "quid realiter sit obiectum intellectus in quantum intelligi [] a SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Relatio aut est res uera: aut eadem cum fundamento, aut alia a fundamento, aut coaeua fundamento, aut non coaeua fundamento; tantum rationis. A patet ex prima conclusione et ita b falsum, c improbatur ex 842 et ita potest improbari d, ita relinquitur e, ergo mutatio et compositio. Responsio: sicut respectus terminat mutationem. [] b Sequitur alius textus interpolatus: Item, infinitae res. Quaere argumentum et responsionem infra contra 943. [] tur?" Nullum enim esse habet nisi in "intelligi" hoc est fundare relationem rationis secundum alios. Et ultra, minus ens erit. Quod est, est quasi accidens eius, cuiusmodi est relatio rationis. Falsum est ergo quod relatio rationis fundatur immediate in actu intelligendi. Quia obiectum, in quantum intelligitur, non est actus intelligendi formaliter. Falsum est etiam quod actu reflexo intelligendi fit relatio rationis; fit enim primo actu, scilicet directo, intellectus comparantis hoc ad illud. Quando autem reflectit, intelligendo comparationem istam ut obiectum, tunc non causatur relatio rationis, sed consideratur, et est consideratio logica. [Conclusio 3] Relatio non uidetur unius rationis ad realem et rationis, sicut nec quantitas est ad quantitatem realem et rationis. Quare enim unum generalissimum non erit ens reale, sicut et aliud, ergo et omnes species? Contra: ita illa rationis uidetur habitudo sicut realis. [Conclusio 4] Relatio realis est per se unum generalissimum, quia habet unum conceptum dictum in quid de omnibus inferioribus, et nihil de ipso in quid nisi ens. Contra: relatio ad subiectum non uidetur aliud esse in albedine et esse album. Item, sex principia uidentur esse respectus. [Conclusio 5] Relatio realis non est ens per se, nec interuallum inter duo extrema, nec in duobus ut in uno subiecto, sed in uno et ad aliud. [Conclusio 6] Relatio realis in uno est immediate, quod dicitur fundamentum; in alio quandoque mediate, quod dicitur subiectum, quandoque idem est sicut quantitas per se ens se habet respectu dupli. Contra: in Deo nec forte propriae passionis, quia posterius entitate subiecti; "similis" passio qualis. [Conclusio 7] Relatio dependet ab illo in quo est, et non e conuerso. Ergo illud, in quo est, est prius natura; destruitur ergo ex eius destructione, et non e conuerso. [Conclusio 8] Relatio realis non est eadem res cum fundamento, quia nulla unitiua continentia. Nec etiam in Deo potest esse oppositorum formaliter. Nec etiam secundum quod continens est mutabile eidem fundamento, et oppositis relatio unius rationis. Insunt relationes oppositae simul ad diuersa et successiue ad idem. Et [] ita secundum ipsam relationem est fundamentum potens aliter se habere. Continens etiam perfectius, perfectius continet; non semper albius est similius. [Conclusio 9] Relatio realis fundatur super rem cuiuscumque generis: substantiae primitas respectu quantitatis, patet; qualitatis, principium agendi; relationis passio propria est relatio. Et similius, Auicenna III 10 prius "super causam". [] Contra: infinitae relationes, si relatio relationis, et ita infinitae res, ex septima. Idem apparet de diuersitate quae diuersa est ab alia diuersitate, et causatione quae causata est, et inhaerentia accidentis quae inest, et potentia materiae, et unione aliquorum. [] Responsio: mutetur nona conclusio quantum ad relationem. Ut sicut omnis substantia per se et nulla in alia licet una perfectior alia , sic nulla relatio est in quo aliud est. [] Aliter, concedendo relationem fundari in relatione, potest dici [] fundamentum unitiue contineri a fundamento in illis generibus de quibus hic instatur. Numquam enim ibi relatio fundans potest mutari secundum illam quae fundatur. Patet, nisi tantum de diuersitate. Nam illa inter a et b potest manere, non manente diuersitate eius ab alia diuersitate inter c et d, quae potest destrui prima manente. Unde ibi oportet tenere primam responsionem. [] Si arguatur contra: "omne ens omni enti est idem uel diuersum" uerum est de ente absoluto. Vel sic: idem uel diuersum denominatiue, uel essentialiter scilicet identitas uel diuersitas. Ita in aliis: "omne ens absolutum uel comparatum" uerum est denominatiue; uel essentialiter, absolutio uel comparatio. Sic nulla generatio generatur. [Conclusio 10] Omnis distinctio relationum per fundamenta est per extrinseca et non formalis; saltem sic extrinseca quod non est intra per se intellectum quiditatis relationis. Et si idem esset unitiue, probatur hoc contra Henricum quaestione de numero praedicamentorum. [] Quomodo sumuntur tres modi quos ponit Aristoteles? Res [] ponsio: omnis relatio termini et terminati pertinet ad tertium modum. Primo enim refertur terminus, sicut obiectum est terminus actus uel habitus uel potentiae; secundo omnis terminus etiam quantorum et motus. Ad secundum modum pertinet omnis relatio causae et effectus, maxime efficientis et materiae. Ad primum modum: omnis relatio totius cuiuscumque et partis, et uniuersaliter magis et minus. [] Sed contra: ubi sunt relatio diuersitatis, distantiae, omnes species eorum, differentia et oppositio, sursum, deorsum etc., prius et posterius, signum et signatum, mensura, non per replicationem (cuiusmodi est pars) sed exterior, ut locus respectu corporis? Similiter quomodo finis, in quantum huiusmodi, uel forma fundatur super actionem et passionem; efficiens etiam si efficit actionem, et materia si recipit passionem, potentia et actus non super aliquod dictorum? [] Potest ergo concedi quod non ponit omnes modos relatiuorum, sed manifestos per quos possunt intelligi alii propter aliquam assimilationem ad istos. [] Quomodo in tertio modo non est mutua relatio? Responsio: potest intelligi aut quia fundamentum ex una parte essentialiter ad suam perfectionem dependet ad aliud, non e conuerso; aut quia unum quandocumque est, aliud est, et non e conuerso. Et ita relatio in ipso semper est actualis, quia ad terminum iam exsistentem; in alio, exsistente sine isto, potest esse habitualis, et ita non mutua. Quod si illa est in aliquo actuali, et ista; sed mutua, quia illa habitualis in ente in actu, ista habitualis in ente in potentia. [] Nota: agens in secundo modo communiter sumitur ad producens et ad transmutans, et producens et productum inter se primo dicuntur, sed non ad aliud tertium per se. Sed mutans et mutatum, licet dicantur mutuo, primo tamen per se dicuntur ambo ad illud secundum quod est mutatio. Itaque abstrahe ab istis primis relatis commune, scilicet "mutationem in communi", et dicitur primo ad illud. Secundum quod et secundum quem modum? Non primo, nec secundo, igitur tertio, igitur non mutuo. [Conclusio 11] Relatio non prius natura est "in" quam "ad", quia tunc posset intelligi absolutum; nec e conuerso, quia tunc posset intelligi nonaccidens; ergo simul natura est "in" et "ad". Prima probatio non ualet, si est conceptus indifferens ad absolutum et ad aliud. Secunda non, si est conceptus communis substantiae et accidenti. [Conclusio 12] "In quo" et "ad quod" diuersa sunt, quia relatiui esse est ad aliud se habere. Hoc uerum est in relationibus fundatis super multitudinem, non super unitatem, nisi ad aliud id est ad correlatiuum. [Conclusio 13] Relatiuum et correlatiuum sunt opposita, quia unum genus oppositionis est relatiua oppositio. [] De relatiuis secundum multitudinem, et pro illis pro quibus referuntur, non in communi uel comparata ad idem, nota: quando dicitur "in quo" et "ad quod", intelligitur de illis quae recipiunt relationes, non de compositis ex ipsis et relatione; sed de compositis intelligitur quando dicitur relatiuum et correlatiuum. [Conclusio 14] Una relatio est ad unum terminum tantum primo; ad diuersa per se, per quorum per se destructionem destruitur primo, non e conuerso. Alioquin simul esset et non esset, si est mutua. [Conclusio 15] Relatio potest terminari ad absolutum. Quod uidetur, quia dependentia est ad independens. Et quia sicut illud "in quo" est prius relatione ex septima ita illud "ad quod" non ualet nisi de correlatiuis, cum illa sint simul natura, ex proxima, et quia sic potest saluari Aristoteles de scibili et scientia. [] Tunc numquam "per se" dicitur ad correlatiuum in quantum relatiuum; tunc numquam relatiuum et illud "ad quod" simul natura, sed "ad quod" prius relatiuo in quantum relatiuum; quia ad quod illud dependet, non e conuerso, et sine quo non est aliud, sed e conuerso. [] Nulla per se mutuo relatiua nec ad conuertentiam nonmutuo de [] finientur, nec ex inuicem cognoscentur. Aut relatio terminatur tantum ad relatiuum per se in quantum est relatiuum, et e conuerso ad informatum aliqua relatione. Et possunt saluari dicta Aristotelis opposita conclusionibus immediate prius illatis. [Conclusio 16] Numquam in uno extremo est relatio realis et in alio rationis, quia impossibile est rem et ens rationis simul esse natura; tunc enim res dependeret ab intellectu, quia a correlatiuo. [] Contra: Dei ad creaturas. Responsio: nisi res realiter relata dependeat ex consideratione intellectus, ex qua dicuntur istae relationes "rationis". Ita omnis relatio talis Dei ad creaturas tantum dependet ex consideratione intellectus diuini, sicut ideae ponuntur esse in Deo, uel ex actu uoluntatis, ut "Creator". Igitur nulla relatio, nec rationis, est noua in Deo. [] Probatur aliter: quia illae in Deo sunt priores istis in creaturis, IX quaestione 171. Non esset ita si ab intellectu creato dependerent, cum ille non consideraret illas nisi ex relationibus realibus in creaturis. Confirmatur, quia Augustinus uocat illas "nouas appellationes". [] Relatiuum potest esse prius correlatiuo quinto modo "prioris" in Praedicamentis, sed non secundo. [Conclusio 17] Relatio est per se et primo intelligibilis, licet non sine aliis cointellectis, quia est ens. [] Sed commune primo refertur ad commune licet pro singularibus uel singularia primo. Si primum, numquam in dictis secundum unum est relatio ad aliud, ut primum correlatiuum, sed pro alio. Si secundum, semper est ad aliud, nisi in identitate; uel illa erit relatio rationis. Quaere 10 et 8 conclusionem. [] Responsio: referri per se primo modo conuenit communi, scilicet concreto in genere relationis. Sed per accidens uel per se secundo modo conuenit singulari alterius generis in quo est relatio. Contra: relatio quandoque est propria passio; illa primo inest speciei, per accidens indiuiduo. [] Relationes oppositae possunt fundari in eodem limitato: actio et passio in motu; uoluntas mouet se. [] Fundamentum illimitatum relationum oppositarum eis non refertur, quia non distinguitur. Ideo essentia diuina non refertur, sed supposita. Aliter: Deus refertur per accidens sicut homo; deitas nullo [] modo sicut nec humanitas. Pater per se primo modo. [] Contra: ergo Deus distinguitur. Responsio: non sequitur de illimitato "in quo", sed de limitato "in quo" uel de relatiuo. [Conclusio 18] Limitatum: imperfectum, mutabile, dependens, naturaliter ordinatum, realiter relatum. Ordo inter prima tria patet. Quartum exponitur quantum ad exspectare aliud extra se, ut in ipso fundetur relatio. Quintum ordinatur ut quoquo modo perficiatur ab illo ad quod dependet, quia perfectius habetur albedo in duobus quam in uno. [] Contra: ergo albissimum non esset simile albissimo, dato quod duo essent. Item, quomodo album dissimile nigro? Item, creatum non agit in quantum imperfectum, sed in quantum perfectum et in actu. Et tamen in quantum agit, realiter refertur. Item, si a in quantum imperfectum dependet a b ut a quo perficiatur, ergo b est perfectum in quantum a dicitur ad ipsum. Et ita uel in quantum perfectum dicetur ad a, quod est propositum; uel non dicetur ad a in quantum a dicitur ad ipsum: 1578. Item, intelligere Deum sub relatione est imperfecte intelligere, quia "intelligere" est dependentia in quantum intelligibile, quia est ad aliud. Sicut relatio realis, quia est ad aliud, dependentiam importat in fundamento, in quantum fundamentum hoc est in re in se, sic relatio rationis in fundamento suo. Item, Deus prius naturaliter intelligit primum ens quam intelligens se esse primum ens; ergo illa relatio realis primitas. Item, re [] latio intelligibilis praecedit actum intellectionis. Item, sicut forma liter esse productiuum necessario est perfectionis in patre, sic causati uum necessario in Deo, quia largitas perfecta, non dependentia. [] Sed quare requiritur necessaria causalitas ad relationem realem, cum uoluntas causat? uel determinatio siue limitatio ad causatum, cum uoluntas illimitata ad actum? uel actus qui est accidens, cum effectus aeque distinguatur a causa siue actus quo producitur sit idem causae uel aliud? Responsio: quia relatio non fundatur immediate super substantiam. [Conclusio 19] Correlatiua simul sunt: aut intelliguntur quantum ad actum essendi, et sunt multae instantiae, "prius" et "posterius" etc.; aut in quantum correlatiua "simul". Sic quandocumque una relatio alicui siue exsistenti actu, siue non inest, relatio correspondens inerit alteri, sicut quandocumque paternitas inest alicui, filiatio inest alicui exsistenti siue nonexsistenti. Sic tamen semper subiectum erit, sicut requiritur ipsum esse ad hoc ut fundet talem relationem, sicut aliquando fuit in generari. [Conclusio 20] Si correlatiua sint simul natura, quandocumque una relatio non requirit necessario subiectum actu ens in quo [] fundetur, nec alia. Sed si sit ens actu, hoc accidet. Sicut generabile actu est in ente in potentia, accidit quod generatiuum fundetur in ente in actu. Actu enim posset esse generatiuum, licet non actu esset. [] Secundum 18 et 1980 possent omnes relationes in Deo poni reales sicut correspondentes in creaturis et aeternae, et noua denominatio tunc, quando subiectum uel terminus sit de nouo in actu. [] Contra ista: ita posset poni qualitas eadem ante generationem sicut relatio, quia subiecto potentiali inerat. Item, quando uniformiter informat, quare non uniformiter denominat? Item, tunc nihil est illud V De Trinitate: "ideo relatio accidens in creaturis, quia cum aliqua mutatione aduenit". Nulla enim aduenit, sed quaelibet aeterna, et fundamentum cuiuslibet in quantum fundamentum. [Conclusiones 2124] Relatio non est quo agens agit; nec quo habens potentiam est potens; nec quo receptiuum recipit; nec quo obiectum est obiectum. [] Primum probatur: quia actio est aliquid perfectius relatione, [] uel saltem terminus actionis. Si quis est actus primus, semper est perfectior actu secundo. Ex hoc sequitur secundum: quia eodem est potens agere quo agit. Tertium probatur: quia absolutum receptiuum immediate perficitur absoluto recepto; si relatio esset "quo", tunc compositum ex absoluto et relatione esset immediatum receptiuum. Similiter etiam potest probari primum. Quartum sequitur ex primo et tertio, quia obiectum uel est actiuum uel passiuum. [] Sed hoc non ualet: tum quia relatio obiecti, etiam ut est actiuum, alia est a relatione actiui; tum quia diuisio non ualet. Obiectum enim uoluntatis, et cuiuscumque potentiae actiuae non factiuae, nec est actiuum nec passiuum, quia passio in extrinseco tantum correspondet factioni. [] Item, probatur aliter: relatio obiecti ad potentiam est relatio rationis; illa non praesupponitur actui rationis. Igitur non potest esse formalis ratio obiecti intellectus, quia formalis ratio obiecti praecedit actum; nec etiam alicuius potentiae breuiter nisi fingatur de uoluntate, quia omnes aliae habent suos actus, non praesupposito actu intellectus. De uoluntate etiam nihil ualet: tum quia tendit in rem ut in se est; tum quia primam apprehensionem obiecti potest concomitari uolitio, sed adhuc tunc nulla relatio rationis causatur. [] Primum assumptum, scilicet quod relatio obiecti ad potentiam est relatio rationis, hoc falsum uidetur esse, tam ex conclusione secun [] da pertractata, quam ex 1588. Nec Aristoteles dicit hoc in littera. [] Omnia etiam membra probantur ex hoc quod super actionem et passionem in actu et potentia fundatur relatio; ergo est posterior naturaliter. Item, specialiter de secundo et tertio si potentia illa corrumpatur quando agit uel quando recipit. Item, termini relationis sunt simul natura; uel non posteriores natura ipsis relationibus. Actio et receptio sunt termini potentiae actiuae et receptiuae; sed actio uel recipere non praecedunt naturaliter se; ergo nec potentia ad ipsa. [] Notandum quod de quattuor conclusionibus, propositis nunc ultimo, tres primae pertinent ad secundum modum relatiuorum, quarta ad tertium. [] Pro quarta conclusione, nota quod licet obiectum quandoque sit actiuum uel passiuum, non est tamen eadem relatio obiecti et actiui, sed sunt duae relationes fundatae in eodem absoluto. Quando enim obiectum quoad exsistentiam realem corrumpitur, cessat agere in potentiam; non tamen desinit esse obiectum, quia similiter intelligitur et amatur quod non est et quod est. Quando etiam agit [] uel patitur, adhuc non in quantum agit uel patitur in potentiam, sed in quantum est terminus actionis potentiae est obiectum. Terminus, inquam, non productus quia ille est effectus producentis sed terminus in quem transit, sicut in obiecto potentiae factiuae. Sed nec ista est relatio tertii, sed secundi: actiui ad passiuum. Ergo terminus (non "in quem" sed "circa quem" est actio manens in agente) est obiectum potentiae ut intelligibile, uel habitus ut scibile; est relatiuum tertii modi. [] Ex hoc sequitur quod obiecta potentiarum passiuarum non referuntur tertio modo, sed secundo. Tantum enim agunt in potentias passiuas, et non terminant ipsas. Non secundum substantiam ipsarum, patet. Nec secundum passionem, quia si quis est terminus passionis, manet in patiente. Nec obiectum potentiae factiuae refertur tertio modo, neque scilicet terminus productus, nec in quem agit, ut praedictum est. [] De istis relatiuis tertii modi dicit Philosophus quod non sunt mutuae, sed non dicit quin sint per se, nec dicit eas esse relationes rationis. De primo et secundo nota. [] De tertio probatur quod uisibile non est relatio rationis. Tum quia necessario concomitatur potentiam uisiuam uel praecedit, quia [] "perempto" etc.; relatio rationis non est prior nec simul cum re uera. Tum quia II De anima uult Philosophus quod haec est per se secundo modo: "color est uisibilis". Impossibile est rem rationis de re extra animam praedicari per se. Unde probatio quartae conclusionis de obiecto, scilicet per medium de relatione rationis, non ualet. [] Quantum ergo ad secundum modum dicitur sic: quod natura absoluta siue actiua siue passiua prius naturaliter ordinatur ad agendum uel recipiendum quam agat uel patiatur. Et haec est relatio determinans ad agendum uel patiendum. Non est tamen principium elicitiuum nec receptiuum, sed ordo fundatus in principio elicitiuo et receptiuo. Sicut probatur de elicitiuo quod debet esse perfectius, et de receptiuo quod immediate, et de utroque quod manet cum actione et receptione. [] Restat ergo respondere ad duo argumenta, uidelicet quomodo relatio fundetur super actionem et passionem in potentia cum praecedat actionem , et quomodo illa relatio est quando suus terminus non est. [] Ad primum conceditur quod super actionem et passionem in potentia fundantur relationes potentiales. Et hoc probatur, quia [] relationes actuales fundantur super actionem et passionem in actu, et relationes potentiales sunt eiusdem speciei cum actualibus; ergo habent idem fundamentum specie. Sed relatio quae est in actu potentiae fundatur super naturam absolutam quae est principium agendi. Vide Simplicium in principio capituli de "Ad aliquid", Super Praedicamenta. [] Ad aliud dicitur quod terminus relationis potentiae est actio in potentia, et illa simul est cum potentia. Aliter: negetur simultas correlatiuorum in talibus, sicut prius et posterius. [] Contra hanc uiam: non minus est principium actiuum quod semper habet actionem suam coaeuam sibi quam quod aliquando praecedit actionem suam. Et tamen primum non ordinatur aliqua relatione potentiae ad agendum, quia potentia non manet cum actione. Ergo illa potentia non est prior naturaliter in actiuo uel receptiuo quam agat uel recipiat, sed tantum prior tempore; et hoc si accidit actiuum uel receptiuum prius tempore esse quam agat uel recipiat. Ex hoc sequitur quod non sit necessaria ut determinans, tum quia agens, cui coaeua est actio, determinate agit, tum quia tunc magis esset necessaria quando actu agit quam antequam egit. Tunc enim maxime est determinatum ad actionem quando actu agit; potentia autem non manet cum actu. [] Item, relatio determinatur ex determinatione termini magis quam e conuerso saltem prior est determinatio termini; actio autem est terminus huius potentiae. Quia ergo ad hanc actionem, ideo est haec potentia in agente, non e conuerso. [] Contra responsionem ad primum: potentia illa, per te, est prior naturaliter actione in actu; et actio est fundamentum relationis actualis; igitur relatio illa prior est fundamento relationis actualis fundatae super actionem in actu. Sed non est prior fundamento relationis potentialis fundatae super actionem in potentia, quia non prius est potentia in isto ad agendum quam sit actio in potentia; ergo relatio actualis et potentialis non habent fundamentum eiusdem speciei. Contra quod est illud supra "Et hoc probatur" etc. [] Contra primam responsionem ad secundum: si actio in potentia est terminus relationis potentiae, quaero: in potentia ad quid? Quia illa potentia est relatio. Sit ad a, aut ad a in actu, et sicut prius, illa non est, ergo nec potentia ad ipsam; ergo nec prima potentia. Si secunda potentia est ad a in potentia, quaero: in potentia ad quid? Quia etiam illa potentia est relatio; et sequitur processus in infinitum. Patet etiam quod terminus relationis potentiae est ens actu uel actus, quia potentia est ad actum, non ad potentiam. [] Contra secundam responsionem ad idem: magis potest "intellectus aliqua separare quam possint separari in esse"; sed impossibile est intelligere unum relatiuum sine alio correlatiuo; ergo non potest esse sine alio coexsistente. [] Item, tota haec uia ponit quod Philosophus insufficienter distinxit modos relatiuorum, cum potentia ista possit fundari immediate super formam substantialem uel qualitatem aliquam actiuam, et non super aliquid de genere actionis uel passionis. [] Concedatur ergo quod potentia proprie dicta quae scilicet opponitur actui nec est principium elicitiuum nec receptiuum, nec est prior naturaliter actu agendi uel patiendi ut in potentia, ut concedit prima uia. Et argumenta prima tria, quae concedit illa uia, hoc concludunt. Sed fundatur in utroque quando praecedit actum agendi uel recipiendi. Nec est prior naturaliter actione uel passione sic quod aliquo modo pertineat ad rationem causae ut determinans, uel quomodocumque, quod probatum est illic: "Contra hanc uiam", etc. Quia non manet cum actu, nec aliquo modo est necessaria ad agendum uel recipiendum, nec ut praeuia, nec ut concomitans. [] Sed numquid potentia transumptiue dicta pro principio potentiali actiuo uel passiuo non dico pro absoluto quod est principium, sed pro ipsa relatione principii uel causae est necessaria ad agendum uel patiendum, siue ut prior naturaliter siue quomodocumque prior, siue ut necessario concomitans? [] Responsio: relatio principii, siue dicti ad actionem siue ad eius terminum, in actu non est nisi quando est actio. Tunc autem non est [] prior naturaliter actione sed posterior, quia tunc esset prior naturaliter suo termino. Ipsa tamen relatio necessario concomitatur actionem, quia necessario est positis ambobus extremis. Ambo enim cum illa sunt in actu si subita est. Et si successiua, absolutum, super quod fundatur, et actio tunc sunt, licet non terminus actionis. Relatio autem causae uel principii in potentia non concomitatur actionem, quia tunc non est; nec necessario praeuia est, quia non oportet absolutum praecedere tempore suam actionem. Quod dictum est de actione, eodem modo intelligatur de passione; tamen relatio potentiae est praeuia actioni et passioni tempore, si absolutum praecedat actionem uel receptionem. [] Quantum ad modum secundum relatiuorum, nota quod haec ibi inueniuntur circa actionem et passionem. Primo est potentia fundata super naturam absolutam substantiae uel qualitatis uel quantitatis ad agendum uel patiendum uel recipiendum. Et relatio actus fundatur in actione uel receptione, quae est terminus huius potentiae. Adhuc non est relatio huius causae nisi in potentia, et non in potentia nisi ut terminus potentiae praedictae. Et hic non immediatus, quia immediatus est actio uel receptio in quantum actus, super quem fundatur relatio causae efficientis uel materialis, cui cor [] respondet relatio opposita causati fundata super terminum produc tum per actionem, uel super receptum, uel compositum ex recipiente et recepto. Quia forte materia magis dicitur materia compositi quam formae, 6113, secunda conclusione de forma. [] Non solum autem actio est actus, secundum quam rationem terminat primam relationem potentiae ad ipsam. Nec solum est productio secundum quam rationem fundat relationem ad terminum productum. Sed etiam est motio uel mutatio actiua, secundum quam rationem fundat relationem ad illud quod mouetur. Sic passio est actus, et terminat relationem potentiae ad ipsam. Et est productio alicuius, et fundat relationem ad productum. Et est motus uel mutatio passiua, et fundat relationem ad mouens. [] Tria praedicta in actione forte unitiue continentur; et similiter tria alia in passione. Non in qualibet actione sed tantum in illa quae est factio; non immanens qua nihil producitur. Nec in qualibet factione si creatio potest dici factio, quia per ipsam aliquid extra agens producitur, licet non transeat extra in subiectum, tamen transit in terminum , sed tantum in factione naturali, quae est motio, quae [] est quaedam species actionis, includens tria praedicta et secundum illa fundans tres relationes. [] Aliquae autem actiones, quae non includunt illa, non fundant tot. Volitio enim tantum unam fundat, quia est actus et terminus potentiae, quae est in uoluntate ad uolendum. Creatio fundat duas: unam quae est terminus potentiae; aliam quae est productio ad productum, et sic super ipsam fundatur relatio causae efficientis, et super terminum relatio effectus. Tertiam relationem fundat generatio ignis; est enim terminus potentiae fundatae super formam substantialem ignis generantis uel super ignem generantem, et est productio ignis generati, et est mutatio materiae potentialis ad formam ignis generandi. [] Passio autem omnis proprie dicta de genere passionis includit tria praedicta. Ipsa enim numquam est nisi correspondens actioni includenti tria praedicta. Non enim correspondet primae actioni, cuiusmodi est uolitio, quia illa actio nullum habet terminum alium a se. Et ratio productionis in actione est prior ratione motionis, quia nihil mouetur nec mutatur nisi ad aliquid aliud ab ipsa passione. Nec correspondet secundae, quia ibi, licet aliquid producatur, nihil mouetur nec mutatur, quia tunc oporteret illud naturaliter praecedere terminum. Correspondet ergo tantum tertiae actioni. [] Istarum ergo trium relationum iam dictarum, prima non est agentis et patientis sic quod res de genere actionis et passionis fundent ibi relationes mutuas, sed est relatio transcendens potentiae [] et actus, transcendens modo quo dicetur. [] Secunda etiam non fundatur similiter mutuo super actionem et passionem, sed super alterum illorum (ut in creatione) uel utrumque (ut in generatione) ad terminum. Qui terminus idem est, loquendo de absoluto, quamuis duas relationes fundet quando duas terminat, et tantum unam quando est terminus actionis tantum, sicut in creatione. Et haec relatio similiter est transcendens aliquo modo, quia relatio causae et causati. Tantum ergo relationes tertii ordinis fundantur mutuo super actionem et passionem, et haec uariatur secundum Aristotelem in littera. [] Quomodocumque enim accipiantur proportionaliter actio et passio siue in potentia siue actu, siue in praeteritione siue in futuritione, siue positiue siue priuatiue , semper fundant relationes mutuas, quia semper manet ratio per se fundamentorum, tamen aliquo modo diuersificata per illa determinantia illud fundamentum. Et ubi est unitas cum aliqua diuersitate, ibi est similitudo. Verbi gratia, si dicerem: sicut simile ad simile, sic simile quomodocumque determinatum ad simile proportionaliter determinatum puta simile in albedine ad simile in albedine et sic de aliis. Ergo relatio fundata in absoluto ad actionem uel passionem alia est ab illa quae fundatur in actione in potentia et passione in potentia, et hoc ratione qua actio [] est motio et passio motus. Licet illa determinatio, quae determinat actionem et passionem, sit relatio potentiae et eadem forte cum illa quae est ad actionem et passionem , ipsa enim determinans non est causa mutuae relationis, sed illud quod determinatur per ipsam. [II. Dubia circa solutionem [] A. Duodecim dubia] [] In hac narratione uidentur quaedam dubia. [] Primum: quod sequitur Philosophum non sufficienter distinxisse modos relationum, quia relationes primi et secundi ordinis ad nullum illorum pertinent, secundum te. [] Secundum: quia uidetur quod omnis potentia terminetur immediate tantum ad actionem uel passionem; quod uidetur falsum, cum ens diuidatur in communi per actum et potentiam, et ita quodlibet genus sic diuidatur. [] Tertium: quod relatio causae efficientis uel materialis non fundetur nisi super rem de genere actionis et passionis, et non super formam absolutam, cum illa uideatur principium uel causa actionis. Similiter, causa efficiens uidetur perfectior effectu; effectus quandoque est substantia; ergo formalis ratio in causa non est actio, quia etiam materia; ideo uidetur recipere, non e conuerso. [] Quartum: quod relatio super receptionem est ad receptum; illud non est aliquid compositum. Item, compositum est productum, et ita terminat secundam rationem actionis, non ergo primam. [] Quintum: quia idem produci potest per generationem et crea tionem, ergo easdem relationes fundabit; alioquin illud productum per se referretur ad duo, contra Aristotelem hic. Idem etiam pro ducetur duabus productionibus. Item, si agens formaliter denomi natur a relatione causae efficientis, igitur fundamentum est in ipso; sed actio non. Non enim uniuoce dicitur Deus calefactiuus et ignis, quia Deus, in quantum calefactiuus, non dicetur ad calefactibile; ignis dicetur. Quod uidetur inconueniens, cum diuersitas subiectorum non uariet relationes. Item, ad idem specie uidetur eadem specie; ergo fundat easdem relationes. [] Sextum: quia si creatio est in creante, aeterna est, et ita non terminat potentiam. [] Septimum: quare non dicitur tunc Deus realiter ad creaturam sicut efficiens creatum ad creaturam effectam? [] Octauum: quia uolitio est passio in quantum recipitur in uoluntate; similiter intellectio. [] Nonum: quia cum actio possit esse sine termino alio a se, quare non similiter aliqua passio? Et haec habentur de prima intellectione, quia est passio, sine aliqua forma alia impressa. [] Decimum: quare in creatione non potest praeintelligi naturaliter potentiale ante actuale, et in illo priori naturae transmutari ad actum, et illam transmutationem esse productionem compositi? Sicut si Deus [] solum crearet materiam summe dispositam et approximatam agenti naturali, quod agens in eodem instanti licet posterius naturaliter induceret formam in materiam, sic si Deus nunc nihil creet nisi ma teriam et de illa simul duratione producat compositum non creando. [] Undecimum: quia cum "passio sit effectus actionis" in Sex principiis, actu actu, et potentia potentia, quare iste modus relatiuorum in tertio ordine non est causae efficientis ad effectum? [] Duodecimum: quia actiuum importat "potens agere", passiuum "potens pati", ratione potentiae hinc inde non dicuntur mutuo, quia illa utrinque tantum dicitur ad actum; ergo tantum ratione actionis et passionis terminantium potentiam. Sed actio terminans potentiam est actio in actu. Ergo eadem omnino est relatio actionis et passionis secundum actum et secundum potentiam, quia eadem relata. [] Confirmatur: terminus non specificatur per relationem, ergo nec actio per potentiam quae est ad ipsam. Vel sic: non similiter referuntur quae immediate referuntur et quae non. Agens immediate refertur ad patiens potens agere, non ad passiuum in quantum huiusmodi, quia "potens agere" primo refertur ad agere; sic passiuum ad pati ultra actionem ad passionem. [B. Responsio ad dubia] [] Ad primum: concedatur conclusio, quia non de transcenden [] tibus, sed tantum certum genus respicientibus pro fundamento. Quomodo sit glossandus, quaere. [] Ad secundum: potentia et actus, ut sunt differentiae entis, diuidunt quodlibet ens. Hic. Sic est albedo in potentia obiectiue, id est obiectum siue terminus potentiae. Terminus, inquam, ut correlatiuum: "albedo in actu", id est terminus euacuans potentiam, sicut "albedo in fieri" est ad quam sequitur relatio factionis passiuae ad factum esse. [] Contra: "fieri in facto esse" euacuat "fieri in potentia" ut per se terminus.c [] c SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS Item, ens in actu et ens in potentia non immediate diuidunt ens, quia secundum expositionem istam, secunda est in facto esse sub neutro membro coequali. [] Contra dictum ad c: cum potentia et actus sufficienter diuidant ens, cuilibet praedicamento secundum genus et speciem correspondet propria potentia et proprius actus. Si actus proprius est fieri, per te, igitur relatio fundata in receptione habet proprium fieri relationis primae. Si in altero relatiuo oportet habere potentiam, illa autem per se ad proprium fieri terminabitur, et in illo relatio ad factum esse secundae, et sic in infinitum, igitur etc. [] Contra dictum ad d: si passio sit actus, productio, receptio et motus, cum prius naturaliter recipiatur quam actus eius, sequitur quod relatio, fundata in illa ut receptio, sit prior relatione fundata in ipsa ut actus. [] Similiter, sicut ipse instans prior est, productio etc. Responsio: uerum est. Sed [] Ad tertium: illud est concedendum actu actu, et potentia potentia137. Forma uero et finis non super actionem et passionem tantum fundantur. Quia efficiens et materia praecedunt rem et eius [] prior est productio formae quam sua receptio. [] Contra: relatio quam ponis in passione ad totum compositum ut per se terminum quem non praecedit relatio; receptio autem formae ipsum praecedit. Igitur et relatio fundata in passione, ut receptio ad receptum, praecedit relationem productionis, ut tu ponis ipsam ad productum. [] Contra aliud additum ibi: si productum in quantum tale alia et alia ratione dicatur ad actionem et passionem, quomodo igitur idem bis non dicitur? [] Contra dictum ad rationem: si uolitio non sit per se passio, sed receptio uolitionis, igitur receptio uolitionis primo terminat relationem potentiae, non ipsa uolitio. [] Item, si uolitio non sit ipsa receptio, nec actiua productio, sed forma producta, igitur a pari non debet dici albatio actio producta sicut uolitio. Sicut enim uolitio non est productiua alterius, ita nec albedo uel quantitas. Et sicut albedo et quantitas requirunt actionem et passionem pro per se termino, sicut formae producuntur, ita uolitio. Haec enim uidentur contra dictum ad nonum. [] Ad primum: quod "fieri uolitionis", quae est qualitas informans uoluntatem, et est receptio illius qualitatis, et productio, et passio in qua fundatur relatio productionis ad productum. Ideo nullo modo potest uolitio, quae est qualitas producta, producere ipsam productionem passiuam, sicut nec actiuam. Est igitur productio siue receptio passiua immediatus effectus actionis, quae est "elicio", non quae est qualitas elicita. [] Per hoc patet ad secundum: quod idem non praecedit se, sed elicioactio praecedit utrumque. [] Aliquis forte diceret consequenter quod sicut passio de genere passionis non est sine termino, sic nec actio sibi correspondens, sed utraque fundat illas tres relationes. Volitio tamen, quae non est per se passio, sed pro tanto quia recepta in alio, non habet terminum ulteriorem. [] productionem. Forma et finis concomitantur et sequuntur ordine naturae productionem. Ideo magis sunt ut termini actionis et passionis quam fundentur super ipsa. Actio autem et passio possunt terminari ad absoluta diuersorum generum. Quod additur quod "absolutum est principium actionis" uidetur falsum. Quaere processum in infinitum inter conclusiones de actione de hoc. Unde hoc argumentum probat quod oportet ponere quartam relationem, quae erit media inter primam et secundam. Quod additur de perfectione efficientis, intelligitur quantum ad remotum fundamentum relationis. [] Ad quartum: passio est actus et productio et receptio et motus. Receptio intelligitur in motu, sicut ex parte actionis impressio actiua intelligitur in motione. Unde consequenter secundo loco ponitur productio, tertio loco motus. Contra: prior est receptio formae quam productio compositi. [] Ad aliud concedatur: idem est productum productione actionis et passionis, et ad utrumque dicitur alia relatione. [] Ad quintum: quando absolutum est effectus mediatus, actio et passio immediatus, iuxta Sex principia; tunc absolutum dependet [] a pluribus. Ideo plures relationes fundat quam quando immediate terminat actionem. Concedatur illud "non uniuoce", quia ignis est potens facere aliquid calidum, Deus est potens facere calorem calefactiuum; utrumque potest significare et aequiuoce. Aliud de identitate actionis falsum est, non a termino, sed a principio elicitiuo, V Physicorum commento. [] Ad sextum sic: nulla actio coaeua agenti terminat, sed nata est terminare; sic hic. [] Ad septimum: quaere. [] Ad octauum: uolitio, si per se, esset actio et actus et productio; si in aliquo est, est sicut forma eius, non ut passio. Sed sicut passio esset receptio albedinis, sic receptio uolitionis. [] Contra hoc: receptio est immediatus effectus alicuius actionis; non nisi uolitionis. Et destruitur quod praedictum est in primo modo actionum, quia "non habent terminum alium a se". [] Item, uolitio erit prior se ipsa, quia eius esse est in subiecto; et ante illud est receptio, ut uia; et ante illam uolitio, ut eius causa. [] Ad primum. [] Ad nonum: quaere. [] Ad decimum: non arguit quin creatio materiae habeat illas duas rationes actionis, et non tertiam, quidquid sit de composito. Similiter, licet probet non esse necessarium compositum creari sed tantum materiam, tamen non probat quod non sit possibile. Potest enim forma produci a Deo, non quasi de materia naturaliter praesupposita. [] Ad undecimum: concedatur quod relatio actionis et passionis est relatio efficientis talis, per motum scilicet uel mutationem ad effectum talis causae proximum. Creans autem sine illo effectu proximo producit effectum ultimum, qui semper, tam hic quam ibi, est intentus principaliter, licet efficiens deminutum non possit illum immediate producere, quia non de nihilo, et ita producit aliquid transmutando. "Passio" tamen illa non est causa efficiens materiae, sed magis est causa materialis producti. Ita quod efficiens non tantum efficit principale productum, sed etiam materiam eius: uel simpliciter sicut creans, uel in quantum materia huius, sicut generans. Et ita efficit aliquo modo omnes alias tres causas. De hoc supra. De forma et fine et extremo in quantum finis, satis patet II libro. [] Ad duodecimum: probat quod "ratione determinationis hinc [] inde non dicuntur mutuo", quod concedo, sed ratione determinatorum. Si enim determinantia essent rationes referendi cum illae sint diuersae: actus, potentia, praeteritio, futuritio, priuatio , sequeretur quod non similiter haec omnia dicerentur, quia non ratione illius quod unum est in eis, sed diuersorum. Exemplum: sicut maior in scientia ad minorem in scientia, sic maior in similitudine ad minorem in similitudine. Hoc uerum est ratione specificatorum utrobique, scilicet maioris et minoris, non ratione specificantium, quae utrinque dicuntur ad alia. Ut scientia, non ad minus, sed ad scibile, et haec adhuc diuersimode, quia scientia ut mensurata; non sic simile ad simile. Ex alia parte: potentia et potentia, actus et actus, duo correlatiua sub uno extremo relationis ut sub potentia, deinde ambo sub alio ut sub actu. [] Ad formam: ratio referendi ubique est actio et passio, sed non sine diuersitate specificantis, et ideo est similitudo. [] Quod accipitur in confirmatione, negatur. Quia sicut per aliam relationem, ita per illam quae est ad ipsum potest aliquid determinari. [] Ad aliud respiciendo ad determinata, quaelibet relatio est immediata; quantum ad determinantia, non. Nec etiam mediata, quia nihil faciunt ad illam mutuam relationem. [QUAESTIO 12 [] UTRUM PHILOSOPHUS CONVENIENTER PONAT [] TRES MODOS RELATIVORUM] [] Utrum Philosophus conuenienter ponat tres modos relationis siue relatiuorum. [] Quod non, in communi: [] Isti diuersi modi fundantur super diuersa generalissima, ergo relationes sunt in diuersis generalissimis. Probatio consequentiae: si relatio idem cum fundamento, tunc patet. Si aliud, cum accipiat speciem et distinctionem a fundamento, tunc tantum differrent relationes quantum fundamenta; quare si fundamenta distinguuntur genere, et relationes. [] Item, dicit Philosophus in V3: quod "octo dicuntur dupla dualitatis ratione". Cum ergo dupleitas non insit aliis numeris nisi per dualitatem, quae est primum fundamentum dupleitatis, sequitur quod unitas et distinctio relationis sit a fundamento. [] Item, isti modi non sufficiunt. Quia relatiua secundum genus sunt per se relatiua, et non continentur sub istis modis. Probatio primi: quidquid est de intellectu generis, est de intellectu speciei; ergo si genus dependeat ad aliud, et species similiter. Philosophus, quoad secundum, dicit in littera. [] De primo modo specialiter: idem non refertur per se ad diuersa, sed idem continens refertur ad multa contenta. [] Item, omnia relatiua sunt opposita, in Praedicamentis cap. "De oppositis"; continens et contentum non. Probatio minoris in Praedicamentis cap. "De quantitate": magnum et paruum non sunt contraria, quia idem dicitur magnum et paruum; similiter, idem duplum ad hoc et dimidium ad illud; ergo non opposita. [] Quod ista pars secunda illius modi non sit conueniens, probatio: quia identitas est relatio rationis; ergo non est uera relatio huiusmodi. Probatio: "identitas est una plurium quando intellectus utitur uno ut duobus"; ergo identitas et similitudo realis non sunt in eodem genere. [] Item, "idem", "simile" et "aequale" sunt per se partes unius; sed "in omni genere est unum"; ergo etc. [] De secundo modo: relatio nec relatiuum non est fundamentum relationis; sed potentia actiua et passiua referuntur; ergo relatio non fundatur super potentiam actiuam et passiuam. Nec sunt formae relationis in hoc genere, sicut nec qualitas est forma qua [] duplum refertur; similiter nec quantitas est forma qua simile refertur. [] Item, si secundum potentiam actiuam aliquid dicatur relatiue, hoc erit ad dictum secundum potentiam passiuam. Sed hoc non, quia tunc idem ad duo, quia potentia actiua per se refertur ad agere. Si igitur ad potentiam passiuam, tunc idem per se ad duo. [] De tertio modo: quod nihil refertur secundum illum modum. Ambo relatiua sunt in eodem genere; si non, tunc duo generalissima relationis; sed dicta sic non sunt in eodem genere, auctoritate Philosophi X cap. 911: inter relatiua non est medium, "quia non sunt in eodem genere". Et ponit exemplum de scientia et scibili. [] Item, ratione sic: omne, quod habet rationem in genere relationis propriam illius generis siue sit concretum, siue forma, siue denominatiuum , esse eius est ad aliud se habere. Esse scibilis non est ad aliud se habere, hic in V12, quia non dependet ad scientiam. [] Contrarium explicat Philosophus in littera. [QUAESTIO 13 [] UTRUM TERTIUS MODUS RELATIVORUM [] DISTINGUATUR A SECUNDO] [] Utrum tertius modus distinguatur a secundo. [] Quod non: [] In hoc modo ponitur sensus et sensibile; sed sensus et sensibile referuntur secundum potentiam actiuam et passiuam, secundum Philosophum IV cap. "De ueritate apparentium": sensibile est motiuum sensus, et "mouens prius moto, et si haec"; etc. [] Item, sensus est potentia naturalis, ergo in secunda specie qualitatis. Et est potentia passiua, II De anima. Et talis potentia est fundamentum relationis secundi modi. [] Quod scientia non refertur ad scibile, probatio: scientia per se est in genere qualitatis; sed tale non dependet secundum se. [] Contrarium ponitur a Philosopho in littera. [QUAESTIO 14 [] UTRUM IDEM REFERATUR AD DUO PER SE] [] Utrum idem referatur ad duo per se. [] Quod sic: [] Idem continens ad multa contenta. [] Similiter, una potentia actiua ad agere et ad potentiam passiuam. [] Item, ad quidquid dependet genus, et species. Ergo species refertur ad correlatiuum generis, et ad proprium, et ad utrumque per se. [] Item, species per se refertur ad genus, secundum Porphyrium, et per se ad indiuidua. Species est quod per se praedicatur de indiuiduis. Hic ponitur "indiuidua" et definitur per ea, ergo dependet ad ea, quia non ponitur ibi ut genus, nec ut subiectum; ergo tantum ut correlatiuum speciei; ergo etc. [] Ad oppositum est Philosophus hic in V20, ubi habet pro inconuenienti quod idem bis dicatur. [I. Ad quaestionem decimam quartam [] A. Solutio quaestionis] [] Dicendum quod distinctio est conueniens ubi notandum quod circa ultimum dependet solutio aliorum: idem non potest referri ad diuersa primo; potest tamen per se non primo. Quia illud competit alicui "primo" quod competit ei per speciem suam; illud "per se" quod competit sibi per causam in se. Unde illa dicuntur relatiua primo, quae sunt huiusmodi secundum propriam rationem [] specificam, sicut pater per se. Alia per se dicuntur relatiua, secundum aliquid intellectum in eis, sicut ratione generis sui. Sicut medicina dicitur relatiue ratione scientiae, quae est genus eius, quae intelligitur in eo. [] Probatio primi: quia si sic, tunc relatio illa, quae est ratio referendi unum ad duo extrema primo, essent duae relationes essentialiter, quia ad duo non est primo eadem habitudo; sed relatio secundum se est habitudo. Tunc etiam idem haberet duas definitiones, quia per utrumque correlatiuum aeque primo definitur, et tunc posset cognosci per unam et non cognosci per aliam. [] Item, tunc idem posset esse et non esse simul. Accipio duo correlatiua a et b, et c refertur ad utrumque. Si c refertur ad a et aeque primo ad b, cum a possit esse sine b, sequitur quod c, relatiuum ad ambo, scilicet a et b, esset et non esset, si a esset destructo b. [] Item, possibile est idem referri ad diuersa non primo, quia primo et per se ad proprium correlatiuum, et per se et non primo ad correlatiuum sui generis. Verbi gratia, multiplex et submultiplex referuntur, duplum et dimidium referuntur; sed duplum per se et primo refertur ad dimidium, per se et non primo ad submultiplex, quod est correlatiuum sui generis. Et nunc est ita quod submultiplex quod est per se correlatiuum et non primum dupli potest esse non exsistente dimidio; sed dimidium non potest esse non exsistente submultiplici. [] Sed idem non potest referri ad quaecumque diuersa. Quia si ad unum primo et ad aliud per se, tunc potest primum esse tale quod non possit esse sine per se correlatiuo, quamuis e conuerso per se sine primo correlatiuo. Probatio: quia si possit esse sine per se correlatiuo, sequitur quod unum extremum sit et non sit simul; quia exsistente dimidio, necessario est duplum cuius est per se et primum correlatiuum. Sed destructo submultiplici, quod est per se correlatiuum dupli et non primum, destruitur duplum. Si ergo dimidium possit esse non exsistente submultiplici, simul esset duplum ad esse dimidii, et destrueretur ad destructionem per se correlatiui. [] Item, esse per se correlatiuum tantum ponit esse generis, et non ponit aliquid posterius genere. [B. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum de continente et contento, dico quod non refertur ibi unum ad diuersa primo, sed continens in communi ad contentum in communi. Et continens quot species habet sub se, tot contentum. Et cum dicitur quod "idem numerus potest continere multos numeros", dico quod intelligendum est de per se extremo relationis, non de subiectis relationis. Non enim oportet quod una relatio sit in tot sicut alia relatio, quia paternitas in uno subiecto et filiationes in multis filiis; tamen quot filiationes sunt in diuersis filiis, tot paternitates in uno qui est pater. [] Ad aliud: quod potentia actiua "primo" refertur ad potentiam passiuam in quantum huiusmodi; "per se", in quantum potentia, solum refertur et non primo ad agere. Et relatiuum primum, scilicet potentia passiua, non potest esse sine per se correlatiuo non primo, scilicet sine actu potentiae actiuae. [] Ad aliud: quod species primo refertur ad genus, et per se ad indiuidua. Unde genus, quod est primum correlatiuum, non potest esse sine indiuiduis, quae sunt per se correlatiuum. [] Auctoritas in contrarium patet, quia "si intellectus dicitur ad intelligentem et ad intelligibile, idem dicitur bis" aeque primo, quia respicit utrumque aeque. Vel aliter: tunc omne accidens habet duo correlatiua, scilicet subiectum et obiectum. [] Ad aliud: quod "ad quod refertur genus, et species" uerum est, sed non primo. [II. Ad quaestionem duodecimam A. De tribus modis in generali 1. Solutio] [] Ad quaestionem in generali: quod distinctio est conueniens. [] Ubi notandum quod quamuis relationes, sicut alia, habent distinctiones specificas per proprias differentias, tamen quia latent nos, accipimus distinctionem earum per fundamenta, ex quibus innotescit distinctio relatiuorum siue relationum, scilicet effectiue siue materialiter. [2. Ad argumenta principalia in communi] [] Ad argumenta in communi. [] Ad primum: nego consequentiam, quia non solum est ibi uerum, sed in aliis, quia res in aliis generibus sicut unitas potest fundari in ratione cuiuslibet generis, et ratio fundata est. Quia illa fundamenta non habent aliquid in quo conueniunt quod praedicatur de eis in quid, ideo non conueniunt genere sicut relationes conueniunt in hoc quod est habitudo ad aliud; et ideo sunt unius generis omnes. Tunc dico quod super duo distincta generalissima potest fundari relatio eiusdem speciei. Et cum accipitur quod "accipiunt speciem a fundamentis", uerum est, tamen non est tanta in relationibus sicut in fundamentis. Sicut anima et uermis distinguuntur inter se, non tamen tantum sicut sol producens uermem effectiue, et Deus creans animam. Vel potest negari acceptum: quod non omnes relationes habent distinctionem ex fundamentis uel terminis. [] Ad Philosophum quod "octo dicuntur dupla" etc., dico quod hoc non est quia dualitas est proprium fundamentum et primum dupli, ita quod non possit fundari in alio, sed formaliter inest sibi dupleitas per "bis continere aliud". Unde non est uerum fundamentum [] quod octo sunt dupla dualitatis proportione siue ratione, sed formaliter magis per hoc quod octo bis continet quattuor, sicut duo unitatem bis. [] Ad aliud: quod antecedens est falsum, quin cadunt uel reducuntur ad aliquem illorum. Et cum accipitur "de genere", dicitur quod illa quae referuntur ratione generis non referuntur primo, sed solum per se. Et omne relatiuum secundum genus refertur secundum aliquem illorum modorum, sed non primo. Unde "nonreferri" negat "referri primo" secundum aliquem istorum modorum, et non negat "per se referri". [B. De primo modo relationis [] 1. Pars prima primi modi] [] De quaestione primi modi, et primo de prima parte: quod relationes ibi fundantur super aliquid de genere quantitatis, scilicet super numerum uel super continuum. Prius tamen reperitur relatio illius partis in numeris. Et ibi est comparando numerum ad numerum, ita quod oportet utrumque extremum esse numerum; uel comparando numerum ad unum; et est proportio multiplex. Et ab istis discretis deriuatur ad continua. Sed alia relatio est hic in discretis quae non in continuis, quia in numeris est mensura, ita quod ibi unitas aliquando replicata reddit aliud extremum; sed in continuis est proportio aliquando incommensurabilis, sicut diameter costae. [2. Ad argumenta principalia quantum ad primam partem primi modi] [] Ad primum patet iam quod idem potest subiectiue referri ad multa contenta. Sed continentia multiplicantur quoties aliud extremum multiplicatur. [] Ad aliud dicitur quod consequentia non ualet secundum quod continens et contentum sunt opposita. Cuius probatio est: omnia opposita includunt contradictoria, quia contradictio est prima oppositio. Ergo ad quae antecedentia non sequuntur contradictoria, nec aliqua alia oppositio, quia ad quod non sequitur consequens, nec antecedens. Sed ad aliqua sumpta per comparationem ad diuersa non sequitur contradictio, sed est ignorantia elenchi. Ergo nec aliqua alia oppositio sequitur. [] Contra: quomodo ualet argumentum Philosophi in Praedicamentis de monte magno et paruo, quae dicuntur de eodem? Et non sunt opposita, per te. [] Ideo aliter dicitur: quod non omnia relatiua sunt opposita, quia opposita comparantur simul ad idem in eodem tempore. Quando autem relatiuum aliquod comparatur ad diuersa, relatiua sunt, sed non opposita relatiua. Vel aliter: quod sunt opposita. Unde duplum et dimidium in communi sunt opposita relatiua; sed duplum ad hoc et dimidium ad hoc non sunt opposita relatiua. Vel aliter: quod sunt opposita secundum quod referuntur ad inuicem. Sed quando [] idem est generans et genitus, pater non refertur ad se ipsum filium sed ad filium eius, et in quantum filius ad patrem eius; et isto modo pater et filius sunt opposita, et non aliter. Sic est de duplo et dimidio in proposito. [] Sed argumentum Philosophi ualet, quia arguit ex hypothesi quod magnum et paruum sint absolute contraria. Tunc opposita uera de eodem, quia ex hoc quod mons est magnus respectu huius, absolute est magnus, et absolute paruus respectu maioris; ergo absolute contraria de eodem. Sed non sunt absolute contraria. [3. De secunda parte primi modi] [] Ad aliud quod quaeritur de "eodem", "simili" et "aequali": quod relatiua haec fundantur super hoc unum. Et tamen unum illorum est relatiuum rationis, scilicet identitas, quia "relatiuum esse est ad aliud se habere." "Idem" nullo modo potest ad aliud esse nisi ad aliud ratione, quia in quantum simpliciter idem, "intellectus utitur uno ut duobus". [] Contra istud: idem et diuersum sunt contraria, X huius, quia opposita, et non priuatiua nec contradictoria; sed contraria sunt in eodem genere ex X. Sed diuersitas est relatio realis, ergo identitas; quia ens reale non opponitur enti rationis. [] Item, X: omne ens omni enti comparatum aut est idem aut diuersum. Idem ergo et diuersum sunt contraria immediata circa ens et conuertibilia. Sed ens rationis distinctum contra reale, et non est passio conuertibilis cum ente extra animam, quia ens reale potest esse sine ente rationis. Ergo identitas non est ens rationis. [] Item, si identitas esset ens rationis, non esset de consideratione metaphysici sed logici, quod est contra Philosophum X huius, cap. 249. [] Item, contra rationem. Si ratio ualet, tunc idem omne est per accidens idem eidem et non essentialiter. Probatio consequentiae: de per se ratione huius, quod est idem in quantum idem, est aliquid attributum sibi a ratione. Haec dicit positio, quia essentia lapidis non est eadem sibi nisi per aliquid attributum ei a ratione. Quia essentia ut fundamentum et ut terminus, sunt idem per accidens, sicut homo et homo similis. Quia ut est terminus, est aliquid cum attributo aliquo a ratione. Et in alio termino similiter est aliqua compositio rei et rationis, et sic ille terminus compositus ex re et ratione est idem per accidens alii termino, ratione illius diuersi actus attributi a ratione uni termino et alii, quia datum uni termino et alii sunt diuersa. [] Item, tunc omne "idem" esset diuersum. Probatio: quia per se ratio referendi idem sibi est alietas, ex hoc quod intellectus attribuit aliquid rationis utrique termino. [] Consequens primi impossibile: dicitur "sibi idem", quia idem dicitur per accidens et secundum se sicut unum, per Philosophum in littera; ergo aliquid idem eidem secundum se. Item, "omne per accidens reducitur ad per se", II Physicorum; ergo si nihil per se idem eidem, nec erit aliquid idem per accidens. [] Item, si omne idem eidem per accidens, tunc per aliud, et erit identitas in infinitum. Vel si stes, tunc erit identitas per accidens totius ad totum, quia per se rei, scilicet fundamenti, ad rem, et tunc relatio realis prima. [] Item, hoc impossibile: in omni affirmatiua uera eodem modo est ueritas propositionis quo modo est unitas extremorum. Si tunc identitas extremorum est solum per accidens, ergo nulla propositio per se uera. [] Quod secundum conclusum sit impossibile: quia intelliguntur duo opposita in eodem termino, quia per se identitas et alietas. [] Item, si sit relatio rationis, aut utrumque extremum est ens rationis, aut unum tantum. Non unum tantum, quia identitas aequaliter fundatur in utroque termino. Si utrumque, negant communiter, quia fundamentum alterius relationis est essentia realis, non in quantum attribuitur sibi aliquid rationis. [] Item, si sic, ergo similiter similitudo et aequalitas, quia de [] ratione illorum relatiuorum est alietas; sed de ratione illorum est unitas in littera. Ergo si propter alietatem est identitas relatio rationis, propter unitatem erunt istae relationes rationis. Sed hoc non concedunt. [a. De identitate, similitudine et aequalitate] [] De tribus istis dicitur sic: quod haec tria fundantur super unum quod est in diuerso genere, quia sicut "ens dicitur multipliciter", ita unitas. Sicut ergo ens diuiditur in diuersa praedicamenta, ita unitas in diuersas unitates, ita quod identitas super unum in substantia, aequalitas super unum in quantitate, etc. [] Contra: omne ens omni enti comparatum est idem aut diuersum; ergo identitas non est tantum in genere substantiae, sed in omni genere. [] Item, albedo comparata albedini non est similis sibi, nec aequalis; tunc eadem sibi et diuersa a nigredine. [] Item, V huius, in fine "De oppositis": "diuersum est secundum unamquamque categoriam". Si diuersum, et idem, cum opponuntur; ergo idem non determinatur solum ad genus substantiae. [] Item, IV cap. 261: quod in omni genere reperitur, et attribuitur substantiae primo. [] Quod "simile" non inuenitur praecise in genere qualitatis, probatio: indiuidua eiusdem speciei non solum habent unitatem in specie sed habent unitatem in differentia specifica. Et in quantum sic unum, aut sunt eadem, proprie loquendo, aut non. Et si sic, tunc inconuenienter diuiditur "unum" in unum numero, specie, genere et proportione. Non ergo sunt eadem in differentia specifica; sunt ergo similia in differentia, cum conueniant in illa, et differentia praedicetur de illis in quale. [] Item, Boethius: species est tenuis similitudo singularium. [] De quantitate sic: in omni genere loquendo de re illius generis comparando eam ad aliam eiusdem haec essentia est aeque perfecta ei. Et X64: "in omni genere est unum primum quod est mensura" etc., per cuius accessum dicuntur perfecta et minus perfecta. Ergo aequalitas ibi non est fundata in quantitate. [] Item, in genere qualitatis est magis et minus, non a maiori et [] minori in quantitate. Quod patet: alias equus esset magis albus quam margarita. [] Item, Philosophus dicit V66 quod haec tria fundantur super unum quod est principium numeri et quod est metrum, et non super unum diuersorum generum. [] Conceduntur ergo rationes, ad minus de "eodem", quod idem et diuersum reperitur in omni genere. De simili et aequali potest concedi idem sine quantitate et qualitate quae sunt accidentia. Unde est ibi aequalitas et similitudo essentiarum, quia "idem", "simile" et "aequale" significant relationes et fundantur super "unum" principium numeri immediate; et remotum fundamentum est res diuersorum generum secundum unam uiam. Secundum aliam uiam, ista tria possunt fundari in omni genere super rem illius: in quantum res est "quid" et in quantum sit una, fundatur identitas. Et in quantum res est qualis non solum accidentaliter sed per differentiam essentialem et in quantum sit una, super ipsam fundatur similitudo. Similiter, in quantum res habet quantitatem perfectionis et est una, sic fundatur remote aequalitas super ipsam. Haec ergo tria sunt in omni genere, et sunt in genere relationis ut species. [] Contra: aliqua habent unitatem secundum rem de genere actionis in quantum est actio et accidens agentis; ergo hic fundatur relatio, quae nec est identitas, nec similitudo, nec aequalitas. [] Concedo tunc quod super unitatem in genere actionis potest fundari relatio. Quando ergo duo conueniunt in actione, illa relatio est alia ab istis. [] Item, sequitur ex dictis quod idem simile sibi, quia si res de genere substantiae sit qualis qualitate essentiali, et sic habens unitatem sit similis, ergo iste homo, cum haec habeat, est similis sibi ipsi. [] Dico quod fundamentum identitatis est unum numero, ideo idem sibi idem; sed unitas similitudinis est unitas specie solum, ideo idem non est simile sibi. [b. Ad argumenta in contrarium] [] Ad argumenta, sustinendo quod identitas sit relatio realis. [] Ad primum, cum dicitur quod est habitudo rationis, dico quod non est de ratione relationis quod sit habitudo ad aliud extremum realiter, sed quod sit habitudo ad correlatiuum siue sit aliud realiter siue non. Sed haec accidit relationi; unde potest esse realis. Hoc probatur: quia relatio talis fundatur super unum. Ergo magis est concedenda unitas ibi quam diuersitas. a [] Item, a similitudine in specie dicitur aliquid simile in specie, et primum relatiuum est idem sibi et refertur ad se ipsum; et tamen ibi est relatio realis secundum omnes; ergo etc. [] Item, quod dicitur "relatio est ad aliud se habere", hoc est uerum de relatiuis suprapositis de primo modo. Sed in aliis est unitas magis de ratione extremorum quam alietas. [] a SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: ibi magis est concedenda relatio. Talis unitas maxima realis. [] Contra: si identitas est relatio realis, esset relatio res alia a fundamento, et tunc idem esset idem sibi, et procederet in infinitum. [] Dicendum quod illa identitas, quae est relatio, non est relatiuum, sed ratio referendi; quia illa relatio, ut illa relatio, nec esset eadem sibi nec diuersa, sed esset ratio qua aliquid esset idem sibi. Et illud "idem sibi" esset relatiuum per se; relatio autem non. Et standum est tunc in primis. [c. Ad argumenta secundae partis primi modi] [] Ad primum argumentum principale in contrarium: quod ratio sumit falsum. [] Ad aliud: quod non sunt partes unius quantum ad speciem quam significant; sed, quia requirunt diuersam unitatem pro fundamentis proximis, sunt partes unius. Quantum etiam ad fundamenta remota, diuidunt aliquo modo unum. Quia fundamentum identitatis est homo ut unus, similitudinis differentia hominis. [d. Ad alia argumenta de identitate] [] Sustinendo aliam partem. [] Ad tres primas rationes: quod illae propositiones uerae sunt ratione indiuisionis essentiae, non ratione relationis superuenientis. [] Et ad aliud similiter. [] Ad quintum: conceditur quod idem sit sibi idem per accidens, quia aut "idem" accipitur pro forma quam significat, tunc haec erit per se "idem eidem idem". Si accipiatur sic pro eo quod est idem, ut dicitur "homo est idem homini", haec est uera per accidens fundamentaliter. Non quia identitas accidit homini quia sic albedo accidit homini, sed albedo est fundamentum similitudinis de se , sed Socrates non est fundamentum identitatis nisi ut attribuitur sibi aliquid a ratione. [] Ad illud in contrarium: quod non oportet illud reduci ad aliquid quod est per se tale, sed ad aliquid quod est per se causa illius. Sic hic, identitas per accidens reducitur ad indiuisionem fundamenti quae est per se. [] Ad primum in contrarium dicendum quod distinctio illa "de eodem" dicitur de eo quantum ad indiuisionem in qua fundatur identitas. [] Ad aliud de processu in infinitum dicitur quod "idem per accidens" est "idem per aliud", non quod illud aliud sit idem, nec per se, nec per aliud. [] Ad aliud de ueritate propositionis: quod non oportet propositionem ueram esse secundum unitatem extremorum cum relationibus superadditis, sed ueritas est ex identitate fundamentorum in quibus fundatur relatio identitatis. [] Ad aliud quod "omne idem erit diuerso idem": uerum est secundum rationem. Unde ibi est identitas simpliciter, et diuersitas secundum quid; et haec non sunt opposita. [] Ad unum argumentum principale dico quod utrumque extremum est aliquid rationis secundum quod refertur. Fundamentum remotum est realis: unitas essentialis. [] Ad aliud dico quod similitudo et aequalitas fundantur in unitate reali. Quia haec albedo et illa habent unitatem realem inter se, si numquam esset intellectus. Et ex illa unitate mouetur intellectus ad attribuendum illi unitati reali unitatem speciei, et ista unitas nec est unitas rationis nec singularis, sed media et in potentia ad unitatem rationis, quae fundatur super eam. [C. De secundo modo relatiuorum 1. Solutio auctoris] [] De potentia actiua et passiua dicitur quod fundamentum relatiuorum in secundo modo fundatur in re de genere actionis et passionis, et hoc in rebus de genere actionis quibus correspondet passio. Fundatur etiam in principiis actiuis et passiuis, sicut in forma quae est principium agendi et in illa quae est principium patiendi, quae sunt in tertia specie qualitatis, secundum aliquos. [] Tamen hoc non oportet, quia si non esset aliquod principium immediatum operandi nisi qualitas, tunc substantia numquam generaretur uniuoce, quia principium generandi et substantia non sunt in eodem genere. Dicitur hic quod accidens agit in uirtute substantiae, quae est uniuoca generato. [] Contra: aut in uirtute eius, ut causa efficiens; tunc habetur propositum. Quia efficiens primum plus causat quam illud quod in uirtute eius causat, et immediatius, et habet aliquem effectum in generato quem non habet aliud agens. [] Dico tunc quod principium agendi potest esse in genere qualitatis, et in prima specie et in secunda et in tertia; et potest esse substantia. Unde in generatione substantiae, substantia est per se efficiens. [] Tunc dicendum quod relationes secundi modi possunt fundari super huiusmodi principia agendi. Et eo modo super principia patiendi fundatur relatio; aliquando substantia quanta est immediatum principium patiendi respectu albedinis. [2. Ad argumenta de secundo modo relatiuorum] [] Ad argumenta: quod fundamenta sunt formae absolutae quae sunt principia agendi et patiendi. Si accipias potentias ut referuntur, accipis fundamentum cum relatione. [] Ad aliud: quod primo refertur ad potentiam passiuam primo et per se, non primo ad agere. [III. Ad quaestionem decimam tertiam [] A. Solutio quaestionis] [] Ad secundam quaestionem dicitur quod non accipitur ibi mensura quantitatiua, sed perfectionis; alias non differret a primo modo. Tunc mensura fundatur super omnem essentiam, et mensurari super habitum de genere qualitatis. [Sententia Thomae Aquinatis] Contra: quod accipi posset pro mensura quantitatiua, quia non omne contentum mensurat continens quantitatiue, sicut patet de aliquibus numeris. [] Item, tempus mensurat motum, et tamen non reddit motum. [] Item, quod iste modus non appropriatur habitui et cognitioni et obiecto, quia X92: "in omni genere est aliquod primum quod est mensura"; ergo circumscribe omnem habitum: aliquid est in genere substantiae quod mensurat omnem rem illius generis; et eodem modo in aliis generibus. [] [Contra positionem Thomae] Tunc relationes primi modi fundantur praecise super rem de genere quantitatis; et in genere substantiae non fundatur praecise aliquis modus. Et relationes secundi modi fundantur in rebus de genere actionis et passionis, et super principia agendi et patiendi quae possunt esse in multis generibus. Relationes tertii modi fundantur in omni re cuiuscumque generis, et etiam super ideam in mente diuina, quia est mensura et perfectio ideati. Et aliquando possunt fundari simul super res diuersorum generum, quia quaelibet res est intelligibilis, et cognitio est in genere actionis, et habitus cognoscitiuus in genere qualitatis. [] Sed uidendum est qualiter mensuratur scientia et scibile. Scientia practica nostra causatur a rebus, et ideo scibile mensurat scientiam. Sed artificialia causantur a scientia practica, et ibi scibile est mensurabile, et scientia mensura. Unde omnia naturalia se habent ad scientiam Dei sicut artificialia ad nostram, ita quod scientia Dei est mensura. [B. Ad argumentum de tertio modo relatiuorum] [] Ad argumentum quod fit contra tertium modum: quod omnia relatiua denominatiue dicta sunt in uno genere. Ad minorem, nego. Ad probationem: quod loquitur de genere naturali, ubi inter opposita est transmutatio. Et ibi prius permutatur aliquid ad medium quam ad extremum. Sed relatiua non sunt sic opposita, et ideo non est ibi medium. [] Ad rationem dico quod scibilis esse est ad aliud se habere. Et in aliis modis est mutua dependentia, quia extrema accipiuntur uniformiter. Si actu unum, et aliud; si in potentia, aliud in potentia. Sed hic mensura accipitur quasi actualiter, et mensurabile potentialiter. Si tamen accipitur proportionaliter, est hic mutua dependentia, sicut in aliis modis, et sunt et non sunt simul. Unde scibile se habet ad scientiam in potentia. [] Contra: Aristoteles in Praedicamentis: "destructo scibili, destruitur scientia", non e conuerso. [] Dicitur quod hoc uerum est, quod destructo scibili in potentia, destruitur scientia in potentia, et e conuerso. Similiter, destructo scito in actu, destruitur scientia in actu; et e conuerso, destructa scientia in actu, destruitur scitum in actu. Sed destructa scientia in actu, non destruitur scibile in potentia. [] Iam ergo patet quod iste modus distinguitur a secundo modo sicut patet ex dictis , non per mutuam dependentiam uel nonmutuam, sed per alia fundamenta et alia, ut patet. [C. Ad argumenta principalia] [] Ad primum contra: quod "sensus" est aequiuocum ad potentiam naturalem, quae est in genere qualitatis, et ad actum sentiendi, et sic est in genere actionis. Tunc sensus primo modo est fundamentum secundi modi. Sensus secundo modo est fundamentum istius tertii modi. [] Et sic ad aliud argumentum. [] Et ultra: quod scientia est in genere qualitatis per se, et non in relatione, quia "diuersorum generum et non subalternatim positorum", etc. Sed in scientia, quae est habitus, est proximum fundamentum relationis, sicut quaternarius in genere quantitatis et dupleitas in genere relationis. [ LIBER 6 ] [6.1 UTRUM DIVISIO SCIENTIAE IN PHYSICAM, MATHEMATICAM ET DIVINAM SIT SUFFICIENS] Quia scientiam speculatiuam diuidit Aristoteles in physicam, mathematicam et diuinam, ideo quaeritur an ista diuisio sit sufficiens. [6.1.1] Arguitur quod non: Quia logica neque est circa agibilia neque circa factibilia, ergo est speculatiua; nec tamen est aliqua istarum; igitur etc. [6.1.2] Item, moralis nulla est istarum; est tamen theorica. Probatio: nam omnis habitus intellectualis circa agibilia est prudentia. Quia sic definitur prudentia, VI Ethicorum, quod est "recta ratio agibilium". Moralis autem scientia non est prudentia, quia tunc omnes habentes eam essent prudentes et ita uirtuosi moraliter. Ergo moralis scientia non est recta ratio circa agibilia, neque factibilia ut patet, igitur etc. [6.1.3] Item, ens aequaliter diuiditur in decem genera, ex V huius. Igitur sicut unum diuidens, scilicet quantitas, facit scientiam specialem ut mathematicam, ita et quodlibet aliorum. [6.1.4] Item, substantia incorporea habet proprias passiones alias a passionibus entis et substantiae, sicut et substantia corporea; et perfectiores passiones habet quanto est ens perfectius. Igitur sicut de substantia corporea est scientia specialis, ut mathematica uel naturalis, in qua considerantur propriae passiones eius, ita uidetur per locum a maiori quod de substantia incorporea erit aliqua scientia specialis, praeter metaphysicam in qua non considerantur de ipsa nisi passiones entis uel substantiae. [6.1.5] Item, quod non sunt tot, uidetur, quia metaphysicus habet considerare omnia secundum quiditates suas etiam in speciali, igitur et omnes passiones omnium; igitur non est alia scientia. Probatio antecedentis per Aristotelem hic in littera: nulla alia scientia rationem facit de "quod quid est"; sed uel ex sensu supponunt "quod quid est" sui subiecti, uel aliunde accipiunt. [6.1.6] Item, quod non sit distinctio inter mathematicam et metaphysicam arguitur: quia uidentur esse de eodem. Quantitas enim in utraque consideratur. Similiter etiam in naturali scientia consideratur, ut patet II Physicorum. Igitur nec illa distinguitur ab alterutra istarum. [6.1.7] In contrarium: Est Aristoteles in littera. Item, in libello De intelligentia Aristotelis. Item, Auicenna, I Metaphysicae suae. Item, Ptolomaeus in I Almagesti. Item, Boethius in libello suo De Trinitate. Et patet quod apud philosophantes est famosissima diuisio. [I. Status quaestionis A. Duae opiniones] Hic primo uidendum est unde sumatur distinctio scientiarum. Circa hoc sunt duae opiniones. [1. Prima opinio: Scientia est habitus conclusionis demonstrationis a. Expositio primae opinionis] [6.1.8] Prima talis: scientia est habitus cognoscitiuus conclusionis demonstrationis, sicut patet ex definitione "scire", I Posteriorum. Ergo quot sunt conclusiones demonstrabiles, tot sunt scientiae. Consequentia probatur: nam habitus distinguuntur per obiecta et ita scientiae per scibilia; illa sunt conclusiones demonstrabiles. [6.1.9] Item, habitus innotescunt per actus; respectu diuersarum conclusionum sunt diuersi actus sciendi specie; ergo et habitus diuersi. Minor probatur. Tum quia illi actus sciendi sunt diuersi, non tantum numero, quia sic distinguuntur actus sciendi circa eandem conclusionem frequenter eliciti differentia autem maior differentia numerali uidetur esse differentia specifica. Tum quia aliquid per causam cognoscere est aliquid scire, ex definitione "scire", I Posteriorum. Igitur cum alia demonstratio sit per quam haec conclusio cognoscitur, et alia per quam illa, uidetur quod aliud sit hoc "scire" ab illo, etiam specie. Magis enim differunt istae demonstrationes quam numero tantum, quia sunt ex diuersis principiis omnino. [6.1.10] Et illa opinio ponit quodlibet complexum habere habitum proprium: si principium est, habet intellectum; si conclusio est, habet propriam scientiam. [b. Contra primam opinionem] [6.1.11] Contra istam opinionem arguitur: quia secundum ipsam, geometria uel quaecumque alia scientia non est una nisi unitate aggregationis ex multis habitibus, quod uidetur contra intentionem Aristotelis in multis locis in I et II Posteriorum. [6.1.12] Item, sic posset metaphysica et naturalis dici scientia una, quia aggregatione. Inconueniens est autem quod tantam unitatem habeant inter se scientiae, quae ponuntur simpliciter diuersae, quantam habet una istarum in se. [2. Secunda opinio: Scientia est circa speciem specialissimam a. Opinio Henrici Gandauensis] [6.1.13] Dicunt alii quod scientia est una secundum speciem specialissimam, quae est circa subiectum unum ad quod plura attribuuntur, quae cum hoc habet unam rationem formalem considerandi omnia quae considerat. Et talis in una anima est una numero ex multis actibus intelligendi generata. Et est ita una sicut in uno appetitu est una temperantia, licet ex multis actibus generata; et in una superficie una albedo intensa, licet esset successiue ab eodem uel a diuersis agentibus, unica transmutatione uel diuersis transmutationibus, inducta. Quia tamen non est omnino simile, distinguunt quod quaedam formae recipientes magis et minus, secundum gradum perfectionis et completionis suae, inducuntur unica transmutatione, ut albedo, uel pluribus actibus conformibus, ut temperantia. Quaedam autem pluribus difformibus, ut scientiae, in quarum generatione ponunt talem processum: quia secundum rectum ordinem acquirendi eas, ex actu cognoscendi primum principium talis scientiae habet ipsa primo generari. Et tunc habetur totum esse illius habitus scientifici, licet in gradu infimo, et tunc ille habitus dicitur esse intellectus illius principii. Deinde cognoscendo alia principia, idem habitus, qui dicitur esse intellectus illius principii, augetur et dicitur intellectus plurium principiorum istorum cognitorum. Et ultra, ex principiis deducendo conclusiones amplius augetur, et dicitur esse scientia istarum conclusionum, semper tamen manens idem habitus, non habens differentiam nisi rationis tantum. Sicut et aliae formae quae recipiunt intensionem in quocumque gradu, si stant in illo, non habent compositionem aliquam, quia non habent differentiam aliquam inter gradus inferiores quos uirtualiter continent nisi rationis tantum; et differentia rationis non sufficit ad compositionem. [6.1.14] Nec obstat quod hi actus, ex quibus generatur et augetur habitus, uidentur quasi differre specie, sicut intellectiones diuersorum principiorum uel diuersarum conclusionum; uel quasi genere, sicut intellectiones principii et intellectio conclusionis. Differunt enim actus sicut differunt obiecta cognita. Sed habitus unus est ex omnibus generatus et ad similes actus inclinans. [6.1.15] Hoc confirmatur, quia principium perfectius cognoscitur quando ex ipso conclusio deducitur; non autem esset ita nisi habitus principii intenderetur; igitur alius non generatur sed praeexsistens augetur. [6.1.16] Dicunt etiam quod talis habitus non tantum intenditur ex cognitione diuersorum principiorum uel conclusionum, sed ex frequenti consideratione eiusdem, ut sic unum principium magis cognoscatur illo habitu quam aliud, et una conclusio quam alia, quia frequentius considerata. Semper autem, secundum istos, cognitio prior est principium et dispositio cognoscendi posterius, siue in principiis inter se siue respectu conclusionum. [b. Contra opinionem Henrici] [6.1.17] Contra istam opinionem multipliciter arguitur. Primo sic: actus naturaliter est generatiuus habitus, secundum istos, per hoc quod naturaliter suam similitudinem relinquit in passo. Differentium autem specie secundum proprias rationes agentium sunt diuersae similitudines reales specie. Ergo quanta est differentia actuum, tanta et habituum. [6.1.18] Confirmatur: quare enim actus difformes morales, ut temperantiae et iustitiae, generant diuersos habitus specie, nisi quia secundum proprias rationes specificas naturales similitudines imprimunt potentiae, consimiliter differentes sicut et ipsi? Sed ubi est causa eadem, erit idem effectus. Unde uidetur sine ratione dictum quod quidam habitus tantum generantur ex actibus uniformibus, quidam ex difformibus. Poterit enim aliquis ponere quod non est nisi una uirtus moralis, quae generatur ex quocumque actu, et deinde augetur non tantum per actus similes sed etiam per difformes, sicut hic ponitur de habitu scientiae. Nec poterit plus improbari illud de unico habitu morali quam istud de unico habitu scientifico. [6.1.19] Item, secundo sic: Aristoteles, VI Ethicorum, distinguit intellectum a scientia, sicut habitum alium specie, licet eiusdem generis propinquioris quam sit alterum eorum cum opinione uel prudentia. Nunc autem illa uidentur essentialius disparata quae sub eodem genere propinquiori continentur, sicut album et nigrum, quam album et dulce. Igitur impossibilius uidetur quod idem habitus sit intellectus et scientia quam quod sit intellectus et opinio. [6.1.20] Confirmatur ista ratio: uerum, in quantum euidens, natum est causare habitum suum in intellectu cognitiuum. Simpliciter autem est alia ratio euidentiae in principio et conclusione, quia in principio propter se ex terminis, in conclusione propter aliud per discursum; igitur etc. [6.1.21] Item, cum intellectu principiorum aliquorum et scientia aliquarum conclusionum in geometria stat ignorantia alicuius conclusionis eiusdem scientiae non tantum ignorantia negationis, sed etiam dispositionis per falsigraphum generata. Impossibile est autem respectu eiusdem complexi simul in eodem intellectu stare habitus oppositos. Igitur respectu talis conclusionis ignoratae non habetur habitus qui sit scientia eius. [6.1.22] Confirmatur: quia, cum conclusio ignorata addiscitur, habitus oppositus ignorantiae praecedenti inducetur; igitur etc. [6.1.23] Item, sic confirmatur: quia uidetur contradictio quod habeatur iste habitus qui idem numero est respectu talis obiecti, ut a, et tamen ex illo habitu nullus actus haberi possit circa a, nec etiam quantumcumque imperfectus. Patet autem quod circa conclusionem praedictam ignoratam, intellectus sic ignorans, ex toto habitu scientiae quem habet, nullum potest habere actum sciendi -- immo nec debilissime opinandi --, cum firmiter teneat oppositum. Igitur totus habitus, quem habet, nullo modo erit idem numero manens habitus illius conclusionis. [6.1.24] Item, quarto arguitur sic: ex habitu intenso aliquis potest perfectius agere circa quodcumque obiectum cuius est quam ex remisso. Igitur si addiscendo nouas conclusiones intenditur habitus prior, poterit habens ipsum perfectius speculari quodlibet, respectu cuius ponitur esse habitus, quam prius. Et hoc "posse" est necessarium quantum est ex parte habitus. Sed consequens est falsum. Possibile est enim, dum est in addiscendo conclusiones nouas, quod obliuiscatur alicuius prius scitae, aut minus perfecte sciat quam ante illas conclusiones nouas sciuit, quando istam prius scitam frequentius considerauit. [6.1.25] Hoc patet per experimentum. Qui enim addiscit secundum librum Geometriae, dum ibi occupatur, negligit considerare conclusiones primi, saltem aliquas quibus non utitur. Numquid, cum didicerit secundum, perfectius poterit speculari quamlibet conclusionem primi quam prius, quando, secundo ignorato, frequenter conclusiones primi speculabatur? [6.1.26] Confirmatur ista ratio: quia ista positio ponit duplicem modum augendi habitum, et per actus similes et per difformes. Per similes ponit quod idem perfectius scietur cuius sunt illi actus quam aliud circa quod non eliciuntur tot actus similes. Igitur habitus respiciens frequenter hoc speculatum augetur sine augmento habitus respicientis illud raro speculatum; quod est impossibile si idem esset. [6.1.27] Item, quinto sic: gradus imperfectior in habitu, siue habitus secundum istum gradum, non potest esse causa gradus perfectioris; tunc enim effectus excederet causam in perfectione. Cognitio autem principii uidetur causa esse cognitionis conclusionis, cum arguat Aristoteles, I Posteriorum, "unumquodque propter quod" etc.; sed propter principia cognoscimus conclusiones; igitur etc. Maior autem non uidetur uera nisi in causis efficientibus. Igitur non est infimus gradus in habitu, recto ordine generatus, ille secundum quem respicit primum principium. Esset autem, si esset unus habitus principii et conclusionis, secundum quod isti ponunt. [6.1.28] Si dicatur quod gradus, respiciens primum principium simpliciter, est perfectior gradu respiciente aliquod posterius praecise sumpto (non tamen illo posteriore gradu secundum quod includit priorem) est autem causa primo modo tantum: [6.1.29] Contra hoc est dictum istorum quod quilibet gradus est simplex, non habens praecedentes in se distinctos nisi ratione tantum. Igitur ille gradus correspondens ultimae conclusioni, secundum propriam rationem illius gradus, includit omnes praecedentes, sicut diceret de ultimo gradu albedinis. Iste autem ultimus, secundum propriam rationem sui, uidetur effectus primi, secundum propriam rationem eius, et in primo includi, et non e conuerso. [6.1.30] Item, in quacumque qualitate sunt gradus differentes secundum magis et minus. Illi habent ordinem essentialem: quod a includit b uirtualiter, et c a, et sic usque ad supremum. Hoc patet in albedine. Probatur etiam quia si non sunt ordinati, nihil unum erit ex illis. Sed in isto habitu scientiae non est dare tales gradus ordinatos respectu diuersorum scibilium. Igitur quae respiciunt diuersa scibilia non sunt gradus eiusdem habitus, sed magis differentes. Probatio minoris: multae conclusiones geometricae sunt quarum utralibet potest indifferenter sciri ante aliam. Igitur ille gradus, qui respicit unam illarum, non habet ordinem per se ad illum qui respicit aliam. [6.1.31] Responsio: quod gradus in habitu habent ordinem, licet non sit ordo obiectorum. [6.1.32] Contra: omnis gradus habitus respicit quidlibet contentum sub primo obiecto illius habitus, licet per actum remissiorem uel intensiorem. Hic, quicumque gradus praecise non respicit quodlibet obiectum secundum quemcumque actum. Illud potest esse argumentum ad principale. [6.1.33] Si dicatur quod gradus infimus non respicit quodlibet sub primo obiecto, sed tantum illud circa quod potest esse imperfectissima operatio exemplum de minimo calore respectu stuppae: Contra: saltem quantumcumque detur infimum scibile, in illud potest omnis gradus superior, licet non e conuerso. [6.1.34] Istud etiam argumentum probat multas esse prudentias, quia contingit habere rationem rectam circa materiam temperantiae, non habendo circa materiam fortitudinis, et e conuerso; deducendo hoc ex principiis primis et non illud. SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Contra opinionem etiam adhuc est primum argumentum. [6.1.35] Confirmatur: quia actus generatiui prudentiae huius et illius uidentur differre quantum actus generatiui diuersarum artium uel magis, propter concordiam prudentiae cum appetitu. [6.1.36] Ad istas rationes, licet possent dari aliquae euasiones distinguendo de habitu ut est in tali et tali gradu, et ut est in tali gradu non est habitus talis obiecti, sed ut in tali , quas euasiones perscrutari, causa breuitatis, omitto, non uidetur tamen quomodo ad eas (saltem earum aliquas) possit rationabiliter responderi. Nam oporteret respondentem negare propositiones uniuersales de habitibus sumptas, quae in omnibus aliis habitibus sunt concessae. Et tales negando, non ferendo instantiam nisi in proposito, uidetur esse "irrationabiliter proteruire" ex VIII Topicorum. Aequaliter enim uiderentur posse negari tales uniuersales in aliis habitibus, et deficerent propositiones quibus distinctio quorumcumque habituum probaretur, sicut patet in confirmatione primae rationis supra, nisi dicas "hic placet eas negare, ibi non". [6.1.37] Quod adducitur pro confirmatione huius opinionis quod "principium magis cognoscitur quando conclusio ex ipso deducitur", hoc si uerum est non concludit quod non sit alius habitus conclusionis. Nam licet sit alius habitus, tamen principium intenditur propter speculationem principii in se, quae tunc est intensior communiter quando conclusio ex ipso deducitur quam quando in se consideratur sine ordine ad quodcumque aliud. [6.1.38] Quod autem in principio dicitur quod "una scientia est unius generis subiecti secundum unam rationem considerandi" (et accipitur ex Posterioribus), quomodo sit intelligendum iam patebit. [B. Opinio media inter duas priores] [6.1.39] Inter dictas ergo opiniones quodammodo mediando potest dici quod cum habitus intellectiuus sit qualitas quaedam generata et firmata ex frequenti consideratione uel unica perfecta, quandoque etiam ad consimilem inclinans intellectum respectu complexi speculandi, duplex potest poni habitus. Unus proprius, qui formaliter inclinat ad speculationem eius tamquam naturalis similitudo ex eius consideratione derelicta. Alius communis qui uirtualiter inclinat ad speculationem eius, inclinando formaliter ad speculationem alterius in quo tale complexum uirtualiter continetur. [6.1.40] Primo modo potest concedi prima opinio: quot scibilia tot scientiae, secundum quod rationes contra secundam opinionem adductae ostendunt. Secundo modo potest esse unus habitus respectu multorum complexorum. Cum enim conclusiones sint in principiis uirtualiter, et principia uirtualiter in subiecto nam subiectum includit praedicatum in principiis primis, et hoc uel essentialiter si sint per se primo modo, uel uirtualiter si sint per se secundo modo, sequitur quod in subiecto incomplexo, quiditatiue cognito, uirtualiter contineantur principia et conclusiones de tali subiecto; et sic, tota notitia quae de ipso subiecto nata est haberi. Et etiam ulterius, quae nata est haberi de aliis per rationem eius, siue sint inferiora contenta sub ipso, siue sint aliqua attributa ad ipsum tamquam ad primum. Ergo habitus, inclinans formaliter ad speculandum tale subiectum secundum rationem quiditatiuam, inclinat uirtualiter ad omnia complexa praedicta; sed primo ad cognoscenda de ipso subiecto; per se autem sed non primo ad cognoscenda de aliis per rationem eius. Et ita respectu omnium istorum est unus habitus uirtualis. SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Si ad unitatem scientiae sufficiat quod sit habitus formaliter inclinans ad speculandum aliquod subiectum et uirtualiter inclinans ad speculandum omnia quae in tali subiecto uirtualiter continentur, cum quodlibet accidens et quaelibet species accidentis in aliqua specie substantiae uirtualiter contineatur, non esset aliqua scientia propria de accidente, et ita nec geometria nec arithmetica. Ad hoc respondet postea cum dicit propter hoc "ad inueniendum subiectum alicuius scientiae non oportet procedere diuidendo aliquod genus accidentis". Patet ibi de proprio subiecto, per se autem sed non primo, ad cognoscenda de aliis per rationem eius, et ita illud obiectum illorum est unus habitus uirtualis. [1. Quomodo distinctio scientiarum intelligenda sit] [6.1.41] Prima ergo distinctio scientiarum, secundum conclusiones scitas, potest esse secundum species specialissimas. Sed ista, quae est secundum subiectum uirtualiter continens, potest poni distinctio secundum genera proxima, sic intelligendo quod in una notitia subiecti omnes scientiae primo modo dictae uirtualiter contentae sunt unius generis tantum. Sed notitia continens est una specie sicut et subiectum cuius est. Hoc modo potest intelligi illud "unius generis, scilicet subiecti, est una scientia". Vel una specie, et tunc est scientia uirtualiter, non formaliter, quia est incomplexa notitia et incomplexi. Vel si scientia accipiatur formaliter, tunc debet intelligi una, non specie specialissima sed genere propinquo. [6.1.42] Ultra scientiam secundo modo dictam est minor unitas scientiae quae est respectu multorum uerorum complexorum ad quae non inclinat uirtualiter unus habitus subiecti, nec primo nec per se, ut in secundo modo, sed tantum in potentia et in uniuersali. Sicut habitus, inclinans formaliter ad considerandum aliquod subiectum commune, inclinat ad considerandum propria inferiorum de ipsis tantum in uniuersali, quae uidelicet scienda sunt per proprias rationes inferiorum, non per naturam communis. Et ista unitas minima potest dici unitas generis remoti, intelligendo simili modo ut expositum est in secundo modo de scientia uirtualiter quae est una specie. Sed scientiae omnes formaliter in ista uirtualiter contentae sunt tantum una genere remoto. [2. Quomodo scientia speculatiua hic diuisa accipienda sit] [6.1.43] Secundo uidendum est quomodo accipienda sit scientia speculatiua quae hic diuiditur. Ubi sciendum est quod intelligendum est hic primo de scientia speculatiua reali, quae scilicet considerat intentiones primas abstractas a singularibus realibus et dictas de illis in quid. Per quod excluditur logica, quae est de secundis intentionibus quae de nulla re primae intentionis praedicantur in quid. [6.1.44] Secundo intelligendum est de scientia speculatiua stricte sumpta, quae scilicet ex natura sui et subiecti sui ordinatur tamquam ad finem ad "scire" tantum, non autem ad "scire" directiuum in aliqua operatione quae non est essentialiter speculatio. Per quod excluditur moralis, quae large est speculatiua, ut dicetur respondendo ad secundum argumentum. [6.1.45] Tertio intelligendum est de speculatiua possibili acquiri ab homine ex naturali lumine intellectus, scilicet ex principiis cognitis uia sensus, quia "cognitio nostra oritur a sensu", I Posteriorum. Per quod excluditur speculatiua cognitio de substantiis separatis quantum ad propria ipsarum, ut dicetur respondendo ad quartum argumentum. [II. Ad quaestionem] [6.1.46] His uisis, igitur ad quaestionem dicendum est quod scientia speculatiua, cum triplici determinatione praedicta sumpta, sufficienter ab Aristotele diuiditur, et hoc primaria diuisione, quae scilicet est immediate contenta sub diuiso. Quod ostenditur sic: quia talis diuisio non potest esse in scientias habentes unitatem primo modo, quia istae sunt species specialissimae et remotissimae a diuiso. Igitur oportet quod sit in habentes unitatem secundo modo uel tertio. Sed istarum unitatum utraque correspondet unitati subiecti uirtualiter continentis totam scientiam, ut dictum est prius. Igitur secundum distinctionem talium subiectorum concluditur talis diuisio scientiarum. Sed talia subiecta prima speculabilia, proprie realia, de quibus possunt aliqua sciri uia sensus, sunt tantum tria. Igitur tantum tres scientiae speculatiuae propriae et reales et naturaliter scibiles. [6.1.47] Minor ostenditur sic: ab omnibus speculabilibus realibus potest unum commune, scilicet ens, abstrahi, de cuius communitate alibi dictum est. Hoc commune habet proprias passiones, secundum Philosophum, IV Metaphysicae, cuiusmodi sunt omnia transcendentia denominatiua, ut bonum, unum, uerum, actus et potentia etc. Igitur de ente est aliqua scientia possibilis quantum ad tales passiones. Et est necessaria, quia cognitio nostra procedit "a communibus ad propria", ex I Physicorum. Ens autem est obiectum reale. Quod patet, quia de rebus dicitur in quid; et est obiectum proprie speculabile, quia circa ens in quantum ens non est nata esse speculatio directiua in aliqua alia operatione a speculatione; et passiones eius ex principiis cognoscibilibus uia sensus de ipso ostendi possunt. Igitur habemus unum subiectum primum quod habet omnes condiciones praedictas. Et sic patet una pars minoris. [6.1.48] Ulterius, quia habitus respectu propriorum in uniuersali non est respectu propriorum in inferioribus sub illo uniuersali nisi in potentia tantum et secundum quid; ad hoc quod intellectus circa alia speculabilia perficiatur, oportet inferius descendere quaerendo subiecta specialia. Sub ente autem prima diuidentia occurrunt decem generalissima de quibus ex principiis notis uia sensus non sunt aliae passiones demonstrabiles nisi transcendentes. Igitur nullum istorum est subiectum alterius scientiae a metaphysica, cuius tamen nullum istorum est subiectum primum, sicut nec homo, licet immediatius insit substantiae quam homini passio quae primo inest enti. [6.1.49] Quod si oportet ulterius diuidere ad inueniendum subiectum alicuius scientiae, non oportet procedere diuidendo aliquod genus accidentis. Nam quodlibet istorum, et quaelibet species cuiuslibet eorum, in aliqua specie substantiae uirtualiter continetur immediate uel mediate. Et ita quodcumque istorum poneretur pro subiecto licet forte haberet aliquam passionem de se scibilem , non esset tamen primum subiectum. Igitur nec penes aliquod istorum accipietur distinctio prima scientiarum. Oportet igitur diuidere praecise substantiam, ut subiectum primum habeatur scientiae alterius a metaphysica. Diuisa autem substantia, ponitur alterum membrum, scilicet incorporea, ad metaphysicam pertinere. Et hoc propter hanc rationem: quia eiusdem est considerare genus aliquod et primum contentum sub illo; substantia incorporea prior est sub substantia. [6.1.50] Sed haec ratio uidetur deficere: tum quia scientia de diuiso aequaliter uidetur se habere ad utrumque diuidens, igitur si est de uno sub propria ratione, et de altero; tum quia falsum supponitur quod metaphysica est de substantia primo, quod non est uerum, sed tantummodo in quantum ens. Et sic accidit considerationi quid perfectius participet rationem substantiae. [6.1.51] Ideo est alia ratio quare substantia separata ad metaphysicum pertinet, secundum quod Aristoteles ponit in littera ipsam pertinere; quia, uidelicet, etsi habeat proprias passiones sibi primo inhaerentes, non tamen nobis scibiles uia sensus. Sed sic sunt solae passiones entis de ipsa notae. Unde uerum est quod ipsa est subiectum secundae scientiae speculatiuae, possibilis intellectui cognoscenti ipsam sub propria ratione, sed non nobis. [6.1.52] Restat igitur substantia corporea cui absolute consideratae inest primo quantitas continua et, secundum aliquos, discreta et mediante quantitate omnia quae quantitatem consequuntur, ut relationes fundatae super quantitatem et qualitates quartae speciei. Et istae passiones sunt de ipsa cognoscibiles ex principiis notis uia sensus. Ergo ipsa potest esse et est subiectum scientiae speculatiuae possibilis nobis alterius a metaphysica. Et haec uocatur mathematica, quae licet dicatur de quanto uel quantitate quia non multum mathematica comparat quantitatem ad substantiam corpoream, sed posteriores passiones ad quantitatem quae est prima passio, et quia illa nota est inesse subiecto, quasi supponitur ut ratio subiecti , tamen subiectum primum uirtute continens omnia est substantia corporea. [6.1.53] Ulterius eadem substantia corporea, non contracta ad inferius sed alio modo considerata, scilicet in quantum habens formam quae est principium determinatae operationis et motus et quietis, habet multas passiones sic sibi inhaerentes et scibiles per uiam sensus. Ergo quoad istas erit alia speculatiua quae dicitur physica siue naturalis. [6.1.54] Praeter istas non potest inueniri aliqua scientia speculatiua quae non sub aliqua istarum contineatur, puta si sit de aliqua substantia inferiori, uel in aliqua istarum includatur, puta si sit de aliquo accidente. Ergo sunt tantum istae tres primo diuidentes scientiam speculatiuam penes tria subiecta habentia condiciones superius expressas. [6.1.55] Intelligendum est ergo ex dictis quod si scientia diuidatur penes obiectum primum, qualis est prima diuisio eius, ut dictum est (quia differentiae specificae sunt ignotae), quod sic poterit diuisio procedere: scientia alia est de conceptu communissimo per se passiones habente, scilicet de ente, et alia de conceptu minus communi primo passiones habente. Et per "primo" excluditur omne accidens, intelligendo sic quod primo habens passiones non sit passio alterius. [6.1.56] Ulterius, secundum membrum diuiditur in scientiam de substantia incorporea quae non est nobis possibilis pro nunc et in scientiam de substantia corporea. [6.1.57] Tertia diuisione secundum membrum subdiuiditur in scientiam de substantia corporea, in quantum sic et sic consideratur. [6.1.58] Non est igitur quodlibet membrum praedictae diuisionis aeque unum. Sed metaphysica, in qua primo stat diuisio, est una unitate generis proximi, non habens sub se nisi species specialissimas. Unde est una secundo modo. Mathematica uero siue physica, in qua in tertio gradu stat diuisio, est una tantum unitate generis remoti et tertio modo; quarum utraque in plures descendit, habentes unitatem secundo modo. [6.1.59] Contra: unitas habitus est ab obiecto. Igitur a magis uno maior unitas; minus commune est magis unum. [6.1.60] Responsio: etsi communius sit minus unum in re et magis diuersificatum quam minus commune, tamen est aeque unum intelligibile. Quia ita unico et simplici actu intelligendi intelligitur animal sicut homo, et ita proprius habitus utriusque erit aeque unus in se. Sed habitus diuersi in isto uno contenti uirtualiter non habebunt aequalem unitatem nisi in isto uno aequaliter includantur; nam unitatem habent ex hoc quod includuntur. Non autem aequaliter includit "corpus physicum" omnes conclusiones scientiae naturalis, et "ens" omnes conclusiones metaphysicae, quia "ens" includit istas secundo modo, "corpus physicum" istas nonnisi tertio modo. [6.1.61] Ex ista distinctione penes subiecta prima patet causa illius distinctionis quam Aristoteles ponit in littera, scilicet penes modos definiendi. Ideo enim metaphysicus, definiendo, omnino abstrahit a materia, quia sicut ens quod primo considerat, ita et quidlibet, in quantum sub eius consideratione cadit, non includit materiam secundum quod uult Auicenna I Metaphysicae. [6.1.62] Mathematica uero, quia considerat substantiam corpoream sub tali conceptu secundum quem includit principia propria quantitatis et ita necessario requirit materiam licet non ut principium potentiale siue mobile , ideo mathematicus sic definit per materiam, non in quantum principium motus. [6.1.63] Physica uero considerat substantiam corpoream in quantum in conceptu, quem de corpore habet, includuntur principia motus et operationis. Ideo per materiam sic definit. Non quod motum ponat in definitione, quia iste est passio apud eum, sed materiam secundum considerationem contractam secundum quam est principium motus. [6.1.64] Assignantur et aliae distinctiones istarum. Quia metaphysica est circa maxime intelligibilia, mathematica circa imaginabilia, naturalis circa sensibilia; quod intelliguntur secundum quandam appropriationem. Omnis enim scientia est circa intelligibilia, sed metaphysicalia nec in uniuersali nec in singularibus sunt proprie sensibilia, sicut nec entitas, nec unitas, nec ista entitas uel unitas, licet ex sensibus cognoscantur. Mathematica in singularibus et naturalia sunt imaginabilia. Sed mathematica non sunt sensibilia primo, licet per se; naturalia primo, licet non motus nec quies. [6.1.65] Alia assignatur distinctio penes gradus certitudinis. Sed nec praecedens multum probat, nec ista, quia quaelibet est ex principiis necessariis et ad conclusiones necessarias. [III. Ad argumenta principalia A. Ad primum principale] [6.1.66] Ad primum argumentum de logica. Licet posset dici quod logica est practica, quia non est tantum propter "scire" proprium sed propter "scire" directiuum in alio actu (quia enim intellectus in actu proprio discursiuo potest errare, indiget habitu directiuo prius quam dirigat in aliis, secundum Boethium Super Porphyrium), ideo logica dicitur prima practica inuenta, extendendo nomen; quia tamen iste actus in quo dirigit non est nisi speculatio, ideo logica proprie non est practica. Non est enim finis eius "ueritas confesse se habens appetitui recto", quae ueritas est finis practicae, ex VI Ethicorum. Tunc dicendum est quod non est speculatiua realis quae sola hic diuiditur. [B. Ad secundum principale] [6.1.67] Ad secundum de ethica, responsio: omnis habitus cognoscitiuus, circa obiectum operabile ex natura sui et obiecti, est directiuus in operatione, licet non ex usu habentis. Sed aliquis habitus est directiuus incomplete et quasi a remotiori, sicut qui est circa magis uniuersalia; aliquis magis perfecte et de propinquo, sicut qui est circa magis particularia. "Actus enim sunt circa singularia". Unde experientia magis dirigit in operando quam ars sine experientia, I Metaphysicae. Et sic habitus incomplete dirigens, comparatiue et large potest dici speculatiuus, quia ex se non sufficit ad dirigendum sine particulari determinante et applicante. Et sic posset moralis scientia dici speculatiua, sed non proprie et stricte, sicut hic sumitur speculatiua. [6.1.68] Et, cum arguitur ex definitione prudentiae, responsio: illa definitio debet intelligi de ratione agibilium, id est directiua circa agibilia perfecte et immediate et in particulari. Sed scientia moralis est alio modo respectu agibilium, scilicet in uniuersali, et insufficiens ex se ad dirigendum circa ista. [6.1.69] Contra: tunc Philosophus in VI Ethicorum insufficienter enumerat habitus cognitiuos, quia moralis scientia sub nullo eorum quos ibi ponit uidetur contineri. [6.1.70] [Responsio Henrici de Gandauo] Responsio: qui poneret quod habitus idem est, sed tantum differens secundum magis et minus (ille qui dirigit in uniuersali et qui in particulari), posset dicere quod Philosophus ibi sub prudentia comprehendit scientiam moralem tamquam imperfectum sub perfecto; idem tamen sunt in essentia. Et conuenientius ibi posuit habitum perfectum quam imperfectum, quia perfectus est magis uirtus intellectus, de qua uirtute intendit. [6.1.71] [Responsio Godefredi de Fontibus] Alius qui ponit quod, licet habitus sit practicus ex ratione formali obiecti quod est operabile , non tamen intellectus est practicus nisi ad considerandum motus ex appetitu finis, et considerationem suam ordinans ad opus. Si tamen hoc diceret ut uidetur innuere quod Philosophus ibi distinguit habitus intellectus speculatiui et practici, quia dicit Aristoteles: "mentis speculatiuae et practicae" (mens sumitur pro intellectu), haberet dicere quod scientia moralis, licet sit habitus practicus, est tamen intellectus speculatiui. Et hoc expresse dicit sic opinans quod alius est habitus ille qui est tantum practicus et tamen est intellectus speculatiui, qui habitus respicit operabile in uniuersali, et alius ille qui respicit operabile in particulari et est intellectus practici. [6.1.72] Secundum hanc opinionem uidetur esse dicendum quod scientia moralis continetur sub scientia quam Aristoteles ponit ibi habitum intellectus speculatiui. [C. Ad tertium principale] [6.1.73] Ad tertium dicendum quod falsum assumitur quod quantitas sit subiectum mathematicae. Tamen, sicut dictum est in solutione quaestionis, quia quantitas non ostenditur inesse substantiae corporeae sed quasi manifestum supponitur, et de substantia corporea non ostenditur aliquid in mathematica nisi per naturam quantitatis tamquam primae passionis, ideo uidetur esse quasi ratio propria subiecti illius scientiae et quasi ponitur subiectum, licet sit ibi passio, quia includitur in subiecto priori, ut ibi dictum est. [6.1.74] Quare autem hoc modo de substantia corporea est scientia specialis per rationem quantitatis ut primae passionis eius, et non sic de aliis accidentibus, ratio est quia quantitatem consequuntur multa quae per ipsam insunt subiecto eius, et per ipsam de illo sunt scibilia ex principiis notis uia sensus. Non sic per alia genera accidentium. Tamen qualitas, quantum ad tres primas species aut saltem quantum ad tertiam speciem, quasi simili modo potest poni se habere in scientia naturali; nisi quod in illa scientia etiam quantitas aliquo modo consideratur, non absolute sed ut contracta, ex II Physicorum. [6.1.75] Consideratur etiam forma substantialis determinata quae est principium determinationis quantitatis, ex II De anima: "omnium natura constantium" etc., et etiam qualitatum naturalium, ita quod mathematicus per rationem substantiae corporeae, siue in communi siue in particulari, quasi nihil ostendit, sed omnia per rationem quantitatis, quae est prima passio. [6.1.76] Naturalis autem per rationem substantiae habentis formam determinatam substantialem, quae uere est natura siue in uniuersali siue in particulari consideretur, tamquam per primum medium (si esset "propter quid" tradita) haberet ostendere determinatam quantitatem de tali substantia et etiam qualitatem tertiae speciei. Et per istas duas primas passiones quarum neutra alteram ostendit, licet habeant ordinem in inhaerendo substantiae corporeae ostenderentur omnes passiones posteriores de substantia naturali. [6.1.77] Unde ualde inconuenienter uidetur "mobile" poni formalis ratio subiecti in physica cum sit passio remota ualde. Prius enim supponitur quod substantia sit quanta, quantitate determinata, quam quod sit mobilis secundum quantitatem. Quia quantitas in communi abstrahit a motu. Prius etiam quod sit qualis qualitate tertiae speciei quam ostendatur mobile secundum qualitatem. Quia in ista sola specie est motus alterationis ex VII Physicorum. Prius etiam quam ostendatur corpus esse mobile localiter, ostenditur habere "ubi determinatum" quod praesupponit quantitatem determinatam, et similiter qualitatem si accipiatur "ubi determinatum" quantum ad differentiam certam positionis. Quia talis determinatio sequitur qualitatem naturalem ut grauitatem deorsum, leuitatem sursum necessitantem, per quam intelligitur propria qualitas caelestis ignota et proprium "ubi" caelorum, intellige ista prius ostendi esse quanta, qualia et "ubicata", actu uel aptitudine. Sic enim intelligendae sunt conclusiones demonstrationum; non de actuali exsistentia. [6.1.78] Quod si dicatur: substantia naturalis quaedam est generabilis et corruptibilis in quantum habet talem formam substantialem, et similiter quaedam ingenerabilis et incorruptibilis quia habet talem, ita quod ista mutatio non uidetur praesupponere aliud ostensum de substantia: [6.1.79] Responsio: tamen ipsa est passio et ostenditur per propriam rationem subiecti. [6.1.80] Similiter, posset aliter dici quod philosophi non concluserunt substantiam corruptibilem nisi esset alterabilis a propriis dispositionibus, et ita in fine alterationis corruptibilis. Sic ergo posset dici quod generabile praesupponit ostendi quod sit alterabile. Sed hoc non est uerum nisi nobis, qui procedimus a posteriori in naturalibus demonstrando, quia in re prius inest esse generabile. Ideo tenetur prima responsio. [6.1.81] Si etiam dicatur ideo "scientia naturalis" esse de mobili quia considerat passiones quae sunt extra essentiam substantiae et uere accidentia eius, secundum quae subiectum est mobile metaphysica non sic, quia unitas non est uere accidens entis: [6.1.82] Hoc non uidetur ualere, quia sic mathematica esset de mobili. Similiter hoc, si aliquid concludit, non concludit "mobile" esse rationem subiecti sed passionem aliquam. Sed nec hoc concludit, quia immobiliter se habet ad proprias passiones. [6.1.83] Contra: quomodo igitur saluabitur Aristoteles qui uidetur dicere in littera quod in ratione naturalium cadit motus, et Auicenna I Metaphysicae quod est de ente mobili? Et multa dicta similia inueniuntur. [6.1.84] Responsio: "mobile" significat aptitudinem ad motum, quae aptitudo si intelligatur remota inest substantiae physicae ex principiis propriis substantialibus. Itaque per istam determinationem non ponitur "motus", quomodocumque sumptus, propria ratio formalis subiecti physicae, sed tantum contrahitur corpus ad considerationem sui quantum ad principia propria in quantum principiant motum. Et sic excluditur consideratio corporis pertinens ad mathematicam. [D. Ad reliqua argumenta principalia] [6.1.85] Ad quartam rationem patet ex praedictis in corpore quaestionis. [6.1.86] Ad quintum dictum est super I Metaphysicae quaest. 890. Et ostensum est quod antecedens assumptum est falsum. [6.1.87] Ad textum Aristotelis responsio: eius "quod quid est" non est demonstratio, sicut nec in alia scientia, ita nec in metaphysica. Sed aliae scientiae "quod quid est" sui subiecti supponunt ex sensu, si tantum confusam cognitionem illius quiditatis requirunt. Puta ad sciendum binarium esse parem sufficit quaelibet cognitio confusa de binario accepta a sensu, cum qua etiam stat ignorantia an binarius sit substantia uel accidens, quantitas aut qualitas. Aut aliunde accipiunt, id est a metaphysico, si distinctam notitiam eius requirunt. Puta, non scietur quod homo est animal perfectissimum sine notitia subiecti, an sit substantia uel accidens, et sic procedendo. Et hoc aliquo modo accipitur a metaphysico, qui metaphysicus, de isto "quod quid est" distincte cognoscendo, rationem facit (prout possibile est rationem fieri) ad "quod quid est" inquirendum. Cum enim talis ratio sit uia diuisiua ex II Posteriorum, quae debet incipere a communissimis quae certum est inesse illi cuius "quid" quaeritur, quatenus ista communissima a metaphysico considerantur, eatenus metaphysicus iuuat ad faciendum rationem de "quod quid est" subiectorum specialium, et etiam quatenus diuidens in processu suo dirigitur per quaedam principia metaphysicalia communia ut "de quolibet affirmatio uel negatio". [6.1.88] Contra istud: metaphysica non uidetur necessaria quin quicumque alius artifex utens logica, cuius usus est communis etiam metaphysicae, possit "quid" sui subiecti inquirere. [6.1.89] Responsio: in tali inquisitione nullus artifex est. Quia ista inuestigatio praecedit omnem processum scientiae quae est per demonstrationem, supposito "quod quid est" subiecti, siue confuso siue distincto. Sed in diuidendo quod realitatis est, metaphysici est; quod processus rationis, logici est. [6.1.90] Contra: si procedatur per conceptus reales ad metaphysicum non spectantes, ut per conceptum corporis, antequam diuidendo habeatur "quid" subiecti, numquid talis erit in procedendo mathematicus uel naturalis? [6.1.91] Responsio: praedicatum dictum in quid naturaliter notius est de subiecto quam quaecumque passio, sed non nobis. Ideo si ordine naturalis notitiae procederet diuidens, nihil faceret nisi abiceret disconueniens et acciperet conueniens. Sed qui sibi notitiam acquirit ex aliqua passione nota uia sensus, unum abicit, aliud assumit; uel ex aliquibus propositionibus sibi aliunde notis. Et quatenus illis utitur, talis artifex est ad quem illae spectant, licet imperfecte sit talis. Omnis autem inuestigans "quid" per diuisionem, etiamsi non per omnia intermedia procedat, metaphysicis uti oportet. [6.1.9] Nullus est itaque particularis sciens praecise, puta elementicus seu lapidicus uel planticus, nisi qui praecise confusam notitiam subiecti accipit ex sensu. Et isto supposito, passiones ostendit illi inesse quas ex tali eius notitia potest de eo ostendere. Et licet talis sit perfectus planticus uel plantista, est tamen imperfectus sciens, quia etiam plantam imperfecte nouit. Potest enim ignorare an sit substantia; etiam non considerare an sit ens, si numquam conceptum entis ab illo abstraxit et hoc intellige: nisi in demonstrando utatur aliquibus principiis communibus pro quorum intellectu oporteret conceptus communes abstrahere. [6.1.93] Ex his patet quod, cum alicuius cognoscibilis essentialius sit illa cognitio quae est in particulari licet confuse quam quae est eius in uniuersali tantum, potens applicari ad ipsum in particulari et distincte et de quocumque subiecto speciali, prima cognitio habeatur in scientia propria de ipso; secunda autem in metaphysica. Essentialius cognoscit quaelibet scientia specialis "quid" proprii subiecti quam metaphysicus. Metaphysicus etiam sine ista perfectus est, particularis sine illa nihil scit. Tamen applicando metaphysicam ad notitiam confusam, potest perfectior haberi de subiecto quam habet particularis in quantum talis. Sic exposita uidetur littera Aristotelis. [6.1.94] Hic nota ordinem intellectus nostri in intelligendo: quomodo confusum sensibile primo intelligit et in illo impercepte communissima; deinde illa communissima percepit et distincta notitia; deinde particularia distincte. Ita quod metaphysica prima, quia est circa confusissima cognoscibilia et impercepta et ultima quantum ad distinctam notitiam, potest sequi alias confusas sed non distinctas. [6.1.95] Ad sextum: quantitas est subiectum remotum respectu passionum metaphysicarum, quae sunt primo entis. Est autem, absolute sumpta, prima passio corporis ut est subiectum in mathematica, contracta autem est passio corporis ut est subiectum physicae. [6.1.96] Primo istorum modorum, non est cura quid ad quam scientiam pertineat, quia sic lapis et albedo considerantur in metaphysica. Secundo autem modo et tertio, licet sit distinctio sufficiens propter absolutam rationem et contractam, tamen etsi nulla esset, si possibile esset eandem passionem primo inesse diuersis subiectis primis, adhuc distinguerentur scientiae, quia causaliter earum distinctio est ex subiectis, non autem ex passionibus. Illud tamen suppositum non est possibile, quia passio diuersorum per se est alicuius communis primo. [6.2 UTRUM DE ENTE PER ACCIDENS POSSIT ESSE SCIENTIA] Utrum de ente per accidens possit esse scientia. [6.2.1] Quod sic, arguitur: De quocumque potest esse demonstratio et scientia, quia demonstratio "est syllogismus faciens scire", I Posteriorum; sed de ente per accidens demonstrat hic Aristoteles aliqua; ergo etc. [6.2.2] Responsio: quod Aristoteles demonstrat quod de eo non est scientia et per consequens quod nec de ipso est demonstratio. Demonstrare autem quod de a non est demonstratio est demonstrare de a secundum quid. Igitur inferendo "ergo de a est demonstratio" est fallacia secundum quid et simpliciter. [6.2.3] Contra: actus qui natus est habere suum oppositum pro obiecto simpliciter, si denotetur transire super illud oppositum, per hoc non deminuitur; sed scire natum est habere pro obiecto simpliciter hoc quod est "a non sciri", sicut quodcumque aliud; ergo etc. Maior patet: quia determinatio per obiectum non deminuit actum. Probatio minoris: intellectus est reflexiuus, igitur quemcumque actum potest habere pro obiecto simpliciter, ergo et oppositum cuiuscumque. Consequentia patet, quia "rectum est iudex sui et obliqui", I De anima; et VII Metaphysicae: "priuatio ostenditur affirmatione". [6.2.4] Confirmatur illud in exemplo. Quia enim "loqui", ut est actus exercitus, potest indifferenter habere pro obiecto "non loqui", ut est actus signatus, sicut et quodcumque aliud signatum. Ideo qui dicit se non loqui, ita simpliciter loquitur quoad actum exercitum, sicut qui dicit se loqui uel se currere. Unde sequitur "dico me nihil dicere, ergo dico aliquid"; ergo a simili hic. [6.2.5] Item, ad principale: astronomia, perspectiua, musica et aliae scientiae subalternatae uidentur esse de ente per accidens ut de subiecto. Quod patet. Tum inducendo: nam de linea uisuali multa ostenduntur in perspectiua quae per solam rationem lineae non inessent, alias esset pure geometria; similiter multa quae per solam rationem uisualitatis non insunt, alias esset pure naturalis; ergo "quid" subiecti eius includit ambo quae nihil unum per se faciunt. Tum quia quaelibet istarum subalternatur duabus, quia utriusque conclusiones pro principiis in ea continentur; quod non esset nisi subiectum eius subiecta amborum includeret. [6.2.6] Item, quod habet causam determinatam potest sciri per illam; ens per accidens est huiusmodi: [6.2.7] Tum quia ipsum, secundum Aristotelem, prouenit a causa naturali, non autem a causa ad utrumlibet. Causa autem naturalis determinata est, quia ex necessitate naturae producit quod producit. In hoc distinguitur a uoluntate. [6.2.8] Tum quia effectus non producitur a causa, ut uidetur, quae non habet se magis ad esse effectus quam ad nonesse; quia propter talem, non magis, ut uidetur, esset effectus quam non esset. Sed causa indeterminata, dum manet indeterminata, non magis uidetur se habere ad esse effectus quam ad nonesse. Alioquin iam ponitur, ut uidetur, determinata. Ergo a causa indeterminata, manente indeterminata, nihil producitur, patet; ergo etc. [6.2.9] Tum tertio, quia quilibet effectus per accidens futurus uidetur posse reduci ad aliquam causam iam praesentem, et illa ulterius ad aliam praeteritam, iuxta deductionem in littera de mori, uulnerari; incidere in latrones, exire domum; sitire, comedisse mordicantia. Sed omne uerum de praeterito est necessarium, quia "hoc solo priuatur Deus, ingenita facere quae facta sunt", VI Ethicorum. Ergo alia sequentia uidentur habere causam determinatam, immo necessariam. [6.2.10] Item, ad principale. Quidquid euenit a causa immutabili uidetur esse necessarium et ita scibile; ens per accidens est huiusmodi; quare etc. Probatio maioris: non uidetur effectus quandoque euenire quandoque non, nisi quia causa aliter se habet ad ipsum. Hoc non uidetur posse esse sine mutatione causae. Probatio minoris: a primo prouenit quidlibet, licet non sit respectu eius ens per accidens. Est autem primum immutabile, VIII Physicorum. [6.2.11] Responsio: quod maior est uera de causa proxima, minor de remota causa. [6.2.12] Contra: quod maior sit uera de causa remota, probatio. Si enim ista prima causa necessario causat mediante a, necessario mouet a. Et a, necessario motum, necessario mouet b, et sic usque ad proximam, cum posterior numquam moueat nisi quia mota. Si ergo sola prima causa concedatur mouens necessario, omnes necessario mouebunt. [6.2.13] Item, quod scitur est scibile; quodcumque ens per accidens scitur a Deo; ergo etc. [6.2.14] Ad oppositum est Aristoteles in littera. [I. Ad quaestionem] [6.2.15] Hic distinguendum est primo de ente per accidens. Dicitur enim uno modo "ens per accidens" illud quod est aggregatum ex rebus diuersorum generum: aut generalissimorum, ut homo quantus uel quantum album; uel intermediorum, ut album dulce. Et illud ens per accidens, sicut patet ex V Metaphysicae cap. "De ente", opponitur enti secundum se, quod diuiditur in decem genera, quia tale ens per accidens non habet unum conceptum quiditatiuum per quem possit in aliquo uno genere collocari. Sicut tamen est aliquo modo et non simpliciter unum ens, ita etiam cum ens sit obiectum intellectus aliquo modo unum intelligibile erit. Non enim ita impossibile est hominem album unico actu intelligendi concipi sicut hominem et asinum. Nec tamen ita simplici actu concipiendi concipitur homo albus sicut homo. [6.2.16] De hoc modo entis per accidens loquitur Aristoteles in V libro, cap. "De uno" et cap. "De ente". Et quia diuisiones entis positas in V resumit hic in principio huius capituli, ideo uidetur in principio huius capituli loqui de isto modo entis per accidens. Et similiter infra, usque ad illum locum "attendendum", sicut patet litteram intuenti. Exemplificat enim de his quae accidunt trigono, et dicit ens per accidens esse nonens secundum positionem Platonis qui "sophisticam ordinauit circa nonens", quae certum est quod est circa ens per accidens isto modo, et hoc quoad fallaciam accidentis. De isto etiam modo entis per accidens est sermo in VII17, quando negatur ens per accidens habere "quod quid est", cap. 3; et "quod quid est" non est idem illi, cap. 4. [6.2.17] Alio modo dicitur "ens per accidens" prout "per accidens" non priuat perseitatem in entitate rei secundum se, sed in comparatione ad aliquam causam. Et sic dicitur "ens per accidens" esse respectu alicuius causae ad cuius fieri uel esse talis causa non ordinatur essentialiter, sed euenit praeter intentionem talis causae aliud intendentis, cui tale in minori parte et per accidens est coniunctum. [6.2.18] Cum autem duplex sit principium efficiens in communi, scilicet natura et uoluntas, duplex erit ens per accidens secundo modo dictum, scilicet casuale stricte sumptum, et fortuitum. Et de utroque loquitur Aristoteles in littera. De fortuito in exemplo de coquo. De casuali ibi ubi uult quod ens in paucioribus, quod scilicet est oppositum eius quod in pluribus, non accidit a causa necessaria sed praecise circa effectus causae naturalis ut in pluribus, qui quandoque impediri potest, et oppositum effectus per se intenti accidere. Nec obstat quod dicit materiam indispositam esse causam contingentis in paucioribus. Numquam enim propter materiam indispositam agens deficeret ab intento si esset uirtutis sufficientis. |{ Sed contra Aristotelem arguitur: quia uidetur quod non ponat ens per accidens accidere in naturalibus nisi propter impedimentum causae naturalis, inducens oppositum eius quod ut in pluribus accidit, quod uidetur falsum. Casus enim non includit "frustra", licet e conuerso. Nam quando intentum accidit et cum hoc aliud nonintentum, casus est. Item, oppositum intenti a causa naturali a: respectu eius non est effectus per accidens, quia nullo modo est ab ipso a. Respectu etiam alterius causae, impedientis a, non est illud oppositum per accidens, quia ut in pluribus est respectu eius. Ergo tale oppositum respectu nullius causae naturalis est per accidens. }| [6.2.19] Secundo distinguendum est quomodo multipliciter de aliquo potest esse scientia. Licet enim proprie dicatur de illo esse scientia de quo aliud scitur ut de subiecto passio , tamen quandoque dicitur esse scientia de illo quod scitur, ut de conclusione siue de passione scita de subiecto, ut magis proprie diceretur scientia esse "eius" quam "de ipso". [6.2.20] Et utroque modo sumendo "de quo", scilicet proprie uel communiter, potest multipliciter accipi scientia. Vel enim accipitur pro habitu conclusionis demonstrationis, prout scilicet est notitia cognita per causam necessariam. Aut accipitur pro quacumque determinata notitia per causam per se, licet non necessariam. Si primo modo, adhuc potest scientia distingui secundum unitatem speciei specialissimae, generis intermedii, et generis remoti, sicut dictum est in quaestione praecedenti. [II. Solutio quaestionis] [6.2.21] His praedictis, ad quaestionem dicendum est quod, loquendo de ente per accidens primo modo et accipiendo "de quo" proprie, de tali non est scientia per se una unitate speciei. Quia cum totum illud non sit aliquod unum ens, non poterit esse per se causa alicuius unius passionis. Et ita de tali nihil demonstratur nisi per alterum conceptum quem includit. Et ita illi conceptui per se inest tale demonstratum, non autem toti nisi per accidens. Ergo scientia una specie, quae est conclusionis demonstratae, non est per se nisi de conceptu altero in tali ente. [6.2.22] Eodem modo si "de quo" accipiatur communiter, potest simili ratione probari quod de ipso non est scientia per se, quia nullum subiectum potest includere aliquam causam per se quae sit proprium medium demonstrandi de ipso nisi alterum conceptum, et ita non totum nisi per accidens. [6.2.23] Si autem accipiatur scientia una genere proximo, illa potest aliquo modo per se esse de ente per accidens, accipiendo "de quo" proprie. Quia enim tale ens est aliquo modo unum intelligibile, scilicet unico actu, qui per se est eius ut obiecti, licet non sit per se unus, natus est etiam ei correspondere habitus per se ex talibus actibus generatus, licet iste habitus non sit ita unus sicut ille qui esset alterius partis tantum. Tale autem "totum" multas passiones potest includere, quas simul neutra pars per se includit, licet nullam includat nisi ratione alterius partis, ut supra dictum est. Ergo habitus proprius istius totius uirtualiter inclinat ad omnes passiones istas sciendas de isto toto, licet per accidens scientiis specie distinctis. Ergo omnes istae scientiae uirtualiter continentur in habitu qui est per se correspondens enti per accidens, et ita habebunt unitatem in genere proximo, licet non tantam sicut illae quae includuntur in habitu correspondente uni conceptui quiditatiuo. [6.2.24] Quod si dicatur lineam uisualem nullo uno actu intelligi, sed diuersis, ex quibus relinquuntur habitus diuersi, alter lineae, alter uisualitatis, quorum uterque uirtualiter inclinat ad speculandum illa de suo proprio obiecto quae in illo obiecto uirtualiter includuntur ut sic sicut nulla una scientia specie una est de toto nisi per accidens, sic nullus unus habitus uirtualiter includit illas quae sunt de una parte et de alia: Si, inquam, sic dicatur, non uideo qualis unitas possit assignari scientiae subalternatae ut musicae uel perspectiuae nisi unitas aggregationis, quod uidetur inconueniens. Et potest caueri, si uia supposita de scientia una genere teneatur. [6.2.25] De ente per accidens secundo modo uideretur alicui aliter esse dicendum: quod cum ista accidentalitas non respiciat rem secundum esse quiditatiuum, sed tantum secundum esse exsistentiae et per comparationem ad causam in fieri siue in exsistentia scientia autem stricte sumpta, scilicet per demonstrationem simpliciter, abstrahit ab actuali exsistentia , ideo de tali ente per accidens potest sciri aliud, et etiam ipsum sciri de alio scientia tali; quod quid posset sciri de ipso, uel de quo ipsum posset sciri, si esset ens per se opposito modo isti per accidens. Verbi gratia, quod pluat sub Cane est per accidens, secundum Aristotelem in littera. Pluuia ista uere habet quiditatem pluuiae, sicut pluuia sub Capricorno. Ideo quidquid est scibile per medium demonstratiuum "quod quid est", aeque est scibile de utroque. Tamen nihil scitur sic de tali in quantum est ens per accidens. Tum quia non scitur aliquid pertinens ad exsistentiam sed consequens quiditatem; et quoad quiditatem non est ens per accidens. Tum quia nihil scitur de ipso, nec ipsum de alio, per istam causam respectu cuius est per accidens, sed per aliquam aliam quae per se est medium inter extrema. [6.2.26] Si autem aliquis negaret de singularibus esse scientiam, tunc cum ista accidentalitas non sit condicio alicuius naturae specificae in quantum natura, sed tantum sit condicio singularis et hoc etiam in exsistentia, ut dictum est, esset consequenter dicendum quod de ente per accidens nihil est scibile per se scientia demonstratiua, nec ipsum de alio, sed tantum commune eius, cui in quantum scito extraneatur ista accidentalitas. [6.2.27] Si autem intelligatur de scientia secundo modo, scilicet pro certa notitia per causam licet non necessariam , talis notitia certe non potest haberi de effectibus dependentibus a uoluntate mutabili per causam talem. Et per consequens, a maiori, nec de effectibus per accidens talis causae scilicet de fortuitis potest talis notitia haberi per istam causam nec per aliquam aliam. Probatio: quia sicut casuale quodcumque, stricte loquendo, est per se effectus alicuius causae naturalis, ita et fortuitum, quando euenit, potest esse per se effectus alicuius potentiae naturalis, quae tamen in agendo subest uoluntati. Et ideo licet determinate agat quantum est de se, tamen effectus eius est indeterminatus propter indeterminationem uoluntatis mouentis istam potentiam. Et ita de tali effectu, nec per uoluntatem respectu cuius est per accidens, nec per naturalem potentiam inferiorem respectu cuius est per se, potest notitia certa haberi quae dicitur scientia secundo modo. [6.2.28] Tamen talis notitia potest forte haberi de exsistentia rerum, ad quarum scilicet exsistentiam ordinantur causae naturales, quae, ut in pluribus, natae sunt effectum producere. Et sic uidetur quaestio propriam difficultatem habere. [6.2.29] Et ad intentionem Aristotelis in littera: an scilicet sicut scibile est pluuiam fore sub Capricorno per causam naturalem ordinatam ad eius euentum, tamen impedibilem, ita etiam scibile sit pluuiam fore sub Cane; et hoc, supposito quod causae naturales sibi dimittantur, scilicet quod per uoluntatem diuinam non impediantur, quam suppositionem Aristoteles putauit necessariam; supposuit etiam quod uoluntas creata non possit eas impedire, sed tantum a se inuicem, scilicet una ab alia possit impediri et uideretur, his positis, dicendum esse, secundum Aristotelem, quod non potest sciri euentus talis entis per accidens. Quia sicut arguit in littera: scientia est per causam per se; talis entis non est aliqua per se causa. [6.2.30] Potest tamen dici quod licet in quantum ens per accidens non sit scibile, hoc est, non per istam causam respectu cuius est per accidens, ut arguit Aristoteles, absolute tamen est scibile, quia per aliam causam a qua prouenit quae respectu eius est ut in pluribus. Verbi gratia, licet ex comparatione solis ad zodiacum non possit sciri quod pluat sub Cane, quia sic non habetur causa per se pluuiae, tamen ex comparatione alterius planetae ad solem, uel ad alium planetam, uel ad stellas fixas, uel respectu materiae sic eleuatae, uel ex comparatione multorum simul, potest hoc sciri, quae omnia concurrentia sunt causa pluuiae, ut in pluribus. Et sic generaliter in aliis. Nihil enim naturale est ens per accidens respectu alicuius quod non sit per se effectus respectu alicuius alterius uel aliorum concurrentium. [6.2.31] Quod sic probatur: nam omnis causa naturalis sibi dimissa, iuxta suppositiones superius positas, producit effectum cuius est per se causa, nisi per aliam causam naturalem impediatur. Quae si impediat, hoc non est nisi producendo aliquid cuius est per se causa, per quod impedit aliam causam minus potentem. Aut si secunda non producit, hoc non est nisi quia tertia causa impedit, producendo illud ad quod ipsa tertia per se ordinatur, et in hoc impediendo effectum secundae; et sic de quocumque. Aut nisi omnes concurrentes natae sint quemcumque seorsum impedire, quia omnes simul sunt per se causa effectus incompossibilis effectui proprio cuiuscumque seorsum. Et ita uidetur quod aeque determinata causa est ad euentum cuiuscumque naturalis effectus per quam possit sciri. Quia potest sciri ex natura causarum: quae quam uincet et an omnes quamlibet uincent. [6.2.32] Circumscripta igitur omni uoluntate cooperante naturae uel impediente eam, posset absolute concedi quod nihil omnino euenit nisi a causa per se, per quam est scibile secundo modo, et ita nihil per accidens absolute, licet respectu alicuius causae sit aliquid per accidens. In effectibus tamen per se est aliqua differentia, scilicet in simplicitate causae uel compositione, id est concursu multorum. Sed et ipse concursus determinatus est et quantum ad causam suam et quantum ad effectum, sicut et unumquodque concurrentium esset determinatum ad proprium effectum. Unde nihil uidetur ualere quod aliqui ponunt "ens per accidens" quia prouenit ex concursu causarum suarum, qui concursus est per accidens, quod falsum est. Sed iste concursus est per se in causis mere naturalibus, et ita effectus eius per se simpliciter. [III. Ad argumenta principalia] [6.2.33] Ad primum argumentum dicendum quod "ens per accidens" uno modo potest accipi pro conceptu quem per se importat hoc quod est ens per accidens. Alio modo pro illo cui inest siue de quo denominatiue praedicatur. [6.2.34] Secundo modo accipiendo, intelligendum est dictum Aristotelis, non primo modo; argumentum autem non procedit nisi primo modo accipiendo. Verbi gratia, si ostendatur quod de infinito siue de uacuo non est scientia, hoc non intelligitur de conceptu per se importato, sed de illo quod intelligitur denominari a tali conceptu. Ita etiam de casuali et fortuito, si aliquid de ipso ostendatur per rationem casualis, scietur de illo conceptu. [6.2.35] Contra: de illo quod denominatur, non negatur esse scientia nisi quia sibi inest talis conceptus, ergo etc. Ergo de conceptu magis negandum est. De conceptu enim isto, primo ostenditur nonsciri, de subiecto autem non primo. Numquid etiam ista ostensio nonscibilitatis de tali conceptu facit scientiam simpliciter? [6.2.36] Posset dici probabiliter quod non, quia talis ostensio non fit per quid rei, sed per quid nominis tantum. Nonentia autem omnino, quae scilicet non habent quid rei sed tantum nominis, non sunt proprie scibilia sed secundum quid, sicut quid nominis tantum est "quid" secundum quid. Nam imponendo nomen a huic conceptui contradictionem implicanti "albedo nigra", posset ostendi ex ratione nominis a quod a nulli superficiei inest. Et tales sunt aliquae conclusiones negatiuae quae non uidentur scibiles simpliciter; sicut nec a est intelligibile simpliciter, quia nullum "quid" simpliciter habet. [6.2.37] Secundum hoc oporteret dicere quod conclusiones ostensibiles de infinito in actu et de uacuo, et uniuersaliter de conceptibus quibus repugnat quid rei, non sunt simpliciter scibiles. Conceptus autem entis per accidens primo modo sumpti est talis cui repugnat quid rei, quia est ex duobus quorum non est aliquod unum "quid". Sed conceptus entis per accidens secundo modo sumpti non est talis quod ei repugnet "quid", sed tantum repugnat sibi habere per se causam in quantum est ens per accidens. Et sicut scibile simpliciter requirit quid rei simpliciter, ita et causam per se. [6.2.38] Si contra hoc obiciatur quod simpliciter est scibile nullum corpus esse infinitum actu, quia hoc demonstratur III Physicorum, et nullum esse uacuum, quia hoc demonstratur IV Physicorum, simpliciter autem scientia non esset si carentia quiditatis in altero extremo repugnaret scientiae simpliciter: [6.2.39] Posset responderi quod per quid corporis quod est uerum quid sicut ostenditur affirmatiue ipsum esse finitum, ita et negatiue quod ipsum non sit infinitum. Et utrumque est simpliciter scibile, quia per quid simpliciter illius de quo est scientia. Non autem ita oportet illud quod scitur de aliquo negatiue habere quid simpliciter, quia nec eius quid est medium demonstrationis. Ita per rationem loci ostenditur quod sit plenus, et ita quod non uacuus; non per quid uacui. [6.2.40] Ad argumentum superius factum contra responsionem de "secundum quid" quando arguitur de reflexione super oppositum: posset dici quod non deminuitur scire quia transit super oppositum sed quia transit super illud de quo concluditur nonscire, scilicet super ens per accidens quod non habet quid nisi secundum quid; ideo non participat rationem obiecti intellectus nisi secundum quid. Sicut uidere tenebram est uidere secundum quid, quia in tenebra est ratio obiecti uisibilis secundum quid. [6.2.41] Si placet tenere oppositum, tum quia omnis habitus quo determinate et necessario uerum cognoscimus, et propter aliud et non ex terminis immediate, est scientia talis autem est huius conclusionis "ens per accidens est nonscibile" , tum quia ita potest ista conclusio ostendi per quid rei ipsius scibilis, sicut prius responsum est quod per quid corporis concluditur negatio infinitatis de ipso: tunc debet intentio Aristotelis hic exponi de eo quod subest, non de conceptu eius cuius est quid nominis. [6.2.42] Ad secundum argumentum principale patet in solutione quaestionis quomodo scientia subalternata duabus, licet in quantum alteri subalternatur posset poni habere unitatem ab unitate alicuius entis per se, non tamen quantum ad suam totalitatem secundum quam aliquid subiecti utriusque subalternantis includit. Sed sic praecise habet unitatem generis proximi, et hoc a conceptu entis per accidens aliqualiter uno, uirtualiter totam istam scientiam continente, licet haec unitas non sit tanta quanta est unitas subalternantis, sicut nec unitas subiecti tanta hic quanta ibi. Et secundum hoc conclusio argumenti secundi conceditur. [6.2.43] Aliter: quod de ente per accidens primo modo sumpto potest esse scientia, eo modo quo expositum est in solutione quaestionis. [6.2.44] Ad tertium principale: quod procedit de ente per accidens secundo modo sumpto. Minor posset concedi de ente per accidens quod est casuale stricte sumptum, secundum quod procedit prima probatio minoris. Quae tamen peccat si accipiat quod Aristoteles praecise loquitur de tali ente per accidens. Loquitur etiam de fortuito, ut dictum est in solutione principali. [6.2.45] Secunda probatio minoris difficultatem habet: quomodo uoluntas causat aliquem effectum cum sit indeterminata ad utrumlibet. Sed quia ista difficultas proprium locum habet in libro IX, cap. 4 "Omnibus autem potentiis" etc., usque tunc differatur. [6.2.46] Tertia probatio potest concedi quod "quicumque effectus naturalis futurus reducitur in aliquam causam per se praesentem et illa in aliquam praeteritam", et ita potest sciri, sumpta scientia secundo modo. [6.2.47] Sed uidetur concludere de scientia primo modo dicta, quia uerum de praeterito est necessarium: Ubi respondendum est quod necessitas exsistentiae effectus requirit causam in se necessariam, et cum hoc habitudinem necessariam ad effectum, quia neutrum per se sufficit. Licet autem quod fuit, fuisse sit necessarium, non tamen necessarium ordinem habet ad suum causatum, nec illud ad aliud causatum. Sed quaelibet causa impedibilis tantum habet habitudinem contingentem, ut in pluribus, quae contingentia, licet non sit ad utrumlibet aequaliter, excludit tamen necessitatem. Effectus autem uoluntatis mutabilis futurus nec in causam praesentem nec praeteritam potest reduci, quae sit causa determinata respectu eius. [6.2.48] Ad quartum dicendum quod maior est falsa. Ad probationem dico quod causa sine sui mutatione aliter se potest habere ad effectum per solam mutationem alterius a quo dependet effectus. Sicut est in agentibus naturalibus quae aliter se habent ad passa, per quorum transmutationem producunt effectus. [6.2.49] Et si dicatur quod actio istius causae immutabilis a nullo passo dependet, ergo quando agens eodem modo se habet, eodem modo aget: [6.2.50] Responsio: consequentia teneret si esset agens naturale. Tale enim numquam ex se non agit, sed tantum propter indispositionem uel absentiam passi. Nunc autem illud agens est uoluntarium, et bene possibile est uoluntatem antiquam esse respectu effectus noui. Ideo non oportet hic causam in se aliter se habere, nec in respectu ad aliud a quo dependet. Sed prima diuersitas est in effectu, et sic causa aliter se habet ad effectum. De hoc amplius in IX cap. 4. [6.2.51] Ad quintum dicendum quod uoluntas diuina transiens super unum oppositum posset transire super aliud, accipiendo in sensu diuisionis, et hoc sine mutatione uoluntatis. Numquam tamen transit nec transibit super oppositum. Et hoc uidet intellectus diuinus: super quam partem contradictionis fertur uoluntas diuina et quod super aliam numquam fertur. Ac per hoc uidendo suum uelle, uidet uolitum determinate. Nec respectu illius uoluntatis est aliquid per accidens. Unde argumentum non probat quod ens per accidens scitur nisi per causam respectu cuius non est per accidens. Sed est effectus per se et quae respectu eius est determinata, licet non necessario, et hoc ab intellectu uidente determinationem talis causae. [6.3 UTRUM ENS VERUM DEBEAT EXCLUDI A CONSIDERATIONE METAPHYSICI] [] Utrum ens uerum debet excludi a consideratione metaphysici. [] Arguitur quod non: [] Quia metaphysica, cum sit prima scientia et communissima, maxime uidetur esse circa primum obiectum scibile. Primum autem obiectum scibile siue intelligibile uidetur esse uerum, quia non uidetur aliud posse dari quod omnibus intelligibilibus conueniat, et tamen sit distinctum obiectum contra obiecta aliarum potentiarum. [] Confirmatur ista ratio per Philosophum II Metaphysicae dicentem "uocari philosophiam ueritatis scientiam recte habet". [] Item, "unumquodque sicut se habet ad esse, sic ad ueritatem", II Metaphysicae, ergo uerum conuertitur cum ente, ergo pertinet ad scientiam de ente. [] Item, si uerum excluderetur, hoc non esset, ut uidetur, nisi quia dicit ens deminutum. Sed hoc est falsum. Probatio: nam quae deminuunt de perfectione entis, non attribuuntur primo enti, ut patet de causato, finito etc. Sed uerum attribuitur Deo et in summo. [] Unde II Metaphysicae: "sempiternorum principia semper esse uerissima necesse est". [] Item, si dicatur debere intelligi de uero quod est in compositione et diuisione: [] Contra: a quo non excluditur consideratio causae, nec effectus. Ista autem ueritas est effectus realis entitatis, iuxta illud in Praedicamentis: "In eo quod res est uel non est, est oratio uera uel falsa". Responsio: res non est praecise causa ueritatis in intellectu, sed intellectus componens praedicatum cum subiecto. [] Ad oppositum est Aristoteles in littera. [I. Status quaestionis [] A. Opinio aliorum: [] "Verum" est primum obiectum intellectus] [] Hic primo uidendum est de ratione "ueri". Dicunt aliqui quod uerum est primum obiectum intellectus. Quod ostenditur dupliciter: [] Primo sic: obiectum appetitus, ut bonum, determinat ens; ergo [] a simili uidetur quod obiectum intellectus determinet ens; tale respectu intellectus non est nisi uerum. [] Praeterea, ens de se est indifferens ad sensibile et intelligibile. Obiectum autem proprium determinatur ad potentiam cuius est obiectum; sed non uidetur aliud determinans ipsum ad intellectum nisi uerum. [] Ex hoc ad propositum dicitur quod cum intellectus tendat in obiectum in quantum in intellectu est, "uerum" dicet rationem entis in intellectu, et ideo entis deminuti, et ideo excludetur a consideratione metaphysici. [] Sed ad huius exclusionem nota quod esse quiditatiuum est essentiale. Esse obiecti, in quantum obiectum intelligibile (quia secundum illud intelligitur esse in intellectu), est necessario concomitans sed non formale, quia secundum illud non intelligitur nisi reflectendo. Esse uero exsistentiae non est esse formale eius in quantum obiectum, nec necessario concomitans. [] Sed numquid obiectum uoluntatis habet esse formale uel necessario concomitans aliud quam obiectum intellectus? Quomodo alias per ipsam fit motus in rem? [] Contra uidetur: quomodo appetitur nonens? Numquid etiam penes habitum realiter in quantum amatum habet aliud esse formaliter uel concomitanter quam in quantum uisum? Numquid est ibi aliqua realis coniunctio uoluntatis cum obiecto, aut tantum mediante actu intelligendi perfectiore quam fuit absentis? [] Ulterius intelligendum quod indeterminatio in obiecto respectu omnis differentiae contrahentis obiectum inferioris potentiae est determinatio propria in obiecto supremae potentiae; alias non esset adaequatum potentiae supremae quae per se potest in obiecta inferioris, et ideo eius primum obiectum in illis includitur quiditatiue. [] Exponitur autem ab illis hoc quod praedictum est, scilicet quod "uerum" dicit rationem entis in intellectu, eo quod uerum non est in intellectu formaliter sed obiectiue sicut cognitum in cognoscente. [] Sed per comparationem ad quem intellectum dicitur res uera? Dicitura quod respectu intellectus diuini, quia respectu eius sunt [] a SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Contra illam differentiam arguitur, quia aequiuocatur "uerum" respectu mensurae et respectu intellectus. [] mensurata, et similiter artificialia respectu intellectus nostri. Naturalia autem per accidens habent comparationem ad intellectum nostrum in quantum uera, quia non ut mensurata, sed ut mensurae. [B. Contra opinionem aliorum] [] Contra ista. Quod ponitur primo "uerum esse obiectum primum intellectus", arguitur oppositum tripliciter: [] Primo sic: obiectum primum, secundum suam formalem rationem, prius est naturaliter ipsa potentia, et magis saltem ipso actu. "Verum" autem, si dicit rationem entis in intellectu, non est naturaliter prius ipso actu, quia non contingit intelligere rationem entis in intellectu ut cogniti, nisi intelligendo actum intelligendi per quem est sic in intellectu. [] Item, secundo sic: illud non est primum obiectum potentiae intellectiuae quod non actu directo sed tantum reflexo cognoscitur. Huiusmodi est "uerum", secundum eos. Dicunt enim: quod intelligitur sicut ratio intelligibilis, intelligitur postquam lapis fuerit [] cassum. Si enim ueritas est in assimilatione rei ad intellectum, licet oportet quod res ad intellectum diuisum, uel quod sit apta nata causari ab intellectu secundum quod se habent res ad intellectum diuinum; uel quod sit apta nata causare similitudinem in intellectu secundum quod se habent res ad intellectum nostrum; uel ambo sint apta nata causari a tertio secundum quod se habent res ad intellectum angelicum". [] intellectus reflectendo super rationem obiecti, ergo etc. Maior patet, quia actus directus naturaliter praecedit reflexum, et in quolibet actu oportet rationem formalis obiecti inueniri. Ex hoc sequitur, contra illos, quod cum ratio entis sit prior ratione ueri si ens est per se subiectum metaphysicae , quod aliquid erit subiectum hic quod non habet rationem obiecti intelligibilis in quantum tale. Et ita haec non est scientia, quia obiectum habitus non excedit obiectum potentiae habituatae. [] Item, tertio sic: quod secundum propriam rationem intelligi potest, non in quantum includit aliud, ita est per se intelligibile sicut illud aliud; nec illud aliud per consequens est primum obiectum intellectus. Sed bonum, in quantum distinguitur contra uerum et in quantum eius rationem non includit, ita est per se intelligibile secundum propriam rationem suam, sicut e conuerso uerum in quantum non includit bonum. Ergo etc. [] Minor patet. Tum quia intellectus differentias boni, in quantum bonum, et ueri, in quantum uerum, cognoscit. Et aeque perfecte differentiam ex utraque parte cognoscit, quod haec differentia non conuenit bono nisi secundum propriam rationem in quantum non includit uerum. [] Tum quia si non intelligeretur bonum nec aliquid aliud nisi in quantum includeret uerum, cum per accidens ipsum includat, sequeretur quod nec bonum nec quiditas rei intelligeretur nisi per accidens, et ita non intelligeretur simpliciter. Sicut Coriscus, si cog [] noscatur in quantum ueniens, simpliciter non cognoscitur. [] Propter istam ultimam rationem concedendum est quod primum obiectum intellectus non potest esse aliquid nisi quod essentialiter includitur in quolibet per se intelligibili. Sicut primum obiectum uisus non est aliquid nisi quod essentialiter includitur in quolibet per se uisibili, ut coloratum in albo et nigro. Cum autem quodcumque ens sit per se intelligibile, et nihil potest in quocumque essentialiter includi nisi ens, sequitur quod primum obiectum intellectus erit ens. Et hoc dicit Auicenna I Metaphysicae quod "ens prima impressione imprimitur in anima". Quaecumque autem rationes transcendentes, quae sunt quasi passiones entis ut uerum, bonum etc. , sunt posteriores primo obiecto. Et quaelibet earum aeque per se est intelligibilis, nec una magis habet rationem obiecti intellectus quam alia. [] Si dicatur quod obiectum est duplex: quoddam mouens potentiam, quoddam determinans ad mouendum et hoc non tamquam aliquid absolutum dans uirtutem mouendi, sed tamquam respectus dicens habitudinem absoluti motiui ad tale mobile , et hoc ultimo modo "uerum" est obiectum intellectus et "bonum" uoluntatis, quia "uerum" non mouet primo, sicut probant tres rationes factae; nec sic est obiectum primum, sed dicit habitudinem [] obiecti motiui ad determinatam potentiam, quia importat adaequationem ad intellectum: [] Contra istam positionem non oportet arguere, quia ex II Topicorum "oportet loqui ut plures". Hic autem modus uidetur abuti termino isto "obiectum". Nam quod respectus ad potentiam sit formalis ratio obiecti, non inuenitur a philosophis communiter, sed illud quod mouet potentiam passiuam. Unde Aristoteles II De anima: "cuius quidem est uisus, hoc est uisibile", sic quod in ratione praedicati cadit subiectum, "cuius est uisus, est obiectum uisus". De isto, secundum ipsum ibi, praedicatur per se secundo modo non primo "uisibile" quod dicit respectum ad potentiam. Sed si talis respectus esset ratio formalis obiecti, esset per se primo modo. Per hunc etiam modum facile erit assignare obiecta prima omnium potentiarum, non aliqua absoluta, sed respectus quosdam correspondentes. Puta, quid obiectum uisus? Non quaeram qualitatem, colorem uel lucem, sed relatiuum, ut uisibile; sic gustus, non sapor, sed gustabile, etc. [] |{ Quomodo etiam obiectum est simul natura cum potentia? [] Absolutum etiam est prius intelligibile quocumque respectu, ergo in quantum intelligitur, non includit rationem respectus, et ita illud non est ratio prima obiecti. De hoc quaere in IX, quaestione 530. }| [II. Ad quaestionem: [] Distinctiones praeuiae] [] Dicendum est ad quaestionem aliter. Et primo distinguendum est de "uero". Est enim ueritas in rebus et ueritas in intellectu. [A. De ueritate in re] [] In rebus duplex in genere, uidelicet per comparationem ad producentem et per comparationem ad cognoscentem siue intelligentem. [] Primo modo: aut dicitur ueritas absolute, conformitas producti ad producens; aut determinate, conformitas talis secundum adaequationem; aut tertio modo determinate, conformitas secundum imitationem. [] Et licet primus istorum trium modorum uideatur esse communis secundo et tertio, tamen si nomen "ueri" imponatur ad significandum quodcumque trium praedictorum secundum propriam rationem, erit aequiuocum. Secundus modus inuenitur in Filio Dei, qui est ueritas, quia, secundum Augustinum, summa similitudo [] principii; haec enim est conformitas cum adaequatione. Tertius modus inuenitur in creatura quae imitatur exemplar cui aliquo modo assimilatur; defectiue tamen, alias non diceretur imitari. [] Secundo modo, scilicet per comparationem ad intellectum, dicitur res uera tripliciter. Primo, quia sui manifestatiua quantum est de se cuicumque intellectui potenti manifestationem cognoscere. Secundo, quia est assimilatiua intellectus assimilabilis, qui non est nisi intellectus creatus. Tertio, quia facta manifestatione uel assimilatione, res est in intellectu sicut cognitum in cognoscente. [] Pro istis sex conceptibus exprimendis potest accipi aequiuoce "ueritas in re". Patet enim quod tres primi distinguuntur a tribus aliis, quia habitudo ad producentem et ad intelligentem alia et alia est, licet idem sit intelligens et producens. Nam si per impossibile Deus esset productiuus similis et aequalis et similis imitantis et non esset intelligens, esset primus modus tripartitus sine secundo; et e conuerso, si esset alius Deus intelligens creaturas et non producens. [] Distinctio etiam primorum trium inter se patet. Et aliorum trium inter se ostenditur differentia. Quia si nullus esset intellectus, adhuc quaelibet res secundum gradum suae entitatis esset nata se manifestare. Et haec notitia est qua res dicitur nota naturae, non quia natura cognoscat illam, sed quia propter propriam manifestationem maiorem uel minorem nata esset, quantum est de se, perfectius uel minus perfecte cognosci. [] Esse autem assimilatiuum dicit rationem actiui respectu assimilabilis, et sequitur naturaliter esse manifestatiuum uel esse disparatum non habens ordinem ad ipsum. Sed semper assimilatiuum et assimilatio respectu intellectus passiui praecedit hoc quod est esse in intellectu, quia illud esse est posterius natura ipso actu intelligendi; nam non est nisi relatio rationis fundata in obiecto intellecto ad actum. b [] Relatio autem est posterior absoluto ad quod est, ex V33. Assimilatio autem formaliter est ipse actus intellectus, aut prior ipso. Comparando autem secundum et tertium ad intellectum non assimilabilem, non habent ordinem per se, ita quod secundum ad neutrum aliorum uidetur habere ordinem essentialem sed accidentalem, respectu scilicet alicuius intellectus tantum. [B. De ueritate in intellectu] [] Sequitur uidere de uero in intellectu. [] Verum autem in intellectu duplex est secundum duplicem eius operationem, secundum quarum utramque natus est conformari [] b SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Si tamen hoc uerum uidetur esse, quare quaerunt homines ita esse in memoria hominum uel esse famosi uel habere filios post mortem uel statuas erigere uel opera facere ut post mortem maneant? [] obiecto ut mensuratum mensurae, secundum Aristotelem in V, cap. "De ad aliquid", et in X, cap. 236. [] Est autem inter istas ueritates differentia. Una quod primae falsitas non opponitur, sed ignorantia tantum. Et sic intelligitur illud, De anima, quod intellectus circa "quod quid est" semper est uerus, sicut sensus circa proprium sensibile. Et hoc est intelligendum praecise circa conceptum simpliciter simplicem. [] Nam intellectus simplex circa conceptum non simpliciter simplicem, licet non possit esse formaliter falsus, potest tamen esse uirtualiter falsus, apprehendendo aliquid sub determinatione sibi non conuenienti. Et hoc modo dicitur in V, cap. "De falso", quod est ratio aliqua in se falsa, non solum de aliquo falsa, et tamen ratio illa in se falsa simplici apprehensione intelligibilis est, sed ipsa non exprimit aliquod "quid" nisi forte aliquando quid nominis. [] Et hoc modo potest exponi ultimum capitulum IX40, ubi uidetur Aristoteles distinguere de intelligentia simplicium in quantum est circa "quid" simplicium et circa "quid" compositorum: quod circa "quid" compositorum cadit deceptio per accidens, quia scilicet eorum "quid" natum est facere conceptum non simpliciter simplicem in quo potest cadere falsitas uirtualiter; non sic in "quid" simplicium. Si enim intelligeret per accidens, scilicet in attribuendo [] alteri illud "quid", non esset differentia, quia ita in "quid" simplicium potest intellectus simplex esse falsus per accidens. [] Secundae autem ueritati opponitur ignorantia priuatiue et falsitas contrarie, quando scilicet uniuntur quae in re non sunt unita. [] Secunda differentia est in modo essendi ueritatis in hac operatione et illa. Licet enim sit in utraque operatione ueritas propria formaliter, non tamen obiectiue, sed tantum in secunda. Nam neutra ueritas est in intellectu obiectiue nisi reflectente se super actum suum, comparando illum ad obiectum, quae reflexio in cognoscendo, scilicet quod actus talis est similis uel dissimilis, non est sine compositione et diuisione. Patet autem distinctio istorum modorum essendi ueritatis in intellectu, scilicet formaliter et obiectiue quantum ad primam operationem. [] Quoad secundam operationem declaratur: quia intellectus multas propositiones format et apprehendit actu secundo, quae tamen sunt sibi neutrae, ex I Topicorum. Licet ergo sit in illo actu formaliter ueritas uel falsitas aut quia est conformis rei extra aut non , tamen non est ibi obiectiue, quia non apprehenditur ista conformitas. [] Contra istud uidetur quod principia, statim cum apprehenduntur, cognoscuntur esse uera. Responsio: propter euiden [] tem habitudinem terminorum, intellectus componens statim percipit actum componendi esse conformem entitati compositorum. Posset ergo dici quod ibi est alius actus, et reflexus sed imperceptus, quia simul tempore. In aliis, ut in conclusionibus, differunt tempore. [] Contra: quomodo actus primus circa principia erit reflexus? Responsio: non primus qui est compositio, sed secundus qui est assensus, et circa iudicabilia posset dici iudicare. [] |{ Contra hoc quod superius dictum est, quod ueritas complexi cognoscitur per hoc quod intellectus apprehendit conformitatem actus componendi entitati extremorum ipsius complexi, arguitur: quoniam quando comparo actum compositionis a rei b, hoc facio actu compositionis c. Quomodo scio istam secundam compositionem c esse ueram? Si per aliam compositionem, erit processus in infinitum antequam cognoscatur ueritas compositionis a, et ita numquam cognoscetur. Si per se ipsam cognoscatur, pari ratione standum est in prima compositione, quod ueritas eius non cognoscatur per alium actum conferentem eius conformitatem entitati compositorum. Si autem non scio c esse ueram, ergo nec a esse ueram sciam per illam, quia ab illa dependet. [] Item, si debeo cognoscere a esse ueram per collationem ad rem, [] oportet rem cognoscere. Quo igitur actu? Si eodem qui est a, idem cognosco per se. Si alio, ut ipso d, igitur duo actus simul de eadem re. Similiter, si iste actus d sit simplex, non est principium iudicandi de a; si complexus, sequitur processus in infinitum, ut prius. Sequitur etiam aliud: quod a non cognoscitur esse uera nisi uere per discursum a complexo ad complexum, et ita primum principium non erit notum sine discursu. [] Item, secundum istam uiam uidetur dicendum quod conceptus hominis sit ita uerus sicut conceptus huius "homo currit" est uerus. Nam utrobique est conformitas ad rem conceptam. Et potest utrobique conformitas cognosci per reflexionem. [] Responsio: "quod superius" inchoando, "falsum" dicit carentiam talitatis quale apparet, ita quod principale in significato eius non est "non apparere quale est"; quia tunc, si quid esset et sine omni apparentia, esset falsum. Nec "apparere quale non est", quia tunc esset falsitas formaliter positio, non priuatio. Sed "falsum" materialiter dicit apparere; et formaliter carere talitate quale uidetur. Et hoc non intelligendo per "talitatem" similitudinem, nam nihil est simile sibi. Et ita nihil esset uerum. Similiter, si Socrates appareret Plato, Socrates esset falsus, tamen appareret talis qualis est, hoc est similis, quia Socrates est similis Platoni. Sed per "tale quale" intelligitur identitas. Verum est enim quod Socrates est talis qualis est, licet et simile dicatur tale quale. Est igitur "falsum" quod caret identitate ad illud [] quod apparet esse; et "falsitas" est nonidentitas entis, ut manifestati, ad ens ut declarans siue apparens; et hoc de falso in re. [] Item, "uerum in re" est ens illud quod apparet. Et ueritas non est conformitas neque similitudo quae est inter diuersa, sed identitas entis, ut manifestati, ad se ut declarans siue manifestans siue apparens. Non ergo est ueritas ratio declaratiui siue manifestantis, sed illa est alterum extremum, ad quam significat non conformitatem siue similitudinem sed identitatem, accipiendo eam in communi. [] Sed "uerum in signo" dicit significatum esse idem quod manifestatur per signum, et in hoc signum manifestare illud quod est, et ita conformitatem signi ad significatum. Si itaque omnis conceptus est signum rei, et conceptus simplex ita est conformis rei sicut complexus, quare non ita dicitur uerus? Immo complexus non uidetur conformis rei quantum ad complexionem sed tantum sibi, quia complexio non est in re. [] Ad hoc "immo" responsum est prius: "signum" aequiuocum est conforme, non simile in natura, ut circulus est signum uini. [] Sed ad primum non ualet quod praedictum est, scilicet quod uerum est in complexo ut in obiecto. In simplici non, quia potest intellectus conuertendo se cognoscere conformitatem intellectus simplicis ad rem sicut et complexi, ergo et cognoscere ueritatem utrius [] que. Ergo et ante reflexionem aeque fuit in utroque, et per reflexionem aeque cognoscitur esse in utroque. Ergo in conceptu hominis est ueritas sicut in isto "homo est animal", et reflectendo ita sciam conceptum hominis esse uerum sicut sciam conceptum istum "homo est animal" esse uerum, quod est contra Aristotelem, I Perihermenias. [] Propter illud est notandum quod obiectum simplex, quod est significatum conceptus simplicis, nullum esse habet aliud quam in conceptu, secundum quod esse debet mensurare illum conceptum. Obiecta conceptus complexi, quae sunt extrema, aliud esse habent quam ut sunt in conceptu complexo; et prius naturaliter in se, ut simplicia sunt, secundum quod esse prius mensurant illum conceptum complexum cui "esse priori" conceptum complexum conformari est uerum esse, difformari est falsum esse , hoc "esse" est habitudo inclusa uirtualiter in extremis ante naturaliter quam extrema comparentur a ratione. Sed in simplici nihil est prius naturaliter in extremo cui conceptus potest conformari et difformari. [] Contra: probat quod non potest esse falsus, sed uerus. Responsio: non est uerus ut complexus est uerus, quia non necessario habet significatum secundum esse prius quam in ipso, quia si est in re, accidit. Complexum necessario habet significatum secundum esse prius quam in ipso esse; ideo necessario habet cui conformatur uel difformatur, secundum quod dicitur uerum uel falsum. Incomplexum non necessario habet; si conformatur rei extra, accidit sic non est mensura eius. [] Ad alia argumenta: quomodo reflectendo cognoscitur ueritas nota, uidetur difficultas. Si in compositione cognosco rem non absolute tantum sed collatiue et reflectendo, conferendo actum ad rem, hoc erit ad rem cognitam collatiue, sicut dicit tertium argumentum. Quia si conuerto ad rem nude, non conferendo, per hoc non potero iudicare de ueritate compositionis, quae est actus collatiuus. Ergo uidetur quod ad iudicandum de aliquo, conuerto ad idem et eodem modo, quia et in prima compositione et in illo ad quod conuerto habeo rem ut cognitam actu collatiuo. [] Nota, sicut dictum est, quare complexum est uerum. Quia complexionem, quae est a ratione, praecedit naturaliter identitas extremorum, uel alia habitudo uirtualiter inclusa in ipsis, cui actum rationis conformari ut mensurae est ipsum uerum esse. [] Ita dico quod illam complexionem cognosco esse ueram, cognoscendo conformitatem eius ad illam habitudinem uirtualiter inclusam in extremis. Quae quandoque includitur in ipsis ex natura extremorum, non per aliud prius; quandoque per aliud prius includens; quandoque nullo modo ex natura terminorum uel includentium ipsos, sed a causa extrinseca coniungente ipsa uel disiungente. [] Primo modo est in principio demonstrationis. Secundo modo in conclusione, cuius terminorum habitudinem realem, praecedentem actum intellectus, includit uirtualiter ipsa habitudo inclusa in terminis principiorum ex sui ipsorum natura. Tertio modo est in propositione contingente. [] Itaque in primo modo, extrema absolute intellecta statim nata sunt facere ex se in intellectu notitiam illius habitudinis ipsorum, sicut et alia absoluta relationis necessario consequentis. Quando ergo intellectus confert terminos illos componendo, statim uidet conformitatem actus sui ad illam habitudinem quam prius natura habuit notam ex terminis. Quando autem componit terminos conclusionis, non uidet illum actum esse conformem habitudini reali terminorum donec uideat illam habitudinem terminorum, cuius notitia non fuit sibi impressa ex terminis conclusionis, nec imprimitur nisi ex notitia habitudinis terminorum principii quae includit illam. Quando autem componit terminos propositionis contingentis, non uidet actum esse conformem nisi uidendo habitudinem terminorum in re. Quia causa extrinseca, si facit eam, facit circa terminos ut in re, non ut in conceptu. Et tunc oportet uidere intellectualiter terminos in re coniungi uel diuidi. [] In primis ergo duobus non cognoscitur compositio esse uera comparando ipsam ad rem ut extra, sed ad rem quae est extremum, ut ipsum in intellectu prius naturaliter facit notitiam habitudinis suae ex se uel uirtute alterius quam intellectus sic componat. [] Contra: ergo quare non statim, apprehensis terminis principii, intelligitur principium, si termini ex se faciunt necessario notitiam illius habitudinis? Patet autem quod non statim, quia per quantumcumque tempus potest aliquis nosse totum et nosse partem antequam sciat hoc esse uerum "omne totum" etc.60, quia antequam componat illud. [] Item, notitia habitudinis terminorum conclusionis aut fit ab ipsa habitudine, aut a terminis illis, aut ab habitudine terminorum principii, aut ab illis terminis, aut a notitia habitudinis illorum terminorum. Quodlibet improbetur. [] Ad primum: quod licet ex terminis uel ex altero terminorum uirtualiter includente reliquum infiat notitia habitualis habitudinis, tamen non oportet esse actualem, perceptam statim. Sed quando intellectus comparat extremum extremo, statim potest uidere et illam habitudinem et habitudinem actus sui ad illam. [] Ad secundum: notitia amborum principiorum simul facit notitiam conclusionis, et hoc sic quod notitia habitudinum terminorum in principiis causat notitiam habitudinis terminorum in conclusione, et notitia ueritatis principiorum notitiam ueritatis conclusionis. Prius tamen naturaliter faciunt notitiae habitudinis simul iunctae ut una causa integra notitiam habitudinis quam notitiae ueritatis notitiam ueritatis, ita quod notitia habitudinis terminorum maioris est causa notitiae ueritatis eius; et sic de minore. Et istae duae notitiae sunt una causa notitiae habitudinis terminorum conclusionis. Non ergo habitudo est causa habitudinis, nec ueritas ueritatis sunt enim respectus haec et illa , sed notitia notitiae; non actualis, quia non gignitur ex memoria, sed habitualis est causa actualis duplicis, ordinatae secundum rationem effectuum. [] Contra: ergo habitudo terminorum conclusionis est ita noncausata, et ueritas eius, sicut in principio. Responsio: absoluta in principio causant notitiam habitudinis, non habitudinem proprie, quia illam fundant ut necessario consequentem naturam subiecti. Habitudo terminorum conclusionis fundatur in ipsis et causatur, quia absoluta causant, uel alterum ipsorum, ut passio. [] Ad primum argumentum contra positionem de notitia actus quo comparo, dico quod ille est uerus, sed non oportet cognoscere illum esse uerum. Est enim actus unus cognoscibilis, naturaliter rectus, sicut dicitur de syllogismo alibi quod non est notus ut obiectum, sed ut actus cognoscendi rectus naturaliter; ita hic. [] Ad secundum: cognosco rem et habitudinem prius naturaliter quam actum compositionis quo comparo rem rei. [] Ad tertium: ille est actus obiecti ad quem conferendo iudico. Aliter potest dici quod iudicium de ueritate complexi non est nisi collatio notitiae conferentis ad notitiam incomplexam extremi, si sibi est conformis. Et haec conformitas statim quandoque patet, quando notitia simplex naturali necessitate statim includit notitiam collatiuam, sicut in primis principiis; quandoque non statim, ut in conclusionibus. Et tunc oportet uidere illam esse conformem suae simplici, quia est conformis uel consequens ad aliquam quae est statim conformis simplici. [] Haec uia ponit ueritatem complexi cognosci: non per collationem complexionis ad rem extra, nec ad habitudinem realem extremorum priorem naturaliter compositione (quae enim habitudo esset illa nisi identitas pro affirmatiua quae est relatio rationis , uel diuersitas pro negatiua quae forte non est relatio realis?); sed tantum ponit collationem complexionis ad notitiam extremorum simplicem, uel ad extrema, ut in notitia simplici. Statim ex notitia tali patet, si complexio sibi conformetur in primis principiis, quia ratio termini ostendit praedicatum conuenire subiecto, et sic non est discursus in cognoscendo primum principium, quia ista notitia simplex includitur in collatiua. Non enim componuntur nisi quae in se cognoscuntur, et ita in ipsa complexione tali includitur, ut prius naturaliter ipsa, unde ipsa complexio siue compositio necessario uideatur conformis; quia tunc uisa sunt ambo extrema conformitatis, cum tunc intelligantur simplicia, et tunc fiat compositio. Nec requiritur hic collatio compositionis ad simplicia quasi alius actus, sed intellectus componens terminos illos et notitia habitualis terminorum sunt causa necessaria et immediata et integra ad causandum notitiam con [] formitatis compositionis ad terminos. Numquid circa principia? Et ideo componens simul necessario assentit. Quia quando componit, habet totam causam dictam. Sed iudicare in conclusione non sic, sed illam complexionem confert ad aliam in qua includitur, quae alia est principii. Numquid tantum termini? Et hoc discurrere est iudicare de conclusione. In fine est assensus, id est impressio notitiae necessario imprimit notitiam ueritatis conclusionum ex ueritate principii nota ex terminis. }| [III. Solutio quaestionis [] A. Status quaestionis] [] Sed quid est utraque ueritas praedicta? [] Responsio: prima est relatio actus simplicis apprehensionis ad obiectum, et est realis, scilicet mensurati ad mensuram. Secunda, licet uideatur similis relatio, uidetur tamen quod actus secundus non est alicuius absolutae sicut primus, sed est actus comparatiuus unius conceptus simplicis ad alterum, ut eiusdem in affirmatiua uel diuersi in negatiua. Hunc autem necessario consequitur uel concomitatur relatio rationis in utroque extremo ad alterum, quam habitudinem uidetur significare hoc uerbum "est", ut est nota compositionis, scilicet prout est tertium adiacens. Et sic uerum est illud Periherm [] enias: "Esse significat quandam compositionem quam sine compositis non est intelligere", sicut nec relationem sine relatis. Et sic etiam uerum est illud V huius cap. "De ente", quod esse uno modo significat uerum, hoc est habitudinem rationis inter extrema quae nata est esse uera. [] Ulterius, ista habitudo rationis conformis est rei. Non quod oporteat in re esse relationem aliam inter extrema ut in re similem isti rationis quae est inter extrema ut intellecta, immo ut ab intellectu inuicem comparata, nam tunc esset haec falsa "homo est homo". Nec oportet fugere ad compositionem formae cum materia. Tum quia illam non exprimit propositio; tum quia tunc haec falsa "Deus est Deus". Sed tunc haec habitudo correspondet rei quando est talis qualem res uirtualiter continet: siue qualem res de se nata esset facere in intellectu, si faceret habitudinem illam; siue quae est signum, non simile, sed aequiuocum, exprimens tamen illud quod est in re. Sicut circulus non est similis uino, est tamen signum uerum uini, falsum autem lactis uel huiusmodi. Non tamen est omnino simile, quia illud signum est ad placitum huius significati. Non sic illa habitudo rei. [] Contra: IX Metaphysicae, ultimo: "uerum est in rebus componi". [] Responsio: notificatio fit per ea quae "in pluribus". Ubicumque autem idem non affirmatur de se realiter, aliqua est in re compositio. Aut aliter: notificatio fit per minimum gradum. Quasi dicat: ad minus requirit ueritas quod in re sit compositio. Si identitas est, maior est ueritas. Tertio modo large sumitur "componi", sicut in 1 cap. IX76 accipitur "simul natum" pro hoc quod est idem. Haec igitur correspondentia praedicta huius habitudinis ad illud, quod est in re formaliter, est secunda ueritas. Et ita illa habitudo, quae dicitur compositio expressa per "est", uera est immediate, et mediante illa uerus est actus comparatiuus, comparans secundum illam habitudinem. Et sic uideretur, cum fundamentum immediatum istius ueritatis sit habitudo rationis, quod ipsa multo esset imperfectior relatio rationis. [] Quod si dicatur relationem correspondentiae uel adaequationis uel commensurationis quae scilicet idem dicunt in proposito non posse fundari in relatione: quomodo igitur proportio est aequalis proportioni uel similis, et hoc in quantum proportio? Non autem ratione absolutorum inter quae est proportio. Nam proportionalitas est ubi extrema unius proportionis absoluta nec sunt similia nec aequalia extremis absolutis in alia proportione. [] Si autem placet quod ipse actus comparatiuus extremorum compositionis immediate correspondeat uel adaequetur rei, cum iste [] actus sit uera res, sicut et primus qui est unius absolutae, tunc ueritas secunda erit relatio realis sicut et prima, et actus intellectus comparatiuus immediate uerus. Non autem aliqua alia habitudo erit uera, si nulla est formaliter nisi in actu intellectus. Quia in intellectis praecise in quantum ab intellectu comparata, quae habitudo? nisi si qua intellectione? Aut si est in comparatis aliqua aliquo modo alia ab illa quae est in actu intellectus, non erit illa alia immediate uera. Hoc dubium inquiratur. [B. Ad quaestionem propositam] [] Ad propositam igitur quaestionem dico quod Aristoteles praecise excludit "uerum in intellectu complexo", sicut expresse patet in littera eius, et rationabiliter. [] Patet enim ex dictis quod uel est mentis aliqua passio realis, scilicet relatio, secundum secundam opinionem, et tunc illa, sicut et prima ueritas, pertinet ad considerationem libri De anima. Ex natura enim actus intellectus cognoscetur quomodo est fundamentum talis relationis. Vel est relatio rationis fundata in actu intelligendi, aut magis in habitudine rationis, quae est inter obiecta comparata per actum intelligendi, secundum primam opinionem. Et tunc est mentis aliqua passio originaliter, sed formaliter pertinet ad considerationem logici, sicut et "possibile" et "impossibile" et modi [] compositionum omnes. Praesupponit tamen logicus considerationem de actibus intelligendi quibus secundae intentiones formantur. Patet ex principio Perihermenias. [] Secundum ueritatem autem dico quod ad considerationem metaphysici pertinet "uerum reale" primo modo sumptum, scilicet per comparationem ad producentem, et haec quoad omnia tria membra, quia non contrahunt ens ad quantum, nec ad motum. Secundum autem, scilicet sumptum per comparationem ad cognoscentem, primum membrum pertinet, quatenus conuertitur cum ente; secundum contrahit ad actum determinatum, nec conuertitur cum ente; tertium est ens deminutum et ens logicum proprie. Unde omnes intentiones secundae de tali ente praedicantur, et ideo proprie excluduntur a metaphysico. Conuertitur tamen cum ente aliqualiter, quia logicus considerat omnia aliqualiter ut metaphysicus, sed modus alius considerationis, scilicet per quid reale, et per intentionem secundam, sicut conuertibilitas entis simpliciter et deminuti, quia neutrum alterum excedit in communitate. Quidquid enim est simpliciter ens, potest esse ens deminutum. De duobus modis ueri in intellectu dictum est iam. [IV. Ad argumenta principalia] [] Ad argumenta principalia patet. Nullum est contra dicta nisi ultimum de causa et effectu, ubi est dicendum quod maior, si est uera, est uera de causa totali. Non autem est sic in proposito. Nam ueritas triplex, exclusa omnino a metaphysico, dependet ab intellectu, ita quod res ex se non est sufficiens causa alicuius istorum, licet requiratur ad illam, sicut probat illa auctoritas: "In eo quod res est", "in eo" non praecise, sed si oratio formetur ab intellectu, ut extrema habeant esse deminutum. [] Ad argumenta pro prima opinione de uero, quae fuit improbata, potest responderi. Ad primum. [QUAESTIO 4 UTRUM METAPHYSICA SIT DE ENTE] [] Utrum metaphysica sit de ente. [] Nota rationes alibi Auicennae quod sic, I Metaphysicae, propter duo: [] Quia Deum esse probatur hic, et quia ens est commune ad omnia hic considerata. [] Contra: Auerroes, commento ultimo I Physicorum: naturalis solus probat Deum esse. Et ibi finit considerationem: "genus substantiarum separatarum est subiectum metaphysicae". [] Contra Auerroem: ex quolibet in effectu ostenditur "quia" causam esse, quia impossibile est effectum esse nisi a causa siue nisi causa sit. Huiusmodi sunt multae passiones metaphysicae: prius, posterius; unum, multa; actus, potentia. Quomodo enim haec causatis insunt nisi sit aliquod unum primum etc.? Quare, ille qui est, misit. [] Item, perfectissimus conceptus de Deo possibilis physico est "primum mouens", possibilis autem metaphysico est "primum ens". [] Secundus est perfectior: tum quia absolutus, tum quia requirit perfectionem infinitam. Nam primum perfectissimum non est perfectissimum quod non est infinitum. Sed enti non repugnat infinitas. Primum mouens respectum tantum dicit, et non necessario ex formali ratione sui requirit infinitam perfectionem. Qui autem habet perfectiorem conceptum de subiecto, potest perfectius de ipso ostendere "quia" per illam in effectibus qui ducunt ad cognoscendum esse de tali conceptu. [] Confirmatur: si metaphysicus non consideraret esse de Deo nisi sicut demonstratur a physico, non cognosceret nisi de primo mouente, et ita non haberet aliquam notitiam quod subiectum suum est. Quia primum mouens non est suum subiectum, nec sequitur "primum mouens, igitur primum ens", sicut non sequitur "prima nigredo, igitur primus color". Nec metaphysicus potest per ipsum ostendere de primo ente, amota ratione primi mouentis. Quomodo etiam de mouente ostenderet physicus primum nisi in hoc sit magis metaphysicus propter praedicatum quam physicus propter subiectum? [] Responsio pro Commentatore: praemissae ad "primum ens" sumuntur ex motu. [] Contra: licet physica sit prior doctrina quam metaphysica quia sensibilia sunt nobis notiora , non tamen dicitur ipse ostendere omnem conclusionem metaphysicam uel praemissas ad [] omnem. Quia cum deuentum fuerit siue abstrahendo siue in doctrina ad propria considerabilia a metaphysico, ex illis ostendit conclusiones suas. Ita et primum ens esse ostendit ex propriis; licet ista propria forte non fierent nobis nota nisi prius ordine doctrinae physica cognoscerentur. [] Quomodo etiam scientia inferior stabiliet subiectum superioris, si ipsa superior non potest, secundum Auerroem? [] Item, genus substantiarum separatarum nullam unam rationem magis habet quam nonseparatum habet cum primo, secundum ipsum, quia non nisi attributionem. Ergo tantum primum est subiectum ibi, non illud genus. [Ad quaestionem] [] Tenetur ergo Auicenna. Prima ratio eius sic declaratur: "si est" praesupponitur de subiecto, non de actuali exsistentia. Sed quod habet esse quiditatiuum scilicet quod ratio eius non est falsa in se , tale "si est" ostenditur demonstratione "quia" a metaphysico de primo ente. Ostenditur enim quod "primum" conuenit enti alicui, et ita quod iste conceptus "ens primum", qui est perfectissimus subiecti si esset hic subiectum , non includit contradictionem. Ergo si aliqua scientia supponeret istum conceptum pro subiecto, alia esset prior de ente quae probaret primitatem de ente, quia conclusio demonstrationis illius esset prior tota scientia de primo ente. [] Secunda ratio confirmatur de adaequatione quam importat [] primitas. Quaere libro IX, 5 quaestione. Quando ergo omnibus consideratis in scientia est aliquod commune per praedicationem, illud adaequat. Non quaeritur aliquod primum uirtualiter adaequans nisi quia deficit commune formaliter adaequans. Ens autem unius rationis. Quaere alibi. Ergo adaequat. [] Confirmatur: prima scientia est scibilis primi. [QUAESTIO 1 [] UTRUM INHAERENTIA SIT DE ESSENTIA ACCIDENTIS] [] Utrum inhaerentia sit de essentia accidentis. [] Quod non: [] Quia essentia passionis praesupponitur demonstrationi, cum sit medium, ex II Posteriorum; inhaerentia eius concluditur. [] Item, tunc esset nugatio hic "albedo inhaerens", quia addere aliquid ei de cuius essentia est, nugatio est. [] Item, tunc conceptus relationis in communi non esset simplex, quia includeret respectum ad obiectum et alium ad subiectum, et ita "relatio" non esset generalissimum, quia generalissimum est conceptus simplex. [] Item, quantitas manet in Altari sine inhaerentia ad subiectum. [] Contra: [] Quo aliquid formaliter est ens, est de eius essentia; sed accidens est ens quia entis, in littera. Similiter sedere magis ens quam sessio etc. [] Item, illa inhaerentia differens non esset substantia; ergo accidens. Ergo eius erit alia inhaerentia, et sic in infinitum. [] Item, si differunt, posterius est conceptu accidentis; ergo con [] ceptus accidentis in se prior est et absolutus et ita definibilis sine subiecto, contra Aristotelem cap. 34. [I. Distinctiones praeuiae] [] Responsio: distinguitur primo de accidente. Quod "accidens", si accipitur pro illo quod per se significat nomen, ut pro conceptu quem importat nomen accidentis per se qui est ipsa accidentalitas , synonymum uidetur cum hoc quod est inhaerentia; et tunc nulla est quaestio. Si accipiatur pro illo quod denominat hoc concretum "accidens", puta pro quantitate, sic quaestio habet locum; et sic fiat deinceps sermo. [] Tunc distinguitur secundo de inhaerentia, quod inhaerentia est duplex. Una est actualis unio accidentis exsistentis cum subiecto exsistente, ut actus aliqualis cum potentiali. Alia est dependentia siue essentialis ordo accidentis secundum quiditatem suam ad substantiam secundum quiditatem suam. Prima patet. Secunda probatur, quia demonstratio abstrahit ab exsistentia et a consequentibus rem in quantum exsistit; aliter non esset necessariorum. Demonstratur autem aliqua inhaerentia passionis ad subiectum; igitur ista est alia a prima, quae scilicet est exsistentia uel condicio propria exsistentiae. [] |{ Hoc forte consueuit dici de inhaerentia actuali et aptitudinali. Prima non semper inest accidenti; secunda semper inest, siue exsistenti sine subiecto siue non exsistenti. Contra: aptitudinalis [] in accidente separato non uerificat aliquam praedicationem denominatiuam sicut secunda hic. }| [] Tertio exponitur illud quod dicitur "de essentia". Non enim idem est esse de essentia a et esse idem essentialiter uel realiter ipsi a. Primum quidem infert secundum, sed non e conuerso. Quia de essentia a praecise est illud quod includitur per se in conceptu quiditatiuo a, et ideo ponitur in ratione eius quiditatiua, non ut additum. Potest autem esse idem realiter ipsi a licet sit extra conceptum eius, puta "unitas", "ueritas" etc. extra conceptum entis qui prior est illis, secundum Auicennam V8. Non tamen ista dicunt rem aliam ab ente. Quaere in IV, quaestione "De uno". Vocantur tamen forte ab Auicenna accidentia extendendo "accidens" contra "essentiale" strictissime sumptum. Exemplum hic de gradu addito albedini remissae quando intenditur: secundum unam opinionem est idem realiter, non tamen de essentia eius. [II. Ad quaestionem] [] Ad quaestionem igitur primo dico quod neutra inhaerentia est de essentia accidentis secundo modo sumpti, scilicet accipiendo "accidens" pro eo quod hoc nomine denominatur, ut "quantum", "quale" et huiusmodi: [] Tum quia fundamentum respectus est aliquid praeter respectum Respectus inhaerentiae utriusque in substantia non fundatur, quia tunc substantia inhaereret et non esset terminus respectus; igitur in accidente absoluto et non in aggregato ex absoluto et isto respectu, quia non est ratio fundamentalis respectu sui; igitur in absoluto praecise. Igitur est extra conceptum eius quiditatiuum, cum respectus sit posterior natura fundamento. [] |{ Sed iste respectus est uere relatio, contra V14: "non est autem intellectus intelligentis". Responsio: non primo, licet per se, in quantum scilicet est accidens. }| [] Tum quia inhaerentia uidetur eiusdem rationis in quantitate et qualitate. Ergo si est de essentia utriusque, potest ab utroque abstrahi conceptus dictus in quid de ipsis, inferior conceptu entis et superior eis. Et ita non erunt generalissima. [] Secundo dicitur quod inhaerentia secunda est eadem essentialiter siue realiter accidenti secundo modo sumpto: [] Tum quia passiones entis dictae de inferioribus non dicunt aliud ab ente in eis. Igitur cum substantia dicitur prima, accidens posterius quae prius et posterius diuidunt ens ut passiones , "primum" non dicet aliud a substantia nec "posterius" aliud ab accidente siue ab ente in accidente. "Per se" autem ens siue "in se" ens et "inhaerens" siue "in alio" exsistens pro eodem accipio sicut "prius" et "posterius". [] Tum quia iste ordo abstrahit ab exsistentia et fundatur super quiditatem possibilem. Ista fundamenta sunt immutabilia, quia Deus necessario exemplat quiditates possibiles. Et uoluntas, si quem actum habet respectu illarum, sic ille est necessarius. Stantibus autem fundamentis ordinis immutabilibus, non uidetur ordo mutabilis in altero, et ita nec differentia potest concludi per uiam separationis possibilis. [] |{ Si ponitur hoc, Aristoteles diceret quod esset contradictio I Physicorum: "Quaerit intellectus impossibilia: passiones separare a subiectis". Et loquitur de intellectu quem posuit Anaxagoras. Contra hoc tamen uidetur illud quod dicit cap. "De uacuo": "si sonus sine corpore, numquid esset uacuum?" }| [] Tertio dicitur quod inhaerentia prima non est idem realiter accidenti secundo modo sumpto, nec etiam exsistentiae accidentis, si ponatur illa aliud ab accidente: [] Tum quia idem realiter non manet et corrumpitur; accidens etiam exsistens manet, non manente inhaerentia prima. Alias si illa maneret tamen propter istam, subiectum denominabatur prius ab accidente et dicebatur panis quantus , dicetur ita post transubstantiationem panis, quod est falsum. [] Tum quia extremum unum ordinis istius mutabile est, alio manente, quia actus uoluntatis diuinae respectu cuiuscumque exsistentiae extra se contingens est. Igitur ordo non manebit, altero extremo tantum manente. Et sic per uiam separationis concluditur aliud esse hoc ab illo. [] Contra istas duas rationes arguitur. Nam ponatur panem manere et separatim a quantitate qua prius afficiebatur, quomodo non manebit inhaerentia? Si dicatur alterum extremum iam esse mutatum, quia panis factus est nonquantus, hoc nihil est. Quia panis non fuit extremum dependentiae in quantum quantus sed in quantum panis absolute. [] Responsio: haec difficultas communis est in omnibus unitis potentibus manere seorsum, ut in anima et corpore hominis, in Verbo et natura humana: quomodo neutro extremo mutato ut uidetur secundum aliquid absolutum, relatio non manet quae prius? Et ibi adducitur illud de fine VII Metaphysicae de a et b. Sed [] hoc, de facto, non accidit in separatione accidentis, quia subiectum non ponitur manere, licet posset manere. Unde istam difficultatem differo usque ad ultimum capitulum VIII25, ubi proprie habet locum. [III. Ad argumenta principalia] [] Ad argumenta. [] Alius et alius conceptus sufficit ad praecognosci et concludi, quia alia notitia et prior natura huius quam illius. Aliter: quid nominis praesupponitur, non quid rei. [] Secundum concludit pro prima parte solutionis, non contra secundam, quia non est hic nugatio "ens unum". [] Tertium concludit pro prima parte solutionis. [] Quartum, pro tertia parte solutionis, ex qua sequitur prima pars de prima inhaerentia. [] Ad primum in oppositum: "quia" non notat causam formalem praedicationis entis de accidente, sed extrinsecam. Licet enim aliquid secundum quidlibet sui sit causatum a causa extrinseca, tamen potest praedicationem alicuius immediate recipere formaliter, ac si non esset causatum, quia causa extrinseca non est medium de quo prius [] dicatur illud, et inde de causato. Exemplum: formaliter creatura est ens, licet totaliter a Deo.a [] Item, possibile est aliquod praedicatum secundum se perfectius esse in uno quam in alio, et tamen aeque formaliter praedicatur de utroque. Exemplum: albedo remissa aequaliter est albedo et intensa, nec de altero per alterum dicitur. [] Item, possibile est ordinem essentialem esse aliquorum subiectorum secundum quidlibet in se, et tamen aliquod tertium praedicatum aeque formaliter dicitur de utroque. Exemplum: de albedine et nigredine respectu coloris. [] Nec igitur causalitas in substantia respectu totius accidentis, nec maior perfectio entitatis, nec ordo essentialis in entitate concludit quin accidens sit formaliter ens. Non per substantiam, nec per respectum ad ipsam, quia de per se intellectu eius est ens, posito intellectu illo, etiamsi per impossibile omnes condiciones praedictae [] a Sequitur adnotatio posterius addita: Ad primam rationem in oppositum quando dicitur quod "accidens non est ens nisi quia entis", dicendum quod haec coniunctio "quia" non mediat inter praedicatum "ens" et subiectum quod est accidens, quasi reddens causam formalem entitatis ipsius accidentis, sed solum efficientem et materialem. Et ideo non sequitur quod essentia accidentis sit includens in suo conceptu quiditatiuo ipsam inhaerentiam. Verbi gratia, si dicam sic "creatura est quia Deus, ergo formale esse creaturae est dependentia ad Deum", non sequitur; sic in proposito. [] Aliter dicendum quod ibi commititur fallacia consequentis. Nam arguitur a destructione antecedentis. Philosophus enim sic dicit quod "accidentia sunt entia, quia sunt talis entis", et infers "igitur accidentia non sunt entia nisi quia sunt entis"; non ualet. [] auferrentur. Quod allegatur ab Aristotele: ipse non dicit "eo quod entis", sed "eo quod taliter entis", id est substantiae. Fit igitur fallacia consequentis arguendo ab inferiore ad superius cum nota causae praecedente sicut cum "in quantum" , I Priorum. Debet tamen intelligi, ly eo quod, ut dixi, pro causa extrinseca. Similiter quod aliqui accipiunt "non nisi quia entis", adhuc est alia fallacia consequentis, sicut "hoc, igitur solum hoc". [] De concreto et abstracto uidetur quod accidens, ut concipitur in abstracto, est uerius ens quam ut in concreto, quia est species generis in quod diuiditur ens per se, ex V44. Non sic concretum. Nec est abstractio ista accidentis intellecti esse sine subiecto, quia "abstrahentium non est mendacium", II Physicorum. Sed est intellectio quiditatis, non in quantum denominat subiectum, sed in [] quantum hoc quid, et sic bene est subiecti et dat intelligere subiectum. [] De intellectu Aristotelis in littera: [] Primo quod adducitur de sano: quod sicut nihil formaliter sanitatis est in urina, sic nec entitatis in accidente. [] Similiter: accidens dicitur ens quemadmodum "non scibile" dicitur "scibile", VII cap. 347. [] Responsio ad primum: dico quod Aristoteles loquitur de diuersis denominatiuis dictis ab uno abstracto, quae denominatiua, si uno nomine significentur, hoc est aequiuoce. [] Ad secundum: quod illud exemplum corrigitur per paragraphum sequentem, sicut exposui textum. Unde exemplum quodlibet aliquid ueritatis insinuat. [] Secundum concludit pro secundo membro solutionis. Sed uidetur contra membrum tertium, et diceretur quod inhaerentia se ipsa inhaeret, nec umquam manet nisi inhaereat, sicut quantitas manet. [] Ad tertium: conceditur quod potest habere definitionem per genus proprium et differentiam; sed logicam, non realem. [] Contra: nec genus nec differentia complete intelliguntur sine subiecto, sicut nec definitum. [] Ideo aliter dicendum quod terminus respectus potest esse essentialius respectiuo quam ipse respectus. Deus enim, qui est terminus respectus creaturae, est causa creaturae; non autem respectus iste; nec ab isto respectu dependet essentialiter creatura sicut a Deo. Sic hic: si substantia est materia, non ex qua sed in qua, potest accidens dependere ad ipsam sicut ad causam aliquam, licet sit prior respectu ad ipsam. Exemplum: homo prior est respectu sui ad animam, ut respectu totius ad partem. Non tamen sequitur "ergo homo potest definiri sine anima". [QUAESTIO 2 UTRUM SUBSTANTIA SIT PRIMUM OMNIUM ENTIUM TEMPORE] [] Utrum substantia sit primum omnium entium tempore. [] Quod non: [] Aeterno non est aliquid prius tempore; accidentia aliqua sunt aeterna, sicut motus, VIII Physicorum. [] Item, si sic, ergo substantia praecedit tempus tempore. [] Oppositum: [] Philosophus VII et XII huius. [I. Ad quaestionem [] A. Opinio Auerrois] [] Ad quaestionem, Commentator commento 4 huius VII3: si accidens aduenit corpori postquam est corpus, tunc prius est omni accidente adueniente. Sic si non aduenit, sed est inseparabile, et semper simul cum eo, tunc substantia composita non praecedit accidens, sed praeceditur a materia substantiae compositae. [] Contra: de inseparabilibus, quod non sit intentio Philosophi quod materia praecedit. De eodem enim probat Philosophus quod substantia est primum ens et qualiter sit primum ens, quia probat eam [] primam, quia praedicatur simpliciter in quid, et quia "alia sunt entia quia sunt sic entis". Neutrum est uerum de materia. Primum non, quia IX cap. 6 huius: materia praedicatur denominatiue de materiato. Secundum non, quia non dicuntur accidentia entia quia materiae; uel nulla sunt in materia ut in subiecto; uel si aliqua, saltem non perfecta. [] Item, ad principale. De eodem probatur primitas temporis et cognitionis et definitionis. Sed materia non praecedit cognitione, sed scibilis est per analogiam. Similiter, nec cognitione, quia IX huius: actus prior cognitione potentia. Similiter, nec definitione, quia substantia composita cadit in definitione accidentis, sed materia non; quia VII cap. 38: accidentia copulata habent definitionem per propriam substantiam. [] Item, Philosophus probat substantiam esse primam, ut est primum praedicamentum ad quod reducuntur alia. Ergo uel probatio erit de substantia in communi, uel de aliqua specie in genere, uel de posteriori substantia. Nullum istorum uerum de materia, quia nec est generalissimum, nec species in genere, nec posterius in substantia; sed prius, quia principium substantiae, et principium prius principiato. [] Ergo non potest inferri quod si materia est prior accidente quod ideo substantia, nisi per hanc minorem falsam: "quod si principium est prius aliquo, quod principiatum est prius eodem". [] Item, si sic: aut materia secundum se, aut sub aliqua forma. Non primo modo, quia sic non est sub tempore, quia "ingenerabilis et incorruptibilis", I Physicorum. Non secundo modo, quia aut ut est sub forma accidentali, et tunc non est prius, quia ut est sub forma, non est prius forma. Nec potest hoc dari nisi ipsa sit sub forma substantiali; et si sic, tunc habetur propositum quod substantia composita est prior. [] Hic dicitur quod materia, ut est sub forma accidentali et substantiali, praecedit tempore omne generabile ex illa, et per consequens omne accidens illius generabilis; non omne accidens quod habet in se, sed omne accidens quod inerit illi quod fiet ex ea. [] Contra: per hanc rationem accidens est prius substantia, saltem generabili et corruptibili, quia accidens generantis est prius substantia generabili ex ea in infinitum. Nec est ad intentionem Philosophi. Quia probat primitatem temporis per hoc quod substantia est separabilis et non accidens. Ista probatio non ualet de materia unius comparata ad accidentia alterius, quia substantia non dicitur substantia separabilis nisi respectu accidentium suorum quae sibi insunt. [] Item, ad principale: sequitur quod aliqua accidentia sunt quae non praeceduntur ab aliqua substantia, sicut omnia accidentia pro [] pria corporum caelestium. Quia si non sit ibi materia, secundum te, Commentator, in De substantia orbis, non praeceditur quia materia praecedit. Nec a substantia composita, quia accidentia illa sunt inseparabilia. Et si sit ibi materia, illa non praecessit tempore substantiam compositam, et per consequens nec accidentia. [B. Opinio alia] [] Ideo aliter dicitur quod est primum, quia substantia separata ab accidentibus est prior. Sed prioritas non potest intelligi de qualibet substantia, neque secundum numerum, neque secundum speciem respectu accidentium propriorum. Quia substantia non est prior propria passione, quia in demonstratione concluditur passio de subiecto per se; ergo passio non potest non inesse. Nec de substantia secundum numerum, quia si sic, posset esse idea Platonis, quia haberet totam naturam specificam sine accidentibus, quod ponit Plato. [] Et confirmatur consequentia: quia non posset illa idea esse distincta ab istis, quia habet naturam speciei, et in illa non distinguuntur indiuidua eiusdem speciei, ergo etc. Tunc sequitur dictum Platonis. [] Dicitur ergo quod substantia consideratur in quantum haec, et sic non praecedit. Si consideretur in quantum substantia, sit prior. [] Confirmatur sic: quod conuenit speciei, non repugnat generi nec alicui inferiori ratione generis, quia si "habere alas" conuenit animali, nulli in quantum animal repugnat "habere alas". Sed aliqua substantia praecedit omne accidens, scilicet prima causa, et sibi non repugnat praecedere omne accidens duratione. Ergo nulli substantiae in quantum substantia repugnat praecedere omne accidens duratione. [] Contra istam positionem: quia rationes probantes expositionem Commentatoris non esse secundum Philosophum sunt contra istam positionem. Quia non ualet: "si Deus, qui est simpliciter primus, praecedit, ergo substantia quae est posterior, praecedit". Et pondera hoc et alias rationes ibi factas. [] Item, Deus non est in genere aliquo modo; sed quidquid est in genere habet passionem et aliquod accidens quod non praecedit. Et hoc uerum est de substantia omni in genere. Sed quod repugnat substantiae cuilibet, repugnat substantiae absolute et simpliciter. Et similiter, loquendo physice, Deus non praecedit tempus tempore. [C. Alia responsio ad mentem Aristotelis] [] Ideo dicitur aliter quod propositio est uera per se et falsa per accidens. Et consimiles propositiones inueniuntur a Philosopho. Unde VI Physicorum supponit quod omni motu sit accipere motum uelociorem et tardiorem; et VIII19 dicit quod aliquis motus est ita uelox quod nullus uelocior, sicut primus. Similiter, IV Physicorum, supponit quod omni corpore contingit accipere corpus subtilius quasi in infinitum, ubi probat motum non esse in uacuo; et tamen nisi exponatur, falsum est, quia igne non contingit corpus subtilius accipere. Item, VII Physicorum, si aliquod mobile, etc. Unde tales propositiones sunt uerae per se et falsae per accidens. Unde prima propositio uera est ratione motus, accipiendo mouentia proportionalia motui. Et similiter non repugnat corpori, in quantum repletiuum loci, esse subtilius alio quocumque. Similiter in proposito: substantiae, quantum est de se, non repugnat praecedere omne accidens ex quo non dependet ab accidente aliquo, quia com [] pletus intellectus substantiae haberi potest, circumscripto omni accidente. [] Contra: si sic, igitur conclusio demonstrationis non erit necessaria per se, quia "necessarium est quod non contingit aliter se habere", V huius. Sed contingit aliter se habere quam quod passio praedicetur de subiecto, quia subiectum potest esse, secundum opinionem istam, sine passione. Consequens impossibile, I Posteriorum, quia demonstratio est necessariorum et eorum quae sunt per se tantum. [] Item, si per accidens sit subiectum cum passione, a parte cuius tunc est illa accidentalitas? Non a parte passionis, quia simul est cum subiecto, quia causatur ab eo. Tunc a parte subiecti? Quod non est uerum, quia ipsa natura subiecti per propria principia est causa necessaria respectu passionis. Igitur non per accidens est simul tempore cum passione, quia per essentiam causat. Igitur per essentiam simul cum passione, et non accidentaliter. [II. Solutio quaestionis] [] Ideo dicitur sic. Et uidendum est quid est "esse prius tempore". Tempus non tantum accipitur hic ut definitur in IV Physicorum, quia primitas tempore est substantiae in quantum substantia est. Sed [] huiusmodi non est in tempore, quia tempus non est mensura nisi motus et quietis et eorum quae sunt in motu et in quiete; substantia secundum se non est tale. Nec accipitur pro quacumque duratione extensa successiua, alia ab essentia rei, quia de illa esset quaestio. Quia tunc substantia posset praecedere illud, cum accidens sit ei et praecederet illud duratione, et quaero de illa, et sic in infinitum. Tunc dicitur prius tempore esse quod potest separatim esse sine alio et aliud non sine ipso, quia sic dicit Philosophus in littera. Et isto modo omnis substantia est prior omni accidente uno modo, alio modo non. [] Esse prius tempore est posse habere exsistentiam actualem priorem alio, siue sine alio quantum est ex se, ita scilicet quod sibi non repugnat, quia in nullo ab illo alio dependet. Hoc satis potest dici "prius natura". Nihil enim est prius natura quod non sit sic prius tempore. [] Quod autem possit sic praecedere, contingit dupliciter. Vel quia non dependet ab illo, uel quia non est causa necessaria illius. Quod hoc sit uerum patet per opposita horum, quia si non potest separari, hoc est uel quia dependet, uel quia est necessaria causa illius. [] Dico quod substantia respectu accidentium separabilium est prior utroque modo comparata. Respectu passionis est separabilis et prior uno modo, quia non dependet. Sed non in quantum causa, [] quia habet necessariam causam huius intra essentiam suam; ideo non est separabilis illo modo, scilicet in quantum est causa accidentis. [] |{ Substantiam enim esse, hoc est aliquid esse quod in essendo non dependet ad aliam essentiam, ut subiectiue sustentantem in eodem supposito, uidetur satis manifestum. Quia si aliquid est sic dependens, quaero ad quid dependet. Et ibitur in infinitum nisi stetur ad aliquid sic independens. Sed accidens esse ostenditur per uiam motus, quia aliquid idem manet nunc mutatum secundum hoc et non secundum illud. Ergo illud habet subiectum manens. Illud enim non est substantia, quia alias fit mutatio secundum illud et non secundum istud, ita quod ex uno accidente corruptibili concluditur aliquid praeter illud subesse. Sed ex multis per se sibi inuicem succedentibus melius concluditur aliquod esse subiectum, aliud a quocumque illorum. [] Difficile tamen est assignare manifestam differentiam dependentiae formae corruptibilis ad materiam et accidentis ad subiectum, ut in prima dependens sit perfectius, in secunda imperfectius. [] Si dicas: haec faciunt unum per se, illa non. Hic quaeritur: quare iste actus cum suo potentiali facit unum per se, et nec actus nec potentia ponitur res generis? sed compositum ex illis, et illa principia in genere? alius actus cum suo potentiali, quod tamen uere [] informat alias non esset nisi aggregatio non facit unum per se, nec illud compositum est in genere, sed utrumque componens in proprio genere? Quae ratio huius? Qui diceret omnes formas esse unius generis, ut principia, et constituere composita unius generis, licet unius formae propria materia sit magis in actu per aliquam formam eiusdem generis primi, non proximi, quam alterius quia ita ponunt in materiis formarum substantialium ponentes plures formas , unde posset hoc improbari? De hoc quaere quaestione ultima VIII30. }| [III. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum: quod aliquid est aeternum, id est semper durans per se et nihil est eo prius uel per aliud, sicut motus per mobile. Et tali potest substantia esse prior, quia non dependet ab eo, quamuis non potest in quantum causat necessario. [] Ad aliud, uno modo sic: quod tempus consideratur dupliciter: ut passio primi mobilis, uel ut mensura. Tunc tempus, ut est passio, praeceditur a primo mobili tempore, non autem ut tempus accipitur pro mensura. [] Contra: omne quod praeceditur ab alio tempore, non est quando praeceditur. Si ergo tempus, ut passio, praeceditur tempore [] ut tempus est mensura, idem tempus realiter esset et non esset simul, quia tempuspassio quod praeceditur non est quando praeceditur; et tempus ut mensura, quo formaliter praeceditur, est. Sed tempus passio et tempusmensura sunt realiter idem, ergo idem realiter est et non est simul. [] Aliter dicitur sic: quod substantia praecedit tempus duratione aliqua, non tempore. [] Sed contra hoc est argumentum superius factum, quia illa duratio est accidens. Quaero tunc: qualiter illa praeceditur? Si duratione, quaeritur de illa in infinitum. Nec praeceditur duratione quae est ipsamet, quia tunc esset et non esset simul. [] Ideo dico, sicut prius, quod non accipitur hic tempus proprie ut est numerus motus, sed praecedit tempore quia non dependet a tempore. [] Ad aliam contra opinionem secundam, dico quod necessario passio inest subiecto suo, quia subiectum est causa necessaria illius, non quia subiectum dependet ab eo in essentia. [] Ad aliud de substantia singulari, dico quod non esset idea Platonis, quia in illo esset propria passio hominis: sed non haberet accidentia per accidens. Unde dico quod indiuiduum cuiuscumque [] speciei posset per se exsistere sine omni accidente per accidens, et tamen illa substantia non esset perfectior quam nunc, nec esset alia substantia per participationem illius. Et dico quod distinguitur ab alio indiuiduo, quia aliter est natura specifica in te et in omnibus communiter. Unde distinguitur ab alio per essentiam suam, sicut nunc, uel forte per aliquam differentiam indiuidualem quam addit indiuiduum supra speciem, quia distinctio per accidentia est per accidens. [QUAESTIO 3 [] UTRUM SUBSTANTIA SIT PRIMUM OMNIUM ENTIUM COGNITIONE] [] Utrum substantia sit primum omnium entium cognitione. [] Quod non: [] "Omnis cognitio oritur a sensu"; sed sensibilia sunt accidentia; ergo accidentia prius cognoscuntur quam substantia. [] Posset dici quod ratio uadit de cognitione sensitiua, non intellectiua, de qua tamen intelligitur. [] Contra: sicut aliqua cognoscuntur a sensu, ita a uirtute phantastica. Et intellectus sic potest abstrahere, et sic intelligere. [] Item, ad idem, I De anima: "accidentia magnam partem" etc. [] Ad oppositum est Philosophus hic. [I. Ad quaestionem] [] Ad quaestionem: quod sic. Quia de omnibus quae non habent [] quid simpliciter, perfectissima est cognitio eorum quando cognoscitur quid sunt sicut habent quid. Sed substantia est perfectissime quid. Ideo de substantia perfectissime cognoscitur. [] Tamen intelligendum est quod quaedam sunt priora generatione et quaedam perfectione. Quae generatione sunt priora, imperfectiora sunt; e conuerso de alio. Tunc substantia est primum omnium cognitione, quia perfectissimum. Accidentia prima generatione; ideo etc. [II. Ad argumentum principale] [] Ad argumentum: quod uadit de prioritate generationis. [] Contra: quod perfectione accidentia sunt priora cognitione. Ideo cognoscibile cognoscitur quia species eius est in cognoscente; sed in intellectu est species accidentis, non substantiae; ergo accidens perfectius cognoscitur. [] Probatio maioris: quia species accidentium sunt in uirtute phantastica, et illorum est abstractio quae sunt ibi. [] Quod species substantiae non sit in intellectu, probatio: quia tunc species substantiae prius esset in sensu et sic posset substantia cognosci a sensu, cuius oppositum est manifestum, quia omnia sensi [] bilia sunt quantitates uel qualitates. Item, si sic, tunc per cognitionem naturalem posset intellectus cognoscere substantiam esse in Sacramento uel non esse. [] Ad istud dicitur sic: quod substantia facit speciem et est in sensu et in medio. Sed ibi non est principium uidendi sicut nec species in aere, quia aer non habet potentiam cognoscitiuam rei cuius est similitudo; sed in intellectu est principium uidendi. [] Contra hoc uadit secundum argumentum de Sacramento. [] Aliter dicitur quod non est in intellectu nisi species accidentis, et immediate causatur illa species ab accidente, et mediate a substantia. Et primo repraesentat accidens, et secundario substantiam. [] Sed contra: species numquam potest repraesentare distincte illud [] quod est perfectius illo cuius est species. Quia si sic, tunc similitudo alicuius albi remissi repraesentaret album intensum, et tunc quandocumque uiderem remissum album, uiderem intensum album; et sic substantia non erit perfectum cognoscibile. Et tunc cum aliquando accidens sit per se, ut in Sacramento, et repraesentat substantiam secundario, tunc intellectus intelligeret substantiam in Sacramento, cum ibi sint sola accidentia. [] Aliter dicitur quod substantia cognoscitur per discursum, et tunc stat quod non perfecte. [III. Opinio propria] [] Tunc dicendum quod substantia est perfectum cognoscibile, et tamen aliquid aliud potest perfectius cognosci a nobis secundum proportionem cognoscibilitatis suae. Quia perfectius repraesentat species alicuius albi remissi ipsum album cuius est species quam species solis repraesentet oculo aquilae ipsum solem. Et magis uideo album secundum proportionem uisibilitatis suae quam aquila solem secundum proportionem uisibilitatis suae. Tunc dico quod "perfectius cognoscitur cuius species est in intellectu" uerum est secundum proportionem cognoscibilitatis suae, et tamen substantia de se est perfectius cognoscibile, et in se et a nobis, si possemus ad [] illam pertingere; sed non in uita ista, ut habetur in II, 3 quaestione. Et tunc dictum Philosophi intelligitur metaphysice dictum, non animastice. Distinctio haec habetur in quaestione "De singulari".a Quia illa cognitio quam habemus de substantia est perfectior cognitio cum attingitur quam cognitio accidentis; tunc, licet accidens sit primum cognoscibile respectu intellectus nostri generatione, tamen substantia est primum perfectione, et ideo simpliciter primum. [] a SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Est, inquam, substantia perfectius cognoscibile secundum proportionem cognoscibilitatis suae. [QUAESTIO 4 [] UTRUM SUBSTANTIA SIT PRIMUM OMNIUM ENTIUM DEFINITIONE] [] Utrum substantia sit primum omnium entium definitione, ita quod substantia cadat in definitione cuiuscumque alterius. [] Quod non: [] Omne accidens habet proprium genus et propriam differentiam; ex talibus constituitur propria definitio et sufficiens. Hoc dicit Philosophus VIII huius, quod in definitione est quid et quale. [] Dicitur quod tale aggregans genus et differentiam non est definitio, quia "definitio datur causa innotescendi"; sed talis definitio adhuc dependet ad substantiam; ideo substantia requiritur in definitione eius. [] Contra: omne quod praedicatur proprie de aliquo subiecto praedicatur de eo secundum rationem alicuius praedicati de quattuor [] praedicatorum, in Topicis, uel sub ratione alicuius quinque uniuersalium. Sed, sic dicendo "albedo est color", non est praedicatio nisi ut definitio, quia Philosophus definit definitionem dicens quod est "oratio indicans quid est esse rei". Sed illa indicat totam quiditatem albedinis. [] Quod aliud non sit uerum, quia accidens est per se sensibile, et sic eius species abstrahi potest et cognosci prius quam aliqua substantia cognoscatur. [] Item, tunc sequitur quod in definitione eiusdem accidentis essent ponenda multa subiecta, quia oportet primum et proprium poni, ex VII huius; et subiectum generis et differentiae, secundum te, quia tota ratio dependet, secundum te. [] Item, "ratio, quam significat nomen, est eius definitio", IV huius; sed nomen accidentis non significat subiectum; ergo subiectum non debet poni in eius definitione. [] Dicitur quod uerum est; tamen accidens in concreto dat intelligere subiectum, et illud cointellectum debet poni. [] Contra: tunc in definitione accidentis abstracti non ponitur subiectum, quia non dat intelligere subiectum aliquo modo. Et talia [] sunt uerius in genere accidentis, et sic habetur propositum quod in definitione accidentis, quod est maxime accidens, non debet poni subiectum. [] Item, ad principale. Si sic: ergo hic nugatio "nasus simus". Probatio consequentiae: quia ad uidendum nugationem ponenda est ratio pro nomine; sed posita ratione simi, habetur "nasus nasus cauus". [] Item, potest esse sine subiecto; ergo subiectum non debet poni. Probatio antecedentis: quidquid potest causa superior cum inferiore, potest per se; sed cum inferiore potest facere accidens esse per se; ergo sine eo potest. Probatio primae propositionis: "perfectum simpliciter est quod non habet aliquam excedentiam". Sed si prima causa cum secunda posset facere quod non potest per se, haberet excedentiam, quia ipsa cum causa secunda excederet se ipsam solam. [] Secundo sic: aliqua accidentia dicuntur separabilia; possunt ergo illa separari, et per consequens definiri per se. [] Item, VIII Physicorum: si contingat reperire mouens et motum simul, et mouens per se, ergo et motum per se. Similiter hic de substantia et accidente. [I. Ad quaestionem [] A. Opinio prima] [] Dicitur quod est primum, quia debet poni in definitione omnium aliorum. Sicut enim conuenit aliquibus "quod quid est", sic definitio. Sed "accidentia non sunt entia nisi quia entis", ex VII huius. Et si sic, non habent quiditatem nisi quia illius entis, nec definitionem. Ergo in definitione eorum debet poni substantia. [B. Alia opinio] [] Aliqui dicunt dictum Philosophi esse uerum non de entitate naturali accidentium, sed de ente aptitudinali accidentium. Tunc aptitudinaliter omnia accidentia definiuntur per substantiam; non actualiter, nisi secundum entitatem naturalem. [] Tamen secundum Philosophum non possunt aliquo modo esse nisi in substantia, et ideo simpliciter et absolute entitas omnis quam possunt habere est a substantia, quia nec separantur, secundum Philosophum, nec habent aptitudinem ad separationem. [] Similiter illud potest haberi I Physicorum contra Anaxagoram: impossibile est segregare accidens a substantia. Similiter, VII huius, cap. penultimo: "Nec ratione, nec tempore possunt esse" etc. Tunc definiuntur per substantiam ita quod insunt aptitudinaliter substantiae. [II. Solutio quaestionis] [] Contra: quod non sit intentio Philosophi negare omnem entitatem formaliter ab accidentibus praeter entitatem substantiae actu, uidetur. Philosophus, IV Physicorum, posito quod in aliquo spatio sit tantum sonus, quaerit utrum illud spatium sit uacuum, et respondet quod si in spatio potest recipi corpus, uacuum est; si non, non est uacuum. Posito ergo quod accidens non posset esse sine subiecto, sequitur "contradictoria simul uera", uidelicet quod ibi sit corpus et quod non. Tunc entitas eorum naturalis est per substantiam, tamen possunt actualiter esse sine eo cum aptitudine ad subiectum. [] Tunc ad propositiones Philosophi: quod nullum potest esse sine aptitudine ad subiectum. [] Ad illud contra Anaxagoram: loquitur de causa naturali; quia quaerere segregare, naturaliter est impossibile. [] |{ Contra: definiens est minus ens definito. Responsio: uerum est de parte quiditatiua definitionis, non de addito. [] Item, definitum non uidetur ens nisi per definiens, ergo formaliter non est accidens ens, sed tantum per subiectum. Et hoc uidetur de littera "quia entis" etc. [] Item, attributo essentialiter ad alterum et ei cui attribuitur non uidetur conceptus communis, sicut nec absoluto et respectiuo, nec substantiae et accidenti. [] Ad primum: per definiens additum non recipit formaliter definitum praedicationem alicuius, alioquin sicut quantitas esset ens per substantiam, ita esset quantitas per substantiam, et creatura ens per Deum. Formalis praedicatio est ubi subiecto ex suo intellectu inest praedicatum, circumscripta a subiecto omni habitudine ad causam extrinsecam quae non est de quiditate eius; cuiusmodi semper est efficiens et materia "in qua". Quod Philosophus dicit, intelligatur de entitate incomplexa, non de praedicatione entis de accidente, nisi forte de causa extrinseca. [] Ad secundum: si attributum non esset nisi attributio, ita quod respectus non fundaretur in absoluto, maior uidetur uera. Quomodo ergo ordo in perfectione eius quod praedicatur non arguit ordinem praedicationis, quaere in quaestione "De inhaerentia" etc. de hoc. }| [III. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum principale: quod illa ratio per genus et differentiam non est definitio, metaphysice loquendo, quia non exprimit quiditatem omnino et perfecte, quia non exprimit aptitudinem ad substantiam nisi addatur "substantia". [] Ad illud in contrarium dicitur quod, logice loquendo, praedicatur ut definitio, quia logicus concedit definitionem ex genere et differentia solum; non metaphysice loquendo, quia non exprimit cuius est, cum tamen secundum se non dependeant. [] Aliter sic: quod reducitur ad aliquod illorum, sicut ista "homo est substantia sensibilis", non est genus nec differentia etc., et ideo dicitur quod reducitur. Tamen non est uera definitio hominis, quia non exprimit complete totam essentiam ipsius, quod tamen pertinet ad definitionem. [] Ad aliud: quod accidens completiue non intelligitur sine subiecto. [] Ad illud de specie, dico quod cognitio illa accidentis non est completa et distincta, sed confusa. Sed quando cognoscitur cuius est cum aliis condicionibus, erit cognitio definitiua et distincta. [] Ad tertium: dicendum uel quod genus et differentia et species habent idem subiectum, uel differentia et species habent idem subiectum et genus habet communius subiectum. Sed istud non debet poni, quia illud subiectum communius intelligitur in subiecto speciei quod est inferius. [] Ad aliud: quod non est propter modum significandi concretiuum quod subiectum debet poni, sed quia accidens secundum se dependet saltem aptitudinaliter et non est ens nisi sic dependeret. Ideo ponitur subiectum ad hoc quod complete definiatur propter ipsam rem significatam. [] Ad secundum: quod non est nugatio. Et ad probationem "latet", dicit Philosophus quod rationes non sunt certae, quia nasus non est de per se intellectu simi. [] Contra: tunc non differret dicere "nasus simus" et "nasus cauus", et tunc idem "simus" et "cauus". Consequens falsum, quia "tolle aequalia, quae relinquuntur sunt aequalia". [] Ad hoc: quod simum non habet intra intellectum suum per se nasum. Sed licet non significet hoc, tamen non est idem "simum" et [] "cauum". Nec dicit simum tantum cauitatem, quia simum dicit aliquam certam habitudinem ad nasum. [] Ad aliud de prima causa: concedo conclusionem. [] Ad aliud "accidens est separabile": dico quod non est separabile quia potest separari et esse per se sine subiecto, sed quia corrumpitur post separationem. Et alia inseparabilia, quia non possunt non esse, subiecto exsistente. [] Ad aliud: quod argumentum est a minori, quia magis potest mouens esse per se quam motum, cum motum dependeat a mouente, ideo ualet argumentum. Sed in proposito non ualet, quia arguitur per locum a maiori affirmatiue: "Conuenit reperire substantiam et accidens simul, et substantiam per se, ergo et accidens" non ualet. "Substantia potest esse per se, quod magis uidetur; ergo accidens, quod minus uidetur", sed est consequens. [QUAESTIO 5 UTRUM MATERIA SIT ENS] Utrum materia sit ens. [] Quod non: [] In littera: "neque est quid" etc. [] Responsio: non in actu, sed in potentia. Contra: aut in potentia materia aut forma aut compositum. [] Item, "quod generatur, non est", V Physicorum. Intelligitur de subiecto generationis, quia "quod mouetur, est". Intelligitur "in potentia", quia accidit sibi esse in actu. Igitur materia non est in potentia. [] Item, aut est actus purus, aut compositum ex actu et potentia. Neutrum: tum quia "non scibilis nisi per analogiam"; tum quia tunc aliquid inferius ipsa possibile esset esse. Non primum, quia "non distinctum in fundamento naturae" etc.; nec est forma. Nec secundum, quia est principium. [] Similiter sic: primus actus est sine omni potentia, ergo et prima potentia sine omni actu. Similiter, actus proportionatur potentiae, et ita esset illimitatus sicut et potentia est infinita. [] Contra: [] Est principium per se, ex I Physicorum; et per se causa, ex II. [I. Ad quaestionem] [] Responsio: quod "transmutatio fecit scire materiam". Omne enim naturale agens requirit passum in quod agat. Sicut igitur in transmutatione accidentali transmutans transmutat aliquid manens ab uno termino in alterum albedo enim non fit nigredo, sed album prius fit nigrum ita in generatione, generans transmutat aliquid a forma in formam. Illud dicitur materia. Haec ratio Aristotelis I Physicorum, I De generatione et II et XII Metaphysicae cap. 113, et alibi pluries. [] Respondetur: corrumpendum est in quod agens agit. Sed in ultimo instanti totum mutatur in totum, ex I De generatione. [] Contra: prius naturaliter corrumpendum non est quam genitum fiat. Ergo si nihil corrumpendi manet in illo "nunc" in quo generans generat, generat ex nihilo; nec in aliquid agit. [] Respondetur: non de aliquo subiectiue, sed ex aliquo initiatiue, ut ex termino a quo. Deus utroque modo ex nihilo. [] Contra: agens habens in uirtute sua causatiua totum effectum, non minus illum producet, licet aliud non ponatur, quo posito magis debilitatur uis agentis quam fortificetur. Sed, per te, generans habet in uirtute effectiua totum effectum, quia nihil eius praesupponit. Per actionem autem in contrarium corrumpendum debilitatur eius uirtus actiua, non fortificatur. [] Confirmatur ratio: quia agens naturale, potens in aliquem totum effectum, de necessitate illum faciet, non impeditum, ex IX 4 cap.15 Non autem impeditur ignis generare ignem in quem potest totum, ex datis, quia illa aqua non est praesens; magis autem impediretur si esset praesens. [] Item, aliae congruentiae ponuntur: quod est unum primum potentiale, quia in causis materialibus est ordo essentialis, sicut in efficientibus, ex II huius. Primum potentiale uidetur esse respectu primi actus. [] Item, nulla generatio passiua erit naturalis quia nullus appetitus praecessit ad terminum generatum, nam forma corrupta non appetit illum. Quod patet: quia tunc appetisset suam corruptionem. Immo, nulla erit generatio, quia nulla priuatio quae possit esse terminus a quo. Priuatio enim non est nisi in apto ad habitum; inter formas autem disparatas non est per se generatio, quia est ex nonsubiecto in subiectum. [] Item, quidlibet esset, intrinsece loquendo, aeque incorruptibile. Nam ista forma aeris nititur se saluare, nec est in aliqua aptitudine naturali ex se ad non essendum, ut uidetur, sicut forma caeli. Aer autem est per se tantum forma. [] Si dicatur aerem habere contrarium, et caelum non: nihil ad b, quia contrarium non facit quod illud habet aliquod principium intrinsecum, principium quo est corruptibile. Et haec uidetur esse ratio Aristotelis in VII cap. 519: quod "omne generabile habet materiam; possibile namque esse et non esse; quo autem aliquid est tale, scilicet intrinsece, est materia". SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Secundus articulus: quale esse habet materia? Responsio: est per se causa, V Metaphysicae et I et II Physicorum; et est per se pars, VII Metaphysicae et V; et est subiectum mutationis; et est una sub terminis oppositis. Contra, Godefridus: generatio erit alteratio. In nullo genere potentiale est aliquid. [] Quia tamen materia dicitur esse in potentia, intelligendum quod aliquid dicitur esse in potentia dupliciter. Uno modo, ut terminus potentiae siue ad quod est potentia, ut albedo generanda. Alio modo, ut subiectum potentiae siue in quo est potentia, ut superficies dealbanda. [] Qui dicunt materiam esse primo modo ens in potentia, dicunt eam simpliciter esse nonens, nec uidentur aliquo modo saluare intentionem Aristotelis. Tum quia tale ens non est subiectum transmutationis sed terminus; materia ponitur subiectum. Tum quia talis potentia numeratur secundum numerum actuum, ex actu in illo genere. Compositum non unum, II d. 12. Non nihil, sed nec aliquis actus. Sed contra, Godefridus "est in potentia". Ad ista: potentia secundum quid subicitur in alteratione, et ad actum, secundum quid tamen; et potentia simpliciter est in ente. Ad secundum: si essent composita in se essentialiter. Ad tertium: si illum actum haberet in composito quem potest habere supernaturaliter. Contra: nullum positiuum importatur si aliquid posterius non insit; ita de accidente. Aliter: uel omne unum esset simplex uel ex duobus entibus positiuis unum. Tertius articulus: quod differt absolute a forma, alias idem esset et non esset, uel nihil nouum per generationem nisi relatio. Item, quod etiam essentialiter. Aliter enim non differentia essentialis nec actio alia. Item, anima intellectiua proportionatur. Item, terminus cuiuscumque mutationis potest esse terminus creationis, secundum opinionem Commentatoris VIII Metaphysicae. Responsio ad argumenta principalia. [] III Physicorum; materia autem una est respectu formarum oppositarum. [] Secundo ergo modo est ens in potentia, et magis quam subiectum accidentis, quia minus habens in se actualitatis, et maioris actualitatis capax. Et ista potentia fundatur in aliquo actu, secundum Commentatorem III Caeli et mundi. Quia "recipere" non conuenit nisi habenti in se prius aliquam entitatem positiuam. Primum fundamentum omnis realitatis positiuae, quid est? [II. Ad argumenta principalia] [] Ad argumenta. [] Loquitur de diuidentibus ens per se. Unde sequitur: "neque aliquod eorum quibus ens est determinatum". Sic etiam forma non est "quid" etc. [] Si arguitur, ut uidetur ex littera, quod omnia praedicantur de materia denominatiue, ergo nulli est idem essentialiter: [] Responsio: nec pars de toto, nec e conuerso, praedicatur proprie, sed aliquo modo denominatiue etsi non sicut accidentia , quia non denominatione extrinseca alterius generis. Sic ergo "materia non est homo sed humana", sicut "anima non est homo sed humana". [] Quod autem illud de denominatione nihil ualet pro eis, patet ex IX cap. 6, ubi uult quod materia denominatiue praedicetur de composito, et in hoc assimilatur accidenti. Ergo non intelligit hic quod sit subiectum proprie praedicationis denominatiuae respectu omnium aliorum, quia praedicationes denominatiuae proprie non conuertuntur. Istae autem partes de toto conuertuntur, quia et totum de parte denominatiue praedicatur. [] Ad totum tamen textum illum est alia responsio: quod illud dicitur opponendo pro falsa parte. Quod uidetur ex epilogo sequente: "Sic quidem intendentibus" et ex aduersatione, quia statim arguit ad oppositum: "sed impossibile". Quandoque enim consueuit Aristoteles inter argumenta pro et contra ponere determinationem quaestionis sine aliqua nota solutionis. [] Ad aliud: sicut "esse quantum" est condicio concomitans scientem, sed non necessaria ad scire est autem necessaria ad albedinem , sic entitas actualis est condicio necessaria mobilis, licet forte non proxima, ut habetur III Physicorum: "Aes, non in quantum aes, sed in quantum potentia statua, mouetur". Itaque a subiecto generationis remouetur quod actualis entitas non est sibi necessaria. [] Et intelligatur de completa, quae semper est necessaria mobili praecise sumpto in quantum mobile. [] Ad tertium: est actus tantum. [] Ad primam obiectionem de scibili: nonne loquitur ibi Aristoteles de materia in communi, ut est per se principium transmutationis naturalis? Quare magis arguis ex illo dicto de subiecto generationis quam alterationis? Numquid Aristoteles ante V librum de istis mutationibus disseruit uel de pertinentibus ad ipsas? [] Dicas igitur propter istam auctoritatem quod subiectum alterationis est pura potentia, quia non scibilis ideo respondeo: scibilitas absoluta non est scibilitas completa alicuius in quantum comparatum. Patet de aere et potentia statua. Loquitur autem de materia ibi ut est principium transmutationis; hic autem in quantum est capax formae per transmutationem. Ergo tunc cogno scitur ut principium et non ante, quando cognoscitur in analogia ad formam, licet aliam notitiam absolutam habeat uel non habeat. Quid ad b? SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Item, aliter Commentator II Physicorum parte 21: "Consideratio materiae in respectu formae est consideratio naturalis, et consideratio de illa secundum quod est unum entium est consideratio primi philosophi". [] Item, Auicenna II Metaphysicae cap. 4: licet inter materiam et formam sit relatio, tamen quiditas cuiuscumque earum potest intelligi sine respectu ad alterum. [] Aliter: propter defectum intellectus nostri, qui ex sensibilibus cognoscit, primo in formae notitiam inducimur per operationes sensibiles. Materia nullius operationis sensibilis est principium; tamen ex formis succedentibus, quae sunt aliarum operationum principia, concludimus illud quod ad eas habet analogiam ut receptiuum ad receptum. [] Ad illud quod arguitur quod tunc fieri potest aliquid ea inferius: [] Responsio: si uis habere inter quodcumque aliquid et nihil unum medium, erit illud "aliquid" uel "nihil" infimum quod est in substantia. Dum sit aliquid, est infimus actus et potentialis respectu omnium aliorum actuum. Si uis habere potentiam puram sine omni actu, habebis nihil, sicut si priuationem sine subiecto. De hoc in IX, quaestione 1. [] Ad aliud: est secundum se diuersum "actus". Non contendatur de nomine. [QUAESTIO 6 UTRUM FORMA SIT PRIOR COMPOSITO ET MATERIAE] [] Utrum forma sit prior composito et materia et utrum magis ens utroque. [] Quod non composito: [] Omne per accidens posterius est eo quod est per se, II Physicorum, cap. "De casu et fortuna". Forma est huiusmodi respectu compositi. Probatio: "fieri est per se uia ad esse"; ergo illud est per se quod fit per se. Tale est compositum; et forma fit, VII huius, per accidens. [] Item, compositum praeter entitatem formae includit aliam, scilicet materiae. Illud uidetur perfectius ens alio quod totum illud aliud includit et aliquid ultra. [] Quod forma non sit prior materia et magis substantia, probatio: illa substantia est maxime substantia quae substat pluribus. Et talis est prima substantia in Praedicamentis. Sed materia magis habet hanc rationem substandi quam forma. Ergo est magis substantia. [] Item, posterius essentialiter non uidetur esse sine priori, sed e conuerso; ergo uidetur quod forma non posset esse sine materia, sed e conuerso. [] Ad oppositum utriusque est Aristoteles hic. [] |{ Item, actus est simpliciter perfectionis, alioquin non attribueretur Deo. Ergo cui uerius inest ratio actus, illud uidetur simpliciter perfectius. Forma est primo et essentialiter actus; compositum nonnisi per partem est in actu; materia nonnisi participatiue uel denominatiue. [] Responsio: ergo incorruptibilius perfectius animato corruptibili? Non sequitur nisi secundum hoc, XII "carens"; arguitur per rationem causae. [] Contra: hoc non concludit respectu materiae, quia forma non est causa materiae. Similiter de causa, ubi concludit ratio partis, non uidetur sequi propositum, alioquin idem sequitur de materia. In prima ratione de actu, forte uis est in uerbis; distinguit actum, ut in IX8. Ut opponitur potentiae, inest materiae et composito et non per formam praecise nisi in quantum illa est in actu tali, nec tunc nisi ut per causam partialem, ut dicit relationem ad materiam. Quid ad b?}| [I. Ad quaestionem] [] Dicendum quod forma, per quam materia et compositum sunt simpliciter in actu, est prior materia et composito. Quod probatur: quia forma est actus materiae tamquam actuatae per formam; compositum uero in quantum compositum est actu per illam tamquam per partem essentialem. Et "actus prior potentia" perfectione, IX huius, "quia forma est posterior generatione materia naturaliter; ergo est prior utroque". Et specialiter hoc patet respectu materiae, quia Philosophus probat hoc tripliciter, IX huius; quia quod respectu compositi, est manifestum. [] |{ De ista consequentia est ut sic, est autem ut non; accidens enim posterius generatione quam substantia. [] Responsio: in eodem genere, siue ubi est una generatio uel generationes ordinatae ad unum per se, uidetur consequentia tenere. }| [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum dicitur quod de necessitate est dare aliquod esse formae per se, per quod esse eius per se sit prior com [] posito; illud non est esse exsistentiae quo compositum est per se ens quia illo forma est per accidens sicut pars per esse totius sed est proprium esse formae, tam quiditatiuum quam exsistentiae. Et esse illud est esse quo aliud exsistit; et secundum illud esse praecedit compositum, et illud esse est simpliciter nobilius esse compositi. [] Tunc "forma est ens per accidens". Verum est de entitate quae est per se compositi, quia forma exsistit per compositum; tamen est ens per se secundum proprium esse. [] Ad aliud dicitur quod hoc habet materia a forma quod substat. Tunc ad formam: quod uerum est assumptum si hoc haberet a se ipso. Sed si hoc attribuitur sibi ab alio, non oportet; immo potest forma esse magis substantia quae facit materiam sic substare; et ita est. [] Contra: tunc materia non haberet subsistentiam potentialem de se respectu omnium formarum, sed uariatur "substare" eius sicut uariantur formae, et tunc non haberet entitatem propriam. [] Ideo aliter dicitur quod "substare nude in potentia receptiua" non est per se ratio substantiae quae est maxime substantia. Sed illa ratio substantiae est "per se exsistere separabiliter, ab aliis non dependens ab aliis". Sed istud non conuenit materiae nisi per formam. [] Et ad dictum Philosophi: quod prima substantia non dicitur [] talis solum quia substat aliis, sed quia exsistit in se, non dependens.a Et intelligitur illa comparatio respectu secundarum substantiarum et accidentium, non respectu formae qua subsistit substantia prima. [] Ad quartum: ubi est ordo prioritatis naturae, quae non est causalitatis, potest posterius esse sine priori; etiam si est causalitatis, dum tamen causalitatem illius possit alia causa prior supplere. Primo modo est in proposito. [] a SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Et unum deficit de materia. [QUAESTIO 7 [] UTRUM "QUOD QUID EST" SIT IDEM [] CUM EO CUIUS EST] [] Utrum "quod quid est" sit idem cum eo cuius est. [] Quod non: [] III De anima: "aliud magnitudo et magnitudinis esse" et caro et carnis esse, ergo etc. [] Item, VII huius, cap. "De partibus definitionis": "quaecumque concipitur cum materia, non est idem "quod quid est" cum eo cuius est". Sed omnia naturalia concipiuntur cum materia, quia habent hoc in hoc. [] Item, in eodem capitulo: sicut in naturalibus est aliquid praeter quiditatem speciei, ita in mathematicis, quia "omnis illius", ergo omne habens materiam non est idem illi. [] Item, si sic, tunc "quod quid" esset generabile sicut illud cuius est. [] Oppositum habetur in VII, cap. illo "Eorum autem quae fiunt", quia nec species generatur nec "quod quid est". [] Dicitur quod illud cuius est "quod quid est" non generatur, sed generatur singulare per se, cuius non est "quod quid" per se, quia habet in se materiam indiuidualem. [] Contra: generatio est per se in substantiam sicut alteratio in qualitatem, et nullus motus terminatur ad ens per accidens per se. Igitur generatio erit per se ad aliquid de genere substantiae tantum; aliter ad ens per accidens. Ergo aliquid per se generatur, cuius est per se quiditas. [] Aliter dicitur: "quod quid erat" formae non generatur, nec "quod quid erat" speciei, sed "quod quid erat" esse singularis generatur per se, sicut singulare. [] Contra: aut quiditas hominis absolute est tota quiditas huius hominis, aut in quiditate huius est aliquid aliud quam in quiditate hominis. Si primum, tunc quiditas hominis per se generatur, non nisi in quantum consideratur ab intellectu; et sic non loquitur. Si secundum detur, tunc per illud additum posset definiri, contra Philosophum in VII9 contra Platonem qui probat per tres rationes quod singulare non definitur. [] Item, ad principale: si sic, quiditas hominis albi est idem cum homine albo; et si hoc, ergo idem cum homine. Probatio consequen [] tiae: cum dicitur "homo albus est homo albus", "albus" non substat nisi ratione hominis. [] Oppositum uult Philosophus. [I. Ad quaestionem [] A. Opinio aliorum] [] Dicitur ad quaestionem quod "quod quid est" est illud quod colligitur ex praedicatis in quid, sicut dicitur VII cap. 2 "De magnis": |{ "In qua igitur ratione non inest praedicatum, haec ratio "quod quid erat esse" in singulis". Responsio: quod "quod quid" tenetur non nominatiue sed genitiue ut signum signati. }| [] Ex hoc dicitur quod, cum ista praedicata in quid sint formaliter talia per rationem, sequitur quod "quod quid est" sit substantia secundum rationem "dicta secundum se", scilicet illa quae habent intellectum completum per aliquam differentiam proprii generis. Et talia, simpliciter loquendo, non sunt nisi substantiae; quia accidentia, licet habeant differentiam proprii generis, adhuc dependent ad subiectum. Tunc "quod quid est" non est nisi eorum quae habent praedicata in quid. Et talia sunt species substantiae. Et ibi idem est "quod quid est" cum eo cuius est. [] "Dicta secundum accidens" non sunt idem cum "quod quid est" eorum. Quia si sic, tunc "quod quid est" hominis albi esset idem cum homine, sicut arguit Philosophus, quia "homo albus" non subicitur nisi ratione alterius partis, quae est substantia. Et ex hoc, quia singularia non habent praedicata in quid nisi praedicata speciei, non habent quid nisi quid speciei, et nullum proprium eorum quia includunt aliquid intra se in quo distinguuntur praeter naturam specificam, et ideo cum "quod quid est" speciei non sunt idem , nec habent aliud "quod quid". [] Secundum hoc patet ad argumenta. [B. Contra opinionem aliorum] [] Contra ista, scilicet primum: nihil est formaliter ens nisi suum "quod quid est" sibi insit. Probatio: Philosophus in isto capitulo: "cui non inest esse bonum, non est bonum". Si ergo "quod quid est" esset ex praedicatis in quid, nihil esset formaliter bonum nec ens nisi per considerationem intellectus qui facit praedicata in quid, quod est inconueniens. [] Item, hic dicitur: "singulum non uidetur aliud a suimet substantia" etc. Si ergo "quod quid est" esset substantia secundum rationem secundum quod ipsi dicunt , "singulum" esset ens rationis, et ita nullum ens reale. [] Item, ueritas in intellectu componente causatur ex hoc quod aliqua sunt composita in re, et naturaliter prior est identitas quam illa ueritas. Si ergo haec est uera "homo est homo", ergo identitas prior naturaliter in re. Sed idem significat "homo" et "quod quid est", ergo si homo est idem sibi prius quam consideretur ab intellectu, homo erit idem quiditati suae praeter omnem intellectum. Unde "quod quid est" est idem quod res, nec dependet a praedicatis in quid nec ab intellectu. [] Ad auctoritates Philosophi dicitur quod Philosophus loquitur in VII logice, et hoc dicit ipsemet. Unde cum accipiunt litteram pro eis quod haec ratio " "quod quid est" est in singulis", ibi accipitur "quod quid erat esse" genitiue non nominatiue. [] Secundum etiam non ualet, quia alia translatio habet "ex [] sermonibus" et dicit quasi epilogando, quod alii sunt modi substantiae quam illi duo superius nominati. Tunc dico quod "quod quid est" est idem quod res, sine omni intellectu. Dico ergo quod in omni genere est definitio, secundum Philosophum, sicut unitas et entitas. [] Similiter, de "quod quid est" hominis albi non ualet, quia si consequentia ualeret, sequitur inconueniens, scilicet quod tanta esset identitas hominis in consequente quanta in antecedente, sed non potest. Maior enim est identitas hominis albi ad hominem album quam hominis albi ad hominem, quia haec "homo albus non est homo albus" potest esse conclusio in syllogismo ex oppositis. Sed haec conclusio impossibilis, ergo oppositum necessarium. Sed haec est contingens "homo est homo albus". Similiter "quod quid est" hominis albi, secundum Philosophum, est "alicui idem, alicui non, quia idem est passioni", non parti et substantiae. Tunc Philosophus non facit illam consequentiam quam assumunt nisi opponendo, et respondet: "aut non", quia extrema fiunt idem sicut medium est cum extremo. Quaere expositionem textus in glossa iuxta textum et [] quomodo in argumento, quod dicunt esse Philosophi, sit accidens. Et Aristoteles assignat ibi "accidens". Sed "non necesse est extrema coniungi", uerum est, cum "quid" sicut nec cum "per se" nec cum "cognosci", licet respectu cursus non esset accidens. Quaere ibi. [] Quod quarto dicitur de indiuiduis, uidetur falsum. Prima enim substantia est maxime ens, in Praedicamentis. Igitur si "quod quid est" non est nisi idem quod res maxime, "substantia" et "ens" maxime habent "quod quid", id est, sunt id quod sunt. [] Item, illud additum speciei quidquid sit aut facit unum per se cum natura speciei, aut non. Si non, et tunc cum illud sit de essentia primae substantiae, illud erit ens per accidens et non generatur nec corrumpitur. Si sic, tunc totum illud est una substantia per se, et tunc illud totum erit uere sibi idem, et tamen includit aliud a natura speciei, et tunc potest habere proprium "quod quid". [II. Responsio auctoris] [] Aliter dicitur quod "quod quid est" est ens reale, nec uniuersale nec particulare, secundum Auicennam. Similiter, dicta secundum se sunt omnes species omnium generum, et omnia indiuidua quae per se sunt in genere, quae non includunt res diuersorum generum, sicut ens secundum se sumitur in V, cap. "De ente". Sed dicta [] secundum accidens non sunt idem cum "quod quid est" suo, quia non habent "quod quid". Sed omnia dicta secundum se habent "quod quid" idem quod ipsa sunt, et illud est idem sibi simpliciter. Quod patet ratione Philosophi:37 "Singulum non uidetur aliud quam suimet substantia". "Quod quid est" ergo est substantia cuiuscumque, extendendo "substantiam" ad omne genus entium. Alioquin nihil dictum secundum se erit ens formaliter de se, nec scibile. Quia non est aliquid ens formaliter nisi quia sibi inest "quod quid est". Similiter nec scibile, quia perfecte "scire unumquodque est scire ipsum", et hoc est scire suum "quod quid est". [] Similiter, accipio rem et quiditatem, scilicet a et b. B est ens, et non a, ergo aliud; ergo habet "quod quid est". Et "quod quid est" ipsius aut est idem sibi, aut aliud. Si idem, standum est in primo. Si aliud, sit c; et quaero de illo in infinitum. [] Item, b est "quod quid est" a, et non est omnino aliud ab a. Ergo includit plus quam a; uel minus; uel idem praecise. Si minus, ergo non est proprium "quod quid", quia definitio est terminus rei; V39: sed terminus est intra quem includitur tota res, et nihil est extra. Si plus, tunc contingit abstrahere illud additum a b, et tunc quod remanet erit "quod quid est" a, quia terminus totum includens. Si idem tantum dicit, tunc habetur propositum. [] Similiter, contingit arguere de eo quod habet "quod quid est". Dico tunc quod est idem. [] |{ Modus est iste: sicut "idem" concipitur confuse et distincte, et primo modo significatur per nomen, secundo modo per definitionem, sic primo modo dicitur illud cuius est "quod quid est", secundo modo "quid". Unde "quid" et "illud cuius" nihil differunt nisi in diuerso modo concipiendi idem. }| [] Sed in dictis secundum accidens non, quia non habent "quod quid", quia sunt duo entia. [III. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum: quod "carnis esse" accipitur pro quiditate, et "caro" pro carne habente materiam indiuidualem. Sed tunc, ut dictum est, non est definitio carnis illius. Sed sicut est definitio illius carnis, sic est idem sibi. [] Ad aliud: quod definitio secundum logicum non est nisi speciei, et sic loquitur Philosophus ibi. Tamen, absolute loquendo et realiter, est ipsius indiuidui. Tamen ad formam, dico quod "quod quid est" speciei non est idem cum singulari, quia addit aliquid ultra speciem, scilicet materiam indiuidualem. Tamen cum suo proprio "quod quid est" singulare est idem. [] Ad aliud: quod sermo est hic de "quod quid est" speciei, et cum illo non sunt idem. [] Ad aliud: dico quod quando Socrates generatur, "quod quid est" eius generatur per se. Unde contra Platonem dicit Philosophus: "non generatur domui esse, sed huius". Tamen "quod quid" hominis, ut homo est species, non generatur sicut nec species. [] Ad illud contra hoc: quod siue "quod quid" domus sit idem cum "quod quid" huius domus siue non, prout "quod quid" consideratur a ratione non generatur. [] Ad aliud: quod non est consequentia Philosophi, sed est fallacia. [QUAESTIO 8 [] UTRUM MATERIA PER SE GENERETUR] [] Eorum autem quae fiunt etc. [] Utrum materia per se generetur. [] Quod sic: [] Mobile per se mouetur in omni motu; ergo in omni mutatione per se, subiectum generatur per se. Subiectum generationis est materia, ut probat Philosophus V Physicorum et in VIII huius. Ergo etc. [] Item, V Physicorum distinguitur mutatio in ista: quaedam est a nonsubiecto in subiectum, et illa est generatio (et uidetur esse definitio generationis); sed materia per se mutatur a nonsubiecto in subiectum; ergo generatur. Hoc dicit Philosophus I Physicorum. [] Item, V Physicorum: generatio non est motus. Probatur: quod generatur, non est; quod mouetur, est; ergo generatio non est motus. [] Quaero: pro quo accipitur "quod generatur" in maiori propositione? Si pro termino generationis, nihil ualet. Probatio: quia quod mouetur ut terminus motus, non est; et quod mouetur ut subiectum motus, est; igitur motus non est motus. Ergo oportet utrobique accipere pro subiecto. [] Item, ens perfectius uidetur posse producere minus perfectum magis quam aeque perfectum. Compositum autem naturale producit aeque perfectum sibi secundum formam, quae est perfectior materia; ergo materiam, quae est minus perfecta, potest per formam suam producere. [] Item, quando ex raro fit densum, uidetur materiae aliqua pars corrumpi, et quando e conuerso, generari. Probatio: nam in denso signentur tres partes quantitatis; sub illis sunt tres partes materiae sibi adaequatae in ratione subiecti. Si nulla sit alia in raro, eadem pars materiae erit sub duabus partibus quantitatis. Aut si tunc, sub quarta parte quantitatis, facta de nouo, est aliqua pars materiae sibi adaequata, et nulla trium praecedentium; ista quarta pars materiae fuit simul prius cum aliqua alia parte materiae, quod uidetur inconueniens. Quia quae illarum fuit quanta illa quantitate? Non utraque, non neutra, non una magis quam altera, patet; quodlibet est inconueniens. [] Item, actus est in proprio receptiuo. Ergo sicut est gradus in for [] mis materialibus, ita uidetur quod oportet gradus ponere in materiis propriis ad hoc ut sint propriae illis formis. [] Ad primum istorum: quando actio uniuoca exhaurit totam uirtutem principii actiui, non uidetur remanere potentia ad aequiuoce agendum. Agens agit per formam, ideo producit simile secundum illam, et ibi exhauritur uirtus eius actiua, ideo etc. [] Contra: substantia generat substantiam, et tamen causat accidens. Responsio: posterius causat, exhausta quasi uirtute tota ad prius, non e conuerso. [] Alii dicunt quod materia non est producibilis a natura propter ordinem agentium quorum posterius semper praesupponit in actione terminum actionis prioris. [] Contra: petitio uidetur quod materia sit terminus actionis diui [] nae solius, sicut subiectum artis est terminus productionis naturalis; hoc enim quaeritur. [] Item, natura praesupponit quantum, et tamen producit quan titatem aliam a praesupposito. Quare non sic de materia? [] Responsio: primum potentiale in nullius est potentia; posterius quodcumque est natura praesupponit potentiale; ideo non est ad primam potentiam. Et haec est ratio bona pro principali. [] Ad secundum: quot partes sunt eiusdem proportionis in maiori quanto, tot in minori. Si ergo in raro sunt quattuor partes pedales quantitatis, dico quod sub illis sunt quattuor partes materiae; et in denso non erant nisi tres partes pedales, ibi erant non tres partes materiae sub tribus illis partibus quantitatis et quarta simul cum una trium, sed quattuor illae erant sub quattuor partibus quantitatis minoribus quattuor pedalibus. [] Cum dicis "illae sibi erant adaequatae", si intelligis praecise ita quod quaecumque illarum sine additione substantiae non erat capax maioris quantitatis, falsum est. Est enim sicut tota in potentia ad contraria, scilicet rarum et densum, maiorem et minorem quantitatem. Ita et quaecumque pars materiae. [] Contra: igitur quaecumque materia composita est in potentia ad totam quantitatem uniuersi ? [] Respondeo quod subintratio partium materiae ut per hoc fiat condensatio et rarefactio per extrapositionem illarum ad quantitatem aduenientem, improbatur alibi. Et ad istud de uniuerso: ignis est in potentia ad calidius et minus calidum, nec tamen ad calorem infinitum nec etiam ad calorem minimum possibilem in quocumque mixto. [] Ad tertium, quaere. [] Circa primum argumentum dicitur quod non sequitur materiam uniuoce produci, quia est infimum ens, quia nec supremum corpus nec angelus uniuoce producit; tamen ignis generat ignem. [] Item, nec oportet attribuere Deo, propter perfectionem effectus qui est imperfectissimus in esse substantiae. Magis etiam uidetur proportionari causae imperfectae. [] Item, si dicas de termino incluso in termino uniuoce, uerum est quod in illum potest agens, ut calidissimum in minus calidum. Sed nec sic includitur materia in forma, quia est alterius rationis. [] Circa secundum argumentum sic arguitur: una pars quantitatis quae non fuit in denso est in raro; ergo correspondet sibi pars materiae quae prius non fuit quanta, quia tanta materia semper sub tanta quantitate. [] Contra: [] Philosophus hic et I Physicorum. [QUAESTIO 9 [] UTRUM FORMA GENERETUR PER SE] [] Utrum forma generetur per se. [] Quod sic: [] I Physicorum: "tria sunt per se principia mutationis: materia et forma et priuatio". Sed forma et priuatio sunt principia non receptiua, sed in ratione terminorum. Sed priuatio est terminus a quo generationis, igitur forma terminus ad quem. [] Item, II Physicorum: "forma est natura". Et ibidem: generatio est naturalis, quia "est uia in naturam". Sed non est in materiam, quia praeest; nec in compositum, quia non est natura. Ergo dicitur [] naturalis quia est in formam. Sed mutatio non denominatur nisi a per se termino, alioquin denominatur a re cuiuslibet generis, cum posset esse ad rem cuiuslibet generis per accidens. Ergo denominatur a forma, et ita est terminus per se. [] Item, II Physicorum: forma et finis incidunt in idem numero. In VIII huius: "forsan forma et finis idem". Ex his sic: si forma est finis et non rei exsistentis sed operatio, ergo generationis per se. [] Item, quod de nouo habet esse, illud generatur; illud est sola forma quia tota materia praefuit, et in composito nihil nisi materia et forma. [] Contra: [] Omne quod generatur, generatur ex materia; formae non est materia, quia si sic, esset processus in infinitum. [QUAESTIO 10 [] UTRUM COMPOSITUM GENERETUR PER SE ET PRIMO IN OMNI GENERE] [] Utrum compositum generetur per se et primo in omni genere. [] Quod non: [] Illud non inest primo quod tantum inest secundum unam par [] tem, ex principio V Physicorum. Sed generatio tantum inest com posito ratione formae, quia materia praefuit. Nihil realiter in com posito uidetur esse post nonesse nisi forma. [] Ad primum argumentum tertiae quaestionis respondeo: "primo" est aequiuocum: ut accipitur V Physicorum, ut conuenit toti integrali, non per partem; et ut accipitur in I Posteriorum, ut scilicet conuenit toti definito, non per partem definientem ut cui prius conueniat, licet per partem ut quo conuenit toti. Primum "primo", si est in passionibus homogeneis, inest cuilibet parti integrali; si heterogeneis, non, ut totus triangulus aequalis toti quadrato primo. Secundum "primo" intelligitur in proposito, ut triangulus primo habet tres angulos; licet per differentiam specificam ut "quo" non tamen ut "quod" prius habet tres, quia tunc triangulus non primo haberet. Sic forma est ut "quo" ita respectu generari sicut respectu agere quando compositum dicitur primo agere. [] Et per hoc soluuntur argumenta secundae quaestionis, quia concludunt de ratione formali "quo", non de eo "quod". [] Item, si compositum primo generatur, igitur aut compositum in actu; quod non, quia quod est, non fit. Nec compositum in potentia, quia compositum in potentia est in tota generatione; et quod est, non fit. [] Dicitur quod compositum in potentia fit compositum in actu, non compositum in potentia. [] Contra: omne quod fit aliquid, aliquando est factum illud. Si igitur hoc, tunc compositum in potentia est factum compositum in actu, et tunc compositum in potentia est compositum in actu. [] Item, in homine non est nisi materia prima et anima. Igitur generans non generat compositum, quia non materiam nec formam, igitur nihil generat. [] Si dicatur quod generans particulare generat compositum, et illud manet in inductione intellectiuae, scilicet corpus animatum ani ma sensitiua: [] Contra: Commentator in VII41 arguit sic: si generans generaret compositum, et si relinqueret illud sic, et aliud agens induceret aliam formam, totum non esset unum quia non habet unum actum. [] Ad tertium argumentum tertiae quaestionis dicitur quod ideo homo generat quia inducit formam quae est necessitans ad intel lectiuam. Inducens autem dispositionem necessitantem ad formam quasi uidetur inducere formam et ita generare compositum. [] Contra hoc tripliciter: omnis potentia passiua est contra dictionis; illa dispositio tenet se ex parte passiui respectu intel lectiuae, igitur etc. [] Item, illa posita, creans intellectiuam libere agit, sicut illa non posita. Igitur non maior necessitas. Aut si sic, necessario erit, et non ab aliquo agente. [] Item, tertio, agens esse alicuius, aut est eius immediate aut mediate. Non primo modo, hoc patet. Non secundo, quia tunc illud medium esset respectu ultimi in genere causae efficientis; quod falsum est, quia est tantum materia. [] Aliter dicitur quod sicut materia, quae praefuit, unitur formae et haec unio est generatio compositi , ita si forma praeesset et uniretur materiae, uideretur esse generatio. Licet igitur prius na tura causetur quam uniatur, si unio fiat a generante, erit generatio naturalis. Si accidat generanti, aut alterum principium geniti sit per ipsum sicut si reliquum: [] Contra, in quaestione "De rationibus seminalibus": corrum pitur uirtus seminalis in instanti unionis, igitur generans nihil uidetur tunc agere. [] Item, Deus creando infundit. Diceret aliquis forte quod actione generali, qua cooperatur naturae. Contra: igitur separata posset se reunire, quod uidetur inconueniens. [] Ad principale: si sic, igitur in genere qualitatis; et tunc acci dentia essent composita, contra Philosophum VIII huius cap. 3 "De principio materiali", ubi dicit quod accidentia non habent mater iam nisi in qua. [] Contra est Philosophus: [] VII huius, quia compositum est diuisibile in duo. [I. Ad utramque quaestionem] [] Ad utramque quaestionem: Philosophus uult quod solum compositum generetur per se. Sed pro prima quaestione dis tinguendum est de generatione in quantum comparatur ad sub iectum in quo, uel in quantum comparatur ad terminum et sic "generari" dictum a "generatione" denominat aequiuoce. Si primo modo accipiatur, tunc generatio potest denominare subiectum sicut motus mobile. Nulla enim forma alicui subiecto inhaeret quae non possit denominare illud, si significetur eo modo quo nata est comparari ad subiectum. Unde sic haec uera est "materia generatur". Et hoc probant tres primae, et concedo. [] Unde de subiecto supponit Philosophus quod generatio fundatur in materia et quaerit quid generatur ut terminus, et illud est compositum. Et ratio Philosophi talis est: omne quod fit, fit ex ma teria quae est pars; solum compositum habet materiam quae est pars. Probatio maioris: omne quod fit, possibile est esse et non esse de potentia intrinseca loquendo. Quod per se ergo fit, habet per se principium quo potest esse et non esse. Illud principium est materia; sed solum compositum habet materiam partem sui. Probatio minoris quoad partem affirmatiuam: ex hoc compositum est tale quia habet partem potentialem et actualem. Probatio secundae partis: quod forma [] non habet formam, nec materia habet materiam, quia ibitur in in nitum, sicut probat Philosophus. [] Item, eiusdem est fieri et esse; sed esse est compositi solum; ergo et fieri, cum "fieri sit per se uia ad esse". [] Contra hanc rationem: quaero, qualiter esse est eius quod fit? Si fieri sit alicuius quia esse est eiusdem, tunc comparatur eodem modo ad illud quod per se fit. Sed esse est actus compositi per fectus; ergo et fieri est actus eius imperfectus. Hoc falsum, quia fieri est materiae ut actus. [] Item, forma magis ens quam compositum, ex VII57. Ergo esse est magis formae quam compositi. [] Ad primum horum: quod eadem ratione comparantur a parte illius cuius sunt illa, quia fieri est compositi ut uia. Sed non sunt illius secundum eandem rationem a parte ipsorum fieri et esse, quia fieri est solum compositi ut uia, et esse ut actus. Ita debet intelligi maior rationis. [] Ad aliud: quod esse formae per se non terminat genera tionem, sed esse compositi. Et tamen forma, secundum esse suum proprium et per se, est prior composito et magis ens uno modo, ut patet supra ubi quaeritur de hoc. [] |{ Unde nota quod generatio cum sit mutatio primo est poten tialis ad actum, non primo alicuius esse ut termini, nisi illius quod consurgit ex hoc quod materia mutatur ad formam, hoc est esse com [] positi. Exemplum: figuratio est transmutatio materiae ad figuram, non factio figurae. }| [II. Ad argumenta principalia octauae [] quaestionis] [] Ad argumenta primae quaestionis. Concedo prima tria: quod materia generatur denominatiue sicut subiectum generationis, non sicut terminus generationis. [] Contra: omne quod generatur, aliquando generatum est, quia eiusdem est potentia et actus, ergo materia aliquando est generata. Hoc est impossibile. [] Ad hoc sic: quod si concedatur conclusio, nihil mali est, ita quod sicut materia est subiectum generationis ut est actus im perfectus, et ideo dicitur generari denominatiue, quia materia est subiecta aliquando generato esse, et ita generata est denominatiue. [] Vel aliter: quod generari comparatur ad subiectum ut actus, et ad terminum ut uia eius. Sed quod est ut terminus, est in potentia ad generatum esse, et ideo quod generatur ut terminus uiae aliquando est generatum. Sed materia non sic generatur, ideo numquam ge nerata est. [III. Ad argumenta principalia nonae [] quaestionis] [] Ad primam alterius quaestionis: quod duo sunt per se principia [] fieri et esse: materia et forma. Et tamen non sunt ita principia esse quod alterum per se sit, sed est quo aliud exsistit. Similiter, etsi sint principia fieri, non oportet quod alterum per se fiat uel ge neretur, sed est quo aliud generatur, sicut materia est quo com positum generatur. Unde forma non fit ut terminus, sed est quo terminus est siue exsistit. [] Ad aliud: quod generatio dicitur naturalis primo, quia est uia in ens, scilicet compositum naturale. Et ex hoc secundo dicitur naturalis quia est uia in naturam, sed non primo. Unde compositum est ens naturale quia forma eius est natura. Unde ly quia non dicit causam immediatam, sed remotam. Sed quia est uia in ens naturale, ideo dicitur generatio naturalis primo, et secundario quia est in formam quae est natura. [] Unde concedo quod forma est finis generationis, quia est illud quo compositum finit generationem, tamen est per se finis materiae. [] Ad aliud: quod uerum est de esse composito ex potentiali et actuali. Et cum dicitur "sola forma est post non esse", dico quod totum compositum ex partibus habet esse post non esse. Unde esse, in quantum formae, non acquiritur per generationem, sed in quan tum est compositi. [IV. Ad decimam quaestionem [] A. Opinio quaedam] [] Ad tertiam quaestionem: quod omnes concedunt compositum [] in genere substantiae per se generari. Sed in genere accidentis generatur subiectum cum accidente, id est compositum ex subiecto et accidente non aliquod compositum compositione illius generis ex principiis essentialibus secundum aliquos , quia non generatur sphaera sed sphaera aerea, nec lignum sed album lignum, secundum Philosophum hic. Et ibi dicit Commentator quod "compositum in quantitate et qualitate est compositum ex substantia et accidente". [] Contra hoc: entis per accidens non est generatio per se, ex VI huius. Sed compositum ex substantia et accidente est ens per accidens, igitur illius non est generatio per se, igitur generatur aliquod compositum proprii generis. [] Dicitur quod Philosophus loquitur de ente per accidens quod euenit praeter intentionem causae et in minori parte, non de ente per accidens quod aggregat duo diuersorum generum. [] Contra: quod non sic intelligit, quia in principio illius capituli repetit tres diuisiones et de tertia exsequitur, excludendo unum mem [] brum. Sed illud est de ente per accidens quod aggregat in se diuersas res diuersorum generum, quia ens secundum se continet rem unius generis. [] Item, dicit ibidem quod Plato non male fecit quod dixit ens per accidens esse nonens. Sed ens eueniens praeter intentionem causae est uere ens in se. Similiter, sophisticatio non est de ente casuali, sed de ente aggregante diuersas res diuersorum generum. Et similiter Philosophus dicit quod illud est ens tantum secundum nomen, scilicet ens aggregans duas naturas; quod non est uerum de ente casuali, quia eadem eueniunt a casu et a proposito. [] Et concedo haec argumenta quod non generatur per se lignum album quod est contra opinionem , quia eiusdem est actus et fieri ut uia. Sed entis per accidens non est actus, scilicet generatum esse; igitur nec fieri, scilicet generari per se dico; per accidens tamen potest esse illius. [] Item, omnis motus et mutatio distinguitur secundum genus a per se termino. Sed ens per accidens non distinguitur genere ab homine uel suo termino, quia in nullo genere est. Igitur alteratio ad lignum album non distinguitur ab alteratione ad hominem. [] Item, in VII77: eodem modo est generans compositum et generatum. Sed generans in genere accidentis non est per se compositum ex subiecto et accidente; igitur nec genitum. Probatio [] minoris: calefactio est unus motus; sed omnis motus unus est ab una forma, ut habetur VIII78, quia si faciens sit idem per accidens, faciet multa. [] Item, si calidum esset separatum, generaret sicut cum subiecto, sicut patet de speciebus in Sacramento. Ergo de ratione generantis non est compositio ex subiecto et accidente, igitur nec de ratione geniti. [B. Alia opinio] [] Ideo aliter dicitur quod compositum est ens per se ex propria potentia et proprio actu. Declaratur sic: Philosophus, in XII cap. 2 per totum, dicit quod causae et principia entium sunt quodammodo eadem quodammodo non eadem, quia sunt pro portionaliter eadem, proportionaliter altera, sicut principiata sunt altera, et sicut in genere substantiae, priuatio etc. Sicut igitur in genere substantiae sunt propria principia et materia et forma, sic ut uidetur, secundum Philosophum in aliis generibus. [] Dicitur quod illa potentia quae est in genere accidentium est proprium susceptiuum illius accidentis, ut dicitur in XII84. Et exem plificando ibi, dicit "album" et "superficies", tamquam superficies sit eius potentiale; et tamen certum est quod non est in genere eodem cum albo et nigro, nec per se nec per reductionem. [] Contra: Philosophus concludit diuersitatem similem in prin cipiis et principiatis. [] Sed si haec responsio sit uera, tunc sequitur quod non essent ibi altera principia sicut genera et principiata, quia proximum fun damentum relationis potest esse qualitas et agere et pati et potentia actiua etc., ita quod quattuor genera possunt esse proxima funda menta relationis quae est eadem eodem genere. Igitur si tanta diuer sitas, tunc principiata differrent quattuor generibus generalissimis. [] Similiter, eadem res subiecta loquendo de subiecto quod est obiectum siue res generis prior potest esse immediatum subiectum differentium genere, ita quod neutrum recipiat mediante alio. Illa ergo principiata differunt genere; et tamen potentia non est eadem nec altera, sicut nec principiata. Oportet ergo ponere tria principia [] proportionalia in quolibet genere, diuersa diuersorum sicut et subiecta sunt diuersa, ita quod sit principium potentiale in quolibet genere diuersum, et similiter priuatio et forma. [] Similiter, illud quod dicunt de superficie non cogit, quia ponit hoc pro exemplo, quia potentia propria non est nota. Unde in substantiis sensibilibus exemplificans de priuatione et forma et materia, dicit "calidum" et "frigidum" quae, secundum omnes, non sunt formae substantiales sed sicut artificialia, et non materiae sed compositum. [] Item, in VIII cap. "De forma" contra Platonem: dubitatio Antisthenicorum habet locum contra Platonem, scilicet quod in omni definitione cuiuslibet quod definitur, oportet quod sit quid quale, id est materia. Unde concludit quod idea non definitur. [] Sed dicitur quod sufficiunt conceptus diuersi. Contra: tunc argumentum nihil est contra Platonem, quia ita diceret de idea quod, sicut albedo habet conceptus diuersos, sic posset dici de idea. [] Confirmo istud: omnis definitio est ratio ex nominibus. Nam unum nomen non facit rem esse notam, ut dicitur ibidem. Ista nomi [] na significabunt: alterum genus et alterum differentiam si sint mille istorum unitorum , quia unum est potentiale, aliud actuale; et ad genus et differentiam haec pertinent. [] Item, illa nomina oportet quod significent essentiam ad hoc quod definiant naturam rei; et tunc aut significant per se eandem essentiam, aut alteram. Si alteram, habeo propositum. Si eandem, bis dicetur idem, si ponatur res pro nominibus, sicut de modis dif ferendi arguitur contra Commentatorem. Item, si non sic esset, sufficeret tantum genus in definitione, ex quo totam essentiam significat. [V. Solutio quaestionis decimae] [] Ad principale: planum est in numeris quod ibi est uera potentia et materia, alia a forma; non ipsa res quae est una, quia ex rebus non componitur numerus. Si ergo ibi ita est, quid mali sic esse in aliis? Similiter, continuum habet partem extra partem in quantum continuum; illa pars uel partes non sunt continuum. Sunt ergo materiale et formale, id est, forma continui superaddita. [] Dico ergo quod quae sunt in genere per se, ut species, sunt sic composita. Similiter, hoc patet in Sacramento, ubi per naturam acci dentia mouentur et transmutantur. [] Contra: omne accidens est forma. Si igitur aliquod sit compositum, formae erit forma; hoc contra Philosophum, quia tunc iretur in infinitum. [] Item, "forma est compositioni contingens in simplici et inuari abili consistens essentia", igitur etc. [] Item, si sic unumquodque sufficienter constituitur per principia essentialia, tunc accidens sic posset definiri absque substantia. [] Item, tunc albedo fieret nigredo, sicut ignis aqua. Sicut enim ibi est subiectum quod potest deferre transmutationem, sic hic; quod est contra Philosophum in I Physicorum, ubi dicit quod contrarium non fit contrarium, sed est aliquid sub utroque. [] Ad primum: uult ibidem quod compositum per se generatur et non forma compositi generati. Quia si sic, tunc ibitur in infinitum. Sed non ibitur in infinitum nisi detur quod similis est ratio in formis compositorum. Sed albedo, licet sit forma accidens substantiae, tamen non est forma compositi per se generati in genere accidentis, sed est ipsummet compositum. Eius tamen compositi, id est albe dinis, est aliqua forma quae non generatur. [] Ad aliud: probat simplicitatem ibidem, quod compositum adueniens composito facit maius; sed forma adueniens composito non facit maius, ut dicit exemplum ibi: albedo adueniens corpori non facit corpus maius. Concludit ergo tantum quod non facit maius extensiue, et hoc est uerum. Nulla enim forma facit sic maius nisi [] quantitas. Sed a compositione ista, alia est compositio multiplex ualde. Ideo stat quod etsi non sit composita compositione ista, quod sit ibi compositio perfectionis. [] Ad rationem: accidens, secundum omnes, habet genus et differentiam. Sicut ergo definitio ad rem, sic partes ad partes. Sicut ergo tota significat essentiam totam, sic partes partes essentiae; ita quod una partem materialem, alia formalem. [] Ad aliud: sicut ex igne fit aer, sic ex albedine nigredo, ita quod neutrolibet hoc totum sic uertitur in totum, sed quid substratum sub uno est post sub alio. Tamen non concedimus ita de albedine et nigredine sicut est in substantia, quia potentia sub albedine non est quid per se subsistens sed dependens a subiecto. Ideo non potest mutari ad aliam formam nisi mutetur subiectum. Sed materia sub stantiae ita substat formis quod nihil est substratum sub materia ad hoc quod recipiat, sed ipsummet sine alio recipit. Similiter potentia accidentis est ignota. [VI. Ad argumenta principalia [] decimae quaestionis] [] Ad argumentum principale dicitur quod compositum in actu generatur. Et cum dicitur quod tale est, dico quod non est quando [] generatur ipsum, tamen secundum quod terminat generationem est actu. [] Ad aliud de generatione hominis: dicitur quod est naturalis, quia non solum illud quod inducit formam, sed quod inducit dispositionem necessitantem ad inductionem formae dicitur gene rans. Et in proposito, homo disponit materiam, ideo dicitur gene rans. [] Ad tertium dicitur quod in aliis generibus generatur ens per se. Et cum dicitur quod non habent materiam, uerum est secundum quod materia dicitur substare formae, sicut est in genere substantiae. Sed totum compositum in genere accidentis ex potentiali et formali inhaeret alteri. [] Ad aliud: quod numquam est mutatio in accidentibus nisi quia subiectum mutatur. [QUAESTIO 11 [] UTRUM RATIO PHILOSOPHI CONTRA IDEAS PLATONIS VALEAT] [] Utrum ratio Philosophi contra Platonem ualeat quam ponit de idea. [] Quod non: [] Quia "si sic", arguit quod "numquam genitum est hoc aliquid"; sed conclusio est falsa. Sed hoc non uidetur ualere, quia forma in composito est principium generandi compositum. Igitur si per se esset, idem ageret; exemplum: calor separatus. [] Item, nullum agens particulare agit nisi mediantibus qualitatibus actiuis et passiuis. Igitur nullum tale inducit formam substantialem, quia non inducit aliquid nobilius quam sit forma secundum quam agit. Igitur inducitur a forma separata. [] Item, omnia quae generantur, generantur ab uniuoco, cap. isto; sed in putrefactis non est uniuocum generans nisi sit aliquid uniuocum separatum, sicut uidetur specialiter in animatis quorum forma nobilior est quacumque forma pure corporea. Non ualet hic [] fugere ad angelos, quia articulus damnatus, 2 cap. 7 et 215. Igitur omnis anima immediate est a Deo. [] Item, quod ratio sua non ualet: anima intellectiua non est a generante sed a creante quae est pura forma; et tamen genitum est hoc aliquid; igitur consequentia non ualet. [] |{ Hic etiam sunt duae difficultates: quia illa uirtus in semine non potest causare animam. Tum quia corrumpitur cum forma seminis quando anima primo est, et ita erit a nonente. Tum quia anima nobilior est illa uirtute; uirtus patris nihil est, quia non est agens superius, sed per accidens ordinatum. }| [] Oppositum: Philosophus. [I. Ad quaestionem [] A. Opinio Commentatoris] [] Dicitur quod ratio Philosophi ualet. Quod probatur: quia si generans sit tantum forma, igitur in agendo non dependet a materia. [] Et si hoc, producit sibi simile omnino; et si non, hoc est propter defectum a parte materiae, quoniam "idem facit idem", II De generatione. Si igitur generans est forma tantum, et genitum. [] Item, si genitum esset hoc aliquid, igitur generatur per transmutationem materiae, igitur generans erit compositum, quia forma tantum non potest transmutare materiam. Unde Commentator: forma non potest transmutare materiam; ideo ponentes creationem oportebat eos ponere creans compositum ex materia et forma. [] Dicitur quod oportet ponere agens compositum disponens materiam; sed sola forma potest inducere formam. [] Contra: hic Commentator in eodem commento excludit hanc responsionem: "Si illud quod generat subiectum formae esset aliud a generante formam, tunc subiectum et sua forma essent duo in actu". Item, "si sic, unum actum, secundum quod unum, generaretur a duobus agentibus". [] |{ Nota quod hic innuitur responsio Commentatoris hic in commento, et tres rationes, quibus ostendit consequentiam Aristotelis. Prima propter assimilationem; secunda, propter improportionem immaterialis ad materiale in ratione mouentis; tertia, quasi excludit responsionem illam praedictam et procedit ex unitate compositi. }| [B. Contra opinionem Commentatoris] [] Contra: quod prima ratio non probet consequentiam: "Omne agens, quantum est de se, producit sibi simile". Instantia: actio primae causae minus dependet a materia quam actio alicuius ideae, si esset. Sed Primum non potest producere sibi simile semper, sed producit materiam sicut formam et similiter compositum. Quia "quidquid potest causa inferior, potest et superior"; sed inferior potest generare compositum; igitur etc. [] Item, consequentia assumpta non ualet, quod "quia agens non est in materia, ideo non dependet actio a materia". Quia omne agens citra Primum requirit materiam in quam agat, et tamen aliquod est agens immateriale praeter Primum. [] Item, contra secundam rationem: illa propositio uidetur impossibilis "immateriale non potest transmutare materiam". Et hoc propter quattuor: [] Primo, quia ex ipsa sequitur impossibile, scilicet quod prima causa non potest transmutare materiam, quia nullum agens separatum est ita immateriale sicut prima causa. [] Item secundo: impossibile est aliquid transmutare aliud per medium nisi transmutet medium. Sed Commentator, in fine illius commenti, dicit quod forma separata potest transmutare materiam mediante corpore caelesti. Igitur potest transmutare illud corpus medium, alias procederet in infinitum, quia ultimum transmutatum transmutatur ab aliquo transmutante, et illud est materiale, et deuenies ad aliquod transmutans noncorpus quod transmutet corpus immediate. [] Item tertio: ex dictis propriis sequitur oppositum dicti sui. Quia dicit quod corpora caelestia, in illis quae generantur per putrefactionem, dant illis aliquid loco seminum. Sed corpora caelestia sunt formae, ita quod non est ibi materia receptiua formae substantialis, secundum ipsum in De substantia orbis. Igitur sola forma potest transmutare materiam. [] Item quarto: transmutans transmutat in quantum est in actu, IX huius, et in quantum tale accidit sibi habere principium potentiale. Igitur accidit transmutanti habere materiam et esse compositum. [] Item, contra aliud quod tangit excludendo responsionem per unitatem compositi. Dicit enim quod "subiectum et forma essent duo in actu" et quod "unum actum esset a duobus agentibus". Haec opposita, quia si subiectum et forma sunt duo, tunc non sunt unum actum sed duo acta. Item, ex eodem affirmato et negato non sequitur idem. [] Item, quod ratio non ualet in se, quia materia est a Deo, quia ingenerabilis; et tamen forma est a generante particulari. Igitur "subiectum et forma sunt duo in actu" non ualet, quia tota materia est in potentia, et actus adueniens facit unum actu. [] Item, alia ratio non ualet quando infert quod "unum actum erit a duobus agentibus". Probatio quod conclusio sit necessaria: aliquis unus effectus est ab agente particulari; et quidquid est a particulari, est ab omnibus causis uniuersalibus ordinatis; et uerius quam ab isto particulari. Et aliud noluit Plato, ut imponitur sibi. Tamen quod esset a duobus agentibus aeque primis et aeque immediatis, hoc esset impossibile. Sed illo modo non potest inferre contra Platonem, quia disponens et inducens sunt agentia ordinata. [II. Solutio quaestionis] [] Dicitur ideo ad quaestionem quod Philosophus probat ideas [] non esse necessarias ad generationem, non quin sint possibiles, et hoc sufficit Philosopho. Quod probatur: numquam ponenda sunt plura ubi sufficit unum, secundum ipsum, I Physicorum cap. illo "Conueniens autem" etc. Sed generatio uniuoca potest saluari sine ideis; ideo non oportet eas ponere propter generationem. Sed compositum particulare generat compositum particulare, et hoc uniuoce. Et magis est generatio illa uniuoca quam esset compositi generati ab idea, igitur non est necesse ponere ideam propter generationem. Tamen non probat quod non sunt possibiles, et hoc sonat littera sua. Quia dicit: "Si sint ideae praeter singularia, nihil utiles erunt ad generationem". Unde non uult quod impossibile sit eas esse, sed propter generationem uniuocam non est necesse eas ponere. [III. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum: quod qualitates actiuae non sunt immediatum principium eliciendi quamlibet actionem, sed forma substantialis est immediatum principium generationis substantialis, sicut qualitas respectu motus. Sed dictum Philosophi habet ueritatem respectu dispositionis materiae. [] Ad aliud: quod omnia fiunt aliqualiter ex uniuoco, quia agens uel habet formam quam producit formaliter in se, et tunc generatio simpliciter est uniuoca; aut habet formam illam in uirtute, et tunc generatio erit non uniuoca simpliciter, ut prius, sed secundum quid. [] Ad aliud: quod haec consequentia est bona. Et sufficit Philosopho quod si genitum est hoc aliquid, non oportet generantem esse formam separatam, sed sufficit ipsum generans esse compositum. [IV. Alia responsio sustinendo opinionem Commentatoris] [] |{ Qui uellet tenere uiam Commentatoris, innitendo secundae rationi eius non uniuersaliter, sicut ipse intendit, quia sic improbatur per primam instantiam de Deo, sed particulariter de quolibet agente creato , posset sic arguere: agens creatum nihil generat nisi prius alteret corrumpendum; immateriale creatum non potest alterare; igitur etc. Probatio maioris: non de nihilo generat, nec de materia sine forma, igitur requirit compositum in quod agat. Illud non corrumpitur sine alteratione praeuia. Probatio minoris: nihil alterat nisi habens qualitates actiuas formaliter uel uirtualiter. Sed substantia separata creata non habet qualitates actiuas formaliter, patet. Nec uirtualiter, probatur: quia omnium qualitatum spiritualium quas habet cum sint primae uel secundae speciei qualitatis tota uirtus exhauritur per operationem intra cuius illae sunt principia; igitur nihil extra causant. [] Contra istam rationem instatur. [] Primo contra maiorem: quia uidetur quod aliud possit alterare et aliud generare, sicut in productione hominis. Nec aliter probatur maior nisi quia oportet alterationem praecedere generationem, non autem quod utraque sit ab eodem. Sic idea ponetur generans, sed synolon alterans. [] Item, minor negatur. Et contra secundam partem minoris prosyllogismi probantis eam, arguitur: quia Aristotoles cap. isto 843: in generatione quanti non oportet praeexsistere "quantum" actu; igitur quantitas aequiuoce potest generari; pari ratione et alia accidentia. [] Item, si non a substantia, saltem ab aliqua qualitate in angelo, quae perfectior est, potest generari ut uidetur alia minus perfecta in corpore, sicut a luce lumen, uel potius calor. [] Item, contra primam partem eiusdem minoris, scilicet in prosyllogismo: quia Plato posuit idearum passiones, quia et scientiam [] de eis; igitur secundum ipsum haberent proprietates naturales per quas possent formaliter alterare. [] Item, contra totam rationem: quomodo ipsa non aeque concluderet de Deo sicut de angelo? [] Ad ista. [] Ad primum: dicitur quod nihil nobilitatis negandum est alicui naturae nisi appareat necessitas. Quia, II De generatione: "Naturam semper inquimus desiderare quod melius est". Nullum autem inconueniens, si hic ignis generet, quia secundum Platonem habet similem perfectionem cum idea, licet minus perfecte, igitur et operationem similem, licet minus intensam. Itaque si cum hoc idea generet, uidetur, secundum Commentatorem, quod unum actum erit a duobus agentibus non ordinatis, sicut procedit ultima ratio hic inducta contra Commentatorem. [] Quando igitur hic accipitur "aliud potest alterare et aliud generare", negatur de illis actiuis quorum unum necesse est generare sicut et aliud. Non ideo negatur quia illud aliud non posset, sed quia, hoc potente et ideo necessario faciente, aliud non potest in eodem ordine causae respectu eiusdem geniti. [] Sed quia istud nimis uidetur tribuere ideis, aliter dicitur quod mutatio terminans motum numquam potest esse nisi a causa mouente in illo motu, licet quandoque sit immediate mutatio ab illo quod mouet mediate, ut in generatione hominis. Numquam autem primo mouet in alteratione praeuia idea, nec mediate nec immediate, quia particulare agens sufficienter alterat, ita quod aliud eiusdem ordinis non potest idem alterare. Igitur non potest idea esse causa mutationis terminantis illum motum. Maior probatur: quia terminare et per se terminus uidentur esse ab eodem. Sed haec ratio quasi eadem uidetur cum praecedente, quia illa dicit synolon generare et ideo non ideam; hic synolon alterare et ideo non ideam; et ultra, igitur nec generare. In hac secunda forte sunt plura dubia quam in prima. [] Haec propositio tamen, scilicet "mutatio terminans motum numquam potest esse nisi a causa mouente in illo motu", uidetur necessaria, si indiuisibile in quantitate continua nihil sit. Sed si est aliquid, propositio uera est, secundum Henricum qui propter eam ponit duas formas in homine, et hoc loquendo de mutatione intrinsece terminante, non autem de quacumque concomitante, quia creatio animae concomitatur inductionem formae mixti in homine. Sed si illud licet quod sequitur propositionem sit uerum, tunc propositio non ualet pro Henrico licet hic ualeat contra ideam. Pro illo "licet" arguitur: quia sicut in priori instanti naturae terminatur actio secundi agentis et in secundo instanti naturae est actio primi in quo "nunc" secundum nihil coagit primo, licet usque tunc coegit, quare non ita etiam, quando est motus, potest coagere, et in nunc mutationis nihil? [] Item, cum illo "licet" potest negari. Si enim natum est agere in instanti usque tunc, facta dispositione a quocumque, quare non ageret? Exemplum: si aer moueretur localiter ab aliquo ut fieret praesens soli quiescenti. [] Item, calor est principium alterationis in cuius ultimo nunc substantia ignis quae usque tunc nihil egit generat ignem, et calor geniti nihil facit, quia calor est a propria forma substantiali, secundum te; igitur hic motus sine mutatione terminante quam faciet mouens, et mutatio ab aliquo qui non mouet nisi per accidens. Ita enim alterasset calor separatus. [] Ad secundum: substantia aequiuoce non causat quantitatem in alio nisi prius in se, quod non conuenit angelo. [] Ad tertium: responsum est probando secundam partem minoris prosyllogismi. [] Ad quartum: dubium est an ideam ignis posuit calidam. Sed dato quod sic, aliud est hic alterans, ut synolon, igitur non idea sicut [] in prima responsione. Si autem negetur haec hypothesis, tunc ex quo idea agit uniuoce, secundum ipsum, igitur non agit aequiuoce, et ita non alterabit, et ita nec uniuoce generando, et ita contradictio. [] Ad quintum, patet. Deus in se habet omnem entitatem et omnem uim actiuam, ideo de ipso est maior falsa primi argumenti et minor. }| [QUAESTIO 12 [] UTRUM IN MATERIA SIT ALIQUA PARS FORMAE [] COAGENS AD GENERATIONEM COMPOSITI] [] Utrum in materia rerum naturalium sit aliqua pars formae ge nerandae, coagens ad compositi generationem. [] Quod sic, duabus uiis: [] Prima est: aliter forma fieret ex nihilo, et ita crearetur. [] Secunda uia ex naturalitate generationis, quae multipliciter confirmatur: [] Primo per definitionem naturae, II Physicorum:a "principium" non dicitur in quo est motus, sed "motus eius in quo est" princip ium illud siue ille motus; nec uidetur intelligi de principio passiuo tantum. [] Tum quia "magis dicitur forma esse natura quam materia", ex II Physicorum. [] a SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: ubi dicitur quod "natura est principium motus in eo in quo est primum et per se et non per accidens". Hoc non potest intelligi de principio materiali, quia natura distinguitur in hac definitione contra illud in quo est motus, quod est proprie subiectum uel materia; igitur intelligitur de forma. Vel si intelligatur de utraque, materia scilicet et forma, uerius intelligetur de forma quae principalius dicitur et est natura quam materia, sicut patet II Physicorum. [] Tum quia tunc non uideretur differentia inter naturalia et artificialia quam ibi ponit. Quia artificialia, in quantum huiusmodi, non habent principium motus; naturalia habent. Patet quod arti ficialia habent principium passiuum; aliter fieret quod impossibile esset fieri. [] Tum quia in ultimo cap. II Aristoteles dicit: "Quod si domus esset eorum quae natura, sic fieret a natura sicut nunc ab arte". [] Et quod planius est in eodem cap.7: "Si nauifactiua esset in lignis, similiter faceret nauem sicut nunc fit ab arte". Patet quod nauifactiua est principium actiuum. [] Ibidem etiam dicit quod "a natura sunt quaecumque sunt a principio intra mota" etc. "A" uidetur nominare causam efficientem. [] Tum quia VI Metaphysicae Aristoteles, probans physicam non esse practicam, arguit hoc ex obiectis: nam "factibilium prin cipium est in faciente, naturalium principium est in moto". [] Tum quia II Physicorum reducit Aristoteles casum et fortunam ad naturam et intellectum. Constat, secundum ipsum, quod [] casus et fortuna sunt causae per accidens efficientes; ergo alia per se effectiua. [] Tandem confirmatur per illud III Ethicorum: "Violentum est cuius principium est extra, non conferente uim passo". Haec defin itio uidetur conuenire generationi naturali, nisi passum coagat. [] Item, Aristoteles dicit in littera, quod "a casu fiunt in quorumcumque materia" est pars aliqua formae, quae sic mouet materiam sicut moueretur ab extrinseco. Quid manifestius? [] Contra: [] Forma est simplex, ex Sex principiis. Si igitur aliquid praeest, uidetur quod tota. [I. Status quaestionis] [] Hic fuit opinio famosa quod in materia est aliquid essentiali ter distinctum ab ipsa (et est in ipsa a creante, non autem ab agente naturali), ex quo alio fiat forma, et istud uocabatur inchoatio, uel pars formae, uel forma imperfecta, uel ratio seminalis, uel potentia actiua in [] materia, secundum ponentes illud coagere generanti. Motiua fuerunt, quae tacta sunt opponendo: fuga creationis et innaturalitatis in generatione. [A. Quattuor opiniones] [] Istorum quidam ponebant unam formam generalem con creatam materiae, quae esset ratio seminalis respectu formae gene ris proximi, et ita ultra, usque ad formam speciei specialissimae. [] Et hic duplex confirmatio: una per Commentatorem: materia primo recipit formas uniuersales etc. [] Alia per Aristotelem I Physicorum: "Principia oportet manere". Nulla forma particularis semper manet. Ergo illa quae est princi pium, est aliqua uniuersalis respectu omnium, ad quam non attingit generans. [] Alii posuerunt respectu cuiuscumque formae propriam inchoationem; et ita, a creatione, tot inchoationes in materia quot formas ipsa potest ab agente naturali recipere. Sed isti bifurcati uidentur: [] Quidam ponunt istam inchoationem esse partem formae, siue [] formam imperfectam, quae per generationem aliquam perfectionem recipiet. [] Alii dicunt eam esse totam formam, et hoc dupliciter. Vel formam praeesse in se, non tamen unitam materiae siue informantem materiam; per generans autem fieri talem unionem formae cum materia. [] Vel talem formam praeesse et unitam materiae, sed sub esse incompleto, et quod acquirit perfectum esse per generationem, ita quod totum compositum praeexsistit generationi uno modo essendi; sequitur alio modo essendi. [] Et additur nouissime huic modo quod ista tota forma, tali modo praeexsistens, est naturalis potentia de secunda specie qualitatis, et quod agit actione absoluta, quae non respicit passum. Generans autem extra agit actione respiciente passum. Et hanc distinctionem actionis dicunt se habere a Simplicio Super Praedicamenta, cap. "De actione". [] Sic ergo in speciali sunt quattuor modi ad istam partem quaestionis. [B. Aliae opiniones impropriae] [] Alii, improprie sumentes uocabula, uocant potentiam pas siuam materiae rationem seminalem; alii ipsum generans prin cipale. Sed istud uocabulum "ratio seminalis" specialiter ab Augus tino habetur, qui non loquitur primo modo. Nam Christum negat fuisse in Abraham secundum rationem seminalem, in quo tamen fuit aliquo modo secundum potentiam passiuam, licet re motam. Ita et Leui secundum remotam, quem tamen concedit ibi fuisse secundum rationem seminalem, Super Genesim libro V cap. 2 et VI cap. 334. [] Tunc etiam nihil concederet Deum posse facere ex materia nisi secundum rationes seminales, licet alio ordine quam agens naturale faceret; nihil enim forte fieri potest ex materia, ad quod ipsa non est in potentia passiua. Quaere in IX q. 1235. [] Nec loquitur secundo modo, quia semen ex ratione sua uidetur quid imperfectum, quale non est agens principale. [C. Contra primas quattuor uias] [] His ergo duobus modis tamquam impropriis omissis, primi quat tuor tamquam falsi improbantur: [] Primus sic: quia aut forma generis prioris est pars formae generis posterioris, ut forma substantiae pars formae corporis, et sic deinceps, aut non. Si non, non uitatur per hoc creatio, quia forma corporis erit non de aliquo sui. Si sic, ergo forma prior realiter eadem erit pars formarum contrariarum quarum una succedit alteri per generationem, quod uidetur inconueniens. Consequentia patet, quia forma prior in generatione secundum totam suam entitatem manet, alias quomodo non erit creatio? Ista autem in una materia est una numero, et ipsa eadem fuit pars formae corruptae, et fit pars formae generatae. [] Contra secundum: sequitur quod uniuersaliter forma sub stantialis suscipiat magis et minus. Sed quia hoc non est ostensum hic esse inconueniens, arguo aliter ex parte praecedente et sequente: quomodo fit unum? Aut sicut ex actu et potentia, et tunc non erunt unius rationis. Aut sicut ex elementis, ut ex a et b fit ab, et tunc opor tet dare tertium quo forma est una. [] Item, aut pars formae adueniens immediate educitur de potentia materiae, aut mediante alia parte siue immediate de illa alia parte. [] Si primo modo, frustra ponitur propter uitandam creationem, quia sine illa prima ita immediate secunda educeretur de potentia materiae. Si secundo modo, quomodo duae eiusdem rationis sic se habebunt quod unum sit subiectum transmutationis et impossibile est quod sit terminus et alterum erit terminus, praecipue cum potentia actiua quaecumque (ut probatur IX q. 1440) aeque per se respiciat quodcumque in quo saluatur ratio sui obiecti primi? Igitur naturalis uis generatiua et corruptiua aeque respicit istam partem praeexsistentem et aduenientem, ita quod, sicut potest super ipsam aduenientem et ut per eius actionem sit et non sit, ita uidetur quod super aliam partem. Quomodo igitur illa erit perpetua in materia? [] Contra tertium modum: non oportet multum niti, quia ponit accidens sine subiecto, hoc est, sine hoc quod informet subiectum, et formam materialem corruptibilem sine hoc quod perficiat materiam. Et multa alia possent inferri. [] Contra quartum: praeter hoc quod formam substantialem totam licet secundum alium modum essendi ponit aptitudinem uel habilitatem de secunda specie qualitatis; praeter hoc etiam quod illum modum essendi dicit esse in potentia (et hoc alii dicunt, non ponentes aliquid aliud a materia cum materia iam exsistens sed posse [] exsistere); praeter ista, inquam, alias improbationes: quomodo idem generabit se? et quomodo aliqua actio sine passione? Nec Simplicius hoc uult. Quaere in Godefrido XIII quaest. 344. [] Contra istos quattuor modos simul. Quod primum motiuum nihil sit, probo: quia positis quibuscumque praeexsistentibus aut aliquid nouum est cuius nihil praefuit, aut non. Si sic, quaecumque praeexsistunt, frustra ponuntur propter creationem uitandam, quia aliquid (quantumcumque modicum) est et non ex aliquo sui. Si non, nulla est generatio, quia "quidlibet in quolibet" ante generationem; nulla enim entitas (quantumcumque perfecta) est noua. [] Quod secundum motiuum nihil sit, probo: aut illud intrinsecum est ex se omnino sufficiens actiuum ad generationem, aut non: [] Si sic, semper aget, et ita omnes formae simul inducentur, aut saltem illa semper ad quam est fortior potentia actiua. Similiter quis ponit imperfectius sufficiens actiuum respectu perfectioris? [] Si non, ergo prius naturaliter agit agens extrinsecum quam illud intrinsecum. Alioquin semper illud intrinsecum egisset, licet imper [] fecte egit, et ita numquam materia aliqua erit in quieto esse sub aliqua forma. In illo priori naturae, ex quo intrinsecum non coagit, erit actio uiolenta, secundum ipsos. Frustra ergo ponitur ista poten tia propter naturalitatem saluandam in generatione, quia tota generatio in quocumque instanti temporis siue signo naturae est aeque naturalis. [] Propter istas duas rationes, cum ostendant nullam esse necessitatem ponendi tales inchoationes propter illa propter quae praecipue ponuntur et numquam ponenda sunt plura sine necessitate et etiam sensui satis contraria , conceditur quod non oportet generaliter in naturalibus ponere tales inchoationes, nec etiam quascumque coaeuas materiae transmutabili. [] Quod confirmatur per Aristotelem in littera: domus tantum fit ab extra, "sic tamen et ignis". Unde respectu ignis nullum actiuum ponit intra. [II. An possint saluari rationes seminales: [] A. An saluentur in generatione naturali] [] Restat ergo inquirere an in aliquibus naturalibus in speciali, et in quibus, sint ponendae inchoationes siue rationes seminales, licet non sint coaeuae materiae. [] Ubi sciendum quod quaedam naturalia immediate producunt si milia; quaedam mediate; quaedam neutro modo. Exemplum: ignis, bos, sol uel angelus. [] De secundis uidetur manifestum quod ipsa secunda im mediate producunt semina, ex quibus ultima sunt similia primis agentibus immediate generanda. In quibus seminibus uidetur quae dam uis intrinseca actiua aliquo modo ad productionem similium primis generantibus semina, quae uis indita semini a generante uocatur "ratio seminalis". Talium seminum forma non uidetur principaliter intenta a natura, sed propter aliud ex semine generandum, quasi talis forma sit uia in naturali processu ab imperfecto ad perfectum; sicut e conuerso forma cadaueris non uidetur ex se principaliter intenta, sed quasi uia in processu a perfecto ad imperfectum. [] Patet autem quod talis forma non est coaeua materiae, sicut nec alia principaliter intenta, immo minus permanens in materia; nec per consequens uirtus consequens ipsam erit coaeua, quia illa non manet nisi cum forma substantiali seminis, nec est ista uirtus actiua respectu generationis propter duas rationes tactas in quaestione de consequentia Aristotelis contra Platonem, scilicet quia non manet in instanti generationis, sicut nec forma quam consequitur. [] Contra: si ponatur esse in semine maris et quod illud manet, licet semen feminae (quod est materiale respectu foetus) corrum patur, saltem stat secunda ratio, quia illa uirtus est imperfectior quam forma inducenda; imperfectius non est causa perfectioris. [] Nec ualet dicere quod uirtute decidentis semen potest ultra speciem suam: [] Quia licet, ubi est ordo essentialis duarum causarum ad pro ducendum effectum tertium, possit una in uirtute alterius quod non potest sola, non tamen ubi est ordo accidentalis. Et ratio patet ex diuisione potentiae actiuae in totalem et partialem in IX q. 12 et ex dictis in II, quaestione "De statu causarum". [] Omnis autem causa, quae non aliam habet actionem respectu tertii nisi quod producit in esse causam agentem immediatam, est tantum causa per accidens ordinata respectu illius tertii, quia po test non esse (illo producto agente) tertium, quod non contingit communiter in essentialiter ordinatis. Pater ergo est causa accidentaliter ordinata ad effectum productum actione seminis; quare etc. b [] Ex his patet quod, ubi manifeste uidetur ponendum semen, in ipso nulla est ratio seminalis coaeua materiae, sed corruptibilis, etiam non actiua in generatione sed ad alterationem tantum praecedentem generationem. c [] b SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Quod semen proprie dictum a generante, simile mari, oppositum residuo uel faeci, quod sibi relinquitur immediate in processu; distinguendo quid uirtus seminalis: quomodo actiua, quomodo non coaeua; quod in aliis proportionale semini et rationi seminali respectu omnium mixtorum, multa approximata in proportione debita, nulla respectu elementorum quae redeunt, cessante actione etc. [] c SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Sed ex hoc dicitur sequi quod in generatis per propagationem forma sit a datore formarum, scilicet Deo, cum non sit naturae a decidente, quia non est nisi a semine, sicut hic dicitur, quia tantum alterat. [B. An saluetur ratio seminalis in aliis casibus] [] Restat ultra uidere, an ratio seminalis secundum istas con diciones inueniatur in aliis a praedictis, puta in generatione putre factorum, seu inanimatorum seu elementorum. [] Dicunt quidam, quod in generatione ex putrefactione im primitur a corpore caelesti uirtus aliqua similis illi quae est in semine propagantis, quae uirtus est ibi ratio seminalis; similiter in generatione inanimatorum, ut lapidum et mineralium; similiter tandem in generatione elementorum immittitur elemento corrum pendo talis uirtus a generante, ita quod uniuersaliter ubique est ratio seminalis in corrumpendo a principio alterationis praeuiae gene rationi, licet illud corrumpendum non sit proprie semen, quia non a principali generante, et quia principaliter intentum, non propter aliud, ut uia. [] Contra istam positionem: ubicumque est uirtus talis, cum non sit essentialiter ordinata in agendo respectu principalis generantis, uidetur quod illo amoto habebit actionem propriam. Non sic in istis, quia passa per nullam uirtutem receptam uidentur actiua in se, non praesente agente extrinseco. Quod maxime apparet in elementis, quae amoto extrinseco agente non proficiunt ad formam generandi, sed redeunt ad naturam propriam. [III. Solutio quaestionis] [] Ad quaestionem ergo dici potest quod, quia pluralitas non est ponenda sine necessitate, sicut uniuersaliter negatur ratio seminalis coaeua materiae, ita ponitur in generali quod non sit ratio seminalis in quacumque alteratione praeuia generationi, sed solum in illa ubi ex sensu necesse est eam ponere. Et hoc est ubi, absente agente ex trinseco, alterandum ex se proficit ut fiat generatio; quod in nullis uidetur nisi in genitis ex semine proprie. Ideo ibi solum ponitur ratio seminalis, non in putrefactione, nec multo magis in inanimatis mix tis, nec maxime respectu elementorum. Immo nec in genitis ex se mine animalibus et plantis poneretur ratio seminalis ita quod esset actiua, nisi manifestum esset quod semen ibi alteratur sine praesentia agentis extrinseci. Quod si poneretur illam alterationem esse a continente uel a corpore caelesti, nec ibi poneretur uis actiua. Patet ergo ubi ponenda sit. [IV. Ad argumenta principalia [] A. Ad primum principale] [] Ad primum argumentum: aut concede nihil nouum omnino; aut quodcumque nouum esse immediate a solo Deo, aut aliquid a creatura produci omnino nouum sic quod nihil eius praefuit. Quod si primum, inconueniens et destruit omnem mutationem; et secun dum, quia tollit omnem actionem a creatura; da tertium. [] Et si contendas illud esse creationem, uide quid sequitur. Proprie autem potest dici quod creatio est sic de nihilo (non ut ex termino sed ut ex subiecto) quod nullum subiectum habeat in productione illa aliquam rationem causalitatis, ita quod nullum subiectum concauset causatum cum efficiente. Cuius oppositum sem per accidit respectu naturae, non Dei, quia ibi natura nihil concausat, licet quandoque concurrat posterius natura, quam causatum causari. [B. Ad secundum principale] [] Ad secundum, dicitur primo quod numquam motus dicitur naturalis propter principium actiuum intrinsecum, sed tantum propter passiuum; secundo tamen quod naturalia, ut in pluribus, communiter habent in se principium actiuum alicuius motus. [] Primum patet: tum ex definitione naturae: "est principium motus eius in quo est primum", etc. Impossibile est autem quod in moto "primum" sit principium actiuum mouendi, quia ratio mouentis et moti, si concurrant in uno, hoc est per accidens, quia possunt diuidi. Et ita quod est unius non est alterius "primum", sed per accidens. Patet etiam in exemplo de medico sanante se. Tum quia moueri naturaliter est moueri sicut mobile aptum natum est moueri. [] Numquam aptum est sic moueri quia habet principium actiuum talis motus, quia tunc calidum esset aptum natum calefieri; immo si concurrant aptitudo ista et principium actiuum, hoc est per accidens. Exemplum: imaginando remanere in graui illud quo inclinatur ad esse deorsum, ablato principio effectiuo motiuo deorsum.d e Tum tertio a maiori, quia in propagatis, ubi magis uidentur esse, non sunt in instanti generationis. [] Secundum patet, quia multa naturalia habent principium motus: augmentationis, ut animata; plura alterationis quaere in IX, quaest. 1464; plurima loci mutationis. Generationis autem nihil habet principium actiuum, quia forma substantialis imperfectior non est motiua ad perfectiorem, nec similis ad similem in eadem materia, patet. [] Ad omnes autem probationes de principio actiuo, quae sunt [] d SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: adhuc ipsum graue si mouetur deorsum, naturaliter mouetur quamuis principium actiuum esset extra. Et multi dicunt quod est extra de facto semper. [] e Sequitur alius textus interpolatus: graue deorsum moueri ab extrinseco erit naturaliter et sic motus naturalis. [] contra primum, respondetur: [] Ad primam istarum dicitur quod sicut principium actiuum est "quo" non "quod", ita et passiuum; ita quod non est "in quo", sed principium eius quod est in alio, cuius est illud principium. Cum additur quod "forma est magis natura quam materia", respondetur quod forma quandoque est principium passiuum, sicut in alterationibus, ubi subiectum non inclinatur naturaliter ad qualitatem ad quam alteratur nisi in quantum est per formam determinantem ipsum ad hoc. [] Ad illud de differentia inter naturalia et artificialia, responsio: materia artificialium nullam aptitudinem habet ad formam arti ficialem. Aut quia illa nihil est. Aut si aliquid est: aut est contra inclinationem materiae, ut omnes formae inductae per diuisionem continui, et per ordinem partium in toto aggregato contra naturalem inclinationem earum, ut in domo; aut est praeter istam inclinationem, ita quod materia nec ad ipsam inclinatur nec ad opposi tum. Nullum istorum trium accidit de forma naturali. [] Cum additur quod est ibi potentia passiua, "aliter impossibile esset fieri", respondeo quod potentia passiua inuenitur sine apti tudine, ut in lapide ad sursum; et e conuerso, ut in caeco ad uiden [] dum naturaliter. Iudicatur autem aptitudo ad hoc: aut ex hoc quod illud habet sibi derelictum; aut quia si haberet, naturaliter per ficeretur secundum illud quod iam habet prius natura. [C. Ad caetera argumenta principalia] [] Ad illud de domo: intentio Aristotelis est ibi quod sicut ars agit propter finem quia per media determinata propter ultimum ita natura, quia similiter faceret domum quoad hoc, ut ars facit. [] Ad illud de nauifactiua: ibi loquitur quod natura non propter hoc non agit propter finem quia non deliberat, quia etsi nauifactiua esset in lignis perfecta, ageret propter finem, et non deliberando, ita natura modo quoad hoc. [] Ad illud "a": responsio per secundum notabile in principio solutionis, quia communiter est "a", licet non sit de necessitate naturalitatis motus. Forma enim naturalis communiter est aliquod "a". Artificialis nullum; immo nec "a" nec "ex". Naturalis semper est alterum. [] Ad illud de VI Metaphysicae dicitur per idem, quod omne naturale habet aliquod principium alicuius motus; artificiale nullius. [] Contra: ergo a practica per istam differentiam non distinguitur physica nisi in quantum considerat naturalia quoad illos motus, aliter aliquod naturale respectu omnis motus. [] Contra: ergo non distinguit ibi Aristoteles a practica nisi physicam de aliquo naturali. Similiter falsum dicitur, quia multis physicis potest inesse motus uiolentus, aut neuter. Tertio dicitur quod principium factibilium est in faciente cognoscente, non sic naturalium. [] Contra, Aristoteles dicit: naturalium autem in motis, et oportet "principium" accipi uniformiter. [] Responsio: factibilium principium omne per se ordinatum ad esse eorum est in cognoscente, praescindendo omne principium in facto. Naturalium autem principium aliquod, quia passiuum natur aliter inclinatum est in moto; ergo uniuersalis differentia. [] Ad illud de casu: aequiuocatur "natura" ut est principium actiuum ad unum ex se contra propositum non determinatum ad proposita et ut est principium motus naturalis contra uiolentum. Patet enim quod quando ignis aquam alterat, ibi est natura primo modo, non secundo. Primo modo, ad naturam reducitur casus; nihil ad b de secundo. [] Ad illud de III Ethicorum: "uim" debet construi cum "passo", non cum "conferente" nisi "non" intelligatur priuatiue siue contrarie, non negatiue tantum. [] Ad ultimum de littera: hic calor est pars sanitatis uirtualiter, quia continet illam, licet non secundum ultimatum gradum eius formaliter sed excellentiori modo, ideo illam causat. Sic in omnibus [] genitis a casu. Ideo nulla substantia a casu. Patet enim quod sanitas, de qua exemplificat, potest uirtute contineri in qualitate absoluta, reductiua aliarum ad aequalitatem, quae aequalitas est sanitas uel concomitans eam. Numquam est sic in substantia. [7.13 UTRUM NATURA LAPIDIS DE SE SIT HAEC VEL PER ALIQUID EXTRINSECUM] [] Utrum natura lapidis de se sit haec uel per aliquid extrinsecum. [] Quod non de se: [] Cui inest unum oppositum de se, ei non inest aliud nec per se nec per accidens; si ergo natura esset hoc aliquid de se, repugnaret sibi multitudo, et tunc natura non posset esse in multis. Ideo enim essentia diuina ponitur indiuisibilis quia est de se haec. [] Confirmatur ista ratio sic: obiectum prius naturaliter est ipso actu. In illo priori per te natura est de se haec; ergo intellectus non potest intelligere eam sub ratione uniuersalis nisi intelligendo eam sub opposita ratione illi quam habet in quantum est obiectum, et ita intelliget nonobiectum et opposita simul, aut fictionem intelliget et nihil rei, nisi sint gradus uniti. [] Item, quae differunt proprie, aliquo sui differunt. Indiuidua proprie differunt; non enim sunt primo diuersa, quia tunc ita essent realiter diuersa Socrates et Plato, sicut albedo et linea. Ergo in aliquo reali conueniunt, igitur illud non est de se hoc.a [] a SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Item, rationes quae sunt ipsae XII b, de unitate minori reali: quid sit unitas numeralis? Quae unitas est? Nec igitur ultra naturam oportet aliquid quaerere quae sit per se causa unitatis numeralis. [] Item, eodem est hoc aliquid in se et distinguitur ab alio hoc ali quo; sed natura de se non distinguitur ab alio hoc aliquo, tunc non esset ille lapis; lapis ergo de se non est hic lapis. [] Item, si lapis de se formaliter esset hic lapis, omnis lapis esset hic lapis. Consequentia patet, quia quidquid inest naturae ex se, circumscripto quolibet extrinseco siue actu intellectus siue alio, inest ei in quocumque inuenitur. [] Item, definitio exprimit naturam rei. Si ergo hic lapis esset de se hic lapis, definitio primo esset alicuius lapidis particularis. [] Item, cuius primo est definitio, illud est idem cum suo "quod quid est". Si igitur singularis primo esset definitio, singulare esset idem cum suo "quod quid est", contra Aristotelem, quia "concepta cum materia non sunt idem". [] Item, passio realis, ut operari et generari, inest primo indiuiduo et non speciei; ergo aliquid est in indiuiduo additum, ratione cuius illud inest sibi primo. [] |{ Nota: primum argumentum hic et secundum idem important, et confirmatio primi bona est; tertia ratio est bona; quarta ratio et quinta sunt idem; nec multum ualent, quia dicetur quod defi [] nitio est substantiae secundum rationem. Igitur primam et tertiam tene. }| b [] Contra: [] IV Metaphysicae: "idem est homo et unus homo et iste homo", et nihil additum. [] Item, si natura est haec per additum, aut per substantiam addi tam aut per accidens additum. Si primo modo, tunc per illud addi tum cum natura speciei posset definiri; et cum illud faceret per se [] b SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: De angelis, quod non: XII Metaphysicae. [] Secundum ordinem eundem lationibus prima, secunda et tertia, tamen nihil prius: Auicenna IX Metaphysicae. [] Differentia formalis 8 et 10 numeri. [] Item, forma separata habet totam suam speciem. [] Item, imperfectissimum nihil est quod per se intenditur. [] Item, propter esse diuinum, ideo caelestia unica. [] Contra, Damascenus De una persona. [] Item, non posset fecisse speciem nisi in hoc indiuiduo, quomodo igitur et annihilare et reparare? [] Item, de animabus. [] Item, intellectione non ostenditur differre specie, tum per opposita, tum per magis et minus. [] Item, unus angelus infinitus. [] Item, natura perfectior communicabilior. [] unum cum specie, species esset genus et praedicaret partem indiuidui et non totam naturam indiuidui, sicut nec genus specierum.c d [] c SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Utrum substantia materialis ex natura sua sit indiui duata. [] Quod sic: "species dicit totum esse indiuiduorum". Duo argumenta, VII Metaphysicae: substantia propria, et non praedicatur de subiecto. [] Item, Boethius, Super Porphyrium: "unum numero est". [] Item, si per aliud fiat per se unum cum specie, igitur species est genus; et indiui duum definietur et erit per se intelligibile, contra II De anima; erit de ipso propria scientia. [] Quod non est medium demonstrationis; et ita de infinitis. [] Contra: propter hoc et de corruptibilibus. [] Contra: VII Metaphysicae: "abeuntibus a sensu". Tunc sciens omnes species imperfecte erit sciens, et artifex per unam artem facit quaecumque. [] Contra: argumenta huius opinionis quattuor de accidentibus improbantur quattuor uiis: [] Prima, ex ratione unius numero tribus rationibus: substantia non mutata, non fit nonhaec; substantialis mutatio alia est ad nonhanc; unum cuilibet conuenit secun dum propriam rationem, sicut ipsum est terminus creationis; commune omnibus, nulli est accidens [in] infinitum. (Vide paginam sequentem) [I. Ad quaestionem] [] Circa istam quaestionem quidam dicunt naturam indiuiduari per aliquod positiuum aliquo modo aliud a natura; quidam non. [II. Opinio prima: Indiuiduatio fit per aliquid positiuum [] A. Prima uia: Principium indiuiduationis consistit [] in multis accidentibus aggregatis] [] Prima pars habet quinque uias. Prima est de multis accidentibus aggregatis. Porphyrius: indiuiduum constat ex septem proprie [] Secunda uia est ex prioritate substantiae quinque rationibus: tempore, id est durationis, sine contradictione; natura, ut est causa, et subiectum, ut est causa, est haec causa singularis etc.; natura igitur, non tantum ratione sola; prima substantia maxime prior illa est "haec" formaliter in quantum prima, quatenus simpliciter primum ens, sicut forma composito, haec forma primi compositi, id est primae substantiae. [] Tertia uia est ex per se ente tribus rationibus: uerissime ens per se generatur, et per se operatur, per se etiam subicitur. [] Quarta uia ex coordinatione praedicamentali tribus rationibus. Coordinationes sunt primo diuersae species ibi, igitur suum correlatiuum non contrahetur ut huius generis. [] d SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Alia fiunt contra hoc membrum 127, uidelicet tria prima ibi: auctoritas Aristotelis et Boethii cum illo: quaelibet natura est in indiuiduo. [] Respondetur ibi: si secundum detur, contra hoc triplici uia. [] tatibus. Et Boethius ibi in commento; idem De Trinitate. Et Damascenus; et Auicenna V Metaphysicae 230. [B. Secunda uia: Quantitas est [] principium indiuiduationis] [] Alia est specialiter de quantitate. Aristoteles, V cap. "De quanto", definit "quantum": quod est diuisibile in partes eiusdem rationis; ergo si sibi primo conuenit hoc, cuilibet alii conuenit per naturam eius. Diuisio autem in indiuidua est in partes eiusdem rationis. Confirmatur per Boethium de diuisione quantitatiua et qualitatiua. [] |{ Hic male allegatur Aristoteles. Patet ex littera ibi. Patet etiam de diuisione numeri in partes alterius rationis. Et dato quod num quam partes diuidentes haberent aliam rationem a toto diuiso, non tamen esset diuisio in partes subiectiuas, quia nullum diuidentium "quantum" est ipsum diuisum quod requiritur in toto uniuersali et parte subiectiua. Istius rationis solutio diffusius habetur alibi. }| [C. Tertia uia: Materia est [] principium indiuiduationis] [] Tertia est de materia, V Metaphysicae: diuersa numero, quorum materia altera. Et hic: "generans generat aliud propter materiam". Et in XII40 probat Aristoteles non posse esse plures [] deos, quia non habent materiam. Et De caelo et mundo: "caelum dicit formam, hoc caelum materiam", et concludit non posse esse aliud caelum, quia istud est "ex tota materia sua". [D. Quarta uia: Principium indiuiduationis [] consistit in esse actualis exsistentiae] [] Quarta de esse actualis exsistentiae. Confirmatur: ultimata determinatio est per ultimam actualitatem determinantem; ultima actualitas, ad quam quidlibet prius intellectum est in potentia et determinabile, est esse. Item, singulare uidetur esse per se terminus productionis; generatio autem per se est ad esse. [E. Quinta uia: Principium indiuiduationis [] consistit in respectu ad producens] [] Quinta est de respectu ad agens producens. Quia sicut ex res [] pectu ad intellectum habet rationem uniuersalis, ita ex respectu ad producens uidetur singulare. Non enim uidetur alia causa communis omni singulari quare natura est singularis nisi quia productum in esse ab agente, et ita per respectum ad agens. [F. Epitome quinque uiarum ponentium indiuiduationem [] fieri per additum positiuum] [] Primae duae uiae patent quod ponunt accidens formaliter indiuiduare. Tertia etiam communiter ponitur includere secundam, quia differentia in materia absolute secundum rationem potentialitatis distinguit genera physica, ex fine X47. Ergo illa, quae distinguit indiuidua, est differentia partium eiusdem rationis, quarum una est extra aliam, et aliam formam recipit. Sed ista diuersitas ponitur in materia esse per quantitatem. Quarta etiam ponit accidens, si illud "esse" ponitur accidens. Quinta etiam, si ille respectus est accidens. [III. Prima opinio improbatur quadrupliciter] [] Istud autem quod uidetur commune omnibus, aut saltem tribus [] Quodl. I q. 3 in corp. (BFS XXVI 13): "Nam indiuiduatio est a generante uel dante esse ut ab efficiente, a materia ut occasionem praebente, a forma uero ut formaliter constituente"; Quodl. II q. 30 in corp. (BFS XXVI 295): "... dicuntur formae singulares eo quod quandam singularitatem habent in suo esse a primo efficiente"; De an. q. 2 in corp. (BFS VII 233); cf. Iacobus Viterbiensis, Quodl. I q. 21 (ed. E. Ypma p. 223): "Est igitur unus modus dicendi quod agens est causa unitatis numeralis. Cuius ratio est quia illud est causa unitatis, quod est causa entitatis. Sed agens est causa essendi, faciendo in actu quod erat in potentia. Quare similiter agens est causa unitatis". [] primis opinionibus de indiuiduatione "per accidens formaliter", potest improbari quadruplici uia satis rationabili. [] Prima sumitur ex ratione entis per se. Secunda ex ratione prioritatis substantiae. Tertia ex ratione unius numero. Quarta ex ratione coordinationis praedicamentalis. [A. Primo: ex ratione entis] [] Ex prima uia arguitur sic: quod est ens primum et uerissimum, est ens per se; quod per se generatur, est ens per se; quod per se operatur, est ens per se; quod per se recipit praedicationem alicuius, est ens per se. Prima substantia est primum ens et maxime ens, ex Praedicamentis; per se generatur, ex cap. 7 VII54; per se operatur, quia actio suppositi; per se recipit praedicationem speciei, quia "in quid" ex definitione speciei. Ergo prima substantia est ens per se. Aggregatum ex substantia et accidente est ens per accidens, ex V Metaphysicae cap. "De uno" et cap. "De ente"; et ex VI cap. 258; et ex VII cap. 359. Quare prima [] substantia non est tale aggregatum; non ergo includit accidens. Maioris duae partes patent, ex cap. 2 VI60, quia ens per accidens est non ens. Similiter, auctoritate Platonis, eius non est generatio, ibi dem. Tertia pars ex V, cap. "De uno": "Musicus Coriscus et Coriscus sunt unum per accidens". [] Hic respondet Aegidius de illo modo derelicto in materia ex quantitate. [] Contra: quare albedo non derelinquit albedinem aliam a se? Item, quid est illud relictum? Si tantum est a quantitate, non est ipsa causa, nec nihil, nec substantia; igitur accidens, et redit idem quod prius. [B. Secundo: ex prioritate substantiae] [] Ex secunda uia sic: substantia prior est omni accidente natu [] ra66, ergo et haec substantia. Consequentia probatur tripliciter. Primo, quia accidens commune primo inest indiuiduo per Porphyrium; et Aristotelem in V, cap. "De eodem": illa est prior, quae est subiectum. Secundo, quia sicut substantia ad accidens, sic hoc ad hoc. Tertio, quia si tantum substantia in uniuersali esset prior accidente, cum illa, ut sic, tantum est ens rationis, prioritas eius non esset prioritas naturae sed rationis tantum. Quia prioritas naturae, cum sit realis, non uidetur esse alicuius nisi secundum entitatem realem. Haec probatio est sophistica, licet apparens. [] Prima probatio est bona. Et confirmatur sic: causa nullam condicionem necessariam ad causandum potest recipere a causato, quia tunc illud causatum esset causa sui, aut saltem prius se ipso naturaliter. Condicio necessaria in substantia ad causandum accidentia est singularitas, per illas auctoritates Porphyrii et Aristotelis, et quia sicut uniuersalium sunt causae uniuersales, sic singularium singulares, V Metaphysicae. [] Item, ex eadem uia sic: sicut non est contradictio intelligendo [] substantiam habere propriam exsistentiam sine quocumque accidente haec enim est prioritas eius tempore , ita non est contradictio intelligere ipsam eandem in propria exsistentia cum mutatione quorumcumque accidentium. Igitur eadem substantia posset esse successiue indiuidua duabus singularibus, si esset singulare per aliquod accidens. [C. Tertio: ex ratione unius numero] [] Ex tertia uia tripliciter. Primo, quia substantia non mutata, non fit nonhaec. Secundo, quia substantialis mutatio alia est ad nonhanc. Tertio, quia "unum" cuilibet conuenit secundum propriam rationem, sicut ipsum est terminus creationis; commune omnibus, nulli est accidens in infinitum. [D. Quarto: ex ratione coordinationis praedicamentalis] [] Ex quarta uia similiter. Primo sic: in omni praedicamento est intrinsece inuenire omnia pertinentia ad coordinationem praedicamentalem, circumscripto quolibet quod est alterius praedicamenti; alias non essent totae coordinationes primo diuersae. Ergo, sicut in praedicamento substantiae est reperire species et [] genera intermedia, non per aliquid alterius generis, ita et indiuidua, cum indiuiduum sit primum subicibile illius coordinationis sine quo non est coordinatio, sicut nec sine primo praedicabili, quia ad utrumque est status in coordinatione, ex I Posteriorum. [] Confirmatur ratio: quia si species est in genere substantiae, circumscriptis aliis, ergo habet definitionem speciei, scilicet quod nata est "praedicari de multis". Igitur, illis circumscriptis, sunt multa de quibus nata est ipsa praedicari, aut saltem aliquod. Non enim est intelligere praedicabile sine subicibili, cum sint simul natura. Ergo quo praedicabile est prius natura, eo et subicibile; praedicabile, ut species, prius est quocumque alterius generis. [] Item, ex eadem uia sic: quando passio nata est alicui inesse praecise secundum aliquam rationem, si secundum illam ei inest, simpliciter ei inest; exemplum de crispitudine hominis secundum caput. Uniuersalitas non est nata inesse alicui in genere substantiae nisi in quantum praecise est illius coordinationis. Igitur si sic inest essentialiter ut prius, et simpliciter inest essentialiter. Sed, quacumque determinatione facta per aliquid alterius coordinationis circa ipsum, nihil immutatur de propria ratione eius in quantum est suae coordinationis. Igitur ita manet uniuersale et non contractum in coordinatione sua post talem determinationem sicut et ante. [IV. Improbatio uiarum quinque singillatim] [] Singulae autem dictarum opinionum praeter hoc, propriis uiis improbantur. [A. Improbatio primae uiae] [] Prima: quia ex communibus numquam fit ratio propria, ex VII cap. paenultimo. Et per hoc probat indiuiduum non posse definiri, quia quaecumque communia simul iungantur, numquam repugnat toti aggregato ex se esse in alio ab illo in quo est; ergo non est eius definitio. Ita bene sequitur quod nec omnia illa simul indiuiduant, quia non faciunt formaliter aliquid cui repugnet contradictorie esse in alio. [B. Improbatio secundae uiae] [] Contra secundam opinionem: aut quantitas interminata, aut terminata. Non prima, quia manet eadem in generato aere et [] corrupto igne, et in aere iterum generato ex igne; igitur primus aer et secundus esset idem numero. Non secunda: tum quia illa sequitur formam in materia, et quantitas indiuiduans ponitur in materia praecedere formam, ut faciens partem materiae distinctam et capacem formae distinctae, secundum eos, quia in distincta materia receptae. Tum quia quantitas terminata mutatur per rarefactionem et condensationem, et etiam secundum Auicennam, II uel III Metaphysicae suae per diuersam figurationem; igitur mutaretur res manens ab alia singularitate in aliam. [] Item, quantitas in sacramento Altaris posset, diuina uirtute, aliquem panem exsistentem uel creatum informare; igitur ille nontransubstantiatus esset idem numero cum transubstantiato qui indiuiduabatur per istam quantitatem. Numquid etiam panis singularis non transubstantiatur, quia manet quantitas eius? Panis uniuersalis non est terminus a quo transubstantiationis, sicut nec corpus uniuersale terminus ad quem. Posset etiam quantitas totaliter [] auferri ab aliqua substantia et alia sibi dari; ista esset duae substantiae numero. [] Contra: substantia est maxime ens, ex VII86; sed prima substantia est maxime substantia, ex Praedicamentis cap. "De substantia"; ergo prima substantia est maxime ens. Sed illud quo aliquid est formaliter ens, est magis ens illo quod est formaliter ens per illud, ex VII88. Si igitur sit "hoc" non substantia sed quantitate, igitur nonsubstantia uel quantitas esset magis ens quam aliqua substantia. [] Sed quia aliquis posset dicere ad hoc argumentum quod lapis non est lapis per quantitatem, tamen lapis distinguitur ab alio lapide per quantitatem: [] Contra: quod lapis non distinguitur ab alio per quantitatem, probatio: accipiantur duo lapides. Tunc sic: substantia est prior tem pore et natura omni accidente, ex VII89. Ergo prima substantia est [] maxime prior, cum sit maxime substantia; ergo hic lapis est prior natura sua quantitate, et ille similiter. Sed circumscripta quantitate, aut hic lapis manet hic, ita quod non sit ille et e conuerso, et habeo quod sine quantitate in isto priori distinguuntur isti duo lapides. Si non: aut iste manebit simpliciter et destruetur alius quod non est dare quia non magis unus quam alius; aut ergo uterque manebit quod est propositum; aut nulla substantia prima potest remanere sine quantitate nec etiam intelligi remanere et tunc substantia non est prior quantitate. [] Si dicas quod ille lapis manet et non distinguitur ab alio contra: tunc "ex duobus in actu fit unum", quia hic habet materiam et formam et est compositum in actu antequam ueniat quantitas, saltem natura; et similiter alius. Si ergo fiant unum, tunc "ex duobus compositis in actu fit unum" per se. [] Per quid ergo est lapis hic distinctus ab illo? Dicerent isti quod per quantitatem; et tunc sequitur quod hic lapis distinguitur ab alio per quantitatem, cum eodem sit hic et distinguatur ab alio. [C. Improbatio tertiae uiae] [] Contra tertiam uiam sunt eadem quae contra secundam. Et specialiter arguo sic contra eam: eadem materia numero, quae est sub forma unius indiuidui, potest esse sub forma alterius consequenter; ergo non est illud quo distinguuntur duo indiuidua et quo hoc est hoc. [] Respondetur quod unitas speciei praesupponitur unitati numerali; inter autem aliqua eiusdem speciei non est mutatio. [] Contra: mutetur hic ignis in hanc aquam, et iterum haec aqua in ignem. Eadem erit materia primi ignis et secundi, et eadem species; ergo idem ignis numero erit hic et ille. [] Responsio: quod materia dispergitur. Contra: hic non est contradictio quod sit tota materia; est autem contradictio quod hic prior sit ille alius posterius genitus naturaliter. [] Aliter respondetur ad primum quod "eadem materia numero, quae est sub forma unius indiuidui, potest esse sub forma alterius successiue"; sed sic non distinguit, sed secundum quod materia diuersa simul est sub diuersis indiuiduis, ita quod requiritur simultas temporis. [] Contra: ergo nulla duo indiuidua sunt in genere substantiae, quia substantia non mensuratur tempore secundum se; ergo secundum se non habet materiam, nec simul nec successiue, ita quod ista sint de ratione materiae in quantum est substantiae. Et sic materia non distinguit indiuidua secundum se, sed secundum quod substantia est absolute. [] Item, mathematica abstrahit a motu et tempore; ergo ibi non essent multa indiuidua distincta simul in una specie, cum non habent materiam simul distinctam. [] Si dicatur quod debet intelligi de materia prout est simul et semel pars alicuius compositi, hoc negat positionem. Quia tunc non materia, sed materia nunc materians, uel simul sine interruptione materians; ergo tempus magis indiuiduat. Si enim materia per se, quocumque amoto, semper esset, sicut albedo semper facit album, sequitur etiam quod, cum mathematica abstrahat a tempore, in eis non est indiuiduatio, contra Aristotelem. [D. Improbatio quartae uiae] [] Contra quartam uiam: quod solummodo aliunde determinatur, non est ultimum determinans. Esse non determinatur in diuersis [] generibus et speciebus nisi per determinationem essentiarum quarum est esse; alioquin dabimus ipsi esse proprias differentias et species et genera praeter illa quae sunt quiditatis. [] Item, coordinatio praedicamentalis per se est secundum quid in quantum abstrahit ab esse, alioquin definitiones non essent necessariorum. Esse ergo non est intrinseca determinatio alicuius in coordinatione. [E. Improbatio quintae uiae] [] Contra quintam uiam: ratio primae substantiae est absolutissima; igitur non est formaliter illud quod est per respectum. [] Item, ille respectus non est formalis terminus actionis, sed fundatur in formali termino; tunc igitur si primus terminus est singularis, prius natura erit singularis quam erit ille respectus, sicut fundamentum prius est respectu. [V. Opinio secunda: Indiuiduatio non fit [] per aliquid positiuum] [] Pars opposita, quod per nihil additum est indiuiduatio, habet duas uias. [A. Prima uia: Natura de se est singularis] [] Una est quod natura quaelibet de se formaliter, sicut est [] natura, ita est singularis. Uniuersalis enim non est nisi ex intellectu considerante, ita quod causam uniuersalitatis oportet quaerere (quia illam non habet natura de se), non autem causam singularitatis; quasi natura prius esset tempore uel natura nonsingularis, et aliquid ueniret post per quod esset singularis, falsa imaginatio est, secundum istos. Unde singularitatis naturae nihil est causa nisi sicut naturae. Quattuor igitur causae naturae sunt quattuor causae singularitatis, quaelibet in suo genere. Sed in natura iam causata non oportet aliquam causam singularitatis quaerere. [] Exemplum posset poni de "simpliciter" et "secundum quid" circa quiditatem, et de "esse uero" et de "esse secundum quid" in intellectu. Primum habet ex se secundum unam opinionem formaliter. Et quae sunt causae naturae sunt causae illius esse; non aliqua alia causa quasi media inter naturam et esse, ut quae in natura iam causata, sit causa esse. Ipsius uero esse in intellectu alia est causa, quia hoc est secundum quid, nec naturae inest ex se. [] Contra istam opinionem sunt rationes factae ad primam partem quaestionis, specialiter prima. Aliae sunt etiam probabiles. [B. Opinio Henrici Gandauensis: [] Principium indiuiduationis est duplex negatio] [] Alia est opinio de duplici negatione. Una est ad illud quod est iuxta se, qua non est illud. Alia est ad illud quod posset intelligi sub se, quia non est diuisibilis in inferiora. [] Contra: quandoque uidetur dicere illam negationem esse formalem, 39 3107 forte, et in Quolibet V quaestione 9108; quandoque limitationem naturae quam consequitur negatio. [] Contra: si limitationem dicit, eius causa quaeritur; synonyma uidentur sic "limitatum" et "indiuiduum". Si negationem, non primam, quia sic constitueret speciem, nam eiusdem rationis est ibi ad illud iuxta se. Non secundam, quia illud uidetur positiuum. Quaere in IV, quaestione "De uno". Quia summe attribuitur Deo, quare quid positiuum. |{ Item, improbatur istud de negatione: post ibi. }| [C. Alia uia: Natura est singularis per intellectum] [] Dicitur ergo quod natura non est una nisi per unitatem de genere quantitatis; et non est singulare nisi per intentionem superadditam ab intellectu, quia singulare refertur ad uniuersale. Et sicut uniuersale est ens rationis, sic singulare; alias non referrentur ad inuicem, quia uerae res extra et res rationis tantum non sunt simul natura. Unde per intellectum est natura singularis. [VI. Opinio propria [] A. Distinctiones praeuiae] [] Sed nota quod non quaeritur quo formaliter natura est singu [] laris, quia intentione secunda; nec effectiue, quia intellectu conside rante; nec quo formaliter natura est una numero, quia unitate numerali siue illa sit de genere quantitatis siue non , sed quo natura est una ut proxima causa unitatis, sicut differentia specifica in specie est proxima causa unitatis specificae; nec de unitate numerali uaga, sed de "hac", hoc est, quare natura sit haec incommunicabilis alteri. Hoc quaerit quaestio. [] Et sic uidetur quod natura non est haec de se, quia cuiuscumque propria unitas realis est minor unitate numerali, illud non est de se unum unitate numerali, siue non est sufficiens causa talis unitatis, siue non est de se hoc. Sed naturae in isto propria unitas realis est minor unitate numerali. Ergo natura in isto de se non est haec. Probatur maior: quia nihil est de se unum unitate maiori sua propria unitate. Quia cum unitate minori sine contradic tione potest stare multitudo opposita unitati maiori, quae multitudo non potest stare cum unitate maiori. Probatio minoris: quia si [] nulla unitas realis naturae est minor haecitate, nec unitas realis sup positi est minor. Patet: nulla erit realis unitas minor etc. Consequens falsum, quia tunc omnis unitas realis erit numeralis; quod improbabi tur postea. [] Respondetur ad probationem minoris quod aliqua unitas realis est minor, sed nec propria naturae nec suppositi. [] Contra: sicut unum conuertitur cum ente, ita omnis modus unius cum aliquo gradu entis cui est proprius ille modus. Item, loco de "propria" ponatur "sufficiens", et tantum ualet argumentum. Probabitur enim quod aliqua est minor unitas realis unitate numerali qua natura sufficienter est una, ita quod ipsa praecise non sit causa maioris unitatis. [] Vel probetur sic minor: omne ens reale, secundum quod tale, habet unitatem aliquam realem. Quia licet albedo secundum se non sit una numero uel plura secundum Auicennam, V Metaphysicae , nec sic una ita quod unitas sit intra quiditatem, tamen albedo secundum se est unum aliquid. Sed natura, secundum quod natura, est uere ens reale. Ergo est unum aliqua unitate reali; non unitate indiuiduali, quia tunc omnis unitas realis esset numeralis, quia tam illa quae est naturae quam illa quae est suppositi. [] Consequens multipliciter improbatur: [Prima improbatio consequentis] Primo sic: quia tunc omnis diuersitas realis esset numeralis; consequens falsum est. Probatio consequentiae: omne diuersum est in se unum, quia unum ab alio diuisum; igitur si non realiter unum in se, diuersitas eius, ut sic, non erit realis. Probatio falsitatis consequentis: tum quia tunc omnis diuersitas realis aequalis. Et licet hoc prima facie sit inconueniens, tamen probatur: quia tunc nihil esset in re quare intellectus magis abstraheret aliquid unum ab istis quam ab illis, nec quare haec unius speciei, illa tantum unius generis, sed essent uniuersalia praecise fictiones. Tum quia diuersitas secundum quid non infert illam simpliciter; ergo nec rationis differentia infert realem, nec differentia specie infert numeralem, V Metaphysicae cap. "De uno". [] Respondetur ad primam improbationem consequentis quod non omnis differentia indiuidualis est aequalis. [Secunda improbatio consequentis] Item, nullo exsistente intellectu, realis est similitudo huius albi ad illud album secundum albedinem; ergo aliqua realis unitas est proximum fundamentum [] huius relationis, quia relatio realis non fundatur super ens rationis formaliter, nec super aliquid quod est tale formaliter per aliquid rationis; sicut fundamentum identitatis est aliquid tale formaliter per aliquid rationis, et ideo est relatio rationis. Quod fundamentum illius relationis, scilicet similitudinis, sit unitas, patet per Philosophum, V cap. "De relatione", ubi dicit quod idem, simile, et aequale fundantur super unitatem. [] Contra: unitas quae est proximum fundamentum similitudinis inter ista a b, aut est eadem in a et b, aut alia. Si eadem, quomodo ergo huius relationis sunt per se duo termini? Si alia: illa est in utroque numeralis; igitur illa sufficit. [] Ad istud: alia est hic et ibi, sed non de se alia; nec sufficit unitas numeralis hic et ibi, quia illa de se non est alia; nec magis principium similitudinis quam in albo et nigro, quia omnis indiuidualis in quantum praecise indiuidualis est aequalis, sicut et specifica in quantum praecise specifica, quia est simplex. [Tertia improbatio consequentis] Item, X huius: "in omni genere est primum quod est mensura aliorum", et illud necesse est esse unum. Istud unum in genere colorum non est aliquid unum [] unitate singularitatis, quia si sic, tunc esset mensura illorum quae sunt eiusdem speciei cum ipso, quod falsum est, quia "in indiuiduis eiusdem speciei non est prius et posterius". Ergo est unitas minor quam singularitatis; et illa realis est, alioquin non esset mensura nisi per considerationem rationis, et tunc non essent aliqua entia posteriora quae dependerent a mensura, nisi esset ratio. [Quarta improbatio consequentis] Item, "unius poten tiae est unum obiectum", quia sicut cognitio potentiae est a cogni tione obiecti, ita unitas ab unitate, ex II De anima. Ergo illud primum obiectum habet aliquam unitatem realem; non unitatem singularitatis, quia tunc nihil nisi hoc singulare uideretur; nec uniuersalitatis, quia obiectum uisus praesupponitur omni actui rationis, uniuersale non. [] Hic respondetur quod est unum uniuersale. [] Ad probationem "contra", responsio: quodcumque obiectum unius actus uidendi praesupponitur intellectioni; sed primum obiectum adaequatum non oportet praesupponi, quia circa illud uisus nullum actum habet, sed intellectus illud abstrahit a multis obiectis circa quae uisus habet actum. [] Contra: obiectum cuiuscumque unius actus non est "hoc"; igitur unum alia unitate. Non uniuersalitatis; ergo hoc ualet. Confirmatur, VII Physicorum: species atoma est una natura, ideo secundum ipsam est comparatio; illa comparatio esset sine actu rationis. [] Responsio: natura una unitate maxima rationis, non unitate naturalitatis; unitas generis est minor unitas rationis; ideo potest dici "nonunum", sicut equus albus et homo albus sunt unum, non in equinitate et humanitate, sed in albedine. Unde additum alicui non semper dicit unitatem in illo et secundum illud, sed unitatem eius, uel secundum se uel secundum aliud. [] Alia responsio: quod ideo species est natura una quia non diuisa in naturas specificas, sicut genus. [] Contra secundam hanc responsionem: si natura non dicatur una realiter nisi indiuidualiter, nec plures per consequens, et ita species specialissima diuisibilis in naturas plures sicut genus, realiter loquendo. [] Contra: quomodo in aliquo maior unitas et minor sine intellectu? [] Item, Damascenus, cap. 8130: tantum cognitione est uniuersale unum. [] Ad primum: sine intellectu est haec albedo haec albedo et una sua unitate maiori, et albedo albedo et una unitate minori; tamen utraque unitas est in hac albedine, sicut utrumque subiectum est ibi. [] Ad Damascenum: uniuersale creatum est unum tantum ratione, eo modo quo Deus est unum re in tribus personis; et hoc est unum numero, cum quo non stat aliqua diuisio. Lapis enim est unum intelligibile numero, sed non est unum ens numero sicut Deus, sed unitate minori, reali tamen. [] Confirmatio de VII Physicorum uidetur bona, quia comparatio non est illorum in quantum habent differentias indiuiduales, sed secundum gradus eiusdem naturae, quorum differentia in intensione et unitas in "non de se differre" praecedit naturaliter hoc et hoc. Et secundum ista priora requiritur comparatio, non in quantum hoc et hoc. [] Responsio prima, scilicet quod "natura est una unitate maxi ma rationis", non ualet, quia ita est genus unum intelligibile numero sicut species. Nec loquitur Aristoteles secundum fallaciam acciden [] tis ut "iste est bonus faber, quia bonus et faber", quia unitas naturae est causa comparabilitatis. [] Item, non exsistente ratione, hic ignis generaret hunc, et corrumperet hunc aerem; sed generans generat simile propter formam, ex VII huius; ergo maior est conuenientia ignis generantis ad generatum quam ad aerem corruptum. Haec ratio confirmatur per secundam, si non concedatur unitas generantis et geniti nisi similitudo. Et per primam, quia non omnis differentia est singularis, quia si esset, esset aequalis hic et ibi. [B. Resolutio quaestionum 1. Ad primam quaestionem: Utrum natura sit de se haec a. Solutio generalis] [] Ex his potest concludi quod natura est haec per substantiam aliquam quae est forma; et prior hic lapis, et per formam indiuidualem distinguitur ab alio indiuiduo. Intellige hanc conclusionem sicut postea exponitur. [b. Ad argumenta principalia primae quaestionis] [] Ad duo prima primae quaestionis: concludunt cum hoc dicto. Sed tertium non concludit bene. Et ad hoc dicendum [] quod definitio non est naturae secundum se, sed secundum quod consideratur a ratione per hoc quod intellectus format conceptum generis et differentiae, et definit per ea. Unde definitio est res secundae intentionis. Unde capit propositionem falsam. Hoc non probat, quia illud, cuius est definitio, non est secundae intentionis. Alia ratio concludit uerum. [] Et ad illud, contra hoc dicitur quod sermo Philosophi est de "quod quid est" logice, secundum quod exprimitur per definitionem; et sic non est "quod quid est" nisi speciei, et illud est indiuidui ex consequenti. Et illud "quod quid est" speciei non est idem cum indiuiduis simpliciter, quia addunt super illud formam indiuidualem. [] Ad aliud "contra" dico quod est hoc "per substantiam aliquam". Et dico quod species non esset genus propter hoc, quia non praedicatur de multis differentibus specie sed solum numero, quia forma indiuidualis superaddita naturae speciei non facit differentiam specificam sed numeralem solum. [] Ad aliud: quod sicut genus est totum respectu specierum, sic species respectu indiuiduorum, secundum Porphyrium, et tamen est pars generis subiectiua. Unde dico quod species non [] praedicat totam naturam indiuidui integraliter, sicut nec genus speciei. [] Ad tertium inconueniens, illatum de definitione indiuidui, dicitur quod non sequitur, quia definitio, I Topicorum, est unum de quattuor praedicatis; ergo definitio est alicuius uniuersalis, quia tale praedicatum est uniuersale "aptum dici de pluribus". Sed ista differentia indiuidualis non est nata dici de pluribus. Ideo indiuiduum per illam differentiam non potest definiri, cum definitio sit praedicatum uniuersale, et tota ratio indiuidui non est nata dici de pluribus. Similiter, Philosophus, in VII contra Platonem: omnia nomina in definitione sunt communia; sed illa differentia addita non est nomen commune. [] Contra, I Topicorum: "definitio est ratio indicans quid est esse", sed ratio indiuidui cum addito indicat quid est esse indiuidui. [] Responsio: "quid est" uniuersalis, non "quid est" indiuidui, quia non omnis ratio indicans quid est esse rei est definitio; ergo illa ratio ex natura speciei, cum differentia indiuiduali superaddita, non est definitio. [2. Ad secundam quaestionem: [] Utrum materia sit principium indiuiduationis [] a. Responsio generalis] [] Ad aliam quaestionem dicendum quod materia non est principium distinguendi cum de se sit indistincta. [b. Ad argumenta principalia secundae [] quaestionis] [] Ad primum et secundum: quod generans naturale non producit aliquid nisi ex aliquo in quo recipitur actus eius. Sed hoc non potest esse materia generantis, quia non agit nisi patiens sit in opposita dispositione ipsi agenti. Sed sua propria materia non est huiusmodi, ergo agit in aliam materiam. Sine ergo materia non potest esse generatio naturalis in compositis generabilibus naturaliter. Tamen ex hoc non sequitur quod materia sit principium distinguens indiuidua in eadem specie. Similiter, agens primum potest producere multa indiuidua sine materia. Sed est tunc materia "sine quo" non distinguitur, naturaliter loquendo? [] Per hoc ad aliud, De caelo: quod non est contradictio quod natura caeli distinguitur ab alio per primum agens. Tamen ipsum caelum non potest generare aliud caelum nisi esset materia in qua ageret, quae esset sub opposita dispositione. Similiter, nec sol potest [] producere solem sine materia in qua ageret, propter causam supra positam. Deus tamen potest sine aliqua contradictione facere duos caelos, etiam posito quod non haberent materiam. [] Ad aliud: quod unitas materiae accipitur pro subicibilitate, quod illa sunt unum numero quorum materia, id est subicibilitas, est una numero, id est singularis. [3. Ad tertiam quaestionem: [] Utrum forma sit principium indiuiduationis [] a. Responsio] [] Ad aliam quaestionem: quod forma est principium distinguendi. Unde, VIII huius, dicit quod toties dicitur esse uel ens, quoties differentiae dicuntur ad aliud. Et hoc est uerum de forma indiuiduali. Similiter, XII cap. 2f 160: quod principia eorumdem specie sunt eadem specie, sed alia numero, sicut tua et mea. Similiter, XII ibidem 2161. Dicitur modo quod non solum est unum secundum materiam, sed quod secundum formam est unum et diuersum. Oppositum isti dicitur quod non est idem secundum formam. [b. Ad argumenta principalia [] tertiae quaestionis] [] Ad primum argumentum: quod si sint aliqua immaterialia, multiplicantur in eadem specie per formas indiuiduales; nec est inconueniens quod natura specifica sit in potentia ad formam indiuidualem, et ex hac et illa fit unum. Et cum dicitur quod talia sunt totum "quod quid est", dico quod quodlibet indiuiduum habet naturam specificam integraliter, sed non quantum ad totalitatem praedicationis, quia non est sic in illo quin potest esse in alio. Et tamen praeter naturam specificam habent formas indiuiduales per quas distinguuntur formaliter, quae non pertinent ad definitionem speciei. Unde cum Philosophus dicit " "quod quid est" est idem cum eo cuius est", uerum est, cum eo cuius est primo. Unde "quod quid est" speciei est idem cum specie simpliciter, sed non est idem cum indiuiduo, sed quodammodo pars eius, cum indiuiduum addat supra eam formam indiuidualem, ut dictum est. [] Ad aliud: quod propositio prima falsa est. Quod patet: [] "quantum" est per se diuisibile in quantum "quantum". Tunc una pars continui diuisa, in quantum talis, differt ab alia parte. Et per quid? Si se ipsis, habeo propositum, quia non differunt nisi numero, et sunt formae, quia loquor de quantitate solum. Si per aliud contra: idem principium diuisibilitatis et principium distinctionis; sed quantitas est, secundum te, causa diuisibilitatis; ergo causa distinctionis inter partes. Ergo partes secundum quod quantae differunt et formaliter, constat , et tamen illae duae partes sunt eiusdem speciei. Si per aliud, cum non sit dare nisi subiectum, erit circulus, quia formae distinguunt subiectum et e conuerso, secundum te. [] Similiter, quantitates in sacramento Altaris distinguuntur formaliter secundum se; ergo similiter aliae separatae. Tunc ad argumentum: quod non concludit inconueniens. Quia forma est principium generandi, ideo potest esse principium generandi simile, ex quo est agens uniuocum. Sed ex hoc non sequitur quod eadem forma sit in generante et genito; sed forma specifica est una amborum, non indiuidualis. [] Ad aliud de numero: sicut unitas addita uel subtracta uariat speciem, ita differentia addita uel subtracta uariat definitionem. Quia uel non complete exprimet, si differentia abstrahatur; uel non [] praecise, si una addatur. Tunc sequitur quod non manebit eadem definitio; sed non sequitur, ergo altera. Quia tolle differentiam ultimam, non manebit eadem definitio quae prius; nec altera, quia nulla erit. Quia pars potentialis, quae remanet, non definitur nec habet definitionem. [4. Ad quartam quaestionem: [] Utrum quantitas sit principium indiuiduationis [] a. Responsio] [] Ad aliam quaestionem: quod non quaerit quaestio "quo" distinguuntur duo formaliter, quia distinctione distinguuntur; igitur distinguuntur relatione, sicut et omnia relatiua relatione opposita. Nec quaeritur de fundamento proximo relationis, quia illa est quantitas; duo enim sunt duo dualitate. Sed quaeritur de primo principio distinctiuo, quod est causa distinctionum aliarum. Et illud est substantia, quia forma indiuidualis. [b. Ad argumentum principale] [] Ad argumentum: quod maior est falsa, saltem non necessaria, quia materia praecedit quantitatem; uel quamuis non esset partibilitas materiae nisi per quantitatem, adhuc materia in quantum "quanta" erit causa sine qua non. [VII. Difficultates circa opinionem auctoris [] A. Argumenta contra positionem Scoti] [] Contra hoc: [] Natura uniuscuiusque est propria sibi; ideo non potest uniuersale esse substantia, secundum Philosophum in hoc VII174. Cum ergo natura lapidis sit uere natura, erit propria sibi ipsi, et per consequens haec de se. [] Item, Boethius: "omne quod est, ideo est quia unum numero est". Ergo natura de se una, et tunc incommunicabilis, et sic de se haec. [] Item, nulla est res quae non sit in singulari aliquo; ergo talis res, quae exsistit in singulari, non est indifferens ad multa. [] Item, si est haec uel una per formam, quaero de forma: per quid est haec? Et procedetur in infinitum, uel stabitur in primo quod natura sit de se haec. [] Item, tunc nulla forma simplex esset de se haec, quia eam oportet habere formam determinantem. [] Item, diuisio generis Libro diuisionum in species est qualitatiua; speciei in indiuidua, quantitatiua. Si tunc esset uerum quod dicitur, utraque esset qualitatiua, quia utraque diuisio esset per formalem differentiam superadditam generi et speciei. [B. Responsiones ad argumenta] [] Ad primum: quod substantia quaelibet singularis "est propria sibi", ita quod eadem numero non potest esse alterius. Et hoc intendit Philosophus contra Platonem, qui ponit ideam unam multorum indiuiduorum, et quod illa est propria cuiuslibet indiuidui, secundum Platonem. Et contra hoc uadit propositio Philosophi. Sed natura, quam ego pono, determinatur ad unitatem numeralem per formam indiuidualem, et tunc est propria eius cuius est ipsa, tamen de se non est propria alicuius. [] Ad aliud: quod sicut animal non est hoc animal nisi per differentiam additam, sic lapis non est hic lapis nisi per differentiam indiuidualem superadditam. Et quia numquam de se separatur a differentia, ideo est unum uel hoc per differentiam illam. Et eodem modo est de natura speciei respectu differentiae indiuidualis superadditae sibi. [] Ad aliud: quod natura lapidis est una in se et res, et sic non est haec proprie; sed unitas illa est minor quam unitas numeralis, et est realis unitas, sed non tanta realitas est in illa unitate sicut in unitate numerali. Unde determinatur per differentiam indiuidualem ut sit haec proprie. [] Ad aliud: quod forma non est proprie haec, sed est quo aliud est hoc, sicut genus non determinatur de se sed per differentiam, ut sit species. Et tamen differentia non est species, nec habet unitatem specificam. Similiter, licet forma indiuidualis determinet naturam specificam ut sit haec uere, non tamen illa forma est proprie haec, siue hoc aliquid. Quia si sic, tunc sequitur quod differentia esset species. [] Ad aliud: quod sicut nullum simplex potest esse species alicuius generis, sic nec aliquid omnino est particulare contentum sub specie, quia indiuiduum habet compositionem speciei, et formam indiuidualem ultra. Unde breuiter dico quod omnis forma, quae est species alicuius generis, est composita ex potentiali aliquo et actu; et omnis talis est haec per formam indiuidualem. [] Ad aliud: quod Boethius ponit differentiam inter diuisionem generis in species et totius in partes, et illud totum est totum integrale, et totum quantitatiue diuiditur in partes. Sed ex hoc non sequitur quod species diuiditur quantitatiue in indiuidua, sed est qualitatiua. Probatio: quia non ponit nisi tres diuisiones: generis in species, et uocis in significationes, et totius in partes. Et tunc, cum diuisio speciei in indiuidua maxime conueniat cum diuisione generis [] in species quia cum aliis non conuenit , sequitur quod est qualitatiua, sicut diuisio generis.e [VIII. Notabile: De differentia indiuiduali [] A. Distinctiones praeuiae] [] |{ Notandum quod indiuiduum, siue unum numero, dicitur illud quod non est diuisibile in multa, et distinguitur ab omni alio secundum numerum. [] Prima pars sic intelligitur: quod sibi repugnat diuisio in partes subiectiuas. Haec repugnantia non potest esse nisi per aliquid quod inest indiuiduo. Vocetur indiuiduum a. Hoc probatur dupliciter: [] Uno modo sic: diuidi in partes subiectiuas est imperfectionis, unde remouetur a Deo. Ergo hoc nulli repugnat nisi propter perfectionem aliquam in ipso. Et quamuis dicatur hic quod diuidi sic est imperfectionis in natura specifica uel in quacumque natura secundum se, et non posse diuidi est propter aliquam perfectionem, tamen in supposito naturae non est propter aliquam perfectionem, sed propter limitationem. [] e SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Dico igitur quod natura lapidis non est haec nec indiuidua de se, sed per aliquid additum absolutum, puta per formam siue per differentiam indiuidualem; ad cuius intellectum notandum etc. [] Arguitur secundo aliter ad conclusionem: si talis diuisio repugnet a, a et diuisio illa sunt incompossibiles; sed incompossibilitas aliquo rum non est nisi propter aliqua inclusa in ipsis, uel propter ipsa tota. Ergo minor patet. Si enim ab a tolleretur tantummodo aliquid per quod esset diuisibile, sic adhuc non repugnaret diuisioni, quia quod de se repugnat alicui sub quocumque non destruente ipsum ponatur , semper repugnat. Nisi autem repugnaret sibi diuidi, non esset indiuiduum. Hoc patet in exemplo. Licet enim substantia sine quantitate non sit in potentia saltem proxima ad qualitatem, tamen non repugnat sibi, quia tunc nullo adueniente posset stare cum ipsa. [B. Opinio Scoti de indiuiduatione] [] Sic ergo, supponendo conclusionem probatam, quaerimus quid sit illud in indiuiduo per quod sibi repugnat diuisio in partes subiectiuas tales, scilicet quarum quaelibet sit ipsum. Non enim negatur ipsum posse diuidi in partes essentiales, similiter in integrales heterogeneas et homogeneas; quandoque tamen nulla pars, etiam homogenea, est ipsum diuisum, licet eadem species praedicetur ibi de parte diuisa quae prius praedicabatur de toto. [] Quid ergo est istud in a? Non negatio. Quia uel iste effectus est positiuus, et patet; uel priuatiuus, et ita non datur causa eius, sed [] idipsum. Si datur haec negatio "non posse" etc., quaero etiam de causa negationis datae, et sic semper quousque stes in natura positiua pro causa. Ad hoc esset illud argumentum primum "pro" supra, si ualeret. Item, indiuiduum est uerissime ens et unum, sicut arguitur hic de prima substantia, quod est maxime substantia; et ipsius est generatio; et circa ipsam sunt operationes, ipsa etiam operatur. Omnia ista uidentur neganda ab aliquo formaliter constituto per negationem. Est ergo illud in a positiuum, quod positiuum nullum accidens, nec multa simul, propter argumenta superius facta, et quaedam supra contra negationem. [] Non materia, nec forma, nec esse actu, si differt a forma, propter argumenta facta superius. Contra etiam omnia ista est: quia quodlibet istorum est communicabile. Ergo de ipso est quaerendum: per quid sit hoc, uel per quid repugnat sibi diuidi in partes subiectiuas? Item, concludit contra negationem: per quid enim est haec? Quia conceptus negationis est contrahibilis. [] Notandum ergo quod sicut aliqua primo sunt diuersa, scilicet se totis, quae uidelicet in nullo conueniunt, sic in omnibus differenti [] bus quae sunt "diuersa aliquidunum entia", oportet inuenire aliqua quibus differant, quae se totis sunt diuersa (aliter procedetur in infinitum); et illa sunt ultimae rationes unitatis, qua sic sunt indiuisibilia, sicut differentia specifica in specie est causa indiuisibilitatis in species. Nec est causa prior, quia ipsa est cui primo repugnat diuisibilitas ista; ipsa etiam est qua primo differt ab alia specie secundum eius differentiam, ita quod una differentia est primo diuersa ab alia. [] Sic de unitate generis generalissimi in se, id est indiuisibilitate eius in plura genera et distinctione ab alio genere. Utrumque enim conuenit substantiae primo, si sit conceptus simplex et in nullo conueniat cum quantitate, secundum aliquos. [] Sic igitur cum indiuidua sint proprie differentia, non primo diuersa quaerenda est causa unitatis numeralis, qua primo repugnat diuidi in multas partes subiectiuas, et qua primo distinguitur ab alio indiuiduo, ita quod illud in hoc indiuiduo et aliud in illo, sint primo diuersa; istud proprie uocatur differentia indiuidualis uel singularis, cum "differentia sit qua differunt a se singula". Et constat indiuidua differre proprie, quia "sunt diuersa aliquidunum entia", et per omnia, quoad rationem differentiae, scilicet quoad simplicem determinationem communis per ipsam, ut per formale; non habere aliquod superius in quo conueniat cum [] differentia opposita, nec forte cum aliquo aequaliter, ex se diuersum esse a quolibet siue opposito siue differentia disparata. "Aequaliter", inquam, quia se toto; non aequaliter quoad formalem rationem diuersitatis, quae uno modo maior est inter opposita diuidentia idem commune, quo scilicet ad incompossibilitatem; alio modo maior inter disparata, quae scilicet circa idem commune non habent fieri, sicut opposita et caetera huiusmodi. [] Similiter iudicandum est de differentia indiuiduali sicut de specifica. Quoad aliquid est differentia: quod specifica est causa minoris unitatis, cui scilicet non repugnat omnis diuisio in partes subiectiuas. Haec maioris, sicut inter specificas inferior est causa maioris unitatis quam superior, quare tandem erit aliqua unitas maxima, cuius causa erit perfectissima differentia, quae ponitur indiuidualis. Haec differentia indiuidualis, quia non est principium constituendi aliquid in ratione praedicabilis sed tantum subicibilis et hoc maxima subicibilitate, et subiectum est materiale respectu praedicati, sic potest uocari "materialis differentia", et ideo non est principium definitionis, quae proprie est praedicatum et medium demonstrationis. Sic etiam differentia specifica posset dici "materialis" aliquo modo, quia principium subicibilis respectu generis. Et sic in V, cap. "De causa": "omnes partes definitionis dicuntur formae" uerum est respectu definiti, non inter se, sed differentia, uere [] informatiua generis, ut actus potentialismaterialis respectu eius, non per se sed pro constituto in subicibilitate respectu eius; sic haec differentia magis materialis et aliquo modo formalis; sic patet ad hoc. [C. Obiectiones contra solutionem auctoris] [] Contra praedicta: haec differentia aut est alterius speciei ab alia differentia indiuiduali aut eiusdem. Si alterius, ergo Socrates et Plato differunt specie, quia differentiis alterius speciei. Si eiusdem, ergo illud est commune, sicut et natura hominis. Per quid ergo descendit in hoc et hoc? Si per alias differentias, idem argumentum de eis, et procedetur in infinitum. [] Item, naturae specificae, quae intelligitur in Socrate sub differentia hac, repugnat diuidi; et ipsa distinguitur ab illa natura hominis quae est in Platone. Ergo natura est indiuidua, circumscripta illa differentia. [] Item, natura hominis, quae est in Socrate, separetur ab illa differentia indiuiduali, et ita manebit non singularis, nec una numero. Non enim uidetur contradictio quod separetur, cum non includat illam. Ponatur etiam sub alia differentia indiuiduali, et tunc eadem natura primo erit haec singularis natura, postea illa singularis natura. [] Item, Socrates est Socrates, et est hic homo et hoc animal, et sic usque ad ens; ergo in eodem erunt multae differentiae indiui duales. [] Item, quando linea diuiditur, quod prius fuit pars, nunc est singulare per se; ergo generatur ibi differentia indiuidualis per diuisionem, et corrumpitur similiter continuatione duarum facta. [] Item, illa quae conueniunt indiuiduis, ut agere, generari etc., aut insunt eis per naturam communem aut per differentias indiuiduales. Si primo modo, tunc primo insunt uniuersali. Si secundo, ergo talia non sunt demonstrabilia de aliquo subiecto et ita nec scibilia; et ita scientia naturalis non erit scientia. [D. Ad obiectiones 1. Praeliminaria ad solutionem obiectorum] [] Intelligendum quod uniuersale complete est quod est in pluribus et de pluribus, non actu sed potentia propinqua. Tale nihil est nisi ex consideratione intellectus. Unum autem in multis potentia ut accipitur "potentia" logice, non naturaliter dicitur cui non repugnat esse in multis, et sic commune potest esse in rerum natura. In Socrate enim, non solum prius secundum considerationem intellectus sed secundum ordinem naturalem perfectionum unitiue contentarum, prius est animal quam homo, et homo quam hic homo; quod patet ex operationibus propriis. Sic enim cognoscitur ordo unitiue contentorum, ut praedictum est uersus finem primae quaestionis IV libri. Et homini, secundum gradum suum proprium, [] naturaliter priorem gradu singularitatis, non repugnat in multis esse, quia in ipso sic nihil inuenitur per quod repugnet. Sic ergo commune est in natura, et sua unitas, ut sic dicta, est illa quae probatur supra in ista quaestione et de qua dictum est supra. Cuicumque enim gradui reali entitatis correspondet realis unitas. Sicut tamen in aliis unitiue contentis non est separatio realis, nec etiam possibilis, sic natura, cui intellectus tribuit intentionem speciei quae dicta est esse in re et communis sicut commune est possibile in re , numquam separatur ab illa perfectione unitiue secum contenta uel ab illo gradu in quo accipitur differentia indiuidualis. Cum etiam numquam fiat in rerum natura nisi sub determinato gradu, numquam est ab illo separabilis, quia ille gradus, cum quo ponitur, est secum unitiue contentus. [2. Responsio ad obiecta] [] Per hoc patet ad tertium argumentum: contradictio includitur quod separetur, propter unitiuam continentiam. [] Contra: quare non potest fieri sub gradu naturae sine gradu indiuiduante? Et de ipsa sic facta procedit argumentum. Potest enim poni sub uno gradu indiuiduante, deinde sub alio. [] Item, tunc sequeretur quod natura numquam potest indiuiduari per aliquid non idem sibi unitiue. Aliter enim posset mu [] tari a singularitate in singularitatem. [] Item, omnia eiusdem speciei eadem continent unitiue; ergo si alius est gradus in hoc et in illo unitiue contentus, oportet praeintelligere differentiam continentium, et ita isti gradus non erunt primo distinguentes. [] Ad primum istorum: quaedam naturae in se non repugnant, et tamen repugnant naturae positae in esse uel factae, sicut nonesse, nonfactum. Similiter, naturae in se non repugnat forte separari ab omnibus gradibus indiuidualibus, quia intelligendo naturam sine istis, non intelliguntur contradictoria. Quia tamen in esse repugnat sibi quod separetur ab omnibus, non autem quod separetur ab hac hoc enim est possibile, ut in illa, et e conuerso; non ergo potest fieri nisi sub aliquo gradu indiuiduali, quare et "ille", "iste" non potest differre re. [] In hoc conceditur secundum argumentum, et ita stat inseparabilitas propter continentiam unitiuam. In mutatione enim oportet subiectum realiter differre ab utroque termino. [] Ad tertium: natura non continet unitiue illum gradum, sed compositum ex natura et illo gradu. Quare autem natura ponitur sub illo gradu, non est causa nisi agens. Si ergo accipitur "iste gradus non differt ab illo nisi quia continens a continente", negandum est, sed e conuerso est. Et tamen iste gradus non est nisi quia prius naturaliter [] continens ipsum est; non enim est nisi quia agens produxit compositum primo. Sic ergo continens prius est in esse; gradus prior in diuersitate. Exemplum: Deus creat aerem et ignem; composita primo producuntur et ideo primo sunt; formae non nisi per accidens et ideo secundo; tamen composita differunt per formas, non e conuerso; et formae primo diuersae, non sic composita. Sic ergo patet ad tertium principale et ad tres obiectiones annexas. [] Contra istam responsionem: contenta uidentur differre propter differentiam continentium; non ergo e conuerso, propter circulum. Probatur antecedens: sensitiua in me et in te differt, quia intellectiua differt, non e conuerso. [] Responsio de antecedente: est ut sic, est ut non, secundum quod contentum est formale in ratione continentis, uel materiale; exemplificatur quando est materiale. [] Ad primum principale: quod si intelligatur "speciei" sicut contentum sub specie, neutrum membrum est dandum. Sicut rationale nec est eiusdem generis cum irrationali nec alterius sic sicut contentum per se sub genere. Differentiae enim oppositae, ut praedictum est, sunt primo diuersae propter infinitatem uitandam. Si autem intelligatur "eiusdem speciei" ut diuisiuum et constitutiuum aliquorum eiusdem speciei, sic sunt eiusdem, sicut differentiae specificae sunt eiusdem generis. [] Ad secundum: sicut lapidi albo formaliter repugnat nigredo per albedinem et ita, per intellectum circumscribendo albedinem, lapidi qui est eius subiectum non repugnat nigredo, sic, circumscripta differentia indiuiduali per quam formaliter diuisio repugnat composito ex natura et illa differentia, naturae specificae per illam differentiam non repugnat diuisio. Unde ipsa est communis, ut praedictum est, per posse logice esse in pluribus. [] Contra: tunc adhuc illa natura distinguitur ab illa quae est sine alia differentia indiuiduali, ergo differentia numerali. [] Responsio: si realiter loquamur, humanitas quae est in Socrate non est humanitas quae est in Platone, et realis differentia est ex differentiis indiuidualibus unitiue contentis, inseparabilibus hinc inde. Si autem circumscribamus differentiam hinc inde, sicut nec natura intelligitur una maxima unitate in se sed tantum illa unitate minori quae est communis, sic nec est diuisa ab humanitate Platonis diuisione numerali, nec alia; quia specifica non, patet sicut non ponendo aliam formam generis aliam speciei, diceretur de natura generis in una specie et alia, circumscriptis differentiis hinc inde. [] Ad quartum: si ponantur aliae formae a quibus sumuntur [] praedicata in quid, necesse est concedere multas differentias indiuiduales in eodem, quia natura generis sine contradictione potest esse prior forma specifica, et non est sine sua differentia indiuiduali. Et sic necesse est concedere quod hoc animal potest esse hic homo et non hic homo, similiter hic homo uel ille homo, nisi dicatur quod hoc animal non est natum perfici nisi natura animae intellectiuae sub certa differentia indiuiduali. Non est tamen nisi una differentia indiuidualis ultima, quae determinat formam specificam. [] Si dicatur alia opinio de formis, potest dici quod unus gradus perfectionis determinat omnes praecedentes ad ultimam unitatem, sicut una differentia specifica determinat omnes perfectiones praecedentes ad unitatem speciei, quam nec ex se habent nec aliunde quam ab illa differentia. [] Contra haec: una differentia indiuidualis potest intelligi in quantum determinat genus superius, non in quantum determinat inferius. Potest enim intelligi haec substantia, non hoc corpus. Ergo illa, in quantum determinat omnes perfectiones praecedentes, est uirtute multae. Quid igitur inconueniens si ponantur gradus proprii, cum non ponantur res diuersae sed tantum unitiue contentae? Non est inconueniens hoc concedere, secundum utramque opinionem, nisi quia maxima unitas, quae scilicet est per hanc differentiam, intelligitur prius inesse substantiae quam unitas differentiae specifi [] cae, quae est minor et prior, ut uidetur. [] Sed respondeo: omne commune est aeque unum in se unitate communis, et immediate post illam unitate indiuiduali, quarum neutra secundum se diuersificatur per aduenientia, non magis in substantia quam in homine; sed tantum extrinsece uariatur, et unum plus dicitur uariari, quia est in pluribus essentialiter, et magis diuersis. [] Contra: tunc omne commune est species specialissima de se, quia una talis est in pluribus quam alia, et indiuidua unius speciei pluribus differentiis extrinsecis differunt quam indiuidua alterius. [] Responsio: differentiae extrinsecae non faciunt unum per se cum illo quod subest, sicut hic cum communiori plures differentiae faciunt unum per se; et ideo illud quodammodo per se diuersificatur per illas, sicut materia per formas, non sicut subiectum per accidentia. [] Ad quintum: per diuisionem nihil positiuum fit, sed fit una praecisio uel solitudo, quae dicitur actualitas opposita potentialitati partis in toto. Haec ergo prius medietas lineae quae nunc est haec linea, et habens actu differentiam indiuidualem actualitate distinguente, sic quod ipsa cum nullo facit unum per se , haec prius habuit istam differentiam actu, opposito potentiae ante actum, cuiusmodi est ante generationem, et per eam distinguebatur ab alia medietate, sic quod non fuit illa, non tamen sic quin ex eis fieret unum. [] Ad sextum: quidquid per se inest uni indiuiduo, cuius simile inest alii indiuiduo, inest per naturam communem, quia differentiis singularibus non est commune aliquid. Et ita si quid per unam inesset, per aliam simile non inesset, non plus quam quae consequuntur generalissima sunt similia, uel species, ratione differentiarum specificarum, licet illa quae consequuntur duas species totas ratione totalitatis sint similia. Ergo "generari" inest Socrati ratione humanitatis sicut "generare", quia in hoc assimilatur genito tali. Non tamen insunt haec homini sine singularitate, loquendo de eis in se; loquendo autem de eis in communi, insunt primo homini in communi, et de illo demonstrantur et sciuntur. [] Contra hoc est unum argumentum factum "extra" in quaestione 6 I libri. [] Ex ista opinione patet quod singulare est unum quid. Pro hoc, II De Trinitate 6224: Danielitas. Et si singulare est unum quid, est per se intelligibile, etiam differentia singularis. [] Contra: ergo definibile, et de eo erunt demonstrationes et scientiae. [] Item, quidquid est in isto, eius simile est in illo. Igitur ita ab istis, in quantum singularia, abstrahitur aliquid, sicut in quantum albedines. [] Item, tunc sensus et intellectus quomodo differrent? [] Ad primum: differentia indiuidualis a nullo nota est in hac uita communiter. Cuius probatio est: quia tunc nota esset differentia eius ad quodcumque aliud, et ita non posset errare de quocumque alio sibi intellectualiter ostenso quin iudicaret illud esse aliud. Sed hoc est falsum de alio omnino simili nisi tantum de intelligendo se animam et suum actum forte, a quibus differre diceret quantumcumque similia sibi ostensa. De intelligendo tamen se compositum forte erraret quis, si subito Deus suum corpus annihilaret, et aliud suae animae uniret, manente anima in eadem intellectione non interrupta, sic quod anima quantum ad differentiam indiuidualem se ipsam certissime nouit "hoc ens". Quantum ad naturam specificam, alia, ut sensibilia, certius nouit; et hanc notitiam de se inquirit. Sic glossa Richardum De Trinitate 6. Ergo non possumus indiuiduum definire, non ex parte eius, sed ex impotentia nostra, sicut nec substantias separatas, ut patet in quadam quaestione super II librum. [] Contra: sic species substantiae diceretur non definibilis, quia non per se intelligitur. Responsio: quamlibet naturam specificam substantiae consequitur aliquid uel aliqua, unde eius notitia per effectum possit haberi; non sic differentiam indiuidualem. [] Sic ad aliud de demonstratione: Vel, sicut dictum est ad sextum, nihil consequitur indiuiduum ratione differentiae indiuidualis per se, quia illud esset omnino incommunicabile, sic quod nihil eius simile posset in aliquo inueniri, quale nihil inuenitur in entibus, ut uidetur, praeter differentiam indiuidualem. Vel si quid consequitur ratione eius cum ipsa dicat gradum positiuum entis, ergo potest aliquid causare , tunc illa erunt nota et ita demonstrabilia in se, sed non nobis. Sic oportet concedere illud "extra" in quaestione 6 I libri. [] Praeterea, illud de infinitate non ualet. Quotcumque enim speciebus, forte plures sunt possibiles, et tamen de qualibet non minus est scientia; sic hic. Nec ualet de corruptibilitate singularis, [] quia incorruptibiliter sua passio per suam definitionem sibi inest. Potest enim et uniuersale corrumpi ab actu esse, corruptis omnibus singularibus. [] Quod etiam uult Aristoteles, VII232, quod cum extra sensum fiant, "immanifestum est utrum sint uel non". Responsio: hoc est de cognitione "si est" siue rei in propria exsistentia; sic etiam de uniuersali est immanifestum, nisi sciatur necessarium in aliquo singulari. Quia tamen talis exsistentia est magis singularis quam uniuersalis, quia non est uniuersalis nisi in singulari, ideo sic singularia magis dicuntur non scibilia quia talis cognitio magis eis competit. [] Ad aliud: differentiae illae sunt primo diuersae, in nullo conuenientes. [] Iuxta hoc nota: si generatio deberet dici aequiuoca in diuinis quia proprietates personales non sunt eiusdem speciei , ergo quaelibet in creaturis, quia differentiae indiuiduales sunt primo diuersae. [] Item, nota quod a differentiis indiuidualibus quidquid abstrahitur est aliquid secundae intentionis, et ita "persona". Et sic, [] cum intelligo Adam, non intelligo singulare, quia si ipse intellectualiter mihi ostenderetur, nescirem quod ipse esset, sed intelligo conceptum compositum ex homine et singulari, quod est quoddam commune secundae intentionis. Talem etiam conceptum compositum habeo, intelligendo quodcumque singulare. }| [] |{ Quod uero praedictum est, quod "quidquid abstrahitur a differentiis indiuidualibus est aliquid secundae intentionis", hoc sic corrigitur: abstractio proprie est praedicati dicentis quid subiecti. Non enim passio communis dicitur proprie abstrahi a subiecto non conuertibili; tamen communiter loquendo dicatur abstractio. Igitur a differentiis indiuidualibus, sicut nec a specificis, nihil potest abstrahi primo modo, quia sunt rationes reales omnino simplices et primo diuersae; alias processus in infinitum. Sed secundo modo possunt multa abstrahi, et non solum secundae intentionis, ut praedicitur, sed et primae ut "indiuiduum", "unum numero", "per se exsistens", "incommunicabile" forte sunt primae intentionis. Sic ergo intelligo compositum ex natura uniuersali et aliquo tali ut ex parte obiecti, non ut ratione obiecti. }| [] |{ Ad quartum: concluditur, per argumentum factum de intellectu de differentia cognoscenda, quod nullus sensus per se cognoscit singulare, quia cuiuscumque sensibilis simile omnino non discerneret ab illo. [] Contra: immo loco. Similiter, numerus est per se sensibilis. Responsio: si quid idem in duobus locis, quid tunc? Similiter, si ex loco, ergo non est per se "hoc", quia hoc non est hoc per locum. Quia si cognosceret hoc in quantum hoc, etiam distingueret ab illo, posito quod simul essent, immo quocumque posito, stante hoc. [] Ad illud de numero, oportet glossare. Certum enim est, si semper sunt noui radii solis in medio ita quod nullus durat ibi diu, quod uisus noster istum numerum non cognoscit. Intelligendum est ergo numerum dissimilium. [] Alia opinio de sentiendo singulare tangitur in fine quaestionis 6 I241. Argumenta contra non bene soluuntur forte. [] Aliter potest dici quod sensus non est alicuius nisi praesentis secundum naturam et in exsistentia actuali, quod non est nisi [] singulare. Intellectus intelligit abstrahendo ab hic et nunc, hoc est, non secundum quod actualiter exsistens in natura, cuius exsistentiae condiciones sunt hic et nunc. Ista abstractio semper est necessaria in intellectu hoc dubium est, ut patet in quaestione super I huius , tamen talis abstractio non facit singulare dicibile de multis. Ita enim "hic homo" est intelligibilis, non ut exsistens, sicut "homo". Intellectus ergo est uniuersalis per abstractionem ab hic et nunc; sensus singularis concernendo hic et nunc. [] Contra: sic phantasia esset uniuersalis. Aliter: quod "albedo uniuersalis" est ens per accidens, nec primo intelligitur. Sed "albedo" cui tamen intelligibili uere denominatiue conuenit definitio uniuersalis, quia nullo ulteriori facto circa ipsum est dicibilis de pluribus, cum non intelligatur sub ratione alicuius prohibentis illam pluralitatem possibilem, non impossibilem per abstractionem ab hic et nunc. Hoc modo tantum uniuersale intelligitur, hoc est, tantum illud quod, ut sic, natum est denominari ab uniuersalitate, non tantum uniuersale sic quod uniuersalitas sit ratio intelligendi sicut est hic: tantum intelligibile intelligitur. Singulare tamen est ex parte sui intelligibile, cum sit quid, sed non a nobis nunc, intellectione [] simplici positiua. Albedo uero uniuersalis et albedo singularis sunt conceptus compositi entis per accidens, et posterius intelliguntur, sicut homo albus. Singulare uero sentitur per se; nec compositum "haec albedo" nec "albedo singularis", ens per accidens. Et ipsa singularitas est tantum intelligibile et aliquid secundae intentionis et commune albedini et sono. Sed albedo coniuncta differentiae indiuiduali et sic est nata denominari a singularitate; non sic quod coniunctio sentiatur, nec ista differentia indiuidualis, nec coniunctio sit ratio formalis sentiendi, sed modus quidam rationis formalis, sub quo modo est ratio sentiendi. [] Contra: tantum albedo sentitur, cuicumque sit coniuncta; ergo ipsi, ut est sic nota, non repugnat dici de pluribus, sicut nec ipsi ut est intellecta; ergo uniuersale ita sentitur sicut intelligitur. [] Similiter, uniuersale sic est extra animam, quia licet albedo extra animam semper sit coniuncta differentiae indiuiduali, tamen albedo prius naturaliter est quam illa coniunctio; illi sic non repugnat dici de multis, licet consideratae sub differentia, per differentiam repugnet; ergo sicut uniuersale intelligitur, ita est extra. [] Responsio: ibi est albedo uniuersalis ubi separatur a prohibente dici de multis, quia ibi non impossibile; ergo possibile est hoc esse in intellectione. Sibi enim intellecto non coniungitur diffe [] rentia indiuidualis; sibi in re coniungitur, et sibi sensato maxime si hic additur quod "sensus est rei secundum quod exsistit", quod est uerum de exsistente forte. [] Contra: si intelligis "separari" realiter, sic quod non coniungatur intellecto in re, falsum est: "abstrahentium enim non est mendacium"; si in quantum ad actum cognoscendi, sic in sensu, quia haecitas non sentitur. Similiter in exsistendo, quia illo esse priori quod est albedinis proprium, non est differentia indiuidualis, quia posterius nisi dicatur quis uidere colorem. [] Responsio: intellecto in se per accidens coniungitur differentia indiuidualis, ita quod non necessario sensato per accidens, hoc est sine quo non, sed necessario exsistenti per se, quia ille prior gradus, qui est albedinis in se, cum differentia indiuiduali facit unum per se.f [] Ad argumenta contra intellectionem singularis, quae fiunt super I librum, patet responsio quod nunc numquam intelligitur; unde perfectissima scientia nunc nobis possibilis est de specie specialissima. Ibi status. [] f SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Contra: semper stat quod per se sentitur uniuersale, et quod uniuersale est extra animam, hoc est id quod natum est denominari ab uniuersalitate. [] Sed difficultas est contra Thomam. Cum enim multa singula ria faciant multa phantasmata, quare non a quolibet abstrahitur spe cies uniuersalis? Et ita uel erunt tot, uel uoluntas ibi aliquid faciet, quod est inconueniens.g [] Responsionem ad hoc quaere, scilicet distinctione 3, in res ponsione tertiae rationis principalis illius quaestionis: an oportet po nere speciem intelligibilem in memoria praecedentem actum intelli gendi. [] Ad aliud: uniuersalitas est per se ratio intelligendi quodlibet intelligibile, non intellecta nec ut obiectum nec ut pars formalis obiecti; sicut singularitas est ratio formalis sentiendi, non ut obiectum [] g SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Vel augebitur illa semper per plura singularia uisa, igitur. Responsio: ex prima gignitur, ex secunda non; quia subiectum non est denudatum. [] Contra: hoc non requiritur, quia potest habere multas eiusdem speciei. Responsio: idem est de phantasmatibus multis de eodem saepe uiso. Unde eiusdem speciei, multorum tamen cognoscibilium; non sic unius cognoscibilis. Nec primo gigneretur illa singularis et ex illa uniuersalis, sed simul ambae a diuersis perfectionibus unitiue contentis in eodem, et prius naturaliter illa uniuersalis sicut illa perfectio prior est. Nec erit una uniuersalis ex intellectu agente plus quam alia, sed ex perfectione originante. [] nec pars, sed praecise ratio, immo si debet intelligi, intelligitur sub ratione uniuersalis. Exemplum: masculinitatem uolo concipere, qui est modus praecise concipiendi "Deum", nec obiectum nec pars. Illum modum, si facio obiectum, concipio sub modo femineitatis; unde "masculinitas" est feminini generis. Tamen forte uniuersale est ratio intelligendi, non ita intellecta sicut modus grammaticalis. }| [7.14 UTRUM SINGULARE PER SE INTELLIGATUR] Utrum singulare per se intelligatur. [] Quod sic, uidetur: [] Quia ens per se est obiectum intellectus, per Auicennam I Metaphysicae cap. 52, et non tantum ens in uniuersali, sed quodlibet ens in quantum habet rationem entis; quod ergo maxime est ens, maxime est intelligibile. Sed prima substantia maxime est ens, quia maxime est substantia, ex libro Praedicamentorum; ergo etc. [] Item, operatio realis non est nisi a singulari; sed mouere intellectum obiectiue est operatio realis; ergo etc. [] Praeterea, I Posteriorum: sicut per syllogismum cognoscimus conclusiones, ita per inductionem principia; sed nulla potentia arguit discurrendo per inductionem nisi intellectus; ergo sibi notiores sunt [] praemissae conclusione; ergo per se intelligit singularia a quibus arguit inducendo. [] Praeterea, cognoscens differentiam per se aliquorum extremo rum, per se cognoscit extrema differentiae; sed intellectus per se cognoscit differentiam inter singulare et uniuersale; ergo per se cognoscit utrumque extremum. Sic arguit Philosophus, II De anima, de sensu communi. [] Praeterea, intellectus rebus, quas intelligit, nomina imponit. Imponit autem nomina singularibus, quibus etiam attribuit intentiones, puta "hanc", "singulare", "indiuiduum"; propositiones, oppositiones, consequens de eis facit. Quae omnia pertinent ad intellectum. Nec illa reflexio quam ponunt uidetur multum ualere, cum ista possunt intelligi ante abstractionem uniuersalis, immo dubitando cuius speciei sit hoc indiuiduum. [] Praeterea, nisi intellectus per se intelligeret singulare, quomodo uoluntas potest per se uelle actum singularem, et quomodo tunc peccaret? Videtur enim quod nullo modo, cum uoluntas non possit per se uelle nisi quod est per se ab intellectu cognitum. [] Praeterea, si repugnaret singulari, unde singulare est, per se intelligi, quomodo posset angelus per se intelligere se ipsum, et Deus se? [] Ergo certum est quod singularitas non impedit intellectionem. [I. Ad quaestionem] [] Si ergo quid aliud hoc impediat, puta accidentia annexa, separentur. Si materialitas uel quid aliud, certum uidetur quod intra quiditatem singularem non est nisi quiditas speciei signata. Tolle igitur omnia impedientia intelligibilitatem, ita per se mouebitur intellectus a singulari sicut a speciei natura. [] Praeterea, species genita (cum sit essentialiter similitudo non solum proximi gignentis ipsam sed mediati et hoc sub illa ratione obiecti sub qua gignit, quia alia ratio requireret aliam speciem propter aliam repraesentationem), cum species in intellectu sit genita a singulari, licet mediate, illud semper repraesentabit. Licet enim nouum lumen requiratur ad illam gignitionem in intellectu quod potest dare intensius uel minus intense repraesentare, numquam tamen dabit aliud in repraesentatione obiecti quam illud a quo gignitur mediate uel immediate. [] Respondeo quod semper repraesentat illud a quo gignitur, sed non sub illa ratione, ita quod gignens eandem rationem habeat, in quantum gignens, cum ratione obiecti repraesentati per speciem genitam. Alioquin, quamuis ponis quod singulare primo intelligitur, saltem tamen oportet te concedere quod a specie singularis in intellectu possit abstrahi species uniuersalis, alioquin uniuersale numquam intelligeretur. Sequitur quod illa species, quam tu ponis, uniuersalis per se repraesentaret singulare in ratione obiecti. [] Contra: si singulare per se intelligitur, duo singularia erunt duo per se intelligibilia; et cum intellectus simplex per se non intelligit nisi quiditatem, duo singularia habebunt duas quiditates, et per con sequens duas definitiones, et ita erunt duae species. [] Responsio: primum consequens est concedendum. Sed intellectus non intelligit nisi quiditatem absolute uniuersalis, uel hanc quiditatem, uel magis "hoc quid", quia quiditas forte non habet inferius. Sed "quid" habet "hoc quid", quod non est per accidens ens, ideo per se intelligibile; sed haec duo "quid" non habent duas definitiones. [] Praeterea, ad principale arguitur: si singulare per se intelligitur, ergo non uniuersale; consequens falsum. Probatio consequentiae: quia si singulare et uniuersale per se intelligantur, aut ergo per eandem speciem, aut per aliam. Non per eandem speciem: tum quia illa repraesentaret omnia singularia sub propriis rationibus et sic idem est principium cognoscendi plura ut plura, et similiter idem reprae sentabit aliud sub ratione distincti et indistincti; quae sunt incon uenientia. Tum quia uniuersale et singulare in ratione obiecti sim pliciter differunt. Tum quia tunc semper simul ambo intelligerentur, nisi intellectus uteretur specie nunc ad hoc, nunc ad illud; et illum usum oporteret quod praecederet cognitio huius et illius, non per aliam speciem. Tum quia utraque esset aeque abstracta et omnia haberet eadem, ut uidetur, tam phantasma originans quam intel [] lectum agentem causantem etc. Quare ergo una est magis uniuersale quam alia? [] Praeterea, si primo gignitur species intelligibilis singularis ex phantasmate: aut congignitur alia uniuersalis de eodem, uel etiam de illa, et tunc tot species erunt uniuersalium quot singularium, et sic infinitae. Aut non necessario gignitur species uniuersalis, sed tantum uoluntarie; et hoc uidetur irrationale omnino, cum gignitio speciei sit naturalis. Aut secunda species uniuersalis redit in idem cum prima, et auget eam, et sic cognitio uniuersalis poterit intendi in infinitum. Et etiam sequeretur quod quanto plura singularia uideo, tanto per fectius cognoscam uniuersale. [] Praeterea, si singulare sit per se intelligibile, duo singularia habebunt duas species proprias in intellectu et duas intellectiones actuales, et sic ex multis actibus circa utrumque potest generari habitus, qui sit per se illius obiecti cuius est actus. Ergo duae scientiae erunt de duobus singularibus eiusdem speciei, quod uidetur multipliciter impossibile, quia tunc duo accidentia eiusdem speciei simul in eodem essent. Tunc etiam nullus sciens de specie aliqua specialissima esset perfecte sciens sed tantum in uniuersali nisi sciret de omnibus singularibus. Tunc etiam idem posset habere infinitas scientias. Tum quia idem sciens de uno singulari propter hoc nesciret de alio, ergo oporteret aliud singulare intelligere ad sci [] endum de isto, uel accipere scientiam de nouo per inuentionem uel doctrinam; nec tunc per unam artem aedificandi sciret aliquis facere domum nisi unam. [] Responsio ad hoc: non omnis intellectio per se iterata generat habitum scientiae nisi sit cuiusdam de quodam, per medium quod est definitio. De duobus singularibus non intelligitur aliquid per duo media quae sunt definitiones. [] Contra: est ibi hoc subiectum, haec passio, haec causa. Quare ergo non est aliqua scientia? [II. Ad argumenta principalia [] ad mentem Thomae] [] Ad primum argumentum pro alia parte dicitur quod ens est obiectum intellectus, non tantum ut communissimum, sed ut extendit se ad quodlibet ens immateriale, uel consideratum ut immateriale, hoc est abstractum a materia, non simpliciter, sed indiuiduali; tale autem abstractum est uniuersale. [] Aliter dicitur: detur quod ens, ut extendit se ad quodcumque, sit obiectum intellectus. Quando dicitur ultra quod "singulare est maxime ens", hoc falsum est in materialibus, per se loquendo. Immo illud quo formaliter est aliquid singulare, ut materia indiuidualis, magis facit ad nonesse quam si essentia speciei per se esset sine tali [] materia, quia illa est principium corruptionis. Et quando dicitur quod "prima substantia maxime est substantia", uerum est ut substantia dicitur a substando, quia pluribus substat ita intel ligitur dictum in Praedicamentis , non autem "maxime substantia" quia perfectissima in essendo. [] Ad secundum, quando dicitur quod mouere realiter est singularis, dico quod mouere intentionaliter, imprimendo speciem, potest esse obiecti uniuersalis. [] Aliter dicitur quod intellectus non mouetur intentionaliter ab uniuersali, sed ab intellectu agente principaliter, et a phantasmate instrumentaliter, quorum utrumque est singulare. [] Ad aliud dicitur quod intellectus primo intelligens uniuersale considerat se per aliquid illud intelligere, et non per essentiam suam, quia de nouo illud intelligit; ergo per aliquid in se factum, quod non potest esse nisi sensus et phantasma aliquid receperint a singulari extra. Ergo sic reflectendo intelligit singulare. Et cum sic intellexerit, comparationes facit et inductionem, et intentiones attribuit. [] Ad aliud: lumen, quod est principale efficiens gignitionis speciei de aliquo, magis confert speciei uim repraesentandi obiectum [] sub certa ratione quam originans, licet originans det sibi uim reprae sentandi naturam obiecti in se. [] Ad aliud: conceditur quod singularia immaterialia sunt per se intelligibilia; non materialia, quia principium indiuiduationis in eis est materia indiuidualis. [] Prima responsio et secunda et tertia et quinta satis uidentur esse secundum sententiam Thomae I parte, d. 85, quaest. prima. Et aliam uiam quaere de obiecto intellectus in II quaest. 3 in fine. [III. Contra responsiones datas [] ad mentem Thomae] [] Contra responsionem secundam ad primum argumentum principale, et contra responsionem septimi argumenti: singularitas non est per se causa non intelligibilitatis. Hoc enim concedit responsio ad septimum; et oportet concedere de Deo saltem. Natura [] indiuidui nihil addit ultra naturam speciei nisi singularitatem. Ergo nihil est in singulari impeditiuum intelligibilitatis, quia nec forma speciei, nec materia, nec singularitas alterius uel amborum. Et nihil est in per se singulari lapide nisi materia singularis et forma sin gularis lapidis. [] Contra primam responsionem ad secundum argumentum: mouens intentionaliter prius naturaliter est quam species ab ipso impressa sit in intellectu possibili; sed illa prius naturaliter est ibi quam obiectum, cuius est, sit ibi ut cognitum in cognoscente. Si ergo uniuersale, secundum quod uniuersale, mouet intentionaliter, illam speciem imprimendo, prius naturaliter uniuersale, ut uniuersale, habebit aliquod esse quam sit in intellectu ut in cognoscente. Sed illud "esse prius" est esse extra intellectum; igitur uniuersale, secundum quod uniuersale, habet aliquod esse extra intellectum, et aliud quam cognosci. [] Contra secundam responsionem: cuiuslibet potentiae passiuae proprium obiectum, secundum quod obiectum, est eius motiuum; ergo proprium obiectum intellectus possibilis est phantasma, uel intellectus agens, si responsio sit uera. [] Responsio: propositio prima est falsa. Nam potentia cognitiua non tantum habet recipere speciem obiecti, sed etiam tendere per actum suum in obiectum. Et istud secundum est essentialius poten tiae, quia primum requiritur propter imperfectionem potentiae. Et obiectum principalius est obiectum quia in ipsum tendit potentia, quam quia imprimit speciem. Quod patet: si Deus imprimeret speciem intellectui uel oculo, eodem modo ferretur in obiectum sicut modo, et obiectum ita esset obiectum. Sed Deus non esset obiectum, quia in ipsum non tendit potentia, et tamen ipse imprimit, sicut impressit angelo species creaturarum. Haec ergo est uera "cuiuslibet passiui est aliquod motiuum per se". Sed non oportet in potentiis apprehensiuis quod illud motiuum sit proprium obiectum potentiae sub ratione qua est motiuum, sed oportet quod ipsum, sub ratione qua obiectum, terminet actum potentiae. [] Hoc patet in uoluntate. Qui enim dicunt eam passiuam, dicunt eam moueri ab obiecto secundum quod intellectum est; sed [] tendere in obiectum, non secundum quod est in intellectu sed secundum illud quod est in se iuxta illud Commentatoris XII Metaphysicae, commento 2030 "balneum, secundum quod est in anima, mouet appetitum effectiue, sed secundum quod est in re extra mouet ut finis". Sed propria ratio obiecti uoluntatis est ratio finis, et ut res est in se, et non ratio efficientis, nec ut est in intellectu. Ergo patet falsitas propositionis, et quomodo uerificatur. [] Immo nec est uera in potentiis naturalibus. Obiectum enim propriae potentiae passiuae est actus uel ens actu ad quem terminatur. Et illud non agit in potentiam passiuam, sed aliud, in ipsam agens, producit istum actum uel illud ens actu. A simili, haec est falsa "omnis potentia actiua nata est per se agere in suum obiectum", si obiectum suum sit terminus suae actionis. Terminus actionis intellectus agentis non est phantasma in quod agit, sed uniuersale; saltem in cognitiuis uidetur uerum. Intellectus enim Dei est actiuus respectu suae essentiae, non tamen agit quidquam in ipsam. Similiter, uoluntas nostra nihil agit in obiectum suum, etiam secundum ponentes ipsam esse actiuam, sed tantum sua actione tendit [] in obiectum. Probatur ergo falsitas primae: quia nec omni, nec soli obiecto conuenit mouere; ergo etc. [] educere de potentia uolendi ad actum uolendi. Et est tota uoluntas mouens et mota tota, sed mouens ratione qua est libera, quae libertas est formale in ipsa, mota autem ratione qua est natura, quae est materiale in ipsa"; Rogerus Marston, De an. q. 10 (BFS VII 433): "... sicut ratio mouet se ipsam, ita uoluntas; ratio enim de intellectu primi principii mouet ad cognoscendum conclusiones quae eliciuntur ex principio; similiter uoluntas, ex hoc quod uult finem, mouet se ad uolendum ea quae sunt ad finem"; Gonsaluus Hispanus, Quaestiones disp. q. 3 in corp. (BFS IX 31): "Alii uero dicunt quod omnis talis potentia ad praesentiam obiecti statim efficit actum suum in se ipsa, absque tali dispositione praeinducta, saltem uoluntas; et haec opinio uidetur probabilior, scilicet quae dicit potentiam in se efficere actum suum"; Quaestiones disp. q. 8 (BFS IX 121122): "... dico quod est potentia actiua, quae est ipsa uoluntas. Dico igitur quod uoluntas facit in se suam actionem ut potentia actiua perfectibilis sua actione"; Duns Scotus, Ordinatio III d. 17 q. un. ad 2 (ed. Viues XIV 657b): "... uoluntas naturalis, ut sic, non est uoluntas neque potentia, sed tantum est inclinatio naturalis ad recipiendum perfectionem, non ad agendum. Unde naturalis uoluntas non tendit, supple effectiue, neque passiue, sed est ipsa tendentia, qua uoluntas formaliter tendit, et hoc passiue ad recipiendum. Sed est alia tendentia in eadem potentia, ut libere et actiue agat, et tendat eliciendo actum, ita quod in una potentia est duplex tendentia, actiua et passiua, scilicet una ad agendum, et alia ad recipiendum"; cf. Lectura II d. 25 q. un. n. 69. 74 (XIX 253. 255). [7.15 UTRUM SINGULARE SIT PER SE INTELLIGIBILE A NOBIS] Utrum singulare sit per se intelligibile a nobis. [] Videtur quod non: auctoritatibus. [] Et primo auctoritate Aristotelis hic. Videtur enim dicere pluries et ostendere quod "abeuntibus a sensu" etc. [] Item, II De anima: "sensus est singularium, intellectus uniuersalium". [] Ex hoc multipliciter arguitur: et quia "diuersarum potentiarum sunt diuersa obiecta". Et etiam permutando. Et etiam deducitur de proportione potentiae ad obiectum secundum materiale et immateriale. Intellectus angelicus omnino immaterialis, sensus omnino materialis, intellectus noster medio modo; ergo consimiles condiciones obiectorum. Additur etiam quarto quod materia secundum se est ignota; illam includit singulare. Maior habetur in isto [] capitulo, et ad hanc intentionem uidetur. Minor habetur ex De caelo et mundo: cum dico "hoc caelum", dico materiam etc. [] Item, "quod quid est" est obiectum intellectus, ex III De anima. Singulare non habet proprium "quod quid est": tum quia tunc esset definibile, tum quia tunc de ipso esset scientia propria, quorum utrumque est contra Aristotelem, capitulo penultimo VII7. Et improbat secundum, quia tunc quandoque scientia esset, quandoque nonscientia. Tunc etiam secundo: infinitae possent esse scientiae, quia infinitas non repugnat singularibus. Unde propter hanc rationem secundum Porphyrium: "iubet Plato quiescere", et singularia ab arte relinquere. Tunc etiam tertio: habens notitiam perfectam de specie specialissima haberet imperfectam et in potentia tantum de quolibet singulari, sicut est de genere et specie. Sed hoc consequens improbatur. Nam agens per cognitionem non potest perfectissime se dirigere in agendo nisi cognos [] cat perfectissime agibile quantum possibile est. Artifex autem per artem tantum uniuersalem de domo perfectissime se dirigit in faci endo hanc domum, ita perfecte sicut si hanc eandem prius nouisset. Igitur domus facta non est nata perfectius cognosci ab ipso quam in uniuersali. [] Responsio: facit ut tantum per accidens illud quod non nouit; singularitas enim est annexa naturae quae est per se terminus. [] Item, ad principale. Si singulare per se intelligitur, uniuersale per se non intelligitur; consequens falsum. Probatio consequentiae: aut uniuersale intelligeretur per eandem speciem per quam et singulare, aut per aliam. Non per eandem: tum quia idem quomodo repraesentabit aliquid sub ratione distincti et indistincti? Tum quia aut sic per eandem quod unica species, quae est ipsius uniuersalis, est etiam omnium singularium; aut quaecumque est alicuius singularis propria, illa etiam cum hoc est ipsius uniuersalis. Non primo modo, quia quomodo unica erit distincta ratio cognoscendi plura ut plura? Non secundo modo, quia tunc tot intentiones uniuersalis quot singularium. Non secundo principali modo: tum quia tunc pari [] ratione manet species uniuersalis cum specie cuiuscumque singularis, et tunc infinitae species erunt uniuersalis; aut si secunda intendat primam, poterit intendi cognitio uniuersalis in infinitum. Quicumque etiam plura singularia intelligit, perfectius intelliget uniuersale. Tum quia quando duae species infuerunt, quare est altera uniuersalis et altera singularis, cum ab eodem phantasmate gignantur, et uirtute eiusdem intellectus agentis? [] Contra: [] Intellectus cognoscit differentiam inter uniuersale et singulare, igitur et utrumque extremum differentiae secundum propriam rationem, quia tantum sic differunt. [] Item, discurrit a singulari ad uniuersale, et e conuerso; ergo cognoscit utrumque extremum discursus. [] Item, singulare solum mouet intellectum, quia mouere est actio realis; ergo est suppositi. [] Item, uirtus inferior ut sensus potest cognoscere singulare; ergo magis superior. [] Item, species per se repraesentat illud a quo gignitur; quaelibet species intelligibilis primo gignitur a singulari, non ab intellectu agente, quia tunc esset eius species et principium intelligendi ipsum. [] Dicitur quod in alio lumine aliud repraesentat. [] Contra: lumen non facit aliam speciem; species ex natura sua repraesentat illud cuius est. Exemplum de quercu putrida non ualet, quia duae rationes agendi concurrunt, secundum quarum utramque in lumine semper agit, sed altera actio est imperceptibilis sensui quando fit fortior actio, sicut actio lucis incorporatae ibi quando color mouet in praesentia luminis maioris; quando autem fortior non potest esse propter defectum luminis, minor perci pitur. [] Item, ad principale: nullius est distincta memoria cuius non praecessit distincta apprehensio. Intellectus suorum actuum, qui non sunt sensibiles, habet distinctam memoriam, ut patet, et hoc in quantum singulares. Ergo et distinctam notitiam habet eorum quando insunt. [I. Ad quaestionem] [] Responsio: quaestio est metaphysica quatenus quaerit de in telligibilitate simpliciter; pertinet autem ad librum De anima qua tenus quaerit de intellectualitate singularis respectu intellectus nos tri. [] Dea primo articulo, primo uidendum est quomodo singulare sit per se intelligibile. Secundo, quomodo est "primo intelligibile". Tertio, quomodo dicitur sumptum sic "primum intelligibile" respectu duplicis intellectionis. [A. Art. 1: De intelligibilitate singularis absolute 1. Quomodo singulare est per se intelligibile] [] De primo: intelligibilitas absolute sequitur entitatem, ut dictum est VI, quaestione ultima. Singulare totam entitatem quiditatiuam superiorum includit, et ultra hoc, gradum ultimae actualitatis et unitatis, ex quaestione "De indiuiduatione", quae unitas non de minuit, sed addit ad entitatem et unitatem, et ita ad intelligibilitatem. [] Item, singulare nihil includit quod non includit uniuersale nisi gradum praedictum. Sed non excluditur ab ipso intelligibilitas ra tione alicuius inclusi in uniuersali, quia tunc uniuersale non esset per se intelligibile; nec ratione illius gradus, quia tunc Deus uel angelus singularis non esset per se intelligibilis; ergo etc. [2. Quomodo singulare est primo intelligibile] [] De secundo: "primo intellectum" dicitur quod adaequat actum [] a Loco De sic textus alter: Ad propositum ergo notandum quod singulare dicitur absolute intelligibile; secundo quomodo primo intelligibile; tertio quomodo duplex erit sumptum intelligibile [] intelligendi. Puta, quando uidetur quantum bipedale ut adaequans uisionem, pars eius (licet per se uideatur) non tamen adaequat uisionem. Sic, quando species intelligitur ut adaequans intel lectionem, illud est primo intellectum; non genus nec differentia primo intelligitur, licet utrumque per se intelligatur. [] Ad propositum: quodcumque aliud a singulari intelligitur, non includit complete singulare quantum ad quidquid intelligibilitatis est in eo, quia non includit gradum quo singulare est singulare. Singulare autem includit complete quidquid est intelligibilitatis in quocumque superiori. Non est ergo natum intelligi singulare ut pars inclusa in primo intellecto, sed tantum ut primum intellectum in quo alia quaecumque superiora per se intelliguntur. [] Iuxta hoc additur quod ideae diuinae maxime erunt singularium, quia distincte repraesentant omnia alia intelligibilia a Deo. [3. Quomodo singulare dicitur "primo [] intelligibile" respectu duplicis intellectionis] [] De tertio, intellectio duplex: una quiditatiua, quae abstrahit ab exsistentia; alia, quae dicitur uisio, quae est exsistentis ut exsistens. Prima, licet sit communiter respectu uniuersalium, tamen potest esse [] primo respectu singularis. Et quandocumque est singularis, est eius primo. Non enim singulare ex se determinatur ad exsistentiam, sed abstrahit, sicut et uniuersale. Intellectio secunda est simul totius, id est, singularis in quantum exsistens. Et sic exponendo, "simul totum" apud Aristotelem non includet aliquod accidens sed tantum exsistentiam, quae non est de ratione alicuius, nec in quantum "quid" nec in quantum "hoc participans quid". Non est autem singulare primo modo obiectum intellectionis secundae nec e conuerso, sicut exponetur respondendo ad secundum argumentum. [B. Art. 2: De intelligibilitate singularis [] respectu intellectus nostri in hac uita] [] De secundo articulo principali, primo uidendum est quod intellectus noster in hoc statu non intelligit per se singulare;b nec [] b SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Contra: de articulis fidei qui sunt de singularibus; ut de actu uoluntatis, qui est circa rem particularem, de quo sunt praecepta diuina et circa quae sunt peccata. Ad primum: 8 III24 quaere qualem notitiam incomplexam de Christo requirit fides. [] sensus sentit. Secundo, quomodo aliquo modo intelligimus sin gulare et sentimus, et quomodo non. [1. In hac uita intellectus non intelligit [] per se singulare nec sensus sentit] [] De primo ostenditur quod ita est, sic: potentia cognoscens per se aliquod obiectum sub aliqua ratione, circumscripto quocumque alio, illo remanente, cognoscet illud per se; non sic est de intellectu, nec de sensu nostro respectu singularis; ergo etc. Probatio primae partis minoris: distinctissima intellectio singularis uidetur esse alicuius intentionis quam intellectus distincte cognoscit; sed posita illa praecise, amota differentia temporis, amoto alio et alio gradu intentionis, et sic de omnibus accidentibus illi intentioni, non uidetur quod intellectus sciat distinguere uel discernere si osten datur sibi a quacumque alia intentione singulari eiusdem speciei; ergo etc. Probatio secundae partis minoris per idem: haec albedo ponatur simul in loco cum illa albedine, manet ergo haec et haec, illa et illa, quia haec non est haec per hoc esse. Numquid sensus discernit in eodem loco duas esse albedines numero, si sint aeque intensae? Non. Quomodo etiam uisus discernit diuersitatem solarium radiorum, qui tamen a quibusdam ponuntur continue uariari? [] Contra illud obicitur quod numerus propriorum sensibilium est per se sensibilis. Respondetur: quando utrumque sensibile secun dum illam unitatem, secundum quam est principium numeri, est proprium sensibile, talis non est unitas singularitatis proprie dicta; huius primi quaeritur "propter quid". [] Responsio: nulla potentia cognoscitiua in nobis cognoscit rem secundum absolutam suam cognoscibilitatem, in quantum scilicet est in se manifesta, sed solum in quantum est motiua potentiae. Quia cognitiuae hic mouentur ab obiectis; natura autem non mouet secundum gradum singularitatis. Tum quia iste gradus non est principium actionis, sed limitatiuus principiorum actionis; tum, a posteriori, quia non est principium assimilandi, sed natura tantum, et idem est principium agendi et assimilandi. [] Contra: "operationes sunt singularium", I29. Responsio: si in telligatur de "principio quo", exponitur: illud est naturae, non sine singularitate, non tamen per singularitatem formaliter. [] |{ Contra: dictum est quod intellectus noster in hoc statu non potest cognoscere singulare sub ratione qua est singulare, quia "natura non mouet secundum gradum singularitatis", quia "ille gradus [] singularitatis non est principium actionis, sed limitatiuus principiorum actionis". Sed hoc, si uerum esset, concluderet quod angelus non intelligit singulare, ita quod singularitas sit modus intellecti, quia eius intellectus est passiuus. [] Ideo dicitur, corrigendo, quod omnis entitas actualis cuiuscumque rationis est ratio agendi in intellectum actione intelligibilis, quia sic actus et intelligibile conuertuntur. Probatur de exsistentia, quae est alterius rationis ab entitate quiditatiua et indiuiduali, quae tamen mouet in intellectione quae est uisio. Non tamen entitas indiuidualis uel exsistentiae est principium actionis naturalis dis tinctae contra actionem intelligibilis; ita enim quantitas est actiua. [] Ex hoc sequitur quod intellectus, immediate receptiuus actionis obiecti, potest moueri a singularitate; non autem qui est receptiuus mediante actione naturali. Tantum primus est intellectus angelicus, qui uidet immediate singulare materiale. Secundus est noster intellectus, in quem non agit natura nisi mediante gignitione in sensum, quae potest dici actio naturalis materialis, respectu illius quae est intelligibilis, in intellectum. [] Contra: intellectus noster habet aliquam intellectionem, quae dicitur uisio, quae potest esse naturae exsistentis sine uisione singularitatis, sicut uisus oculi uidet. Ergo intellectus noster est immediate receptiuus actionis a re; ergo a singulari. [] Hoc conceditur: aliter non esset memoria in intellectu, ut est praeteriti. Illa enim non est alicuius nisi cuius fuit uisio intellectualis. [] Et tunc corrigitur quod omnis entitas actualis est ratio agendi immediate in intellectum, qui capax est: non cuiuslibet actionis immediate sed a tali entitate sic intellectus angeli a quacumque entitate; noster non nunc ab entitate indiuiduali quae ratio, cum sit capax actionis ab exsistentia quae magis uidetur alterius rationis. [] Item, quare angelicus, non noster? Nonne potentiae eiusdem rationis sunt respectu omnis entitatis? Istud poni potest tertium cuius non est causa in natura potentiae intellectiuae cum illis duobus de phantasmate, et tunc angelicus potest, quia perfectior. Nec passiuum a pluribus est imperfectius quando non potest perfici nisi patiendo; sicut perspicuum non est minus perfectum quod est illuminabile a quocumque luminoso quam quod tantum a sole. [] Ulterius de intellectu agente potest dici quod non habet actionem circa Intelligentiam; et ideo nulli obiecto coagit in intellectione uisiua, quae est immediate in intellectiua, non mediante specie in memoria. Tunc enim non esset uisio, sed nec intellectus agens obiecto, nato intelligi uisiue, coagit ad speciem in memoria, quia illa fit ibi mediante uisione, et ita ab Intelligentia, non ab intellectu agente. Itaque cum omnis entitas, quae est actu in re, nata sit ab angelo uideri, nulla requirit intellectum agentem. Nec in nobis natura quae nata est uideri, et est actu in re, ut natura. Sed nec in nobis respectu singularis, quia si esset natum mouere intellectum nostrum, esset ad uisionem. Uniuersale ut uniuersale non est actu in re, et ita non est actu sub ratione talis intelligibilis nisi fiat in memoria, quia intelligentia praesupponit actu intelligibile; ergo non potest fieri in memoria ab intelligentia, sed tantum ab intellectu agente, non a re tantum, quia nec sic est indeterminata, nec nata est sola agere nisi in intelligentiam. Itaque in angelo et nobis tantum propter uniuersale est intellectus agens. }| [2. Quomodo intelligimus singulare aliquo modo et quomodo non] [] De secundo dicitur quod intelligimus singulare reflectendo ad phantasmata. Intelligitur enim per lineam reflexam, secundum Aristotelem in III De anima. Commentator habet "lineam spiralem", et ipse sic exponit quod quiditas abstrahitur a quiditate donec restet quiditas a qua non possit abstrahi. [] Sed tunc esset linea recta, non spira nec spiralis. Aliter exponitur quod in phantasia confusum est substantia cum acci [] dentibus, uel multa accidentia mutuo se contrahentia. Intellectus intelligendo uniuersale, abstrahit quodcumque illorum. Intelligendo tandem ut intelligat singulare, scilicet naturam quae est haec, non in quantum haec, sed cum accidentibus propriis huic, componit subiectum cum accidentibus. Et ita terminus a quo et ad quem reflexionis est confusum, et in medio est distinctum. Unde dicitur quod non tantum sunt aliqua secundae intentionis condiciones singularis exprimentia, ut "singulare", "suppositum" etc., sed etiam aliqua primae intentionis, ut "indiuiduum", "unum numero", "in communicabile" etc. Natura igitur intelligitur determinata istis, et est conceptus non simpliciter simplex, ut ens, nec etiam simplex quiditatiuus, ut homo, sed tantum quasi per accidens, ut homo albus, licet non ita per accidens. Et iste est determinatior conceptus ad quem deuenimus in uita ista. Nam ad nihil deuenimus cui, de ratione sua in quantum a nobis concipitur, contradictorie repugnet alteri inesse. Et sine tali conceptu numquam concipitur singulare distincte. De hoc autem et quomodo aliter singulare sit intelligibile, quaere in quaestione "De uniuersali". Quomodo autem est sensibile, quaere in solutione secundi articuli. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad argumenta igitur: [] Ad primum: quod dicta Aristotelis hic communiter sunt de "simul toto". "Illud enim immanifestum est recedens a sensu", et scientia fieret nonscientia, quia habitus idem manens, mutato obiecto, mutaretur. [] Ad aliud: illud est modus obiecti, non ratio intrinseca neque cognita. [] Contra: quae differentia inter obiectum sensus et intellectus? Responsio: sensus subordinatus est; ergo obiectum secundum om nem rationem subordinatur. Ideo non ualet proportio permutata, sicut nec in aliis ordinatis. [] Sed quomodo est sensus singularis determinate magis quam intellectus? Responsio: sensus "simul totius" est, et ideo actus sensus non est abstractiuus ab exsistentia; intellectio autem ab strahitur. Et est ista condicio obiecti, non tantum per accidens concomitans, sed per se in quantum sensatum, per accidens autem semper concomitatur intellectionem quiditatiuam, de qua loquitur Aristoteles ut plurimum; quia de uisione intellectuali nihil uidetur locutus. [] Ad deductionem de organico: ignis non est organicus, nec uirtus in semine; non tamen producunt uniuersalia. Solummodo sequitur "ergo non determinatur ad obiectum ex natura organi, quae est determinatae complexionis, sicut determinantur sensus"; aliunde potest determinari, et sensus indeterminari, quia natura ut natura est principium agendi in sensum. [] Ad illud de materia: de "simul toto" exponitur, quod est mutabile, et ideo ignotum, id est non scibile. [] Ad secundum principale: minor est falsa ex quaestione "De indiuiduatione", quia iste gradus indiuidualis facit unum per se cum natura. Primum consequens de definitione conceditur, et secundum, si scientia huius dicitur habitus inclinans ad speculandum aliquid de hoc in quantum hoc. Aristoteles exponitur de "simul toto". Et quod obicitur de infinitate: quodlibet infini torum est scibile nobis, non omnia simul, sicut si species ponerentur infinitae. Ultimum de scientia in potentia conceditur. Et cum improbatur per artificem, respondetur quod facit singularitatem per accidens, quia naturam per se, quam in esse consequitur singularitas; facit autem per accidens quod non per se cognoscit. Ducitur enim ratio ad oppositum, quia est tamen possibile cum alia intellectione per euidentiam rei. [] Ad tertium principale: uidetur ostendere quod per nullam intellectionem, quam modo habemus abstrahendo, sit possibile dare modum quo uniuersale per se intelligatur, et singulare per se. Et est pro primo secundi articuli uel ad primum secundi articuli principalis. Aut si est possibile, quaere in quaestione "De uniuersali". [] Ad argumenta contra: ad 1, 2 et 4 intelligitur de conceptu non simpliciter simplici uel "simul toto", secundum praedicta. Tertium et quintum de natura, quae est singularis. Sextum de aggregato cum accidentibus. ========================================================================= MISSING 7.16 ========================================================================= [7.17 UTRUM DIFFERENTIA DIVISIVA GENERIS INFERIORIS INCLUDAT DIFFERENTIAM DIVISIVAM PRIMAM] [] Utrum differentia diuisiua generis inferioris includat differentiam diuisiuam primam. [] Quod sic: [] Hic in VII: oportet in diuisione generis procedere per differentias per se, et tunc secunda diuidit priorem per se. "Nam fissio pedis est pedalitas". Quod praedicatur de alio in abstracto est praedicatio per se primo modo. [] Item, si non, ergo duae differentiae specificae essent prima praedicata. Probatio consequentiae: illa sunt prima praedicata de quibus non praedicantur praedicata priora per se; ergo rationale et irrationale sunt prima praedicata, et tunc generalissima. Et tunc ex hoc sequitur quod propositio negatiua negans unam differentiam ab alia sit immediata: "rationale non est irrationale". [] Item, si non, ergo differentia inferior non diuersificat genus secundum se; consequens falsum et contra Aristotelem quia animal, hoc ipsum quod est, est diuersum per differentias diuersas. Probatio [] consequentiae: in genere diuiso, si sit genus intermedium, non est nisi genus superius et differentia constitutiua eius; genus superius non includitur in differentiis inferioribus, nec differentia, quae constituit scilicet sensibile, non distinguitur per differentias, quia ipsa non includitur in aliis differentiis, quia se habet ad ipsas sicut potentia ad actus; sed potentiale non distinguitur secundum essentiam suam per actum. [] Contra: [] Si sic, ergo differentiae essent differentes. Probatio: V dicit Philosophus: "differentia sunt diuersa aliquid-idem entia". [] Similiter, X5: differentia aliquo sui sunt differentia; diuersa non. Sed rationale et irrationale sunt diuersa et differentia, quia conueniunt in differentia superiori, per te, sed ex hoc proceditur in infinitum, si omnis differentia includit superiorem. Quia si differunt, differunt differentiis, et illae differentiis, cum includant superiorem. [] Similiter, tunc differentia esset uere species, et tunc plura genera quam decem, cum non sit species alicuius illorum decem; omne quod habet praedicatum dictum de ipso in quid et differentiam dictam in quale, est species, quia compositum ex genere et differentia, et potest per ista definiri, et omne definibile est species. [] Sed talis differentia inferior habet superiorem, "praedicatum in quid", et aliam qua differt ab opposita differentia, quae dicitur de ea in quale. [I. Ad quaestionem [] A. Opinio Thomae] [] Dicitur quod superior includitur in inferiori, quia dicit Philosophus quod ultima differentia est substantia rei; hoc non, nisi includeret alias praecedentes. [] Similiter, Philosophus dicit: non oportet ponere alias differentias, sed solum ultimam, quia si aliae ponantur cum prima, est nugatio; quia non oportet ponere "animal bipes habens pedes"; hic nugatio transponendo terminos, nam dicto "pede" superfluum est ponere "habens pedes". [] Similiter, dicit quod "ordo non est in substantia"; sed si [] ultima non includeret primas, esset uere ordo in substantia, quia haec differentia prior, haec posterior. [B. Contra positionem Thomae] [] Contra: quod rationes non concludant. Et primo quod prima auctoritas non concludit, quia est copulatiua, sicut si allegant unam partem, concedant aliam quod "ultima differentia sit definitio rei", quod non concedunt, quia definitio est composita. [] Item, quod ultima differentia non est tota substantia rei, quia de substantia huius non solum sunt omnes differentiae, sed etiam genus; ergo genus erit de per se intellectu differentiae ultimae. [] Item, ultima differentia non est tota substantia rei, quia "omnis ratio habet partes"; et sicut "tota definitio exprimit totam rem, sic pars partem". Cum ergo differentia sit pars definitionis, exprimet partem rei, et non totam substantiam rei. [] Quod ipsi uolunt de nugatione: quod sequitur ad dicta sua, non nobis. Probatio: omnis definitio uel dabitur per genus primum [] et per differentias intermedias usque ad ultimam, uel per genus proximum et differentiam specificam. Si primo modo, differentia intermedia ponetur in definitione; et ultima includit omnes, per te; ergo omnes intermediae dicentur bis, quia et in se et in differentia ultima. Si secundo modo, cum genus proximum includat differen tiam suam, et ultima includit eam, dicetur bis. [] Dicitur quod non sic datur, sed per genus primum et ultimam differentiam. [] Contra, hic in littera: "omnis definitio dabitur per genus proximum et differentiam ultimam, uel per primum genus cum aliis differentiis intermediis". [] Item, manifestius Boethius, Libro diuisionum, post diuisionem generis, dicit quod primo in definitione accipiendum est genus cum differentia, et uidendum si sit aeque cum specie definienda. Si minus fuerit, accipienda est alia differentia, et genus cum differentia priori erit loco generis, et sic quousque reddat speciem definiendam. Ergo non solum primum genus ponendum est cum ultima differentia, sed [] genus cum omnibus differentiis intermediis. Plane dicit hoc in littera. Ergo uel ponendum est genus proximum cum ultima dif ferentia, uel primum genus cum multis differentiis. [] Item, Philosophus, II Posteriorum, uult idem. Differentiae autem omnes concipiuntur cum genere in definitione speciei. [] Contra tertium quod "ordo non est in substantia", contra: omnis substantia definibilis componitur ex quo et quali, VIII huius; et forma prior est, actus potentia ex IX cap. 724 tempore et perfectione; et similiter VII25: forma est magis ens quam materia et prior. [II. Solutio quaestionis] [] Propter istas rationes, et specialiter propter istam rationem probantem processum in infinitum in differentiis: uel erit dare aliquam differentiam quae non includit priorem; uel quod differentiae haberent differentiam praedicatam in quale, et aliam in quid, ut sensibile, et sic essent species. [] Propter nugationem dicitur aliter: quod sicut forma, quae est tantum forma, est tantum actus, ita quaelibet differentia significat formam tantum de principali intellectu. Tamen illam formam per modum totius significat, quia quaelibet differentia est specifica respectu alicuius, et ideo quaelibet differentia est per se diuersa ab alia. [III. Ad argumenta principalia] [] Ad primum: quod Philosophus non uult nisi quod differentia superior diuidatur per differentias inferiores per se, quia fissio pedis solum diuidit habens pedes, non quod pedalitas praedicetur per se primo modo de fissione pedis. [] Vel aliter: quod est concretio duplex. Quaedam enim forma concernit suppositum quod est eiusdem naturae concretae et in eodem genere; et est alia concretio ad subiectum quod non est eiusdem naturae. Et per hoc, abstractio duplex: scilicet a supposito, sicut humanitas; et alia a subiecto, sicut albedo. In proposito est abstractio non solum a subiecto alterius naturae, sed a supposito propriae naturae. Unde "fissio pedis" et "pedalitas" non sunt idem solum propter identitatem subiecti, sed quia pedalitas abstrahitur a supposito eiusdem generis. [] Ad aliud: quod omne principium, quod solum est principium, est se toto diuersum. Et similiter omnis differentia, quae est solum differentia, se tota est diuersa. Et omnis talis est praedicatum primum, ita quod non est praedicatum quod sit de intellectu alicuius differentiae, quod sit prius aliqua differentia. Unde differentiae duae nihil habent commune praedicatum de eis in quid per se primo modo. [] Ad tertium: quod consequentia non ualet, quia diuersitas secundum se materiae est per formas. Quia quod facit unum cum actu, diuersitas illius est per actum diuersum; et tunc genus, quod est potentiale, distinguitur in diuersas species per differentias. [] Et si obiciatur quod tunc genus non distinguitur per dif ferentias nisi sicut materia per formas, et ego concedo, nec Philo sophus plus uult. [IV. Ad argumenta Thomae] [] Ad aliud, quod differentia est tota substantia: supra patet quod non est intentio Philosophi, sed completiue et perfecte est substantia rei, quia ab illa differentia est completiue tota substantia rei. [] Ad aliud de nugatione: quod non est intentio Philosophi [] quod definitio non potest dari per genus et multas differentias. Unde dico quod si ponantur in definitione multae differentiae ordinatae, non sequitur nugatio. Sed supponendo oppositum illius quod Philosophus uult probare, sequitur nugatio. Haec est hypothesis quod ab ultima differentia non est unitas rei. Et probat oppositum: quia da oppositum, et quandoque si genus sit remotum, datur definitio per multas differentias. Si enim unitas non est ab ultima differentia, cum unitas compositi sit ab ultima differentia, cum haec non sit ultima, erit aliqua alia ultima et actus; et cum multae sint ibi, tunc erit aliqua differentia ultimus actus, et ab ea erit compositum unum, et tunc aut erunt duae, aut una. Si una, erit nugatio, cum utraque ponatur. Si aliud, et utrumque in actu, et "ex duobus in actu ultimo non fit unum", sequitur quod ex illis duobus non fit unum. [] Et de tertio, scilicet ordine substantiae: non plus uult Philosophus nisi quod ordo, in differentiis positis qualitercumque, non uitet nugationem, quia si uno modo sit nugatio, qualitercumque transponantur differentiae, adhuc erit. [7.18 UTRUM UNIVERSALE SIT ALIQUID IN REBUS] [] Quoniam autem de substantia consideratio. [] Hic quaeritur utrum uniuersale sit aliquid in rebus. [] Quod sic, uidetur: [] Omne quod est tale per participationem reducitur ad aliquod tale per essentiam, alioquin tale per participationem esset primum tale; sed singulare est tale per participationem, ut "hic homo" per participationem hominis, quia aliter non plurificaretur homo in istis; ergo etc. [] Praeterea, substantia est primum ens, et ita reale; sed intellectus noster nihil causat nisi accidens, secunda uero substantia est substantia; ergo etc. [] Praeterea, si nihil esset in re nisi singulare, nulla est unitas realis nisi unitas numeralis, quae est propria singulari. Consequens falsum propter sex: [] Primo, quia tunc omnis differentia realis esset numeralis, nam omne diuersum ea unitate est diuersum ab aliquo qua est in se unum. Hoc consequens falsum: [] Tum quia omnia aeque differrent realiter, et ita non esset in re [] aliquid quare intellectus magis unum conceptum abstrahit ab hoc albo et illo quam ab albo et nigro. Haec consequentia patet, quia si omnis differentia realis est tantum numeralis, ergo differentia numeralis est praecisa causa differentiae realis. Sed quaecumque aequaliter participant praecisam causam alicuius effectus, aequaliter participant effectum, patet. Sed omnia differentia realiter aequaliter participant istud, scilicet "differre numero", quia omnia differentia realiter in aliquo communi conueniunt et inter se distinguuntur, ut patet per definitionem differentiae, V Metaphysicae. Ergo omnia aequaliter differunt numero; et ultra: ergo omnia aequaliter realiter. [] Tum quia differentia genere et specie esset tantum differentia rationis, et ita secundum quid; sed differentia numeralis esset realis et simpliciter; et ita arguendo "differunt specie, ergo differunt numero" esset fallacia secundum quid et simpliciter, quod est contra Aristotelem, V Metaphysicae cap. "De uno". [] Secundo: consequens principale est falsum, quia tunc non esset generatio uniuoca sine consideratione intellectus. [] Tertio: non esset aliqua similitudo realis, quia proximum eius fundamentum est unum, ex V Metaphysicae. Et istud tertium improbat responsionem quae posset dari ad secundum, scilicet quod [] generans et genitum non habent aliquam unitatem sed similitudinem tantum. [] Quarto: non esset aliquod unum mensura realis aliarum specierum in genere, quia non unum numero, secundum Aristotelem. [] Quinto: non esset contrarietas oppositio realis, quia extrema eius prima non sunt singularia, et oportet utrumque esse in se unum. [] Sexto: ipsius sensus non esset aliquod obiectum unum, quia non unitate rationis, nam obiectum praecedit natura actum sentiendi, et iste omnem intellectionem in nobis; et illud obiectum sensus non est unum singulare, quia tunc aliud non sentiretur. Confirmatur per illud II Posteriorum: "sensus est uniuersalis"; sed sensus tantum est obiecti realis; ergo etc. [] Contra: [] Aristoteles, VII Metaphysicae cap. illo "Quoniam autem de substantia consideratio". Primo sic: "substantia uniuscuiusque est propria sibi, et non inest alteri"; sed uniuersale nulli est proprium. Praeterea, secundo sic: "substantia non dicitur de subiecto, et uni uersale dicitur". [] Et Commentator ibidem: "Uniuersale est de capitulo rela tionis". [] Item, I De anima: "Uniuersale aut nihil est aut posterius est". [] Item, aliter logica, quae est de uniuersali, esset scientia realis, quod falsum est. [I. Ad quaestionem [] A. Opinio Platonis de statu uniuersalium] [] Ista quaestio primo potest pertractari contra positionem Platonis ponentis ideas secundum quod Aristoteles imponit sibi propter entitatem formalem rerum, secundum primam rationem superius positam ad quaestionem; et propter scientiam, quae est de necessariis tantum, et singularia ista sunt corruptibilia; et etiam propter generationem, quia generans particulare non sufficit. [] Ista opinio si ponat ideam esse quandam substantiam separatam a motu et ab accidentibus per accidens, nihil in se habens nisi naturam separatam specificam perfectam, quantum potest esse perfecta, et forte habentem per se passiones speciei (aliter de ipsa [] nihil sciretur) non potest bene improbari, quia non uidetur repugnare rationi absolutae entitatis tale singulare sic naturam habens. Nec absolute hoc improbat Aristoteles; sed quatenus ponitur incorruptibile, arguitur contra hoc in fine X. Hic autem in VII arguitur non impossibilitas, sed non-necessitas. Quia enim nihil non manifestum ponendum est a philosophantibus sine necessitate, arguit Aristoteles contra ideas quod non sunt necessariae propter illa propter quae ponebantur, et ita simpliciter non sunt ponendae. Quod non propter entitatem nec scientiam, arguit Aristoteles, VII Metaphysicae cap. illo "Utrum autem quod quid est"; quod non propter generationem, in capitulo sequenti. [] Si autem ulterius ponat quis quod dicta idea est formaliter uniuersale, ita quod per identitatem praedicetur de isto corruptibili praedicatione dicente "hoc est hoc", statim uidetur includere contra dictionem quod idem numero sit quiditas multorum diuersorum, et tamen extra ipsa aliter non esset incorruptibilis. [B. Opiniones aliquorum de statu uniuersalium [] iuxta sententiam Aristotelis] [] Isto praetermisso, potest quaestio pertractari secundum senten tiam Aristotelis loquendo de uniuersali. Et sunt hic duae opiniones extremae: [1. Prima opinio: Uniuersale est in re [] a. Expositio primae opinionis] [] Quarum prima est quod uniuersale est in re, propter tres rationes quarum prima est: uniuersale est quod est "aptum natum dici de pluribus". Sed res de se est apta nata dici de pluribus, quia si non, aptitudo sibi repugnaret; nec conferri sibi posset, saltem non ab intellectu, quia tunc posset intellectus dare Socrati talem aptitudinem. [] Praeterea, uniuersale, de quo loquimur, praedicatur de re, puta de singulari, praedicatione dicente "hoc est hoc", ut "Socrates est homo"; sed impossibile est aliquid praedicari de re nisi sit in re. [] Item, "quod quid", absolutissime sumptum, est uera res, quia est principium et causa, ut habetur ultimo cap. VII Metaphysicae. Sed ipsum, absolute sumptum, est uniuersale. Probatio: quia sic absolute sumptum exprimitur per definitionem; sed "definitio non est nisi uniuersalis". [] Modus ponendi est talis: in re, cum gradu limitationis quo singulare est hoc, ut dictum est in quaestione "De indiuiduatione", [] est etiam natura per illum gradum limitata. Ista natura non solum est intelligibilis sine illo gradu, sed prior etiam est natura eo in re, et ut sic non repugnat sibi esse in alio, quia ut sic est prior, non est adhuc limitata ad hoc. Ut sic ergo prior est, erit uniuersalis. [b. Contra primam opinionem] [] Contra istam opinionem arguitur tripliciter. Primo sic: uniuersale est unum obiectum intellectus numero, et una intellectione numero intelligitur, ita quod intellectus, attribuendo ipsum diuersis singularibus, attribuit obiectum idem numero pluries conceptum, ut praedicatum diuersis subiectis, dicendo "hoc est hoc". Impossibile autem uidetur quod aliquid, quod est in re, sit idem intelligibile numero, et sic attribuatur diuersis. [] Confirmatur: quia etiam ista natura ut prior gradu limitante, si intelligatur, numquam attribuetur uere nisi uni; alteri enim singulari non uere attribuitur ille conceptus, sed alius alterius naturae quae est in alio. [] Praeterea, secundo sic: cui inest subiectum sub ratione qua est subiectum, ei inest et passio. Si ergo homo inest Socrati sub ea ratione sub qua homo est uere uniuersalis, Socrates erit uere uniuersalis. Nec erit accidens, quia medium non uariatur. [] Praeterea, tertio sic: sequeretur quod sensus haberet pro per se obiecto ipsum uniuersale, quia, ut dictum est in quaestione "De intellectione singularis", natura mouet non in quantum haec, licet non nisi haec. Sequeretur etiam, si omne uniuersale est actu in re ex se, quod omnino superflue ponitur intellectus agens. [] Contra modum ponendi sequitur quod tot sint uniuersalia quot singularia, quia quaecumque natura in quocumque indiuiduo habet illam rationem uniuersalis quae assignatur, et nulla est nisi respectu indiuiduorum, ut ostendit prima ratio supra, et ita quaelibet uniuersalis et nulla. Idem etiam praedicaretur de se in praedicatione uniuersalis de singulari. [2. Secunda opinio: Uniuersale tantum est in intellectu [] a. Expositio secundae opinionis] [] Alia opinio est quod uniuersale tantum est in intellectu. Ad hoc est auctoritas Commentatoris: "Intellectus facit uniuersalitatem in rebus"; alias etiam non uideretur intellectus agens necessarius. Confirmatur etiam propositum, quia intellectus agens non est uis factiua; ergo nihil causat extra intellectum. [] Item, Boethius: "omne quod est, est unum numero". Ad hoc [] est ratio, quia uniuersale est unum in multis et de multis, I Posteriorum. Includit ergo essentialiter comparationem ad supposita, ut praedicabile ad subicibile; sed talis comparatio non est in re, sed tantum in intellectu comparante. [] Auctoritas ad hoc et modus ponendi habetur ab Auicenna V Metaphysicae cap. 237, ubi uult quod forma intelligibilis respectu animae est singularis, et alia in alio intellectu, sed eadem respectu indiuiduorum extra est uniuersalis. Quaere ibi. [b. Contra secundam opinionem] [] Contra istam opinionem: obiectum naturaliter praecedit actum, ergo uniuersale naturaliter praecedit intellectionem quando uniuersale intelligitur; sed non est in intellectu in actu nisi per in lectionem. [] Confirmatur: quia si obiectum, ut obiectum et ut prius intellectione, non esset uniuersale, non posset ab intellectu comparari ad plura extra. [] Praeterea, subiectum scientiae, in quantum subiectum, praecedit intellectionem. Sed ut sic, est uniuersale. Quia ut subiectum est primo tale, comparando ad propriam passionem; et si primo, igitur de omni. Et sic de eo scientia esse potest. [] Confirmatur: sicut primum principium, quod est propositio uniuersalis, primo actu complexo concipi potest, ita terminus extra, sub ea ratione sub qua est eius terminus, prima intellectione incomplexa. Sed terminus, ut terminus, uniuersalis est, quia uniuersaliter sumptibilis. [] Praeterea, tertio: uniuersalitas esset condicio entis in intellectu sicut uerum, et ita deminueret ens hoc sicut illud, et ita non magis esset aliqua scientia de uniuersali quam de uero. [] |{ Ad ista posset dici quod licet obiectum sit prius natura actu, non tamen hoc oportet de modo necessario in obiecto maxime qui non est modus cognitus, sed sub quo cognoscitur; maxime si obiectum non est nisi simul tempore cum actu, sicut ponit Auicenna de uniuersali. [] Contra: tunc, nullo considerante, non esset uniuersale in actu, et ita scientia habitualis non esset obiecti uniuersalis actu. [] Praeterea, in quantum obiectum est prius actu, non intelligetur sub hoc modo; ergo uel sub nullo modo uel sub opposito, quia ut est obiectum, aliquem modum sibi determinat. }| [] Contra modum ponendi: ista forma intelligibilis subiectiue [] est in anima et realiter. Uniuersale autem, si est in intellectu, uidetur ibi esse ut obiectum cognitum in cognoscente. Isti modi essendi sunt diuersi, ergo etc. Et sic improbant hanc opinionem, iam positae rationes. [II. Solutio quaestionis] [] Circa huius quaestionis solutionem, primo distinguendum est de uniuersali. Sumitur enim uel sumi potest tripliciter: [] Quandoque pro intentione secunda, quae scilicet est quaedam relatio rationis in praedicabili ad illud de quo est praedicabile, et hunc respectum significat hoc nomen "uniuersale" in concreto, sicut et "uniuersalitas" in abstracto. [] Alio modo accipitur uniuersale pro illo quod denominatur ab ista intentione, quod est aliqua res primae intentionis, nam secundae intentiones applicantur primis. [] Et sic accipi potest dupliciter: uno modo pro illo quod quasi subiectum remotum denominatur ab ista intentione; alio modo pro subiecto propinquo. [] Primo modo dicitur natura absolute sumpta uniuersale, quia non est ex se haec, et ita non repugnat sibi ex se dici de multis. Secundo modo non est uniuersale nisi sit actu indeterminatum, ita quod unum intelligibile numero sit dicibile de omni supposito, et illud est complete uniuersale. [] De primo modo potest intelligi secunda opinio, quia ista comparatio, quae est intentio secunda, non est nisi obiecti ut in intellectu comparante. De secundo modo potest intelligi prima opinio, quia natura non est de se haec. [] Sed nec prima opinio ponit completum uniuersale, quia non sufficienter indeterminatum, quia non contrarie ad determinationem, sed quasi priuatiue uel contradictorie. Nec secunda opinio loquitur de completa ratione uniuersalis, ut quaestio habet difficultatem, sed de quadam intentione posteriore naturaliter ratione eius completa. Nam indeterminatio quasi contraria, qua "homo" est sic indeterminatum, ut unica intellectione conceptum quiditatiue insit omni, praecedit naturaliter illam intentionem secundam quae est uniuersalitas logica siue habitudo de multis. [A. Primum membrum argumenti: [] An uniuersale sit in intellectu] [] De isto igitur tertio modo accipiendi uniuersale restat uidere primo an sit in intellectu. Et distinguo quod dupliciter potest aliquid esse in intellectu obiectiue, sicut modo loquimur de "esse in". Uno modo habitualiter, et alio modo actualiter; siue in actu primo et secundo. Primo modo est ibi quando est ibi ut immediate motiuum ad intellectionem, secundo modo quando actualiter intelligitur. Ista [] esse, secundum positionem Auicennae, simul sunt tempore, licet primum prius natura. Licet enim non ponat speciem intelligibilem per quam obiectum est praesens primo modo manere in intellectu nisi dum actu intelligit, tamen prius natura est obiectum praesens ut motiuum quam ut intellectum actu, quia primum praecedit intellectionem ut causa, secundum sequitur siue concomitatur. Alius autem, qui negat speciem intelligibilem, non uidetur quomodo possit ista duo esse distinguere, quia nullum esse habet obiectum in intellectu, secundum ipsum, nisi per actum intelligendi, et ita nullum esse primum, et ita nullo modo mouebit intellectum; cuius tamen contrarium tenet ipse. [] Tertia uia est communis: quod primum esse et tempore et natura praecedit esse secundum, et manet sine eo, secundum ponentes species intelligibiles manere sine actu. Inconueniens enim uidetur retentionem proprii obiecti post actum negare intellectui in quantum intellectus creatus, cum haec sit perfectionis in sensitiua. Et licet coniungatur intellectus phantasiae, quaero: quae est perfectio intrinseca intellectus? Accidit enim sibi in quantum intellectus coniungi cum phantasia. Et licet sit imperfectior non coniuncto phanta siae, non tamen forte alterius rationis in quantum potentia. Ergo [] sicut separatus est intrinsece retentiuus, ita noster, licet minus.a [] Ad quaestionem igitur, quoad hoc membrum, dico quod uniuer sale tertio modo dictum non est in intellectu secundo modo ex necessitate, ita quod quasi illud esse sit sibi necessarium, sicut probant rationes contra secundam opinionem, sed necessario est in intellectu primo modo, ita quod sine illo concomitante obiectum non inest ei uniuersalitas. Hoc probat bene prima ratio contra primam opinionem. [] Sed quae est causa illius indeterminationis qua obiectum, habens esse primum in intellectu, est complete uniuersale? Respondeo quod non sola res, quia non est eius in se tanta indeterminatio, [] a SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA Sicut potest elici ex dictis eius in ista quaestione: praeter intentionem uniuersalitatis, quae est intentio secunda siue relatio rationis in praedicabili ad illud de quo est praedicabile, est triplex uniuersale. Unum est uniuersale dictum negatiue, et illud est natura in se absolute sumpta, quo modo loquitur Auicen na de humanitate quod nec est uniuersalis nec particularis. Et dicitur uniuersale negatiue quod non est natum fieri uniuersale completum sub illa ratione. Secundum est uniuersale dictum priuatiue, et illud est natura ut in indiuiduo determinata, quia potest fieri uniuersale completum per intellectum agentem. Tertium est uniuersale dictum contrarie, et illud est uniuersale completum, abstractum per intellectum a determinatione. Et dicitur contrarie ad differentiam naturae ut determinatae ad singu laritatem, quae dicitur ut sic priuatiue uniuersale, quia est apta nata fieri uniuersale siue indeterminate in actu. Istud tertium uniuersale habet esse in intellectu obiectiue et non necessario subiectiue. Obiectiue, inquam, non actu sed habitu, uel non actu secundo necessario, sed actu primo. Sed uniuersale primis duobus modis est in re; patet de se, sed alio et alio modo. Hic uniuersale tertium quomodo est in re, patet; licet non sub eodem esse sub quo dicitur uniuersale. [] ut probat illa prima ratio; nec etiam intellectus possibilis, quia non reciperet indeterminatius quam obiectum esset factiuum. In omni autem natura, ut arguit Aristoteles, III De anima, est dare "aliquid quo est omnia facere, dato aliquo quo est omnia fieri". Hoc est: in tota natura uniuersali cuilibet potentiae passiuae correspondet potentia actiua, et si non extrinseca, intrinseca in eadem natura. [] Ergo cum experiamur quod est aliquis intellectus in nobis quo est uniuersale fieri, hoc est, cui insit aliquid per quod obiectum est praesens ut uniuersale, necesse est aliquid esse actiuum illius. Et non extra, ut argutum est, ergo intra. Intellectus igitur agens, concurrens cum natura aliquo modo indeterminata ex se, est causa integra factiua obiecti in intellectu possibili secundum esse primum, et hoc secundum completam indeterminationem uniuersalis. Nec est alia causa quare intellectus agens cum natura facit obiectum sic esse nisi quia est talis potentia, sicut nec quare calidum calefacit. Est ergo natura in potentia remota ad determinationem singularitatis et ad indeterminationem uniuersalis; et sicut a producente coniungitur singularitati, ita a re agente et simul ab intellectu agente coniungitur uniuersalitati. [] Et isto modo bene intelligitur illud dictum Auicennae quod natura de se non est uniuersalis nec particularis, sed tantum natura. [] Et hanc tertiam indeterminationem probat tertium argumentum cum omnibus suis probationibus, non illam quae est uniuersalis, quia ista minor saluat similitudinem, contrarietatem, etc. Et isto modo dicatur "quid", et ista indeterminatio eius est priuatiua, alia maior quae est uniuersalitatis contraria. [] Sed quae est actio realis intellectus agentis? Non uidetur quod circa obiectum, cum illud nihil sit in re. Hic dicunt quidam quod abstractio non fit a phantasmate sed ab obiecto, quia nullam speciem intelligibilem ponunt. [] Contra: obiectum, quando est in esse primo in intellectu, aliter se habet ad intellectum quam prius quando non fuit in esse primo, quia nunc mouet, prius non; nunc intellectus intelligit ex ista motione, prius non. Ergo aliqua mutatio facta est prius naturaliter quam intellectus intelligat. Sed ista non est in phantasmate patet , nec in intellectu agente, nec in eorum coniunctione, quia semper erant aequaliter coniuncta, ex quo illud phantasma infuit. Ergo oportet ponere in intellectu possibili aliquam mutationem priorem natura ipsa intellectione per quam obiectum sit in esse primo in quo non fuit. Hoc conceditur, ita quod abstractio obiecti non est aliqua [] actio realis, sed causatur species intelligibilis a phantasmate et intellectu agente simul; qua causata in intellectu possibili formaliter, simul causatur obiectum abstractum ibi, non formaliter sed obiectiue; et sic bene saluatur Auicenna, V Metaphysicae cap. 270, de forma intelligibili. Licet enim sit duplex modus "essendi in", tamen unus concomitatur alium necessario. Nisi enim ponatur ista gignitio, nulla actio realis potest dari intellectui agenti, et ita nec aliqua circa obiectum, quia illa numquam est intentionaliter nisi propter aliquam realem. Similiter, numquam obiectum erit abstractum nec uniuersale prius natura quam intelligatur, nisi ponatur quodcumque obiectum habens phantasma in phantasia, coniuncta intellectui agenti, esse abstractum et semper in esse primo, postquam eius inest phantasia. Et tunc quomodo post "addiscere" erit magis in potentia accidentali ad speculari quam ante? [] Responsio: per habitum generatum; et phantasmata ordinate occurrunt. [] Contra: iste habitus est in phantasia; si enim esset in intellectu possibili, quid facit circa phantasma, ut illud moueat intellectum possibilem nunc, et illud tunc? Non enim inclinat nisi potentiam in qua est. [] Sed quod istorum est prius, scilicet "esse in intellectu" uel ista indeterminatio quae ponitur propria uniuersali? Videtur quod "esse in intellectu". Nam intellectus agens primo uidetur facere aliquid esse [] in intellectu possibili, ergo si facit uniuersalitatem, hoc erit mediate. [] Contra: tunc uniuersale erit posterius ente uero. Non solum enim est ens uerum quod est in intellectu in actu secundo, sed etiam quod in primo. Et uidetur quod sit imperfectius ens uerum quod est in habitu quam quod est in actu. [] Item, singularitas prior est natura quam esse in re, igitur a simili. [] Confirmatur: quia magis uidetur uniuersale abstrahere a quacumque exsistentia quam singulare. Ad istam dubitationem potest dici, etc. [B. Secundum membrum argumenti: [] An uniuersale sit in re] [] Quoad secundum membrum quaestionis, scilicet an sit in re, responsio: esse in intellectu primo modo uel secundo non est nisi habere relationem rationis ad intellectum. Illud autem, quod est in re, bene habet istam relationem; ergo illud quod est uniuersale, est in re. [] Confirmatur: aliter in sciendo aliqua de uniuersalibus, nihil sciremus de rebus sed tantum de conceptibus nostris, nec mutaretur opinio nostra a uero in falsum propter mutationem in exsistentia rei. Potest igitur uniuersale esse in re, ita quod eadem natura est, quae in exsistentia per gradum singularitatis est determinata, et in intellectu hoc est ut habet relationem ad intellectum tamquam cognitum ad cognoscens est indeterminata. Ita quod sicut ista duo esse concur runt per accidens in eadem natura, et posset utraque esse sine altera, ita etiam determinatio et indeterminatio praedicta. Et ex hoc apparet quod non est necesse illud, quod est uniuersale, esse in re, licet possit, sicut necesse est ipsum esse in intellectu. [] Contra: contraria non insunt eidem; determinatio, qua est hoc, et indeterminatio, qua est idem huic et illi, sunt contraria secundum praedicta. [] Dicitur quod non insunt secundum idem, quia unum secun dum unum esse et aliud secundum aliud esse. Sed tunc oporteret ponere ista esse naturaliter esse priora istis contrariis. [] Similiter, quod absolute contraria compatiantur se in eodem, non uidetur; nec aliqua diuersa secundum quae contraria insunt;b puta album et nigrum secundum aliam et aliam partem superficiei, talia non insunt eidem subiecto proprio. Si autem ad totum com parentur, respectu eius sunt contraria secundum quid. [] Item, quomodo intelligitur "quid" absolute, et quomodo sin gulare, si semper natura cum intellectu agente facit indeterminatum complete in intellectu possibili? [] Item, estne ista abstractio intellectus agentis, perfectionis? Vide tur quod sic, quia sine intellectu agente non posset esse intellectio abstracti; ergo illud adiungitur ut concausa propter perfectionem maiorem. [] Contra: cognoscere confuse est imperfectionis; ergo magis con fuse imperfectius. [] b SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: quando enim dicuntur inesse secundum diuersa [] Ad primum de contrariis posset dici, etc. [] Ad aliud dicitur quod "quid" intelligitur absolute (et ita illud quod est singulare) siue indifferentia uniuersalis, quando natura sola mouet intellectum sine intellectu agente. Sed singulare, in quantum "hoc", numquam mouet, ut prius dictum est; ideo non intelligitur nisi ab intellectu intelligente res in quantum sunt in se manifestae, non quia primo mouetur. Primo modo uisus uidet singulare; secundo modo, non; tertio modo, quando coagit intellectus agens naturae, intelligitur uniuersale complete. [] Contra: fictio uidetur quod intellectus agens quandoque coagit phantasmati, quandoque non, cum utriusque uirtus actiua sit naturalis, non libera. [] Item, quomodo phantasma sola uirtute propria mouebit intellectum possibilem? [7.19 UTRUM CONCEPTUS GENERIS SIT ALIUS A CONCEPTU DIFFERENTIAE] [] Utrum conceptus generis sit alius a conceptu differentiae. [] Quod non: [] Quia in littera dicitur "genus nihil est praeter eas quae sunt generis species". [] Item, in X huius cap. 102: genus secundum se est diuersum in diuersis speciebus, etc. [] Item, alioquin esset pars speciei, et ita non praedicaretur formaliter de ea. [] Item, VII Physicorum: comparatio non fit secundum genus, quia "in genere latent aequiuocationes". [] Contra: [] Si non, aut est idem conceptui unius differentiae tantum, et tunc non praedicabitur nisi de una specie. Aut cuiuslibet differentiae, et tunc uel tot erunt conceptus generis quot differentiarum; uel si tantum unus est conceptus generis, illi uni omnino erunt idem conceptus differentiarum, ergo et inter se idem. Omnia illata sunt inconuenientia; igitur etc. [I. Ad quaestionem. A. Pars negatiua eiusque refutatio] [] Opinio quod non, propter tertiam rationem supra. Modus ponendi: quod non sunt synonyma "genus" et "differentia". Differunt enim penes modos siue rationes concipiendi eundem conceptum, quae sunt rationes determinabilis et determinantis. Ratio generis est ratio determinabilis; ratio uero speciei est ratio determinati. [] Contra istud: igitur in definitione erit nugatio, quia idem con ceptus bis dicitur per genus et differentiam. [] Responsio: nugatio excusatur propter diuersos modos concipi endi. [] Contra: tunc est nugatio quando, positis definitionibus pro nominibus, idem bis dicitur, ex isto cap.7 et ex II Perihermenias. Positis autem rationibus generis et differentiae, idem conceptus bis dicitur; igitur etc. [] Confirmatur, quia secundum Aristotelem in isto cap.9, hic est nugatio: "pedes habens bipes", et tamen est alia ratio concipiendi. [] Item, istae rationes concipiendi aut sunt essentialiter intra conceptus generis et differentiae; aut non sunt, sed accidentales sub quibus illi conceptus concipiuntur. Si secundo modo, non uitatur nugatio. Si primo modo, aut igitur utraque ratio est essentialis intra conceptum speciei, aut non. Si non, igitur definitio essentialiter includit quod non pertinet essentialiter ad speciem; includit enim quod essentialiter includitur in conceptu generis. Si sic, igitur conceptus generis et differentiae sunt simpliciter alii, quia per rationes alias quas essentialiter includunt, quae etiam sunt de per se conceptu speciei. Nam tantam diuersitatem ponit opinio opposita, ut iam patebit. [] Item, tertio: definitio debet esse primo eadem definito. Conceptus iteratus non est primo idem sibi semel sumpto. Igitur conceptui speciei non est primo idem conceptus generis et con ceptus differentiae simul; sed alter tantum, et ita alter superfluit. [] Sequitur etiam, quarto, omnino ut uidetur, quod completa definitio daretur per genus tantum, quia exprimeret totum conceptum quiditatiuum speciei. Ratio enim determinantis non requiritur, quia ista ratio non cadit in intellectu speciei. Est enim fallacia accidentis "rationale est determinans, homo est rationalis, igitur homo est determinans". Non igitur requiritur "rationale" in definitione propter istam rationem, quia ipsa extraneatur definito. Nec propter conceptum cuius esset illa ratio, quia ille totus expri mitur per genus. [B. Pars affirmatiua. 1. Art. 1: Conceptus generis est unus in se] [] Ideo ad ostendendam oppositam partem quattuor sunt uidenda: [] Primo: quod conceptus generis est unus in se; quod ostenditur tripliciter: Primo, quia omnis certitudinem habens de aliquo, dubitans autem de omnibus determinantibus illud, habet de illo de quo est certus conceptum unum, alium ab illis de quibus dubitat; alioquin esset certus, et de nullo, quia de nullo conceptu. Potest autem haberi certitudo de inhaerentia conceptus generis alicui, dubitando de quocumque conceptu speciei ut cum animal uidetur a remotis , uel melius per proprietatem conuertibilem cum genere, demonstrando ipsum de aliquo demonstratione "quia", de quo nescitur aliqua species generis. [] Secundo sic: "differentia sunt diuersa aliquid-idem entia", ex V huius et X cap. 414, ita quod magis unum sunt differentia in illo in quo conueniunt quam in illis in quibus differunt; alioquin essent primo diuersa, non differentia. Igitur et illud, in quo sunt idem, est in se magis unum quam illa quibus differunt. Species generis proprie differunt differentiis et sunt idem in genere, igitur genus est magis unum in illis quam differentia quibus differunt, quod non esset nisi generis esset unus conceptus. Nam si plures, ita essent illi diuersi sicut conceptus differentiarum quoad hoc quod species nihil unum essent. [] Tertio sic: genus praedicatur proprie et in quid de specie, igitur secundum aliquem conceptum; non eundem speciei, quia tunc illa praedicatio esset eiusdem de se; igitur secundum alium con ceptum a conceptu speciei, et similiter de quacumque specie. Ille autem alius a quacumque specie est unus in se; alioquin tot genera quot species. [] Additur, quarto, quod nomen generis est uniuocum, igitur significat unum conceptum. Sed quomodo unum? Responsio: genus aut concipitur primo, scilicet ut obiectum adaequans in tellectionem, aut per se et non primo, scilicet in aliquo concepto adaequante intellectionem in quo genus includitur. Primo modo, conceptus eius est unus numero, sicut intellectio una numero; et generaliter, ita unica intellectione numero intelligitur magis commune sicut minus commune. [] |{ Nota quod sicut idem numero fit a diuersis specie, ita eadem intellectio numero hominis nata est fieri ex phantasmate cuiuscumque singularis. }| [] Secundo modo, conceptus illi primi sunt ualde diuersi. Omnes tamen includunt unum conceptum numero, non qui est unus numero ut ibi concipitur sed tot numero in quot includitur, quia non alia intellectio est circa includens et inclusum , sed qui natus est esse unus numero, quando primo concipitur et indifferens ad omnes alios. [2. Art. 2: Conceptus generis est alius a conceptu differentiae] [] Secundo uidendum est quod conceptus generis alius est a conceptu differentiae quod ostendetur in quaestione sequente , et ita alius est quod primo diuersus. Et ex hoc sequitur quod est alius a conceptu speciei sicut partialis a totali, quia species essentialiter includit conceptum differentiae et generis. [3. Art. 3: Quid determinate concipitur per genus et differentiam?] [] Tertio: quid determinate concipitur per genus et quid per differentiam? [] Sciendum, secundum quod dicit Aristoteles, cap. praecedenti VII19: "Sicut ratio ad rem, sic partes rationis ad partes rei". Et, VIII cap. 320, oportet "terminum esse rationem longam" et exprimere "quid et quale". In specie autem non sunt nisi duae primae partes essentiales, scilicet actus ultimus quo species est id quod est, et proprium potentiale respectu illius actus ultimi quotcumque ordinata includat illud potentiale, siue ordinata realiter naturaliter siue aliter, de quo dicetur in quarto articulo. Differentia ultima, quae est specifica, a qua est unitas rei et definitionis, includit praecise de suo per se intellectu actum ultimum in re, qui est causa unitatis completa; et genus proximum praecise per se includit proprium potentiale respectu illius actus. [4. Art. 4: Quid in re correspondet istis conceptibus? a. Opinio Henrici Gandauensis] [] Quarto, uidendum est quid istis conceptibus correspondeat in re. [] Dicunt quidam quod in re sufficit differentia intentionis quae nullam differentiam nec compositionem actu ponit in re, sed tantum potentialem, sic quod ipsa nata est facere diuersos conceptus in intellectu de se, ita quod ista differentia actu est solum in intellectu concipiente. Non sufficit autem differentia rationis, quae est quando res non est nata facere nisi unum conceptum, qui tamen potest concipi sub diuersis modis concipiendi. [b. Contra opinionem Henrici] [] Cum ista opinione conceditur quod differentia rationis non sufficit ad distinctionem generis et differentiae, sicut argutum est contra primam opinionem. [] Sed quod nec ista differentia intentionis sufficit, arguitur sic: quia concipiendo genus, aut concipitur aliquid rei in specie aut nihil; similiter de differentia. Si nihil: isti conceptus uidentur fictitii, non reales; nec sufficit "dicentur in quid de specie". Si aliquid: aut idem aliquid, et tunc erit idem conceptus; aut aliquid aliud, et tunc erit in re aliqua differentia prior differentia conceptuum. [] Respondetur quod aliquid rei concipitur et idem. Nec sequitur "igitur idem conceptus", quia eadem res nata est facere diuersos conceptus. SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Istorum confirmationem quaere in quaestione de indiuiduatione per omnia argumenta ostendentia aliquam esse unitatem realem minorem unitate numerali. [] Contra: una res nata est formare conceptum unum sibi adaequatum, quia alias non esset cognoscibile unum, quia nec unico actu cognoscibile. Sed illum sibi adaequatum conceptum formando, uidetur immutare intellectum quantum nata est ipsum immutare. [] Aut si dicas quod propter suam perfectionem, praeter illum adaequatum, nata est res immutare intellectum ad conceptus non-adaequatos, quis erit ordo in immutando ad illos et ad istum adaequatum? Numquid facit primo notitiam propriam aut confusam? Et quodcumque prius facit si non tantum prius natura sed tempore , uidetur quod nihil amplius facit, quia agens naturale praesente passo statim facit quod potest. [] Quidquid sit de istis, uidetur quod prima ratio stet. Nam species, formando duos conceptus generis et differentiae, non tantum causat duos actus in intellectu distinctos numero, sed causat duas notitias actuales uel habituales, habentes obiecta propria distincta, et hoc ita distincta sicut si illa duo obiecta essent duae res extra. Quaero igitur an istis notitiis cognoscat intellectus obiectiue aliquid in re? Si nihil, fictio est. Si idem, ergo idem obiectum est. Nisi dicas quod una res extra facit formaliter duo obiecta in intellectu, et tunc non uidetur quod res uel aliquid rei sit obiectum, sed aliquid factum a re. Si aliud, habetur propositum, quia differentia ante conceptus. [] Item, secundo ad principale: omnis differentia, prior naturaliter omni actu rationis, uidetur differentia realis. Obiecta naturaliter praecedunt actus et distinctio obiectorum distinctionem actuum, maxime quando haec illam causat, ut hic ponitur. Ergo differentia intentionis, quae est in conceptibus, concludit priorem in obiectis, quae erit realis. [] Potest dici, sustinendo differentiam intentionis, sicut habetur in quaestione "De uniuersali", quod res obiectiue est in intellectu, uel in actu primo uel in actu secundo. Et differentia quaecumque, quae non conuenit rei nisi sic uel sic et hoc, siue hoc uel illud esse praesupponatur differentiae siue necessario concomitetur , est differentia rationis, scilicet sustinendo differentiam rationis communiter ad differentiam intentionis et rationis proprie dictam. Nam nulla talis inest rei exsistenti in se, nec sine actu intellectus concomitante uel praecedente et hoc, intellectus possibilis considerantis, ut quando est res in intellectu in actu secundo; uel intellectus agentis abstrahentis, ut quando est res in intellectu in esse primo. [] Differentia igitur rationis stricte loquendo est differentia posterior naturaliter actu intellectus possibilis considerantis idem obiectum sub alia et alia ratione. Et hoc, siue illa differentia sit obiecti exsistentis in intellectu in actu secundo; siue habitualiter, per habitum derelictum ex actu concipiendi nam esse tale habituale est naturaliter posterius actu considerandi. Sed differentia intentionis est prior naturaliter omni actu intellectus possibilis et omni esse obiecti in ipso intellectu, siue sit actuale, siue habituale derelictum ex actu eius. Sequitur tamen ordine naturae actum intellectus agentis et concomitatur ipsum necessario "esse in intellectu possibili" in actu primo. Haec magis patent ex dictis in quaestione "De uniuersali". [c. Quomodo una essentia facit diuersa obiecta intelligibilia] [] His intellectis pro differentia intentionis in communi, ulterius in speciali sciendum est quod essentia una specie quantumcumque simplex ut albedo nata est ex se facere diuersa obiecta praesentia intellectui possibili. Quod, sicut dictum est in quaestione praedicta, non est realiter nisi facere realiter aliqua diuersa per quae illa sint obiectiue praesentia. Nam circa esse obiectiuum, cum nihil sit, non cadit mutatio nisi per mutationem realem in aliis, per quae ista sunt obiectiue praesentia. [] Quare autem sic sit factiua diuersorum, non est ratio propter perfectionem, quia tunc Deus faceret, quod negatur. Nec propter imperfectionem, quia tunc materia prima faceret. Nec propter aliquam differentiam priorem in natura rei extra intellectum. Sed sicut calor, quia est calefactiuus, non propter perfectionem in communi nec propter imperfectionem, ita quaelibet talis essentia, quia talis, factiua est talium duorum in intellectu realiter, et per hoc duorum obiectiue. Praeter hoc etiam factiua est unius conceptus adaequati, sed illius forte primo ut confusi in quantum percepti, aliorum autem prius natura sed non perceptorum, sicut alibi habetur de processu intellectus nostri in intelligendo. [d. Ad argumenta contra positionem Henrici] [] Tunc ad argumenta contra positionem de differentia inten tionis. [] Ad primum: genus et differentia diuersa obiecta intelligibilia includunt, et tamen in utroque idem re intelligitur. Quia sicut potest idem habere esse in re et in intellectu, ex quaestione praedicta, ita potest habere unum esse in re et duo in intellectu, et [] concomitantibus illis duobus, esse duo obiecta, quia unum obiectum in uno intellectu tantum unum esse habet. [] Per hoc patet ad totam deductionem contra responsionem, quia et unum adaequatum conceptum generat et plures non-adaequatos, et simul tempore quantum ad esse primum in intellectu, licet non quantum ad esse secundum, quod non est sine perceptione. Sed non tenetur illud in secunda responsione, "quod propter perfectionem" etc. [] Cum reducitur ratio, concedo quod simpliciter sunt diuersa obiecta, sicut si essent essentiae diuersae; sed sunt obiecta diuersa concomitante esse in intellectu. Ut autem res est obiectum, eadem est, ita quod idem extra, sub duobus esse in intellectu concomitantibus, habet rationem unius materialiter, et duorum obiectorum formaliter. [] Ad secundum principale patet: differentia prior natura omni actu intellectus, tam agentis quam possibilis, est realis. Concedatur. Sic minor falsa. [] Sed per omnia dicta non uidetur prima difficultas soluta quomodo duo obiecta formaliter in quantum obiecta et tamen una essentia, si illa essentia aliquo modo cognoscatur. Quia illa essentia una, si tantummodo per duo esse in intellectu est duo obiecta et secundum illa non cognoscitur, quia illa accidunt obiecto , non uidetur quomodo erunt duo in quantum obiecta. [] Non uidetur etiam quod aliqua intellectionum istarum aliquid rei cognoscatur. Quod ostenditur sic: quia intellectioni abstractiuae [] rei cognoscatur. Quod ostenditur sic: quia intellectioni abstractiuae potest succedere intellectio intuitiua eiusdem primi obiecti, praecise quando abstractiua alicuius rei est imperfecta, alia perfecta. Sed uisiones duae non possunt esse generis et differentiae, quia uisio non est nisi obiecti primi realiter exsistentis et praesentis. Ex hoc sequitur quod intellectus diuinus non cognoscet, ut distincta, obiecta illa quorum ponitur differentia intentionis; nec aliquis intellectus, nisi abstractiue intelligens, et ita imperfecte. [] Item, cum dico "Socrates est homo", non est unio actuum concipiendi, quia hic actus non est ille. Nec obiectorum habentium differentiam intentionis, quae scilicet non habent esse extra sed in intellectu, actu primo; tum quia obiectum unum, ut sic, non est aliud; tum quia obiectum unum facit aliud in esse talis obiecti, et licet includat ipsum ut factum, non est ipsum; tum quia tunc non dependeret ueritas orationis a re extra. [] Igitur est unio quorumcumque; sic primo saltem est pro re extra. Et tunc pro opinione de differentia intentionis erit praedicatio eiusdem de se; nec alia erit ueritas istarum "Socrates est homo", "Socrates est animal", "Socrates est substantia" etc. [] Qui melius scit exponere differentiam intentionis, euadendo dictas difficultates, exponat. [II. De distinctione formali a parte rei] [] Alia est opinio quae, propter praedicta motiua ne ponat conceptus simpliciter diuersos generis et differentiae esse fictitios, sed cum utroque illorum aliquid in re concipiatur (cum illorum actuum sint obiecta in quantum obiecta ita formaliter diuersa sicut si essent res omnino diuersae) , ponit quod illis correspondent aliqua in re realiter diuersa; ita realiter quod, circumscripta omni operatione intellectus agentis uel possibilis, et omni esse in intellectu prae supposito uel concomitante, erit in re illa differentia. [] Sed realis differentia ponitur habere gradus. Est enim maxima naturarum et suppositorum; media naturarum in uno supposito; minima diuersarum perfectionum siue rationum perfectionalium unitiue contentarum in una natura. [] |{ Istam differentiam uidetur necessarium ponere in aliis, puta in ente et eius passionibus, relatione et fundamento in Deo et creatura. [] Quandoque uidetur etiam sed non est ita necesse quod sit ponenda in causa multorum, sicut potentiae animae et uirtualitas in aliis; similiter in eminentia, siue alterius speciei siue eiusdem. [] Sed in istis duobus ultimis potest bene negari, quia idem non distinctum potest multa causare; idem non distinctum potest multa excedere. Et continentia uirtualiter uel eminenter non est perfectionum realium, quia tales actualiter continentur et formaliter denominant. Virtualiter et eminenter contentum continetur ut aliud ibi contineri: non inesse sed abesse uel deesse. [] Secundum etiam illam opinionem quae ponit "minus" in ea dem specie esse realiter in "magis", non est ibi sicut perfectio realis tantum, sed ut pars quantitatiua uirtualis, non mobilis, uel corruptibilis sine corruptione totius rei. Ita non est ibi differentia rationum realium. }| [] De qua differentia quaere in IV, in quaestione "De uno". Talis necessario est differentia illius perfectionis in re quae cor respondet conceptui generis, et illius quae correspondet conceptui differentiae. Sed maior est bene quidem, puta materiae proximae et formae, sicut sensitiui et rationalis secundum pluralitatem formarum. Sed ista est minima ubi potest saluari fundamentaliter ratio generis et differentiae. Hae autem perfectiones distinctos formant conceptus, et distincta sunt obiecta illorum conceptuum sicut si essent separatae; quemadmodum alibi habetur quod [] quidquid perfectionem aliquam consequitur ex propria eius ratione, etiam eam consequitur quando unitiue cum alia continetur, sicut actio propria et caetera huiusmodi. [] Et per hoc potest forma specifica unitiue continens formas generum intermediorum esse principium multarum operationum illis contentis correspondentium, si illa intermedia ex se sint actiua. Nihil enim tali perfectioni deficit quando continetur, sed limitatio tollitur a continente, quia non tantum illam continet sed istam continet ac si non illam, et e conuerso. De hoc quaere ubi supra. [] Nec tamen quaecumque continentia perfectionum sufficit ad rationem generis et differentiae, sed illarum quarum altera potentialis est ex propria ratione respectu alterius; et sic potentialis quod, quantum est ex per se ratione eius in re, non repugnaret sibi esse sub opposito actu. Sicut perfectio coloreitatis non tantum est per fectibilis per gradum perfectionis proprium albedini, sed etiam quantum est ex propria ratione coloreitatis illius non repugnaret sibi subesse gradui proprio nigredinis. [] Condicio prima excludit Deum a genere, si ponatur in ipso talis differentia, siue attributorum siue idearum. Nullum enim per fectibile est per alterum. Specialiter de attributis, quia quodlibet est infinitum; et de ideis, quia respectus ad diuersa non se perficiunt. [] Ideo si est talis differentia, non erit compositio, quia nihil perfectibile, nihil perficiens licet alius ordo prioritatis alicuius poneretur , nec aliquid unum ex illis. Sed aliquid summe unum [] sunt illa per identitatem, quae secundum proprias rationes nec unum componunt nec aggregant, quia numerum non faciunt necessarium aggregationi. Si autem nec talis differentia in Deo ponatur, quia nec illa intentionis quae minor est, et istam immediate sequitur, magis patet quomodo non erit in genere. [] Haec differentia, et compositio sibi correspondens, quando perfectiones contentae sunt limitatae, generalis est omni creaturae. Et secundum hanc faciliter saluatur quomodo omnis creatura com ponitur ex potentia et actu. Non enim ibi accipitur potentia pro illa quae est ad esse, quia illa non manet in creatura. [] |{ Nota quod hic uidetur exprimi propria ratio illius differentiae quae uocatur "secundum intentionem", quia illa, secundum talem compositionem, ponit in re: itaque differentia conceptuum siue obiectorum formalium; non omnis differentia intentionis nec etiam si illi differentiae conceptuum correspondet differentia rationum realium, sed tantum quando duae condiciones hic positae sunt ibi. [] Contra: igitur omnis species est composita, et ita accidentia non erunt in genere. Patet responsio. }| [] Ista opinio non negat differentiam intentionis, sed ponit sibi necessario correspondere aliqua in re. Et ita ponit quadruplicem differentiam: duplicem realem, rerum et rationum realium; et duplicem rationis, scilicet intentionis et rationis stricte sumptam. Quod si differentia intentionis non requirat differentiam rationum [] realium in actu, sed sufficiat quod in potentia sit in re et in actu in intellectu in esse primo, ut prius expositum est, qui potest capere capiat. [III. Ad argumenta principalia] [] Ad argumenta principalia. [] Ad primum: additur "aut si est, est quidem ut materia". Exemplificatur de uoce; et illud membrum est uerum pro quo exemplum adducitur. Et debet intelligi ad manifestandum quid singulare in re correspondet conceptui communi generis, sicut expositum fuit legendo textum. [] Ad aliud de X patet quod in primo articulo "quomodo" etc. Quia conceptus generis "ut in speciebus", licet habeat aptitudinem ut ex se si concipiatur primo sit idem numero determinabilis per omnes differentias, tamen "ut in speciebus" concipitur per se, est actualiter ita diuersus sicut conceptus specierum. Conceptus autem speciei non in ita diuersis natus est per se concipi. Et quod aliquando allegatur de secundo capitulo. [] Ad tertium: pars per modum partis non praedicatur; denominatiue significata praedicatur. Quaere alibi exempla de capitato et manuato quantum ad per se intellectum et quantum ad modum concipiendi propter quem praedicantur; et quomodo est duplex denominatio subiecti per accidens et totius a parte essentiali, quae non excludit praedicationem in quid. Concurrit haec cum denominatione suppositi; e conuerso, totius de parte non est ita essentialis praedicatio. [] Ad quartum: si una natura requiritur ad comparationem, non unus conceptus sicut ibi uidetur dicere , nihil est ad b illa littera. Et quod dicitur "aequiuocatio", dictum est physici, non logici nec metaphysici. Quia natura non est una sed alia et alia et cum ordine essentiali. [IV. Notabile circa articulum tertium quaestionis] [] |{ Contra tertium articulum istius quaestionis arguitur, ubi dicitur quod "ultima differentia speciei praecise includit de suo per se intellectu actum ultimum in re, qui est causa unitatis completa; et genus proximum praecise includit proprium potentiale respectu illius actus ultimi; quotcumque ordinata includit illud potentiale". [] Sed contra hoc obicitur primo: [] Quia tunc primum genus accipietur a materia simpliciter uel materiali,b quia in illo possunt aliqua conuenire sine conuenientia in aliquo gradu posteriori.c [] Item, tunc nulla species specialissima includeret materiam nisi quia praecise includit conceptum primi generis. Nam respectu eius omnes differentiae intermediae dicunt actum; et ita nulla materia, quae sit proprie materia simplex, erit alterius rationis ab alia, quia illa est sine omni actu distinguente; et ita nec in caelo nec in igne erit materia alterius rationis. [] Item, tunc substantia uel includet solam materiam, et ita secundum aliquos non praedicabitur de angelis; uel erit composita ex materia et forma, et nec sic, secundum illos, praedicabitur de illis. Si neutro modo, tunc differentia corporis constitutiua addet materiam supra formale importatum per substantiam, ex quo materia pertinet ad quiditatem rei, et oportet quod addatur aliquid pertinens ad suam quiditatem. Quod est contra illum tertium arti culum. [] Ad ista. [] Ad primum: si negetur praedicatum in quid accipi ab aliquo, [] b SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: falsum est de prima ratione reali. [] c SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: quae est in omnibus formis immediate perficientibus materiam primam. [] nisi manifesto per operationem, hoc nihil est. Tum quia multa genera intermedia a nulla propria operatione sumuntur. Tum quia, etsi intellectus noster non sumeret, esset tamen perfectio in re et praedicatum sumptibile. Tum quia transmutatio manifestat aliquid commune sicut operatio communis. [] Aliter potest dici quod differentia sumitur per se ab actualitate essentialiter perfectiua. Quandoque autem talis est realiter forma, et perfectibile materia simplex uel composita. Sic Auicebron posuit omni differentiae correspondere propriam formam. Quandoque actualitas, a qua sumitur differentia, non est forma sed perfectio formalis, et hoc sufficit pro differentia. Et tunc perfectibile non est materia, sed totum ut perfectibile secundum aliquam rationem realem perfectiuam. Licet igitur quandoque ascendendo abstrahatur uere materia composita a forma uel formato, ut "corpus" ab "animato" et secundum multos ab "inanimato" tamen ulterior abstractio fit tantum a ratione reali formali, et ita non statur in materia prima sed in ente summe potentiali respectu rationum realium perfectiuarum. Tale est ens communissime sumptum. Genus autem communissimum omnium materialium non tantum a materia sumitur, sed etiam ab aliqua forma secundum se indistincta et perfectibili per omnes actualitates specierum, sicut per rationes reales alias perfectiuas. [] Si omnino instas quod a materia potest sumi praedicatum in quid, ex quo est de essentia rei, et ab illa forma aliud praedicatum et [] in quale, et ita differentia: [] Responsio: illud praedicatum a forma non contrahet praedicatum a materia sicut differentia contrahit genus, quia utrumque est aeque commune. Ideo a tali forma, non contrahente sed contrahibili, si accipiatur praedicatum, erit genus et in quid. Ita potes habere tria genera prima materialium; sed unum totale includit duo partialia. Ideo sufficit illud unum, et neutrum aliorum ponitur genus, quia genus proprie dicitur quod importat totum potentiale speciei contrahibile per differentiam ulteriorem. [] Sed quare est una forma secundum se indistincta, quae immediate inest materiae primae, quae contrahitur per omnem formam remotiorem sicut per rationem realem, nisi ponatur similiter in omni genere descendendo usque ad specialissima? [] Responsio: omnis forma informans materiam primam habet unam rationem realem imperfectissimam et potentialissimam quae constituit perfectibile per aliam rationem eiusdem formae actualiorem et perfectiorem. Sic saluatur illud "inter potentiam et actum primum est proportio" secundum indistinctionem primae rationis realis. Ab illa sumitur genus primum materialium simul, et a materia ut unum genus totale, secundum praedicta. Quarumcumque igitur specierum formae specificae solae perficiunt materiam primam immediate; ad illas a genere primo materialium descenditur tantum per differentias perfectionales: quandoqued partiales quamdiu itur in una forma per [] d SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: a rationibus eiusdem formae sumptas, sed quarum formae perficiunt materiam compositam. A primo genere materialium ad illam descenditur quandoque per differentias essentiales. [] perfectionales; quandoque ibi statur et habetur materia composita, additur differentia partialis "in qua"; quandoque potest forte ulterius iri secundum perfectionales, sicut in animali ultra corpus. [] Ad secundum patet per idem. [] Ad tertium dico quod illa ratio realis, a qua sumitur generalissimum quod est substantia, est simplex negatiue, id est non includens compositionem; non contrarie, id est repugnans compositioni. Quod autem differentia addat totalitatem essentialem, non est inconueniens, quia totalitas essentialis contrahit partem perfectionalem, sicut quandoque partem essentialem potest contrahere totum perfectionale. }| [7.20 UTRUM PARTES ORGANICAE ANIMALIS HABEANT DISTINCTAS FORMAS SUBSTANTIALES SPECIE DIFFERENTES] [] Utrum partes organicae animalis habeant distinctas formas substantiales specie differentes. [] Quod non: [] "Ex duobus in actu non fit unum", in littera; duo actus constituunt duo in actu; igitur etc. [] Item, ex duobus numero non fit unum; ergo nec ex duobus specie, quae magis differunt. [] Item, diuersa specie non continuantur. Quae enim forma perficeret materiam quae subest termino continuanti? Animal est unum continuum, V huius, cap. "De natura": sunt unum, secundum continuum ad natum et cui adnascitur; ergo et hic. [] Item, unam formam substantialem ordine naturae sequitur una forma in materia. Forma alimenti est una, quam sequuntur im mediate formae partium organicarum, quia quaelibet pars organica simul nutritur; ergo etc. [] Item, diuidatur uermis; utraque pars manet animata. Si in eis sunt diuersae formae specie, erunt animalia diuersa specie; ergo uermis prius non fuit unum animal. Si in eis est una forma specie, ergo et prius in toto. [] Contra: [] Mouens et motum sunt duo in actu; una pars animalis mouet aliam. [] Item, accidentia magis diuersa insunt partibus diuersis organicis quam sint diuersa accidentia multorum specie differentium. [] Item, operationes indicant formas, sed diuersas habent operationes specie partes organicae. [] Item, diuersa mixtio in diuersis partibus; ergo alia forma. [] Item, in omni parte mixti sunt omnes formae elementares, secundum aliquos, et tamen mixtum est unum; ergo magis hic. [I. Prima opinio [] A. Expositio opinionis] [] Opinio quod sic: [] Quia pars animalis separatur ab animali sine generatione, et non manet in actu per formam totius post separationem; ergo per aliam quam prius habuit. Antecedens patet, tum ad sensum: si os extrahatur de corpore animalis. [] |{ Respondetur quod generans uniuersale inducit aliam formam, quia aequiuoce dicitur, secundum aliquos, os uiuum et mortuum. }| [] Tum per rationem: quia abscindatur aliqua pars carnis successiue a corpore animalis, successiue amittet animam et acquiret successiue aliam formam, si non manet illa quam praehabuit. [] |{ Hoc autem non cogit, quia successio est ibi in amittendo animam simul cum diuisione. }| [] Item, forma eadem uidetur aeque conseruatiua sui a corruptione; corrumpitur autem tota caro et putrescit, osse manente non corrupto. [] |{ Hoc non cogit, quia conseruatio maior potest esse propter alia accidentia. }| [] Item, formam carnis sequitur, ordine naturali in materia, forma substantialis alia ab illa quae sequitur formam ossis. Patet in putre factione cadaueris et in generatione aliorum ex ipso. Igitur formae, a quibus sunt istae generationes, sunt aliae specie. [] |{ Hoc non cogit, quia ex eadem parte carnis per putrefactionem possunt plura generari. }| [B. Contra hanc opinionem] [] Ista opinio si ponat aliquam unitatem in animali praeter aggre [] mortuus, ita nec oculus eius in triduo mortis fuit uniuoce oculus, sed aequiuoce, sicut oculus mortuus; et eadem ratio est de aliis partibus corporis Christi"; cf. propositiones condemnatae a Roberto Kilwardby n. 13 Chartularium uniuersitatis Parisiensis (ed. H. Denifle A. Chatelain I 559): "Item, quod corpus uiuum et mortuum est aequiuoce corpus, et corpus mortuum secundum quod corpus mortuum sit corpus secundum quid". [] gationem quo modo unus est aceruus lapidum , oportet quod uno trium modorum ponat. Vel quod eius unitas sit ab ultima forma, scilicet anima sensitiua, quae sit simpliciter una specie in toto, licet extensa per accidens ad extensionem totius. Vel quod ante istam ponatur una forma mixti, quae sit dispositio ad sensitiuam. Vel tertio modo, quod nulla est ibi una forma specie, sed tantum multae specie, ex quibus integratur una forma a qua est unitas compositi. [] Sed tertium membrum uidetur contra Aristotelem in fine VII10. Quomodo enim ex materialibus partibus, secundum ipsum, hoc est, ex integrantibus, erit unum nisi per aliquid quod sit actus respectu eorum, ita quod illa integralia simul iuncta numquam uidentur esse nisi una pars essentialis alicuius unius? [] Aliorum modorum primus ponit minorem unitatem; secundus maiorem. Uterque improbatur per hanc rationem: unius perfectionis est unum perfectibile proprium praesuppositum, ita quod illa propria unitas unius perfectibilis praesupponitur unitati perfectionis, nec est ab ea. Quam talem unitatem dabis in perfectibili sensitiuae, secundum primam uiam; uel in perfectibili formae mix tionis, secundum secundam? Non uidetur possibile. [] Confirmatur prima propositio: quomodo enim improbabitur una forma totius uniuersi, ipsa negata, uel quorumcumque dispara torum? [] Item, generatio animalis ex semine est una; ergo sicut terminus [] a quo est unus, ita et terminus ad quem, praecipue si uni formae tantum una succedit naturaliter. [] Item, transubstantiatio panis in corpus Christi est una. [II. Opinio secunda [] A. Expositio opinionis] [] Opinio alia: [] Quod forma mixti praecedens animam, si esset alia, ipsa esset una totius, uirtualiter in se continens perfectiones multas, secundum quas perficeret diuersas partes materiae, et constitueret diuersa organa incompleta, scilicet principia imperfecta et quasi remota operationum diuersarum. Quare si sensitiua animalis bruti ex perfectione sui includat perfectionem talis formae mixti, et praeter hoc propriam, poterit esse una realiter et multiplex uirtualiter. Et secundum diuersas perfectiones uirtualiter contentas, tam proprias sibi quam formae mixti si eam includat , poterit diuersas partes materiae perficere et diuersa organa perfecte constituere. [] Confirmatur: quia unitas uidetur ponenda quantum est possibile. Nunc autem maior distinctio apparet in operationibus et [] in aliis correspondentibus organis in quantum animata sunt quam in quantum sunt sic uel sic mixta. Et tamen perfectiones eorum, quae sunt in quantum animatae sunt, non ponuntur diuersae formae substantiales integrantes unam animam sensitiuam, etiam secundum illos qui non ponunt esse accidentia. Igitur nec oportet talem diuersitatem ponere in forma mixti; et si non in oculo et aure, pari ratione uidetur quod nec in carne et osse. [] Secundo, confirmatur per illud II Caeli et mundi, de ordine entium secundum multas et paucas operationes; quaere ibi. Sicut igitur in corruptibilibus perfectius ens habet plures operationes, ita uidetur quod forma perfectior sit principium talium. [] Ex hoc apparet, ut uidetur, quare anima requirit corpus habens partes heterogeneas, ut sint apta instrumenta multarum operationum, quarum ipsa est principium, quas non posset per unum instrumentum exercere. Et ideo tale corpus, habens partes huiusmodi, uocatur organicum. Et ita etiam, si aliqua disponat immediate ad talem formam perfectam, uidetur quod sit una realiter. Licet ergo ponerentur in composito multae formae ordinatae, non tamen multae partiales. [] |{ Hoc ducitur ad oppositum, quia perfectius plurium opera tionum est principium cum minori diuersitate. Ergo sensitiua magis una quam forma mixti. Et licet sensitiua sit principium multarum, non forma mixti nisi materialiter et dispositiue. Non tamen possunt perfectiones unitiue contentae in sensitiua ad se ipsas materialiter disponere, nec ita oportet eas differre sicut formas disponentes imperfectiores. }| [] Tertio, confirmatur positio sic: sicut aliquid est ens, ita et unum; ergo perfectius ens est perfectius unum. Responsio: intensior unitas non semper magis excludit differentiam aliquorum in uno. [B. Obiectiones contra secundam opinionem] [] Contra istam opinionem: quare forma una dat huic parti materiae hanc perfectionem, et non illam, quam tamen aequaliter continet? Respondetur: in forma homogenea, ut ignis, quare ista pars quantitatiua datur huic parti materiae, et illa illi? Facilius uidetur in proposito responderi: quia partes sunt aliter dispositae, uel per formam imperfectiorem, uel per formas corrumpendas, uel per qualitates in partibus corrumpendi, ideo diceretur formam dare aliam perfectionem uni parti quam alteri. [] Contra: forma omnem perfectionem uirtualiter contentam dat omni parti materiae quam perficit. Exemplum: intellectiua, si con tinet sensitiuam et alias, omnis pars materiae quae perficitur intel lectiua perficitur aliis contentis. [] Respondetur quod quaedam forma habet totalitatem quan titatiuam, etsi per accidens, et hoc sine totalitate uirtuali; exemplum: albedo. Quaedam, totalitatem uirtualem sine quantitatiua omnium; exemplum: anima intellectiua. Quaedam, utrumque simul; exem plum in proposito: de forma mixti, si ponatur cum sensitiua; aut de sensitiua, si continet illam. Quod accipitur in obiciendo, conceditur de secunda totalitate, non de tertia. Quia ibi, licet praecedat naturaliter totalitas uirtualis istam aliam, tamen in perficiendo materiam secundum illas perfectiones distincte po neretur necessaria alia totalitas, quia non est eadem pars materiae capax perfectionum istarum distincte. [] Possent igitur dari quattuor signa. In primo, est talis forma habens totalitatem uirtualem tantum. In secundo, perficit totam materiam, ut primum perfectibile, constituendo compositum unum sine pluralitate perfectionum distinctarum. In tertio, materia intel ligitur extensa, et forma ista per accidens. In quarto, intelliguntur partes materiae perfici perfectionibus uirtualibus formae, et hoc dis tincte. [] Contra ista: si perfectiones aliquae uirtualiter contentae sunt incompossibiles in materia, igitur et in forma continente. Probatio [] consequentiae: numquam est incompossibilitas aliquorum ut insunt tertio, nisi quia inter se sunt incompossibilia. Unde si album et nigrum non essent inter se repugnantia quin secundum proprias rationes simul essent in aliqua essentia continente, ut in rubore, secundum proprias rationes possent idem perficere. [] Item, quae est differentia huius opinionis subtilis, quae uidetur sequi rationem, et primae, quae uidetur grossa et est sensui consona? Nonne prima ponit unam formam mixti habentem multas formas partiales, non proprie quantitatiuas? Quia accidit quod una sit extra aliam, cum sunt res diuersae; et si perficiant, aliam partem materiae perficient. Nec forma tota, quae est ex eis, poterit materiam perficere nisi habentem partes diuersas, secundum quas diuersae partes formae perficiant. Si compares totam formam ad totam materiam, et partes ad partes: quae in perficiendo sit naturaliter prior, tota scilicet, an pars? Aequiuocatio erit: quia "tota" prioritate perfectionis, "pars" prioritate generationis. [] Quid ultra potest secunda opinio ponere? Si maiorem unitatem ponat in tota forma respectu partium quam istam, ut scilicet forma non habens partes reales, perficiens materiam non habentem partes realiter diuersas, in quocumque "nunc" naturae perficiat secundum illas partes, contradictio uidetur, ut deducit prior ratio. [III. Solutio quaestionis] [] Sic ergo teneatur prima opinio. Et confirmatur sic: secundum [] Philosophum cor primo generatur etiam tempore ante alias partes animalis. Et esset assignare in generatione animalis loquendo de tota multas mutationes completas ad multas formas partium, unam ante aliam tempore. Ergo si animalis est tantum una forma mixti: uel generatio illius erit motus prolixissimus, immo multi motus consequenter se habentes; uel multae mutationes, inter quas cadunt multi motus habentes illas pro terminis. Quorum utrumque uidetur inconueniens, ponendo unam formam omnium partium animalis. [IV. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum dicendum quod maior est uera quando illa duo sunt in actibus ultimatis, ita quod illa actuata non sunt capacia ulterioris actualitatis, qualia non ponuntur partes istae. [] Ad secundum: quanto aliqua sunt magis unum in participando unam rationem, tanto minus nata sunt uniri, ut ex eis fiat unum; ergo consequentia non ualet. [] Ad tertium: negatur maior, quia manus arida continuatur carni uiuae, uel ramus arbori, sicut ligno lapis, secundum aliquos, de fonte conuertente lignum in lapidem. [] Ad probationem maioris. Si punctus ponatur priuatio ulterioris longitudinis, et sic linea latitudinis ulterioris, et super ficies profunditatis, non est difficultas, quia forma nihil perficit sub puncto, nec linea, sed tantum sub quantitate corporea. Si autem ponantur linea, superficies, et punctus aliqua alia positiua quia et corpus, in cuius definitione cadunt, est aliquid positiuum ex III Metaphysicae , difficile est argumentum, quia non sunt in materia sine forma substantiali, nec cum formis oppositis. Tunc etiam non oportet omnem formam substantialem requirere determinatam quan titatem in materia, immo nec aliquam quin possit non quantam perficere. [] Aliter: minor negatur, et ponitur quod unitas partium animalis est maior unitate contiguitatis et minor continuitate. Primum patet, quia fructus auulsus non nutritur. Secundum patet in summitatibus ossium, ubi dicitur fieri continuatio per cartilaginem; post decoctionem uidetur cartilago separari, non relinquendo signa continuationis. [] Contra hoc: ergo animal est multa animalia, quia multae substantiae sensibiles? Responsio: anima est primo perfectio animalis per se, et non primo partis animalis; ergo substantia animata sensibilis primo est animal, non sic pars. [] Ad quartum, responsio: maior uidetur uera, quia genera tionem praecedit alteratio propria, quae non potest recipi nisi in substantia determinata. Minor falsa, quia alimentum est alterabile secundum diuersas partes diuersis alterationibus praeuiis diuersis generationibus. [] Aliter dicendum quod sicut una forma principalis generantis secundum quam agit, ita et una est principalis terminus generationis; aliae, sine quibus non est illa, sunt termini non principales. Exemplum: quando animal generat animal, secundum aliquos, generat formas quattuor elementorum, non tamen ut principaliter intentas, sed ut necessarias propter formam mixti principaliter in tentam. [V. Ad argumenta contra primam opinionem] [] Ad argumenta contra primam opinionem quia illa opinio tenetur respondendum est. [] Ad primum "unius perfectionis" etc., responsio: partes materiales, quae uocantur elementa in fine VII40, non habent tantam unitatem antequam recipiant formam quantam habent a forma; sicut a et b in se, quantam habent a forma syllabae. Sufficit igitur respectu formae illimitatae aliquo modo unitas ordinis in partibus materiae, scilicet quod tota materia ex illis ordinem habeat ad talem formam ut ad actum adaequatum, respectu cuius nulla pars materiae esset potentia adaequata. [] Ad illud de anima mundi arguitur quod non est una forma, quia tunc uniuersum esset imperfectum, quocumque indiuiduo corrupto. [] Contra: numquid animal imperfectum quacumque parte carnis amota? Nonne indiuidua in uniuerso ponerentur quasi partes homoœmereae, et species quasi anomoœmereae? [] Aliter arguitur: quod operatio arguit formam. Igitur ubi ultra proprias operationes correspondentes partibus secundum proprias formas uidemus aliquam unam operationem communem eis sicut in animali "sentire" , ibi concludimus formam totius actuantem omnes partes communiter. In partibus uniuersi, ultra proprias operationes conuenientes eis secundum proprias formas, nullam uidemus aliam communem, ut in igne et aqua, ultra calefacere et frigescere; quare etc. [] Ad illud de unitate generationis animalis, patet per confirmationem primae opinionis de generatione cordis ante alia, et hoc loquendo de inductione formarum partialium mixtionis. Si autem generatio animalis dicatur inductio sensitiuae, illa est unica in [] uno instanti. Nam simul potest quaelibet pars secundum formam mixtionis esse disposita ad receptionem sensitiuae eo modo quo est eius receptiua, licet non possit simul semen esse dispositum ad omnes formas partiales mixtionis. [] |{ Unde nota quod non simul inducuntur formae mixti tamen sensitiua tota simul in ultimo instanti completae organi sationis , nec simul forma mixti cum sensitiua. }| [VI. Ad argumentum pro secunda opinione] [] Ad argumentum pro secunda opinione. [] Ad primum de maiori distinctione operationum continentium sensitiuam quam formam mixti: posset dici quod, etc.48 [ LIBER 8 ] [8.1 UTRUM ACCIDENS SIT FORMA SIMPLEX] [] Utrum accidens sit forma simplex uel sit compositum ex aliquibus essentialiter diuersis. [] Quod sit compositum, arguitur: [] Quia ex VII cap. 5: "Materia est qua res potest esse et non esse"; accidentia sunt corruptibilia; ergo etc. [] Confirmatur, quia ex IX cap. 7 uidetur haberi quod omnis simplex forma et est tantum in actu et incorruptibilis. [] Item, simplicitas perfecta est simpliciter perfectionis in entibus. Quod patet, quia Deo summe attribuitur; ergo quod est simplicius, est perfectius. Nam in his quae sunt per se, si simpliciter ad simpliciter, et magis ad magis, et e conuerso. Accidens igitur, si esset omnino simplex, esset simpliciter perfectius substantia, quae est composita ex materia et forma. [] Confirmatur, quia ens diuiditur in causam et causatum, ita quod causatum tenet ibi rationem imperfecti, quia dependens est; ergo quod plus recedit a ratione causati, perfectius est. Accidens, si est pura forma, minus causatum est quam substantia, quia tantum habet duas causas extrinsecas, intrinsecam nullam. Substantia autem composita magis causata est, et a pluribus dependet, quia a quattuor causis. [] Item, forma simplex subiectum accidentis esse non potest, secundum Boethium De Trinitate. [] Et probatur: quia potentia prior, quae scilicet est ad formam substantialem, prius oportet quod actuetur quam potentia secunda, quae est ad accidens; sed multa accidentia sunt subiecta accidentium, ut linea recti uel curui, numerus paris uel imparis, motus uelocis uel tardi. Hoc etiam uult Auicenna II Metaphysicae, cap.5 [] Contra: [] Philosophus in littera: "accidentia non habent materiam ex qua, sed in qua". [] Item, in Sex principiis: "forma est simplex", etc. [I. Ad quaestionem [] A. Opinio aliorum] [] Opinio: quod accidens est realiter compositum, propter tria: [] Primo, quia quod cum alio realiter conuenit et ab eodem realiter differt, realiter est compositum ex duobus in quorum altero conuenit et per reliquum differt. Nigredo et albedo realiter differunt, ut patet, et realiter conueniunt, quia in colore, quae non est conuenientia rationis, ex quaestione "De conceptu generis". [] Confirmatur maior: quia simpliciter simplex, a quocumque distinguitur, uidetur esse primo diuersum ab ipso et non differens, ut patet de materia respectu formae; species accidentium proprie differunt. [] Item, supra in isto VIII cap. 310 habetur quod omne definibile oportet esse compositum, per quod Aristoteles, approbando Antistenicos, improbat Platonis ideas, quod non erunt definibiles si sunt formae simplices. "Oportet enim terminum esse rationem longam", secundum ipsum. Accidentia autem sunt definibilia, secundum ipsum in VII11. Nec obstat quod ex additione definiuntur, quia propter simplicitatem non negatur eis definitio qualis est definitio substantiae, sed propter dependentiam ad substantiam. [] Item, secundo principaliter sic: XII Metaphysicae cap. 212, diffuse tractat Aristoteles quod sicut illa quae sunt in diuersis generibus sunt simpliciter diuersa, ita et eorum principia propria, proportionabiliter tamen eadem, et hoc de materia, priuatione et forma et mouente. Ergo forma quae est in genere accidentis habet proprium potentiale principium componens ipsum, et non tantum subiectum, ut uidetur, quia tunc non uiderentur principia generum ita esse alia sicut sunt ipsa genera. [] Confirmatur illud ex intentione Aristotelis, in VII cap. 813, ubi uult quod illa conclusio capituli 714, quod compositum generatur, uera sit in omni genere; ergo et in genere qualitatis. Si illud compositum esset tantum ex subiecto et accidente, cum illud sit ens per accidens, non esset per se terminus alicuius motus, ut uidetur Aristoteles uelle in VI cap. 215, et etiam quia in nullo genere est. [] Motus omnis uidetur terminari ad rem alicuius generis per quam et ipse in genere collocetur. [] Item, tertio principaliter sic: in X cap. 916 uult Aristoteles quod motus est inter formas eiusdem generis physici, cuiusmodi sunt contraria et media, et non inter formas alterius generis physici. Eiusdem generis sic dicuntur, ex V17, quae habent idem susceptiuum primum tale; ergo susceptiuum habent contraria et media inter se idem, et non idem cum aliis alterius contrarietatis puta omnes colores inter se, sed non cum sapore. Sed quodcumque subiectum siue potentiale alterius generis a genere qualitatis sumatur, illud sicut est idem colorum ita etiam coloris et saporis, ut patet de substantia et quantitate, quae utraque eadem subest colori et sapori. Ergo illud susceptiuum, penes quod distinguuntur genera physica in accidentibus, est aliquod intrinsecum ipsis et pars essentialis ipsorum. [B. Contra opinionem] [] Contra istam opinionem tripliciter: [] Primo sic: si albedo est composita, sint componentia a materiale et b formale; albedo informat subiectum aliquod, quaero: aut a tantum informat illud subiectum aut tantum b aut utrumque aut neutrum. Si neutrum, ergo nihil informat subiectum. Si a uel b [] tantum, ergo propria passio non inest primo suo subiecto, sed tantum per partem sui. Non utrumque: probo primo de a, quia tunc materia substantiae, cum sit perfectior ipso a, poterit aliquid informare, et ita in infinitum ire. Secundo probatur hoc de b, quia illa informat a, cuius capacitas adaequatur actualitati b, alioquin non fieret unum ex eis; ergo actualitas b non extendit se ad subiectum. [] Confirmatur: forma substantialis, quae perfectior est ipso b, nihil aliud a propria materia potest perficere, ut informans. [] Ex praedictis etiam probatur quod non alterum tantum. Quod etiam aliter probatur, quia si a tantum, ergo b nihil informat cum quo non facit unum per se, et ita omnino non est forma accidentalis. Magis etiam denominaretur subiectum ab a quam a toto uel a b. Si b tantum, ergo a est et non est in subiecto, et capax actus; ergo est materia substantialis. [] Item, secundo sic: inter illa potest esse motus quae habent idem susceptiuum proprium; et hoc, circumscripto alio susceptiuo accidentali. Patet de qualitatibus in quantitate sine substantia. Duae formae duarum specierum contrariarum, ex datis, habent idem proprium susceptiuum et per se, quia eiusdem generis. Ergo circumscripto subiecto quod est susceptiuum accidentale, poterit esse motus inter species contrarias. Sic igitur ex albedine fiet nigredo, sicut ex aere aqua, quod est contra Aristotelem, qui in multis locis uult subiectum esse ita necessarium in transmutatione [] accidentali sicut materiam in transmutatione substantiali, et quod non ex albedine fit nigredo, sed quod ex albo fit nigrum. [] Si dicatur quamlibet formam accidentalem habere proprium susceptiuum quod nullius alterius formae sit capax: [] Hoc uidetur irrationale. Tum quia tunc forma accidentalis magis complet capacitatem sui receptiui proportionalis quam forma substantialis aliqua sui susceptiui, nisi forte forma caeli, secundum aliquos. Et tunc sicut caelum ponitur incorruptibile, quare non ita et accidens compositum? Tum quia si motus deberet esse inter contraria, oporteret, ut uidetur, quod subiectum primo moueretur ad susceptiuum proprium eius quam ad formam susceptiui illius, et ita non esset primo motus inter contraria. [] Item, tertio: omne illud quod est immediatum principium agendi, ut scilicet quo agens agit, uidetur esse tantum actus, ita quod non includat duas res, potentiam et actum, quia tunc non esset quo primo agit, sed per partem, quae est actus. Accidens autem aliquod, ut calor et huiusmodi, ponitur quo primo agens agit in aliqua actione, ut in calefactione; ergo etc. [II. Solutio propria] [] Aliter dicitur ad quaestionem quod paucitas semper est ponenda quando per ipsam saluantur apparentia, iuxta sententiam [] Philosophi I Physicorum, commendantis Melissum prae Anaxagoram propter paucitatem principiorum, "natura enim nihil facit frustra". Et ideo positio plurium semper debet dicere necessitatem manifestam propter quam ponantur tot; nihil autem apparet in accidentibus propter quod debeant poni composita ex duabus partibus essentialibus, communiter loquendo, ut patebit respondendo ad argumenta. Ideo communiter negatur talis compositio. [] De quantitate tamen continua et discreta, quae uidentur habere partes materiales, ac per hoc essentiales (quia numquam materiales constituunt unum compositum sine forma alia ab ipsis), de his, inquam, est difficultas specialis, quae alibi habet locum, scilicet in explicando descriptionem quanti in V libro. Sed de aliis accidentibus fit hic sermo. [III. Ad argumenta principalia] [] Ad primum principale respondeo: sicut generabile proprie est cuius aliquid praefuit quod postea est pars geniti, ex VII cap. 526, ita et corruptibile est proprie cuius aliquid manet post corruptionem quod fuit pars corrupti. Et ita tantum compositum generatur et [] corrumpitur in omni genere; et hoc compositum ex illa forma, quae per generationem inducitur et per corruptionem expellitur, et ex illo quod transmutatur secundum illam formam. Sicut autem in generatione substantiali quod transmutatur est materia, ita in accidentali quod transmutatur est subiectum. Et ideo compositum ex ipso et forma accidentali est per se generabile ibi, et per se corruptibile; per se, inquam, sicut ibi est per se generatio et corruptio. Accidens autem sic non est corruptibile. Sed uocando "corruptibile" quidquid per transmutationem naturalem non est postquam fuit, sic accidens est corruptibile, et etiam forma substantialis materialis. [] Ad confirmationem: responsio in V habetur, cap. "De uno", quod indiuisibile est maxime unum et "hoc" si est substantia, quia ex tunc est ex se unum et incompossibile alteri; accidens, licet in se sit indiuisibile, est tamen compossibile alteri, sine quo naturaliter non est. Ideo, licet Philosophus diceret omnes actus primo modo simplices, hoc est, in se et alii incompossibiles, esse incorruptibiles, non tamen hoc diceret de simplicibus in se et compossibilibus cum aliis. [] Ad secundum principale: quod requirit magnum tractatum, quomodo illud quod est simpliciter perfectionis non semper concludit illud esse simpliciter perfectius in quo est excellentius illud, sed tantum secundum quid, nisi illud sit perfectissimum inter [] illa quae sunt simpliciter perfectionis, quem tractatum habes alibi. [] Hic breuiter transeo: quod in corruptibilibus communiter simplicius est imperfectius, licet non propter simplicitatem maiorem quasi illa non sit perfectionis sed quia talis natura non potest habere multam actualitatem cum simplicitate, non tantam saltem quantam cum compositione, et actualius uniuersaliter est perfectius. Exemplum esset: si quis canis esset sapiens, et cum sapientia non posset habere summam rabiem conuenientem cani, esset canis imperfectior cane non sapiente; non tamen esset ens imperfectius, quia "canis" limitat "ens", et potest ei repugnare quod in entitate ponit nobilitatem. [] Per idem ad confirmationem: licet enim ens causatum sit simpliciter imperfectum quia dependens, tamen illud ens limitatum, cuius entitas propria requirit necessario quod sit causatum, potest esse perfectius tale ens si est a pluribus causatum quam aliud ens quod est a paucioribus causatum, a quibus non recipit tantam perfectionem. Nam in dependentibus bene potest illud dependens esse perfectius quod dependet a pluribus, a quorum quolibet recipit [] aliquam perfectionem (siue quae omnia requiruntur propter suam perfectionem), ita quod nullum per se sufficeret. Unde communiter: causata perfectiora, quae non immediate sunt a Deo, a pluribus causis dependent, quia propter eorum maiorem perfectionem non sufficiunt ita paucae ad causandum illa sicut alia imperfecta. [] De minore tertii principalis, quae dubia est, et uidetur contra Aristotelem in IV libro in secunda ratione contra negantes primum principium; quaere ibi quid sit dicendum. Qui autem negaret maiorem, diceret Boethium intelligere per formam simplicem "actum purum", hoc est, essentiam diuinam uel ideam. [] Ad probationem etiam diceret quod potentia haec est prior illa, non quod secunda sit in aliquo supposito nisi ibi sit prima, sed quia actus sit prior in genere actus, id est, perfectior; quemadmodum potentia ad quantitatem prior est potentia ad qualitatem propter ordinem actuum in genere, nec tamen in quocumque est secunda, est et prima. [IV. Ad argumenta primae opinionis] [] Ad argumenta pro prima opinione. [] Ad primum, patet ex quaestione "De conceptu generis", qualis compositio sufficit ad differentiam et conuenientiam realem [] specierum, quia uel tantum compositio ex differentibus secundum intentionem, uel ex rationibus realibus diuersis unitiue contentis in eodem. [] Et per idem patet ad confirmationem, et etiam ad illud VIII de ratione longa, etc.39, nisi quod oportet exponere quomodo tunc ratio Aristotelis tenet contra ideas. Et potest dici quod licet definibile in communi non oporteat esse compositum ex re et re, secundum praedicta, oportet tamen definibile quod est species respectu substantiarum indiuiduarum corruptibilium quarumcumque esse sic compositum; et hoc, quia materia est per se pars quiditatis talis, ex VII40. Sed si ideae ponerentur formae tantum, esset aliqua illarum species respectu talium indiuiduorum corruptibilium, nam ibi maxime ponebantur. Ergo non essent definibiles sicut species tales, quia forma pura tantum est pars talis speciei. [] Ad secundum principale: illud de XII Metaphysicae satis soluitur ibi per exempla: aer, lux, tenebra, et caetera huiusmodi. [] Et quod dicitur quod "subiectum non est proprium potentiale, quia tunc principia non essent ita alia sicut principiata": Responsio: in III Physicorum distinguit Aristoteles inter aes in quantum aes, et in quantum in potentia statua. Potentiale in substantiis nullius alterius est aliquo modo, sed tantum illius per [] reductionem; potentiale uero in genere accidentis, consideratum ut potentiale et ut perfectibile, ibi est in illo genere per reductionem. Quia tamen sine illa ratione perfectibilitatis est in se perfectum ens, scilicet substantia, ideo secundum se ponitur in alio genere. Sic faciliter, et forte ad propositum Aristotelis, exponitur illud Praedicamentorum: "nihil prohibet idem in diuersis generibus annumerari". [] Quod additur de VII44: Responsio: licet ens per accidens non sit unum sicut substantia, non tamen est nullo modo unum, nec ita multa sicut quando subiectum et accidens manerent separata, ex cap. "De unitate definitionis" b: "In hoc enim homo et album unum", etc. Et sicut est unitas aliqua, ita illud totum est ens aliquod; et illius totius est generatio, et hoc per se, sicut in illo genere est generatio per se, et tamen per accidens respectu generationis substantiae, quae est per se, sicut totum est ens per accidens respectu substantiae. [] Et quod additur de VI46 non ualet, quoniam in prima parte capituli loquitur de ente per accidens uno modo, in secunda parte alio modo, sicut dictum est in quaestione "De ente per accidens". Et tunc illud dictum non intelligitur nisi de ente raro, et hoc comparato ad illam causam respectu cuius est ens raro; uel si intelligitur de aggregato, hoc est comparando illud ad per se causam subiecti tantum, quod subiectum concomitatur raro aliquod [] accidens per accidens. Sed tunc non est ratione aggregationis, sed ratione alterius accidentis, quod intelligo per raritatem, quae raritas hic concurrit cum aggregatione. Et iste secundus modus forte uere est secundum intentionem litterae. Vide exempla de aedificare et domo. Et quod domus est "his tristis", causa est per se causa subiecti tantum, et aggregati per accidens tantum, quia illud aggregatum includit accidens per accidens quod raro est a tali causa. Et ita alia accidentalitas est ibi quam aggregatio; aggregatio enim non prohibet, quia ignis per se generat lignum calidum, non tantum calidum; et hoc, sicut est ibi per se. [] Quod additur de termino motus: Responsio: sicut dictum est in quaestione "De generatione compositi" quod forma est quo generatum generatur (et ideo in II Physicorum generatio dicitur naturalis per hoc quod est "uia in naturam", quae est forma, et hoc non ut in terminum "quod" sed "quo"), ita hic: omnino motus collocandus est in genere penes terminum "quo", non "quod". Nisi aliquis uellet dicere quod alius est per se terminus motus, et alius generationis accidentalis quae fit cum motu, circa quod nunc non insisto. [] Ad tertium principale quod uidetur difficile, quia non uidetur aliquod absolutum dari prius ista contrarietate in quo, uel mediante quo, haec contrarietas recipiatur quin idem absolutum similiter se habeat respectu alterius contrarietatis. Patet de substantia, de quantitate respectu generis colorum et generis saporum. [] Si quis etiam uellet fugere ad qualitates primas, adhuc non uidetur possibilis euasio; nulla enim una praecise est immediate susceptiuum generis colorum, nec immediate ratio susceptiui, sed omnes uel aliquae sic commixtae. Et eadem simili modo uidentur primo receptiua respectu saporum. [] Posset dici quod licet unica sit commixtio elementorum in uno mixto, tamen unumquodque elementum multas habet qualitates, et diuersam commixtionem illarum qualitatum elementarium consequitur immediate aliud et aliud genus qualitatum mixtarum. Puta: si commixtionem ignis in quantum lucens cum terra, in quantum terminata, et aere et aqua, in quantum perspicua, consequatur genus colorum; commixtionem uero ignis et aeris, in quantum calida digerentia humorem aquaeum commixtum sicco terrestri, consequatur genus saporum, et sic de aliis. Haec particularia sunt et longe a consideratione metaphysici. [] Item, aliter potest dici uniuersalius quod, sicut expressius habetur in IX libro quaestione 555, diuersitas potentiarum actiuarum accipiendo eas secundum quod sunt priores naturaliter principiatis uel nullam omnino requirit diuersitatem in re, uel tantum rationum perfectionalium unitiue contentarum; ita et hic in potentiis passiuis. Et tunc uel diuersitas generis subiecti, quod correspondet diuersitati generis praedicabilis physici, tantum erit per respectum generis subiecti ad genus physicum praedicabile, quem respectum nulla praecedit diuersitas absoluta; uel erit illa diuersitas generis subiecti per perfectiones unitiue contentas, praecedentes diuersitatem respectuum. Nec mireris diuersas rationes unitiue poni in eodem quod capax est plurium perfectionum, quia quandoque est ex imperfectione subiecti quod non est capax talis perfectionis; et si illa imperfectio tollatur, siue per rem additam siue fiat aliud continens unitiue illam rem addendam, bene erit capax perfectionis, cuius non fuit prius capax. [8.2 UTRUM FORMA SUBSTANTIALIS SUSCIPIAT MAGIS ET MINUS] Utrum substantia, scilicet forma substantialis, suscipiat magis et minus. [] Quod sic: [] VI Physicorum: "Omne quod transmutatur, partim est in termino a quo et partim in termino ad quem"; ergo oportet transmutatum habere partem et partem. Sed istud, secundum Commentatorem, habet locum in quattuor generibus, et genus substantiae est unum illorum. [] Dicitur quod demonstratio non debet intelligi de partibilitate terminorum, sed de transmutabili quod habeat partes et sit diuisibile. [] Contra: illo modo propositio est falsa, et esset petitio. Primum patet: quod subiectum secundum unam partem sit in uno termino, et secundum aliam in alio. Accipio corpus pedale cuius una pars est sub calore et alia sub frigiditate: si aliqua pars eius simul calefiat, habeo propositum, quia tunc non est partim in uno termino et partim in alio; uel si non, nihil tunc calefit primo, uel punctum solum. [] Item, in De sensu et sensato: totum aliquod potest alterari simul, non pars post partem, tamen nihil potest moueri simul. In pro posito maxime est propositio falsa, et propter formam inductam et propter susceptiuum, quia forma substantialis est primus actus materiae; ergo non praesupponitur ibi quantitas in materia. Ergo subiectum generationis non habet partem extra partem, cuius una sit sub forma et alia sub priuatione. [] Item, quod petat. Vult probare quod omne mobile est diuisibile. Si tunc accipiat quod omne quod mouetur habet partem quantitatiuam et partem, accipit tunc quod motum sit diuisibile, quod debet probare. [] Item, ad principale: intensio et remissio, et in proprio effectu et per se, concludit intensionem et remissionem in propria causa; sed aliquod accidens, quod est proprius effectus substantiae, recipit [] magis et minus; ergo substantia quae est causa eius. Probatio: caliditas intenditur. Aut immediate est a substantia ignis, et tunc habeo propositum. Si mediante alio illud intenditur: aut ergo a sub stantia ignis immediate, uel erit processus in infinitum. [] Item, omnia habentia idem proprium susceptiuum sunt eiusdem generis naturalis; multae formae substantiales sunt tales, sicut patet cap. "De uno" in hoc V6. Sed omnes tales sunt extremae uel mediae; sed non possunt omnes esse extremae, quia contraria sunt tantum duae; ergo omnes aliae sunt mediae. Sed omne medium componitur ex extremis, ita quod medium est magis unius et minus alterius; ergo extrema suscipiunt. [] Contra: [] In Praedicamentis et hic: sicut numerus non suscipit, sic nec substantia secundum speciem. [8.3 UTRUM FORMA ACCIDENTALIS SUSCIPIAT MAGIS ET MINUS SECUNDUM ESSENTIAM SUAM] [] Utrum forma accidentalis suscipiat magis et minus secundum essentiam suam. [] Quod non: [] "Forma est compositioni contingens", etc. Et est sermo de forma accidentali. [] Item, hic in prima comparatione, sicut numerus diuiditur in indiuisibilia, sic definitio; igitur definitio accidentis diuiditur in genus et differentiam quae sunt indiuisibilia; ergo differentia est indiuisibilis, et per consequens forma a qua accipitur. [] Item, Boethius Super Praedicamenta, super illud quod "iustitia non est magis iustitia alia", ibi dicit quod qualitas secundum se non suscipit, sed subiectum secundum illam. [] Item, si sic, ergo ipsa, manens secundum essentiam, potest intendi et remitti; hoc falsum. Probatio: quia si sic, uere est motus a minori calido in maius, V Physicorum. Sed in omni motu termini sunt oppositi, ita quod inducto termino ad quem, corrumpitur terminus a quo; igitur inducto calore intenso, corrumpitur remissus; ergo nulla una essentia recipit. [] Item, ex praecedente et subsequente fieret unum, et tunc esset illud compositum et minus perfectum, quia forma simplex perfectior composita. [] Item, si fieret unum ex eis: uel alterum actus et reliquum potentia, quod falsum est, quia sunt eiusdem speciei. Vel ambo in potentia ad aliam formam, et tunc aut illa forma esset calor, et esset quaestio de illo; aut alterius speciei, et tunc hoc totum tale per aliquid alterius speciei. [] Item, praeexsistens non augetur nisi maiori eo apposito, quia non intenditur tepidum nisi adueniat calidius; consequens falsum, quia tunc apposito aliquo paruo igne ligno intense calido, nullum calorem induceret. [] Contra: [] In Praedicamentis: "qualitas suscipit magis et minus". [I. Ad secundam quaestionem [] A. Opinio communis] [] Ad primam quaestionem: quod non, quia omnis differentia in essentia est differentia specifica; differentia secundum magis si esset, [] esset in essentia rei, et tunc esset differentia specifica, et de hoc non est quaestio, sed de substantia in eadem specie. Maior patet; hic Philosophus dicit: definitiones assimilantur numeris, ita quod definitiones uariantur quocumque addito uel subtracto, sicut in numeris. [] Item, si sic, uere esset motus secundum substantiam, quia motus acquisitio formae partibiliter, Commentator, III Physi corum. Consequens est contra hoc: Philosophus in V Physicorum. Illa ratio ponitur ab Auicenna III Physicorum cap. 1, "Ponemus funda mentum": dicit quod ibi non est motus, quia non magis et minus. [] Item, si sic, haberet contrarium; quia ubi distantia magis et minus, ibi maxima, in X huius. [B. Contra opinionem communem] [] Contra hanc positionem: quod rationes positionis non moueant. [] Quod prima non: quia si sic, eadem concluderet de qualitate; sed non ualet, quia suscipit secundum Philosophum in Praedi camentis. Quia in qualitate esset additio in essentia, si in essentia suscipiat, ut probatur prius. [] Item, non ualet: quia sicut magis et minus ponitur in essentia substantiae et qualitatis sicut consequentia essentiam non quod magis et minus sint de essentia , sic maius et minus quantitatem. Sed quantitas eadem minor fit maior, manens in eadem specie; quia haec linea manens haec est maior alia, et tamen ambae eiusdem speciei. Ergo eodem modo potest esse ex alia parte. [] Item, quod secunda ratio non ualet: quia consequens non est inconueniens. Quia in substantia est uere definitio motus, quia uere exit substantia de potentia in actum, et aliquis est actus exeuntis, et ille est entis in potentia secundum quod in potentia. [] Item, quod tertia non ualet: omne genus diuiditur differentiis oppositis, et non aliis quam differentiis contrariis, ex X28. Quia priuatiue oppositis non, quia priuatio nihil ponit, ideo nec constituit aliquam speciem. Similiter, in substantia est distantia maior et [] minor; ergo maxima, ex X29. Similiter, ubi supra, Auicenna: quod ignis et aqua sunt contraria secundum substantias. [II. Ad tertiam quaestionem [] A. Prima opinio] [] Ad secundam quaestionem quod sic; sed quomodo poni tur? Uno modo, propter approximationem uel remotionem a con trario. Unde III Topicorum: "Albius dicitur quod est nigro imper mixtius". [] Contra: quod magis et minus sit ibi, non tantum sic. Sex principiorum: "habitus suscipit magis et minus", et non habet contrarium, ibidem. [] Item, accipitur albedo permixta; tollatur nigredo, et albedo non fiet perfectior, quia illa causa est tantum priuatiua; sed effectus positiui non est tantum priuatiua causa. Nihil ergo positiuum aduenit albedini, quia "intendi" est effectus positiuus. Ergo non tantum sic [] est magis et minus, sed aliter potest esse in non habentibus contrarium. [B. Opinio alia] [] Aliter dicitur quod non secundum essentiam suam, sed secundum esse in subiecto, et secundum quod subiectum est magis dispositum, inhaeret perfectius uel minus perfecte. [] Contra: primum subiectum secundum se non suscipit magis et minus, quia idem subiectum secundum se est in toto motu et sub utroque extremo. Vel tunc forma secundum se suscipit, et habetur propositum; uel secundum inhaerentiam suam subiecto. Quod si sit aliud ab essentia formae, quaero de illo alio: aut secundum essentiam suam sine addito suscipit; ergo aliquod accidens suscipit secundum essentiam suam, et habetur propositum. Si secundum aliud, ibitur in infinitum; uel erit status in aliqua forma secun dum essentiam. [] Dicitur quod nulla una dispositio est, quae intendatur et remittatur, quae est in subiecto, sed sunt diuersae dispositiones in diuersis subiectis, et secundum unam inhaeret uni subiecto magis quam alii. [] Contra: tunc inter magis et minus in eadem forma non est motus, quia inter quae est motus habent idem susceptiuum primum; nihil tale in proposito, quia unum subiectum est dispositum una dispositione, diuersa specie a dispositione alterius subiecti. [] Item, tunc minus album et magis album non sunt eiusdem speciei. Probatio: quia unius formae specie est una potentia propria et proxima susceptiua. Consequens falsum, VII Physicorum cap. penultimo: comparatio non est nisi in eadem specie specialissima; sed comparantur ad inuicem; igitur etc. [] Item ad principale: "habito termino motus, secundum rationem qua est terminus, cessat motus"; sed in principio calefactionis habetur caliditas secundum illam rationem qua est terminus [] calefactionis; ergo in principio cessat. Probatio minoris ex hypothesi: omne quod mouetur, aliquid habet de utroque termino, VI Physicorum, IV huius; ergo in principio est aliquid de essentia caloris. Si ergo essentia non recipit magis et minus, in principio est ibi calor perfectissimus; sed calor perfectissimus est terminus; ergo in principio motus cessat motus. [] Dicitur hic quod non sic est terminus motus, sed secundum perfectum esse in subiecto. [] Contra: per se terminus calefactionis est ipsa forma de genere qualitatis; ergo illa secundum perfectionem suam est terminus calefactionis. Et illam habeo perfectam secundum se in principio calefactionis; ergo terminus in principio est perfectissimus; ergo cessabit. [] Item, si motus sit ad esse perfectum in subiecto, illud esse in subiecto aut est idem cum essentia caloris, etsi non sit perfectum, ergo nec essentia; si aliud, et accidens, tunc cum illud suscipit magis et minus, ergo aliquod accidens. [] Et confirmatur V Physicorum: inter calorem minorem et maiorem est per se motus, et istae formae sunt de genere qualitatis; ergo per se terminus motus est aliqua forma de genere qualitatis. [III. Solutio secundae quaestionis] [] Ad primam quaestionem, sustinendo quod suscipit magis et minus: ad hoc notandum, propter auctoritates, quod metaphysicus hic in VIII loquitur de forma et differentia secundum quod pertinent ad quiditatem rei. Sed quiditas abstrahit a suppositis, non includens aliquid quod pertinet ad indiuidua. Sed suscipere magis et minus non competit quiditati secundum se consideratae, sed ut est in indiuiduis. Secundum hoc, differentia addita quiditati sic uariat speciem et definitionem. Substantia ergo, secundum speciem in uniuersali considerata ut quiditas, non suscipit magis et minus, sed in supposito potest, eo quod hoc indiuiduum perfectius habet naturam specificam quam aliud suppositum. [] Ad aliud de substantia notandum quod aliter est in accidentibus quam in substantiis, quia in substantiis magis et minus inducuntur mutatione indiuisibili, in accidentibus motu continuo. [IV. Ad argumenta primae opinionis in tertia quaestione] [] Ad auctoritates: quod in communi substantia non suscipit, sed in indiuiduo. [] Ad rationem pro prima positione patet qualiter loquitur de formis; quocumque enim addito quod pertinet ad definitionem speciei, uariatur species. Sed si addatur "pertinens ad indiuiduum" non oportet; sic est hic. Unde substantia cum materia suscipit magis et minus. [] Ad aliud: quod si esset magis et minus inter quae esset motus continuus, sicut in accidentibus, uerum esset; sed non sic. Similiter, motus in III Physicorum accipitur prout est commune ad motum et mutationem, et illo modo est in substantia. Sed in V distinguit inter motum et mutationem, et dicit quod motus non est in substantia. [] Ad tertium: quod contrarietas accipitur aliquando pro priuatiue oppositis, I Physicorum, et sic est in genere substantiae. Vel prout utrumque extremum est aliquid positiuum, et sic in omni genere. Tertio modo dicitur non solum distantia maxima in eadem specie, sed talis quae nata est in eodem subiecto succedere uicissim, ita quod paulatim deperdatur unum et acquiratur alterum. Sic non est in substantia; sed ubi tale, ibi motus uere, ut dicit Philosophus V Physicorum. [V. Ad argumenta principalia tertiae quaestionis] [] Ad primum secundae quaestionis respondetur in VII, in illa quaestione "Utrum compositum generatur"; loquitur sic: quod non recipit magis et minus quiditatiue; sed cum hoc stat quod in essentia potest recipere intensionem. [] Ad secundum: quod sunt indiuisibilia secundum quod sunt quiditates per se, tamen in indiuiduis sunt diuisibilia. [] Ad aliud: quod accidens, non secundum quiditatem in communi, sicut nec substantia. [] Ad aliud quod dicit in littera: in abstracto "ambigere potest aliquis", utrum in abstracto suscipiant, sed in concreto certum est; sed cum ambiguitate potest stare quod recipit in abstractis, licet non sit ita manifestum in abstractis sicut in concretis; nec Boethius facit aliud quam recitat dictum Philosophi. [] Ad ultimum argumentum dicitur quod de calore non est manifestum si corrumpatur. Consequentia tamen non ualet, quia "magis et minus" potest esse non ex hoc quod essentia caloris in specie suscipit, sed ex hoc quod unum indiuiduum habet naturam perfectius quam aliud; et potest esse continuus processus inter illa duo indiuidua, et per consequens motus. [VI. Responsio ulterior ad quaestiones A. Duae opiniones de diuisibilitate formae 1. Prima uia: Forma acquiritur diuisibiliter] [] |{ Nota pro primo argumento quod Aristoteles VI Physicorum cap. 2, conclusione secunda, quae hic adducitur, plane intelligit de diuisibilitate mobilis in partes quantitatiuas sicut dicit Henricus in hac quaestione ad hoc argumentum , non de diuisibilitate terminorum secundum magis et minus: "Dico autem in quod mutatur primum, ut ex albo in fuscum, non in nigrum". Si se cundum partem termini, et termini illi non essent immediati, sicut hic dicit. Similiter, 3 cap. "Sed manifestissime"; cap. 4: "Neque in eo quod mutatum est aliquid prius est quod mutatum est". Et probat per diuisibilitatem mobilis et temporis. Et ibidem statim negat talem diuisibilitatem terminorum: "Ipsum autem in quod mutatur, non similiter se habebit: homo, tempus, et album; homo igitur et tempus diuisibilia sunt. De albo alia ratio, praeterquam secundum accidens". Tamen, ut ibi uult, in loci mutatione et secundum quantitatem, forma, secundum quam est motus, est per se diuisibilis. Et "ideo ibi non est primum, sicut nec ex parte temporis et mobilis", ita nec ex parte formae secundum quam "in sola mutatione se cundum qualitatem conuenit indiuisibile per se esse". Et cap. 570: "Necesse est omne quod mutatum est mutari prius. Eadem enim ratio et in non continuis et in contrariis et in contradictione". Et intelligit "prius" non natura, sed tempore, sicut probat ex diui sibilitate temporis. Et cap. 8, respondendo ad argumentum Zenonis contra generationem quod mutabile erit in neutro contradictorio, respondet: "Non enim si non totum in quolibet, non dicetur album uel non album; erit enim ex necessitate in altero con tradictoriorum, in neutro autem totum semper". Ubi manifeste uult demonstrationem istam saluari in mutatione secundum con tradictionem. Et sic in contradictione non secundum diui sibilitatem terminorum, quia, ut termini, sunt omnino immediati, licet unus in se habeat magis et minus terminus est, ut hic, non ut hic tantum uel tantum, et hoc secundum diuisibilitatem sub [] iecti. Et in generatione substantiali eodem modo saluabitur necessario, cum omne genitum sit extensum. Igitur nulla pars illius, ex quo fit generatio, tota simul alteratur, et ita nec tota simul summe disponitur, quia sicut quaelibet incipit ordinate alterari, ita ordine simili summe disponitur. Ergo cum generatio fiat ex summe disposito, sequitur quod generatio continui non erit tota simul. Et sicut in nullis duobus "nunc" idem praecise est summe dispositum, sed aliud et aliud (ita in toto tempore intermedio continue continuum summe disponitur), sic forma substantialis pro alia et alia parte in quibuscumque duobus "nunc" inducitur, et in tempore intermedio inducitur in quo continue aliquid summe disponitur. [] Hoc consonat VII, ubi comparat generationes secundum uelocitatem, cap. 4. Igitur est alia comparatio quam alterationum, quam praemisit ibidem, et hanc distinguit ab illa. Igitur istud argumentum omnino non concludit intensionem in forma sub stantiali, sed extensionem, et hoc continue acquiribilem. [2. Secunda uia: Forma acquiritur tota simul a. Argumenta pro simultate] [] Contra, VIII Physicorum: "Principium autem considerationis". "Tot guttae mouent tantum; pars autem ipsorum in nullo tempore"; post: "non si partibile in infinitum quod alteratur, propter hoc et alteratio, sed uelox est multoties". [] Item, De sensu, secunda dubitatione 876: "oportet subito alterari, et non diuidi prius; primum autem ab illo alterante transmutari, et non necessario simul alterari". In antiqua translatione 77 non inueni in textu istud: "uelut aquam simul omnem coagulari; attamen si fuerit multum quod calefit aut coagulatur, non subito mouetur". [b. Contra secundam uiam] [] Similis quaestio uidetur in illuminatione, si luminosum aliquam partem diuisibilem illuminet simul, uel nullam primo. Tamen non est similis, quia ubicumque non est ordo temporis, ponere ordinem naturae uel sicut duorum effectuum respectu eiusdem causae, uel quorum unum sit causa alterius non uidetur necessarium. Et sequitur diuisio actualis medii in infinita, et quod nihil primo illuminatur natura uel indiuisibile. Sed ubi est ordo temporis inter partes effectus, ex natura eius hoc non concludit, quia nihil primo tempore, sed aliquid primo natura, sicut subiectum motus primo recipit ipsum, sicut natus est esse. Quantum autem ad tempus non est primum in toto. [] Ad illud de guttis: separatio partis lapidis, licet non fiat sic paulatiue quod in toto tempore quo fit dispositio ad ipsam, fiat ipsa secundum partem et partem a gutta et gutta; tamen facta dispositione per multas, ultima in uirtute praecedentium agens non separat in instanti, sed prius discontinuat unam partem eius quam aliam, et illius partis partem prius in infinitum. Non sic quod discontinuet a parte remouenda aliquam partem sui, sed illam, in suo toto remouendo manentem,, prius discontinuat a toto lapide quam illud totum remouendum simul. Ergo non in instanti, sed in modico tempore, quod dicitur "simul" respectu totius quo fit praeparatio ad amotionem. [] De alteratione responsio: probat non omnia semper moueri, et sic uerum est; "non si mobile partibile in infinitum", ita quod numquam possit finiri eius diuisio, sic alteratio infinita, ut numquam finiatur. Non enim ipsa actu significat partes eiusdem proportionis, secundum quas est infinita diuisio omnis actu, quia sic non possent pertransiri. Sic alia duo: quod "alteratio est inter contraria" et quod " aliquid quiescit secundum qualitatem", excludunt illud secundum membrum diuisionis quod "omnia semper alterantur", non autem quod alteratio non sit infinita secundum diuisionem secundum partes mobilis. Si enim intelligeret quod aliquid mobilis simul alteratur, quare diceret, "sed uelox est multoties"? Non negat ergo infinitatem diuisionis alterationis, sed durationis. [] Ad illud De sensu: loquitur de alteratione intensionali, ubi subiectum est summe dispositum ad formam. Intentio enim sua est quod sonus non subito multiplicatur, quia requiritur motus localis ad eius multiplicationem, qui non potest esse subitus. Color potest subito multiplicari, quia non requiritur ibi motus localis sed alteratio quae subito potest esse, maxime quando subiectum est summe dispositum. [] Contra: "aquam simul coagulari". Ideo aliter: quod alteratio ex genere non requirit successionem propter formam secundum quam est, sed latio requirit, sicut supra, VI Physicorum cap. 383. [] Contra: hoc nihil uidetur ad ipsum. Non enim ponitur multiplicatio soni successiua, coloris subita, propter gradus in forma hic, non ibi cum uel utrinque uel neutrobique sint , sed propter diuisibilitatem medii respectu immutationis a sono propter motum localem, non respectu immutationis a colore; et tamen medium in se est diuisibile; tunc ergo. [] Ideo aliter: quia sonus, siue habeat in se gradus siue non, fit in partibus medii cum motu locali, sequitur in illis condicionem formae secundum quam est motus localis. Et ideo successiue fit in eis. [] Species coloris, licet fiat in partibus medii, non tamen secundum condicionem alicuius successiui, ideo nec successiue, quia alteratio ex genere non prohibetur esse subito. Et ita nec multiplicatio soni in quantum alteratio, sed in quantum consequens motum localem. [] Contra: tunc nulla alteratio ex ratione sua erit successiua, circumscripta latione, saltem secundum diuisibilitatem ipsius mobilis, sed tantum formae, quod uidetur contra Aristotelem VI libri cap. 4, 5 et 884. [] Item, contra primam responsionem: si diuisibilitas subiecti, secundum Aristotelem, est per se causa successionis, et illa remanet ita in summe disposito sicut non summe; igitur etc. [] Confirmatur de primo gradu recipiendo a passo, quantumcumque indisposito, respectu cuius fuit summe dispositum; alias in infinitum dispositio. [] Item, concedatur quod nulli formae (quia in qualibet est generatio, V Physicorum) nec subiecto (ut VIII Physicorum et De sensu) repugnat subita mutatio. Tamen omni formae, ratione subiecti diuisibilis, potest conuenire successiua inductio (sic intel ligitur VI Physicorum) etiam substantiali; ratione autem graduum [] in forma alicui potest et alicui non. V Physicorum, motus distinguitur a mutatione sic: motus possibilis in tribus generibus. Ergo omnia dicta intelliguntur de possibili, non de necessario. [] Contra: ab calefiat secundum gradus cd. Sed possibile est a simul calefieri secundum c gradum; ponatur. Post illud "nunc": aut est quies, et ita non mutatio; aut alia mutatio, et ita motus ex mutationibus duabus et "nunc" consequenter; aut successio erit secundum partes ipsius b, aut secundum gradum ipsius d. Sed nulla est ratio quare ab eadem uirtute non ita subito b fit d sicut a fit c, cum sint aequalia ab et cd. Nec ualet dicere quod successio est in disponendo a, et in fine dispositionis inducitur c (item, successio in disponendo b, et in fine inducitur d) quia idem erit argumentum de dispositione: per quid est successio in motu dispositionis? [] Ideo finaliter oportet dicere quod successio ubique ratione subiecti est possibilis, VI Physicorum; non ubique ratione formae, V Physicorum. Neutra diuisim necessaria, VIII et V92; sed si est motus, necessaria est haec uel illa, sub disiunctione. SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Aristoteles in VII 5 Physicorum dicit quod omnes motus eiusdem speciei possunt esse aequales, et tunc quaeritur quare hoc est in alteratione cum ipsa fiat in qualitatibus, et aequalitas non sit nisi in quanto. Respondetur quod diuersitas uel aequalitas uel identitas aliquorum possunt considerari comparando res inter se uel comparando subiecta in quibus sunt. Et dicit Commentator, commento 3, in exponendo responsionem, "quod utrumque considerandum est" in uidendo de alteratione. Et dicit etiam quod "non perfecta aequalitas" duorum motuum alterationis siue eiusdem speciei siue diuersarum specierum nisi attendendo passionem ipsam, similiter et subiectum. [] Si enim a non prius pars una eius quam alia simul alteratur alteratione successiua, necesse est c non simul induci, quia a in nullis duobus "nunc" similiter se habebit. Completo igitur tempore, secundum partes c in instanti terminante illud, nihil de b erit in aliquo alteratum. Sed uel ab illo instanti incipiet alterari et curreret simul alteratio b secundum gradus ipsius c et alteratio a secundum gradus ipsius d, quia a nondum habuit formam in summo; uel oportebit a alterari et secundum c et d, et in termino totius illius temporis nihil ipsius b esse alteratum, sed ab illo incipere eius alterationem. [] Contra utrumque istorum membrorum. [] Contra primum sic: alterans non minus potens est in principio quam post, et agit secundum ultimum potentiae; igitur in tantum passum potest agere (et agit necessario) a principio in quantum post. Sed completo tempore quo c inducitur in a, ponitur ex tunc in totum ab agere, et in b ita perfecta actione sicut prius in a, et in a perfectiore actione quantum ad formam, quia secundum d; ergo a principio egit in totum. [] Aliter formatur: actio in b secundum c est aequalis actioni in a secundum c, sed illa in b non adaequat potentiam agentis quin cum illa simul habeat aliam; in b igitur nec illa in a adaequabit in principio. Istud eo magis concludit, quia ponitur unum passum certae quantitatis proportionatum tanto agenti in quod totum simul agat, et secundum talia passa potest esse successio in alteratione, non autem secundum partes talis passi. Haec argumenta probant quod illud datum non est passum proportionatum omnino. [] Item, uirtus naturalis in remotius debilius agit; ergo cum b sit remotior quam a alias a non prius alteraretur , non ita cito alterabitur b ad c sicut a alteratum est. Ergo quando a erit in d, b non erit in c. Et tunc mobilis, diuisibilis in duo proportionata agenti, numquam pars remotior pertinget ad dimidium formae quam habet propinquior nisi postquam completa est tota alteratio a; et continuetur alteratio b donec ueniat ad d tunc aget in remotum, nihil agendo in propinquum. Et tunc, contra regulas VII Physicorum 97, nec in aequali tempore mouebuntur aequalia a b mobilia, nec duplex mobile ab ad a in duplo tempore, sed quasi sesquialtero respectu temporis a, et aliquantulum plus. [] Secundum autem secundum membrum sequitur quod plus quam in duplo tempore. Secundum membrum uidetur contra [] sensum quod prima medietas sit in summo, et secunda omnino nihil alterata. Similiter totam secundam alterabit, nihil tunc faciendo in propinquum, et plus quam in tanto tempore, et ita duplum plus quam in duplo. [] Item, contra utrumque membrum simul: quare pars alterata primo, cum recipiat formam uniuocam agenti, non potest agere in remotam, quae omnino nihil ponitur habere? Et simul cum habet, statim potest agere; igitur statim aget; et pari ratione illa alia, et sic de toto. [] Item, neutrum membrum tenet unam alterationem sed multas consequenter entes, uel post aliam omnino completam uel post medietatem eius completam. [] Notandum quod aliud est ponere successionem alterationis secundum partes mobilis proportionati agenti, aliud secundum partes improportionati, quarum quaelibet per se sit mobile pro portionatum agenti. [] In primo enim potest poni pars prius alterata ab agente, non alterans secundam; uel alterans, et hoc uel principaliter sic quod alterans extrinsecum non alteret secundam, uel instrumentaliter ita quod principale alterans sit illud extrinsecum agens. [] In secundo bene potest poni primum alteratum principaliter alterare secundum alteratum. Et responsum est tunc ad primum argumentum contra primum membrum. [] Sed adhuc distinguendum, tam in secundo quam in primo. Aut [] enim alteratum, si alterat, statim incipit alterare cum aliquid habet formae; aut tunc tantum quando in summo habet formam; aut quando habet in aliquo certo gradu dicatur 12 ita quod citra illum nihil facit. [] In secundo est secundum membrum, et est contra sensum, siue intelligatur "summo" absolute certum est siue intelligatur "summo" possibili induci ab isto agente. Quia dato quod hoc agens cesset citra summum sibi possibile, hoc alteratum ab ipso nihil umquam poterit facere. [] Contra E103 arguitur: dicatur alterans primum extrinsecum o, alteratum primum proportionatum a; secundum ab a alteratum sit b. Ex E sequitur quod simul ueniet a ad c, et b ad c; similiter simul ad d, contra sensum. [] Responsio: a, licet in principio incipiat in b quando o incipit in a, tamen o est efficacius, ideo citius mouet a quam a b. [] Contra: cum successio in a posita sit secundum gradus in infinitum, remissior ante alium inducitur; ergo a non potest aliquem remissiorem inducere in b pro aliquo tempore quam sit ille quem [] recipit ab o pro eodem. Igitur aeque cito ad quemcumque gradum perueniet b sicut a. [] Responsio: licet iidem gradus sint hic et ibi inducendi, tamen citius pertranseuntur a maiori uirtute, sicut de loco patet, quia eadem diuisibilitas pertransitur a testudine et lepore, sed non aeque cito. [] Contra E105 aliter: si minimus ignis calefaceret, calefieret simul totus aer. Probatio: a calefit ab illo igne; simul calefacit b, pari ratione b c, quia quodlibet, quam cito habet formam, alterat patiens sibi proportionatum. Quantumcumque illud sit modicum, habet aliquod patiens sibi proportionatum, licet minus, et sic in infinitum, maxime de partibus in toto. Minima enim stella posita illuminaret totum uniuersum, si esset infinitum. [] Propter istud negetur E. Sicut enim in motu locali, motum, quia motum, mouet et tamen ita remisse potest moueri quod nihil mouet, VIII Physicorum, scilicet de proiectis , sic aliqua forma potest esse ita remissa quod omnino nihil aget, et similiter ita parua in quantitate formae. I Physicorum de minimo, contra Anaxago ram, exponitur respectu actionis et passionis naturalis. Et libro De sensu, dubitatione prima: si sensibile diuidatur in infinitum, sensus [] cresceret in infinitum, quia in eo quod possunt mouere dubitatur. [] Est igitur contra propositionem F 13109: quia non omnis forma eiusdem speciei est principium operationis eiusdem speciei, quia agere est perfecti; ergo relinquitur F. [] Sed quis est ille gradus? Non facile est assignare. Forte minor sufficit in forma magis actiua, ut calore, quam frigiditate. Sic ergo expeditum est in secundo quod o habet passum proportionatum a, quod totum simul alterat usque ad aliquem gradum formae c, in quo potest a per illam agere; et alterat tunc passum sibi pro portionatum, et minus in quantitate c et tardius quam ab o est alteratum. Et potest a cessare alterari, et tamen continuare alterare b, et sic usque ad certam distantiam. Ultimum mobile numquam perducetur ad gradum in quo potest mouere, ita quod cessabitur propter remissionem formae in ultimo, non propter paruitatem quantitatis, licet forte sit minus praecedentibus, et erunt tot alterationes quot alterantia et alterata proportionata. Unumquodque uero alterans tardius mouebit quanto debilius, et ita duplum in non-duplo, quia non eadem uirtus, nec aequalis. [] Tempora etiam non sunt omnino consequenter, quia unum incipit ante finem alterius, et ideo non duplum in sesquialtera ab una uirtute, sed a duabus, sicut duo cursus, si essent aequales, quorum [] unus inciperet in medio alterius, essent sesquialteri ad tempus unius illorum cursuum.b [] Item, si unumquodque alterans tardius mouet quanto debilius, ergo secundum tardius primo, sed tertium aeque cito cum secundo, quia incipit quando uenit ad illum gradum ad quem secundum uenerat quando incepit; et ita aeque efficax, quantum est ex intensione formae, est quodlibet post primum. Sed b est minus a, quia a quando incipit est remissius o. Si autem b alteret c, non oportet c esse minus ipso, quia b, quando incipit, est ita intensum sicut a quando incepit; et ita aequale passum sibi proportionatum. [] Contra: si ex intensione formae, caeteris paribus, concluditur maior quantitas passi proportionati, ergo cum a continue intenditur per o, continue maius et maius alterat. Igitur si quando incipit, alterat b antequam b ueniat ad gradum in quo b potest agere, a maius ipso b alterabit continue. Ponatur aliquid de ipso c usque ad [] b SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Nota quod ista propositio "non est dare ultimum instans rei permanentis in esse" habet sic intelligi quod non est dare instans in quo uerum est dicere quod hoc nunc est et in quo post erit. Unde quando aliquod corrumpitur, in toto tempore praecedente est sub esse, et ultimo instanti illius temporis est sub non-esse. Et ideo inter quaelibet duo instantia cadit tempus medium. Si detur aliquod instans in quo ultimo est et in tempore medio quod est, inter instans in quo primo non est et inter instans datum in quo ultimo est, neque esse neque non-esse; ideo etc. [] d. Quando igitur totum b simul ueniet ad gradum actiuum, c usque ad d est aliqualiter alteratum; igitur si illud alterat, et ultra hoc totum residuum ipsius c usque e, ut passum sibi proportionatum, simul agent a et b in c usque ad d; et continue ultra d extendet se a secundum quod crescit, et ita cd citius erit actiuum quam de et prius aget; et prius in propinquum sibi proportionatum quam in distans, in quod aget secundum quod crescet. [] Sic ergo post primum alteratum semper erit successio secundum partes mobilis per comparationem ad quodcumque unum agens. Similiter, cuiuslibet agentis (praeter illa proportionata) prior pars prius aget, quia prius perducetur ad gradum actiuum. Et erunt post principium c agentia infinita, quodlibet tempore prius in actu alio et ipsum ad actum producens, et cuiuslibet passum crescit in infinitum, sicut ipsum crescit. [] Si uis hoc uitare, dic passum proportionatum intensiori non necessario maius esse; fac conclusionem sicut hic sub, prosequendo 9 et 10112. Argumentum necessario conceditur quod a duobus simul mouetur, quidquid signatum mouetur; pari ratione a tribus et infinitis, quorum quodlibet prius tempore et natura in motu; sed natura tantum in mutatione prius est in actu quam aliud, et hoc ubi forma inducta est actiua. Secus est in latione, ubi prius tempore et natura ut effectus prior, non ut causa. [] Sic quodlibet agens comparatur ad infinita passa, in quorum semper unum prius tempore et natura uel natura tantum agit quam in reliquum, et procedit utrumque usque ad determinatum, ad quantum scilicet potest se uirtus agentis extendere. Sicut o alterat ab, non simul, sed a prius; nec a simul, et sic in infinitum. A ergo agit detur usque ad d in infinitas partes b c, et in nullam simul, et ita infinitas passorum. Similiter, quaelibet pars a agit in b, et nulla simul cum alia, quia nulla aeque primo est in actu actiuo sicut alia. [] Sic omnino oportet ponere infinitatem agentium et patientium tempore uel natura ordinatorum, etiam ponendo quod sit alicuius agentis aliquod primum passum, ut o a, et a b. Ultra, ut hic supra deducitur: crescente a crescit eius mobile proportionatum, et ita ultra terminum b erit omnino talis infinitas et agentium et patientium sicut nunc dicta est; ergo omni modo ordo temporis uel naturae, uel utriusque, erit semper secundum partes mobilis. (Hoc non pro nihilo uoluit Aristoteles.) Tamen omnis pars potest cum principali agente in partem aliam, ita quod faciunt unum agens. Igitur principale totum alterat, et habet passum proportionatum in quod agit, non simul, sed sicut natum est moueri secundum partes, et per eas ut concausas. Sicut mouens habet unum mobile localiter, quod totum non fert simul respectu signi, in spatio minori mouente citius, partes cessant alias ad gradum actiuum mouere. [] Sic ergo patet ad argumenta et de proportionato passo et de regulis VII, et quomodo non una alteratio nisi aliquo modo propter [] unitatem continuitatis inter alterabilia. Quandoque uero nec illa est, sed tantum contiguitas. Quia ad propositum non multum refert. [c. Decem dubia seu argumenta contra [] successionem alterationis secundum partes mobilis] [] Sed primum argumentum, contra utrumque membrum, quaerit de prima substantia, ubi dicitur quod numquam est successio alterationis secundum partes mobilis sic quod una alteret aliam. Quod ostenditur multipliciter: [] Primo sic: quia efficiens et effectus non sunt unum ens; VIII Physicorum: nullum continuum mouet se. [] Item, generans est prius naturaliter in actu genito; ergo quot partes in mobili, tot sic se haberent quod prius naturaliter in actu secundum formam esset una quam alia; et distincta, quia alterans; et ita infinita in actu. [] Item, tertio: omne generans habet unum primum et im mediatum genitum. Illud non potest esse indiuisibile: tum quia forma naturalis non est nata ibi esse; tum quia illud alteraret aliud indiuisibile, et sic totum alterabile ex indiuisibilibus superficiebus, et motus ex mutationibus. Ergo illud erit diuisibile, et ita si illud simul, non prius una pars quam alia. Si habeo de una parte, satis est. [] Item, quarto: numquam aliquid alteraretur, quia ab uno ter mino, antequam perueniretur ad alium, quantumcumque illud esset modicum, essent infinitae generationes actu. [] Item, quinto: quomodo pars pulsi pellet aliam partem, uel tracti pars trahet aliam? Vertigo. Item, quomodo una pars grauis mouet aliam? [] Item, sexto: cum impressio agentis non sit sibi uniuoca sed analoga quia generatur ab eo secundum essentiam et esse quomodo generabit effectum uniuocum in secunda parte sibi, quae genita est ab agente? [] Item, septimo: si generat impressionem sibi similem, ergo non mouebit materiam ad aliam formam; cuius contrarium de impulsu dato. Proiectio faciet impulsum, non motum; et impressio ignis in materiam aquae faciet impressionem, non formam ignis de potentia educet. [] Item, octauo: non erit causa quare lux reflectitur ad obstaculum, frangitur ad diaphanum medium discontinuatum. [] Item, nono: prima pars non alterabit secundam nisi in uirtute primi alterantis; ergo primum magis. [] Item, decimo: in alterante, pari ratione, una pars prius alterabit quam alia, quia una propinquior. Et ita tota uirtus, secundum profundum, non concurret ad agendum simul; et ita efficaciter tunc posset operari quantumcumque tenue sicut quantumcumque spissum. [] Ponitur igitur quod nulla pars mouet aliam in mobili proportionato, sed totum immediate a principali agente mouetur. [] Confirmatur, quia realiter agens agit in realiter priuatum; sed quando realiter forma est in aliqua parte, est etiam in alia; igitur in alia non est actio. [] Contra: istud agens est immediatum proximo patienti; per hoc enim, II De anima, probatur necessitas medii inter uisibile et uisum. Similiter VII Physicorum. Item, per hoc probatur Deus esse ubique praesens secundum essentiam, quia ubique agit. Item, uirtus non est ubi non est substantia. [] Item, si non est immediatum proximo effectui, ergo aliquid medium in quod non agit, quia tunc aliud non esset proximus effectus; ergo nec in remotius aget. Ex isto probato sequitur propositum, quia extrinsecum agens non potest esse immediatum cuilibet parti mobilis, sicut una alii. Item, destructa forma partis propinquioris, destruitur forma partis remotioris, et posita ponitur; igitur forma propinquior est causa alterius. [] Ad ista respondetur. Ad primum: quod tactus math ematicus non est necessarius agentis et patientis. Cum enim non [] tangant nisi secundum superficies ultimas, non agunt nisi in illas, et illa in aliam, et sic ut tertium argumentum. Igitur requiritur tactus uirtualis, et sic intelligitur Aristoteles, VII Physicorum 123, "praesens in ratione potentis agere"; et sic est praesens profundo passi, ubi non est eius essentia. Sic ad probationes. Nec ex illo antecedente sequitur propositum, quia nulli parti potest esse immediatum. [] Ad secundum: "immediatum", si excludat medium in ratione causae, conceditur; si effectum intermedium, falsum est. Haec enim forma partis propinquae est effectus immediatior quam remotae, sicut mouens non potest producere aliquod ultimum nisi per intermedia, quorum nullum est causa ultimi sed effectus prior; sed ibi tempore prior, hic quandoque natura tantum. [] Contra: nec sic ordo, quia adamas attrahit ferrum, non aerem intermedium; et centrum terram, non aerem intermedium. [] Responsio: omne agens in remotius prius agit in propinquius, sed non actione simili; "piscis enim mortificat manum piscatoris, non rete". Et sol agit in orbes prius quam in elementa, non tamen ibi [] sicut hic, formas producendo. Aliter: centrum non trahit, sed terra sua grauitate mouetur sic quasi centrum attraheret. Sic exponuntur. [d. Opinio auctoris] [] Notandum quod haec positio de immediatione agentis suo passo conceditur falsa, quia tantum superficiei esset immediatum. Et tunc non saluaretur positio de successione motus penes partes mobilis. Quia in mobili esset dare primum: et uel post quies, uel "nunc" immediata; et in mobili indiuisibilia immediata. Similiter, quod hic tangitur quod prius natura uel tempore agit in propinquum quam in remotum, licet uerum sit et bene respondetur ad instantias, tamen non est propositum. Ergo de proposito quaedam argumenta prima uidentur concludere quod impossibile sit successionem motus esse secundum partes mobilis; quaedam quod hoc est impossibile sic quod pars prior moueat secundam. [] Tenendum autem uidetur secundum Aristotelem et in motu locali est manifestum quod successio potest esse secundum partes mobilis. Et quod ex hoc sequatur aliud, scilicet causalitas prioris respectu posterioris, probatur: quia omne ens actu actiuo potest ens in potentia simile sibi facere actu; prior pars prius est in actu actiuo quam secunda ex hypothesi successionis; igitur secundam, quae tunc ex se est in potentia, potest facere actu, cum sit approximatum. [] Nec uidetur impedimentum, ut ostendetur respondendo ad argumenta. Ergo potest concedi quod motus potest esse successiuus secundum partes mobilis, et sic etiam quod prior alteret posteriorem, quando scilicet prior peruenit ad gradum actiuum secundum F130; non a principio secundum E131. Et ubi non est successio secundum illas partes, potest concedi quod ista causalitas manet, quia prior pars prius natura habet formam quam posterior, licet non tempore. Ergo potest eam facere in illo quod in illo "tunc" naturae non habet; sic in illuminatione. Si autem est successio secundum formam, tunc pars prior aget, non a principio, sed quando habet illam secundum gradum actiuum. [e. Responsiones ad decem argumenta] [] Ad argumenta. [] Ad primum, "unum ens continuum", falsum est; "unum identitate", uerum est. Ad Aristotelem: mouere se non est unam partem continui mouere aliam. [] Ad secundum: "actu esse" est aequiuocum: uel in entitate propria extra causam, uel in esse distincto ab aliis. Primo modo est generans actu prius natura genito; non secundo, quia continuatur genito. Primo modo necessario sunt infinita actu, quia quaelibet pars continui est sua entitate extra causam; secundo modo non. [] Ad tertium: propositio prima neganda est, quae est opposita conclusionis quae tenetur. Unde si poneretur successio ratione [] formae, non esset aliquod primum eius genitum, VI Physicorum, cap. 4 et 5, supra manifeste. Tamen "primo" ut opponitur ei quod est secundum partem, sic conceditur "primum", non "primo" tempore. [] Ad quartum: illud non est contra causalitatem partis ad partem, sed absolute contra successionem penes partes, et idem fieret contra successionem secundum formam. Unde responsio: infinitae transmutationes in potentia, quia continuae, siue a principali agente siue partis a parte. [] Ad quintum: quod localiter mouetur, motu illo non acquirit formam actiuam saltem unica actione , ideo nec pars partem mouet. Non sic in alteratione. Utrobique tamen est successio secundum partes. [] Contra: mobilis localiter una pars propinquior et prius ordine naturae mouetur, ita quod motu eius posito ponitur motus partis posterioris, et destructo destruitur. Et tamen non sequitur quod sit causa, igitur nec alibi. [] Responsio: sola propinquitas non concludit, sed, quia recipit formam actiuam, potest agere in approximatum passum. Ordo tamen naturae hic conceditur in effectibus ordinatis, non causis. Non sic in alteratione, quia effectus hic prior non est natus causare secundum, sicut ibi. [] Ad sextum: si intelligatur quod omne agens imprimit speciem immediate, negatur; sed formam uniuocam suae in materia nata recipere, et ita illa potest uniuocam facere. [] Per hoc ad septimum: non est impressio quae moueat materiam; tunc enim moueretur a se non ab agente extrinseco, sed extrinsecum mouet immediate ad formam. [] Ad octauum: magis per hanc positionem quam per aliam datur causa, forte uel aeque. Actiuum enim agit in receptiuum, et quia inueniens obstaculum non potest uersus illam partem agere, agit reflectendo. [] De nono: post. [] Ad decimum: non est simile, quia secundum partes agentis non est successio; partes enim accidunt agenti, per se sunt passi. Propinquitas igitur partium eius est per accidens, sicut et partibilitas. Quia si nullas partes haberet et esset aeque actuale, aeque ageret. [] De secundo inconuenienti: uirtus in toto est una et maior in maiori quantitate, licet per accidens sit quantitas, ideo tota in profundo concurrit. Et per hoc ad aliud inconueniens: quod in tenui non est tanta uirtus, quia in maiori magnitudine maior uirtus. [] Ad undecimum, quod est confirmatio positionis, responsio: actio subita simul est cum termino, ideo sic nihil agit in realiter priuatum "tunc" quando agit, sed usque "tunc". [] Contra responsionem ad decimum: si quantumcumque agens non alterat nisi partem mobilis minorem in infinitum [] quacumque data, quare non quodcumque paruum agens posset idem alterare? Et ita nulla exigentia passorum proportionatorum motibus diuersis. [] Ad hoc et ad nonum argumentum dicetur quod primum alterans alterat principaliter; pars alterata alterat instrumentaliter; ideo maius potest in passum maius ut principale agens, non tamen nisi per partes passi. Sicut in motu locali uirtuosius potest maius mobile transferre, tamen non nisi modo sibi possibili, scilicet secundum successionem partium respectu spatii. [] Contra: forma uniuoca, in quocumque est, habet eandem rationem causae, quia causae ordinatae specie differunt, II supra. Ideo in uniuocis solum possibilis est infinitas. Igitur pars alterata non est instrumentum principalis agentis. [] Aliter dicetur quod agens principale et pars alterata, ut unum agens, alterant partem aliam. [] Contra: uel utrumque est causa sufficiens effectus contra est 10 cap. "Iuxta" aut neutrum. Et tunc sequitur quod principale agens nullius erit causa sufficiens. Quia non formae in indiuisibili, quia ibi non est; non in diuisibili, quia pars eius, cum principali causa, causat partis alterius formam, et tamen primum alteratum, ut ita dicam, non alterauit se. [] Sic igitur uide quomodo possibile est successionem esse in [] alteratione, uel alterationibus consequenter entibus, secundum alterata proportionalia diuersorum alterantium, quae alterata quandoque sunt continua, quandoque contigua. Secundo, quomodo secundum partes unius mobilis proportionati potest esse successio et causalitas a respectu b, quandoque causalitas sine successione (in illuminatione), quandoque e conuerso (in latione). Et argumenta contra hoc. Tertio, quomodo, nec in primo modo nec in secundo, a secundum quemlibet gradum formae ens alterat b, sed secundum certum. Quarto, quomodo agens praesens proximo patienti uel effectui prius agat in propinquum quam in remotum. [B. Tres uiae sustinentes successionem [] in alteratione] [] Nota quod haec uia, tenens successionem alterationis penes diuisibilitatem formae, habet ponere gradus infinitos in forma, nullum minimum quo remissior non possit per se esse, quia prius tempore acquiritur et post tempore deperditur. [] Contra illa simul: tabula V Physicorum. [] Secunda uia, ponens quemlibet gradum esse aliud indiuiduum speciei, habet negare infinitatem, quia alias summus gradus infinitus, quia excedens infimum per infinitos aequalis quantitatis. [] Ponens minimum et maximum potest negare contraria [] simul, sed successionem praecise ponet secundum partes mobilis, VI Physicorum. [] Contra istud: eodem modo uidetur motus ponendus in substantia sicut in qualitate, quia penes partes mobilis successio utrobique, ut dictum est supra; quod uidetur contra Aristotelem V Physicorum, ubi concedit in tribus generibus, negat in substantia. [] Item, uidemus quod aliquod quantum motum prius habet calorem remissum, postea intensum. Quomodo fit hoc? [] Ad primum: quaedam formae substantiales sunt unigeneae, quae eandem dispositionem requirunt in qualibet parte, ut forma ignis. Ibi potest concedi successio generationis penes partes materiae extensae per accidens, de cuius una parte prius educitur forma quam de alia. Sic responsio Aristotelis, ad rationem Zenonis in mutatione secundum contradictionem ponit motum penes partes mobilis. Et sic currit illa probatio quod numquam una pars aquae est summe disposita primo cum alia parte; et tunc fit generatio ignis quando corrumpendum est summe dispositum contrario sibi. Aliae formae heterogeneae, ut anima, non requirit eandem dispositionem in qualibet parte. Et si posterius alterari incepit una pars quam alia, possibile est quamlibet in uno instanti esse summe dispositam suo [] modo. Et ita anima simul potest induci. Sic igitur aliqua generatio non est motus, sicut alteratio. [] Contra: ergo aliqua alteratio non est motus. [] Aliter potest dici quod generaliter forma substantialis perficit materiam non mediante quantitate, et ideo suum primum susceptiuum, in quantum huiusmodi, non habet partem extra partem, et ideo in eius inductione non est successio secundum partes sui susceptiui, quia susceptiuum per se non habet partes, sed per accidens habet quia numquam est sine quantitate. Et ideo per accidens potest esse successio penes partes susceptiui; per se autem in alteratione, quia qualitas est per se in quanto. [] Ad secundum: si ab aliquo instanti incipit corpus calefieri, non est prima pars motus sicut nec mobilis; inducitur in partes mobilis aliquis gradus minimus caloris, qui, cum manserit in prima parte mobilis per tempus, incipit alius motus eiusdem partis secundum alium gradum maiorem. Continuatur tamen prima alteratio in partibus aliis mobilis, ita quod quaelibet una alteratio est secundum unum gradum inductum successiue in partibus mobilis, qua completa uel quantulacumque eius parte potest incipere alia, et sic cum illa alia tertia, et currunt multae simul uel consequenter entes, ita tamen quod nihil simul alteratur nisi una illarum; sed prior pars alteratur secunda alteratione, quando posterior adhuc prima alteratione alteratur; in fine prior pars erit intensius calida quam pars posterior. [Instantiae quinque] Contra: quicumque gradus, ex quo est indiuisibilis, totus simul inducitur, et ita per mutationem; illa non erit terminus alicuius motus, et uidetur motus componi ex mu tationibus. [] Item, agens sufficiens approximatum passo disposito in naturalibus, ut uidetur, statim agit, IX Metaphysicae cap. 4160. Igitur, cum istud calefaciens sit actiuum secundum illas alterationes diuersas secundum diuersos gradus formae, et semper approximetur passo alterabili secundum omnes istas, immediate postquam alterauit ipsum prima, alterabit ipsum secunda; uel necessario quiescet per tempus non agens, cum tamen sit actiuum et passo approxima tum. [] Item, quantumcumque debilis uirtutis calefaciens calefaciet mobile, sibi proportionatum in quantitate, aeque cito intenso calore sicut perfectissimum calefaciens; quia oportebit procedere per omnes istas alterationes ordine certo et inter quaslibet esse quietem. [] Item, aliqua alteratio est subita, ubi tamen mobile est diuisibile, ergo haec non est causa. [] Item quinto: quaelibet pars erit sub alio gradu quam alia, et ita sub alio indiuiduo, et ita totum erit calidum, nullo uno calore secundum numerum, sed multis ualde, forte infinitis in actu. [Responsio ad instantias] Ad primum: quilibet gradus, etsi indiuisibilis in se in quantum est gradus formae, tamen est diuisibilis per accidens ex subiecto, et successiue inducitur in partes mobilis; nec est ibi aliqua mutatio alicuius partis, sed motus. [] Contra: igitur motus sine mutatione? Nam illa mutatione quid mutaretur? Non pars, illa mouetur; non indiuisibile, illud non recipit calorem; aut oportet concedere punctum calefactibile subito, aut nullam mutationem ibi qua aliquid nouum insit secundum illam uiam punctus nihil est. [] Ad secundum, VIII Physicorum cap. 8, "Amplius in ge neratione": natura nihil producit ut statim corrumpatur; ergo si posset aliqua pars mutari, non immediate sequeretur secunda post terminum alterationis primae in quantacumque parte; sed oporteret quietem intercipi mediam in qua primus gradus inesset, nec est [] passum dispositum statim recipere oppositum illius quod statim est inductum. [] Quanto tempore oportet quiescere? Responsio: non est dare certum tempus, quia minus et minus in infinitum, secundum quod maior est mouentis uirtus. [] Per hoc ad tertium: quo modo uelocius mouet "intensius" nominatiue? Aliter ad tertium: imperfectum mouens oportet incipere a minimo gradu et procedere per omnes medios; perfectius potest incipere a secundo, ita quod ille sit sibi primus, alius perfectior a tertio, alius a quarto. Et sicut non est primus necessarius ante secundum ex parte mobilis, sed propter imperfectionem mouentis, qui non potest perfectius tunc assimilare sibi passum, ita forte incipienti a secundo non est tertius necessario prior quarto, sed immediate quartus alii erit sibi secundus; sextus alii sibi tertius. [] Ad quartum: diuisibile non est mouenti diuisibile quando totum primo et simul alteratur. [C. Sex conclusiones de transmutatione 1. Declarantur conclusiones] [] Ex praedictis nota sex conclusiones. Prima: quod in omni transmutatione, secundum partes mobilis, est prius a d. Secunda: in omni transmutatione, qua forma actiua inducitur usque [] ad gradum actiuum, est prius a utroque modo secundum partes mobilis. Tertia: in inductione cuiuscumque formae, possibile est prius b secundum partes mobilis. Quarta: in nullius formae inductione est per se necessaria successio temporis secundum partes mobilis. Quinta: in omni inductione ex parte graduum formae est possibilis simultas opposita omni modo prioritatis. Sexta: in aliqua inductione est possibile prius a d et b secundum partes formae, ubicumque scilicet forma habet gradus proprios; ubi non habet, non est sic possibile, ut ponitur de forma substantiali. [] Ad euidentiam conclusionum. Cum sit prioritas naturae, tam in genere causae quam in genere effectus et prioritas temporis: per "a" intellige "prius natura", per "d" "effectum priorem", per "b" "prius tempore". [2. Defenduntur conclusiones] [] Contra quartum: uidetur esse instantia de "ubi" et quantitate inducenda. [] Item, quando primum alteratum proportionatum agenti primo incipit alterare aliud, semper crescit eius alterabile, ut patet ex supra dictis; et ista successio secundum partes mobilis est per accidens, quia alterans ponitur uariari. [] Ad primam instantiam: si "ubi" est aliqua forma mobilis sicut calor, tota est in toto et pars in parte, nec nata est prius tempore pars [] mobilis a esse in parte ubi c quam b in d, immo necessario simul tempore, si ab est continuum, quia continuum est cuius motus est unus, indiuisibilis secundum tempus, V Physicorum. Si autem motus localis sit ad locum, cum prior pars mobilis necessario sit prius cum aliqua parte loci signata quam posterior pars mobilis, necessaria esset successio secundum partes mobilis; uel simul duae, praesentes eidem parti loci. Sed secundum modum non teneo. [] Ad primum non est instantia. Similiter de augmento: non prius a pars mobilis acquirit quantitatem c quam b d; alias nullum esset instans terminans motum in quo totus cessaret. Sed magis uidentur instantiae istae contra quintam. Sed si in omni genere est generatio, et omnis motus terminatur ad mutationem, necesse est in ultimo instanti aliquid formae induci quod ante non infuit, et pari ratione posset tota. [] Contra: ergo unde successio secundum formam? Responsio: ex defectu agentis non potentis totum simul inducere, possibilitas uero successionis ex parte formae. [] Contra: in principio agit secundum ultimum suae potentiae; ergo tunc producet quidquid potest. Potest autem ultimum gradum producere, igitur etc. [] Item, quidquid fecit in ultimo, non manet, secundum aliquos. [] Item, ergo successio a mouente, non a mobili, nec a forma? [] Ad primum: agit quidquid potest tunc agere, non quidquid tunc potest agere. [] Contra: si tunc potest, quare non agit tunc, cum non sit ab extrinseco, quia illud natum est fieri tunc? Responsio: eadem est quaestio quare non curro in instanti, cum potentia currendi sit in me in instanti. [] Contra: illud non est natum simul fieri. Responsio: nec istud ab isto, licet ab alio. [] Contra: quidquid absolute est possibile nunc fieri, nunc fit a nunc potente facere. Responsio: non, sed a potente nunc facere. [] Ad secundum respondeant illi "aliqui." [] Ad tertium: numquam est successio in formae inductione necessario nisi ex resistentia mobilis ipsi mouenti, quae non est ex contrario, quia tantum potest super illud quantum potest inducere formam, nec est ex natura mobilis absolute, quia tunc cuicumque resisteret, sed est ex defectu uirtutis agentis. Inductio uero per quaedam media "incompossibilia simul" necessario est non-subita ex resistentia mobilis ad "media simul", non quia mobile habet contrarium, sed quia mediorum inter se. Sed "non posse inducere nisi per talia media" est imperfectionis in agente. Ergo nec distantia terminorum est causa necessaria successionis, quia si unus potest simul induci, et alius eici. Si intelligatur distantia propter multa [] media, non differt ab illa causa propter resistentiam medii ad mobile, et hoc est ex incompossibilitate mediorum in illo. Si non est necesse ire per media haec, tunc et haec causa nulla; ergo tantum tertia causa, scilicet resistentia mobilis ad mouens, quae est propter defectum uirtutis mouentis. [VII. Resolutio quaestionum de susceptione [] magis et minus [] A. Opiniones earumque improbationes] [] Circa istas duas quaestiones de magis et minus sic est procedendum. Primo, recitandae sunt opiniones et improbandae. Secundo, ueritas declaranda est. [] Opiniones sunt tres. Prima ponitur et improbatur ab auctore Sex principiorum, quod "magis" est propter incrementum subiecti uel accidentis uel utriusque, tam in eodem quam in diuersis. Probatur: grauius est quod habet maiorem grauitatem extensiue. [] Contra: substantia susciperet tunc magis, quia incrementum recipit secundum quantitatem, ut uir maior puero. [] Item, quantitates solae per se et figurae quae consequuntur quia istae per se crescunt reciperent magis. Quod est contra Aristotelem in Praedicamentis: tum in cap. "De quantitate et qualitate"; [] tum infra: "quadratum creuit gnomone circumposito, non tamen alteratum est". [] Item, omne maius album esset albius; patet esse falsum. [] Opinio alia de contrario ponitur prius cum improbatione. Item, improbatur de magis et minus in lumine in medio, ubi non est contrarium. Similiter, de uirtute sine omni uitio, et gratia sine peccato in statu innocentiae. Item, motus in magis est dealbatio; ergo terminus ad quem non est tantum separatio nigredinis. [] Item, opinio tertia de magis secundum "esse in subiecto" ponitur prius. Pro hac Boethius in Praedicamentis; contra ipsum arguitur prius "in infinitum" etc. [] Istae duae opiniones negant in essentia "magis" per hoc Sex principiorum: "Forma est compositioni" etc. Item, "differentia formalis est specifica". Item, addito aliquo, non manet species. [] Contra istam conclusionem, illud prius factum: "habitibus praesentibus", etc. Item, illud contrarium in uno gradu est incompossibile alteri, in alio non; igitur in primo aliquid habet in essentia quo repugnat, non per subiectum. [] Opinio quarta auctoris Sex principiorum: quod magis est per accessum ad terminum in quo fit impositio nominis. [] Contra: igitur nihil est album albedine nisi albissimum? [B. Resolutio quaestionis 1. Diuisiones praeuiae] [] Circa solutionem sic procedendum est. [Schema primi articuli] Primo in uniuersali absolute, et ibi quinque. Primo, quae sit intentio Aristotelis hic? Quomodo scilicet negatur uno modo "magis" in substantia et accidente? Secundo, quod ubicumque est magis, est propter hoc quod aliquid est maius, non maioritate molis sed perfectionis: uel in natura rei siue in complemento perfectionis, uel in potentia siue in feruore actionis. Prima dicitur naturalis bonitas. Secunda dicitur naturalis uigor. Tertio, quod non ubicumque est maius perfectione, ibi est magis. Quarto, in quo communiter consistit ratio eius "magis" quod est maius perfectione? Quinto, quod maius sic inuenitur in quocumque, respectu alterius; uel minus loquendo de diuersis naturis siue comparatis inter se, siue ad Deum. [Schema secundi articuli] Secundo, procedendum est in uniuersali, comparando maius et minus ad unitatem. Et primo numeralem: utrum idem numero possit esse maius et minus; et ibi plus declaratur quartus articulus praecedens. Secundo: utrum idem specie possit esse maius et minus. Et iuxta hoc: utrum necessaria sit unitas speciei. Et tertio: an unum genere possit esse, etc. Quarto: an unum analogice. Quinto: an unum aequiuoce. [Schema tertii articuli] Tertio, procedendum est in particulari. Primo: quo istorum modorum est maius in accidentibus? Secundo, in substantiis? Tertio, quomodo aliter hic et ibi? [Schema quarti articuli] Quarto, specialius procedetur. Et primo: an in substantiis immaterialibus. Secundo: an in omnibus materialibus ratione formae. Tertio: an ratione materiae. Quarto: an in quantitatibus. Quinto: in quibus qualitatibus. Sexto: an in relationibus. Septimo: an in actione et passione. Et sic consequenter de aliis praedicamentis. [a. Art. 1: De "magis et minus" absolute loquendo] [] De primo: Aristoteles loquitur de quiditate in quantum exprimitur per definitionem, et sic non recipit magis ita quod includat, quia abstrahit ab utroque opposito. Probatur per proprietatem praecedentem: "quocumque addito", et est in quantum definibilis. Quod dicit: "substantia secundum speciem" [] accipit pro quiditate in uniuersali, sicut per "totum" hic accipitur "substantia". Quod dicit: "siquidem cum materia"; uel sunt duae dictiones, "si" substantia habet magis "quidem cum materia", uel una dictio, "siquidem cum materia", id est, in inferioribus, quae respectu eius sunt materialia. Nulla ergo maioritas est in quiditate ut quiditas, quia abstrahit ab omni condicione indiuiduali. Hoc uerum est in accidente et substantia, VIII Metaphysicae. [] De secundo: ubicumque aliquid secundum aliquid dicitur magis, si utrumque esset indiuisibile, esset impossibile magis; igitur alterum est in se maius, et communiter est illud secundum quod aliquid dicitur magis. "Maius et minus" est aliquorum comparatorum secundum propriam quantitatem uirtualem uel molis. "Magis" dicuntur aliqua quae comparantur secundum illa quae dicuntur maius et minus. [] De tertio: quia nihil dicitur magis nisi praedicatum denominatiuum, ideo etc. Praedicatum enim dictum in quid aequaliter dicitur de quolibet subiecto, quia per se includitur in quolibet. [] Contra: non probatur prima. [] Item, per secundum probatur aequalis ueritas cuiuslibet compositionis, non autem aequalitas in praedicato. Ita dicetur in denominatiuo. Si enim necessaria est consequentia ab abstractis ad concreta, si omnis albedo est aequaliter albedo, licet non aequalis albedo, et omnis albus erit aequaliter albus. [] Ad primum: aduerbium non est determinatiuum nisi uerbi uel habentis uim eius; participium includitur in concreto, ut "habens", non autem in abstracto. SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: ut "habentia"; intellige: ut subiecta, non supposita. [] Item, in grammatica uidetur quod tantum adiectiua recipiunt comparationem. [] Contra: tantum concluditur improprietas, non falsitas. [] Responsio ad secundum soluit primum, ubi dicitur quod haec non est magis albedo, nec ut "magis" determinat com positionem, nec ut praedicatum, sed tantum est maior albedo. Idem autem significat "maior" cum albedine quod "magis" cum albo. Ideo cum aequaliter determinare possit praedicatum hinc inde, non tenet consequentia. Nullum igitur abstractum dicitur magis, nec aliquid dicitur magis aliquid in abstracto. [] Responsio logica: quia si "magis" determinet esse, falsa est. Si praedicatum, ratio grammatica: illud non est determinabile per "magis", sed tantum adiectiuum; forma dicitur maior alia, secundum quam subiectum habens dicitur magis alio. Licet forma sit maior alia, nihil secundum eam dicitur magis nisi denominet proprie, hoc est subiectum alterius naturae. Ideo secundum formam substantialem nihil dicitur magis. [] De quarto: necesse est illud, quod dicitur maius, habere latitudinem quandam cuius sunt duo termini in summum et in imum. Improbatur. [] Probatur ratione: quia non stat in indiuisibili. Item, auctoritate Aristotelis: "determinatorum nullum recipit magis". Determinata dicuntur limitata ad gradum indiuisibilem. Item, [] Simplicius: "quadam infinitate". Item, auctor Sex principiorum, "ad terminum accessus". [] De quinto: sicut creaturae procedunt a Deo ut numeri et ordinate, ita inaequaliter. Quia multae, "numerus"; quia inaequales, "mensura"; quia compositae, "pondus", id est, ad dissolutionem inclinatio. Igitur maior haec illa. Sed inter se comparatio propria: ad Deum comparatio excessiua. [b. Art. 2: De "magis et minus" in comparatione ad unitatem] [] Circa secundum principale. De primo, Henricus C F220: sic in accidentibus pars post partem, ideo ibi natura singularis habet latitudinem, et determinata ad singularitatem non determinatur ad [] gradum nisi per motum potentem sistere in quolibet gradu. Quando ergo forma accidentalis una maior alia, latitudo ponitur non tantum in natura specifica, sed in eadem singulari forma; et hoc non secundum gradus indiuisibiles, sed partes diuisibiles habentes terminos indiuisibiles quasi continuantes; alias non esset motus continuus et continuatus per mutationem. Sed numquid infimus? Non, quia non est dare primam mutationem in motu. Item, nec ultimum nunc in esse; ergo infiniti gradus. Item, ergo summus infinitus. Item, ergo aliquis gradus erit inferior materia. Quaere solutionem O. 26. 8223. In substantiis non sic, sed sola natura uniuersalis habet latitudinem; in quolibet singulari est determinata ad gradum. Ideo non est ibi motus, nec intensio, licet "magis". [] Contra: de gradibus aequalibus secundus non intendet. Item, ex praecedenti et sequenti, quomodo fit unum? Item, termini motus incompossibiles O. 26. 8224. Item, forma moueretur a magis in minus. Item, perfectior compositior realiter. [] Rationale uidetur quod ubicumque est magis, eodem modo se habeat ad minus. Quando autem est in aliqua specie uel in substantia, non ponitur compositius, quo est magis. [] Item, tenetur alia pars, quod nihil idem numero est magis et minus, sed differentia propinquior naturae est magis et minus, remotior differentia indiuidualis. Perfectius autem praecise uirtualiter continet minus, non realiter, sicut quantum maius continet minus; nec tantum non continet priuationem in minus, sed nec rem ipsam quae subest. Contra: O. 26 sub de quantitate. [] Contra: omnis differentia maior numerali, per se ordinata ad ipsam, est specifica. Probatur: quia definitione expressibilis. Item, in eadem specie non sunt iidem termini motus. Item, quomodo aliter in accidentibus quam in substantiis? Responsio: tertio tertii. [] De secundo: differentia specifica non stat in indiuisibili. [] De tertio: VIII Ethicorum a, non oportet amicitiam dici uniuoce, quia magis et minus. Unde coloratior secundum genus, quia perspicuum magis terminat, et sapientior magis quam grammaticior. De genere diuiso per differentias additas, et per gradus naturae, quaere C D C E. Contra: VII Physicorum de comparatione secundum speciem atomam. [] De quarto sic: in ente comparantur substantia et accidens, II Metaphysicae. [] De quinto. Henricus C F: non secundum diuersas rationes partiales in comparatis est magis et minus, sed requiritur una ratio communis uniuoca uel analoga, tum quia "comparatio aequiuoca"; "abusiua lux clarior tenebris"; "excessiua infiniti ad finitum" contra I Caeli et mundi. [c. Art. 3: Quomodo "magis et minus" dicitur de accidentibus et substantiis] [] Circa tertium principale: regula Henrici B F quod tantummodo quaecumque indeterminata determinabilia non tantum ab aliquo intra essentiam, ut quanta, sed cum hoc ab eo in quo sunt habent magis. [] Item arguitur per motum; sed in tertio articulo hoc patet quomodo illud argumentum tenet contra secundum: substantialis perfectissima. Item, dat esse simpliciter; ergo adueniens est accidens. Item, motus in substantia. [] De primo et secundo sic: quia non in indiuisibili. De tertio 245: tertius primi. Item, in accidentibus motus, licet non manente eodem singulari accidente in substantia, totum subito inducitur. Item, est differentia comparando ad contrarium. Quia in acciden tibus compossibile contrarium contrario remisso, in substantiis sim pliciter incompossibile, ideo hic motus. [] Contra: sicut penes infinita indiuidua est motus in accidente, [] quare non potest ita esse penes infinita indiuidua substantiae in gradibus infinitis? [] Item, secundum infinita indiuidua accidentis non est motus nisi ex mutationibus, quia nullo tempore est subiectum sub eodem. [] Item, de substantia demonstratio Aristotelis VI, quae est primum argumentum supra ad primam quaestionem. [] Ad primum: ante "nunc" generationis nihil inducitur; tunc materia tota summe disposita; igitur simul generatio. [] Contra: 132 sub, et supra in conclusionibus. Tene quod Aristoteles posuit generationem successiuam sicut motum, et omnem successionem penes partes mobilis, nisi in quantitate et "ubi". [d. Art. 4: De "magis et minus" in speciali] [] Circa quartum principale. De primo Henricus non: B, E ; contra: Richardus. [] De secundo in elementis, secundum Commentatorem III [] Caeli et mundi, probatur per corruptionem. Aliter ignis densior aqua ante generationem terrae ex igne, et densitas sine subiecto proprio; ergo etc. Item, quomodo mixtio elementorum? Item, de anima intellectiua, secundum articulum, igitur perfectissimae et imperfectissimae? ergo omnes mediae? Arguitur ex operatione et propriis accidentibus. [] De tertio: quaere in Henrico C A260. Magis materiale dicitur cuius materia est uirtualiter maior, et tunc dicitur multa. Quando autem actu extensa est, dicitur magna. [] De quarto: nulla quantitas, quia ratio eius in extensione uel discretione substantiae. Contra: X Metaphysicae 1: magis continuum cuius motus indiuisibilior. [] De quinto: tantum in quarta specie non est "magis". Quare ergo non est motus in prima nec in secunda? [] De sexto: non etc. Quaere. SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS Quod motus sit idem cum forma, quia partes formae habent continuitatem et ordinem. Primum: alias actu infinita. Secundum: quia non simul est iste gradus "ut iste" cum illo. Nihil ultra haec duo uidetur poni in partibus motus. Contra: per te, motus sunt aequales secundum propriam quantitatem suam, et tamen inaequales formae. Item, idem terminus acquiritur diuersis motibus. Hoc non arguit motum esse aliud a forma secundum quam est, sed ab illa ad quam est. Item, successio non est secundum partes formae, ut hic dicitur, igitur etc. [VIII. Tres quaestiones A. Argumenta pro et contra] [] Possent ergo formari tres quaestiones de susceptione magis et minus in formis substantialibus. [] Prima: an forma substantialis sit maior alia eiusdem speciei. [] d [] Sic: Henricus uniuersaliter, Auerroes particulariter. [] Secunda, dato quod sic: an idem numero intendatur. Henricus non; Auerroes sic. [] Tertia, si sic: an per media continua; uel tantum indiuisibiliter, quia quilibet gradus indiuisibilis. Si diuisibiliter licet successiue acquiratur forma perfecta, quod non est inconueniens in generatione ubi conceditur successio supra, non tamen motus propter subiectum, quod non est, sicut currit utraque ratio Aristotelis in V 274 , non contra successionem, sed quod generatio non est in diuersis particulis. [] Nota quod quaestio prima mota de forma substantiali nullam habet rationem cogentem "pro" nec "contra": [] "Pro" est articulus uigesimus primus, igitur de intellectiua; et [] Auerroes III Caeli et mundi de forma elementari; ex his concludit de mediis quod sic. [] "Contra" non est Aristoteles hic, quia soluitur ante ad D278. Aristoteles in Praedicamentis uidetur contra. Sed potest exponi sicut ad E et G280, quia in cap. "De qualitate" negat iustitiam dici magis et minus. Nec principium, Sex principiorum ille; infra ipse "in termino" loquitur de nomine, non de re uide qualem simplicitatem probat uel essentia, sicut VIII Metaphysicae. [B. An una forma substantialis sit maior alia eiusdem speciei] [1. Argumenta "pro"] [] "Pro" uidentur tantum tria media. Unum est medium ex qualitate propria comparata ad elementum cuius est propria. Aliud: comparata ad aliud subiectum. Tertium: ex actione inaequali, quae sibi competit ratione formae substantialis. [a. Primum medium: ex qualitate comparata ad elementum cuius est propria] [] Ex primo sic: calidum intenditur et remittitur, igitur ignis. [] Probatur consequentia: quia propria passio saltem consequitur formam tamquam per se causam; causa similiter se habente, et causatum; tertia probatio est Auerrois, III Caeli et mundi: quia qua ratione ignis, manens non remissus, potest remitti secundum unum gradum caloris, pari ratione et secundum omnem. [] Haec posset esse ratio, quasi per se, quare manent in mixto; igitur in se remittuntur. Sed antecedens est dubium, et Auicenna negat consequentiam. Sed probatur, quia quomodo illae, in se intensae, sunt potentiales respectu formae mixti, cum quaelibet sit nata sic perfecte constituere per se ens? Itaque haec ratio de mixto est particularis, et concedenti antecedens est probabilis. [b. Secundum medium: ex qualitate elementi comparata ad aliud subiectum] [] Ex secundo medio arguitur: in alteratione praecedente corruptionem aquae in ignem, inducitur calor; igitur et forma ignis; non perfecta, ergo remissa. Primum patet, quia tunc cessaret actio; uel saltem post primum gradum caloris inductum nulla esset generatio. Prima consequentia probatur per primam probationem prius, quia passio. Vel per secundam, saltem uidetur accidens proprium. Et per tertiam, quia tunc totus calor igneus posset esse in aqua. Et confirmatur: quia si non inducitur in aqua calor incompossibilis aquae per alterationem, non sequitur corruptio, quia forma non expellitur nisi per gradum sibi incompossibilem. Si inducitur, igitur habet calorem excedentem aquam. [] Alia probatio est: quia aqua, manens aqua, erit multoties calidior igne, manente igne. Probatio: sit enim supremus gradus caloris ignei decimus. Aqua ante corruptionem habet nouem gradus; alias non summe disponitur. Item, ignis corrumpendus frigescit; igitur ante corruptionem non habet nisi unicum gradum, quia alias non summe disponitur ad corruptionem. Aqua ergo corrumpenda excedit ignem corrumpendum in octo gradibus caloris, et erit nouies calidior igne. [] Alia probatio est ex II De anima, ubi probat quod corpora non tangunt se immediate in aere uel aqua, quia extrema eorum sunt humida; ergo est aer uel aqua. [c. Tertium medium: ex actione inaequali quae elemento competit ratione formae substantialis] [] Ex tertio medio arguitur: ignis, remisso calore, non aeque ignit, nec uinum aquaticum conuertit semper aquam in uinum, nec caro secundum materiam conuertit alimentum in carnem. Et tamen istae generationes fiunt per formam substantialem generantis. [2. Argumenta "contra"] [] Contra: uidetur unum medium ex auctoritate, quia negatur motus in substantia, sicut conceditur in qualitate. Non penes partes mobilis quia sic generatio est successiua, 1 supra, ergo penes partes et impartibilitatem formarum. Aliud medium: dat per se esse. [] Qui teneret "sic" tantum propter articulum, posset ad secundam quaestionem motam dicere quod "non" cum Henrico. Et tunc tertia quaestio nulla esset sibi, nec multo magis quarta egeret ad saluandum Aristotelem de "non esse motum in substantia". Sed qui tenet propter alterum medium, dicat consequenter quantum utrumque concludit quod utique est. [C. Argumenta "pro" ad secundam et tertiam quaestionem] [] Ad secundam quaestionem quod sic; et ad tertiam similiter quod sic: [] Patet enim quod si intensio qualitatis concludat intensionem formae elementaris, igitur continua intensio in fluxu eiusdem qualitatis concludit continuam intensionem in fluxu eiusdem formae ignis. Alioquin in aliquo instanti non corresponderet proprius gradus formae ignis proprio gradui qualitatis in illo instanti. Et tunc statim receditur a mediis illis, quia simpliciter non concluderet. [] Itaque, qui tenet propter auctoritatem Auerrois, cum ille probet propositum per primum medium, habet dicere consequenter quod sic ad primam et secundam et tertiam quaes tionem; non restat ad bene saluandum Philosophum quod non sit ibi motus nisi quartum. Igitur Henricus non dicit con sequenter, cum ponat conclusionem propter Auerroem. Et ad secundam quaestionem respondeat negatiue; nisi intelligat de aliis substantiis ab elementis. Sed nec de illis potest qualitas intendi continue sine continua intensione formae substantialis. [D. Responsio propria, tenendo primum medium] [] Tenendo primum medium, potest dici quod non solum elementa, sed multa mixta habent qualitates proprias, respectu quarum forma substantialis eorum sibi ipsi derelicta hoc est, excluso contrario agente extrinseco est causa naturalis actiua secundum proportionem perfectionis suae. Quia causa naturalis sibi derelicta et sufficiens, ex quo agit secundum ultimum potentiae, si est perfectior, effectum perfectiorem producit. Et talis qualitas apparet perfectior in uno indiuiduo speciei sibi derelicto quam in alio; igitur etc. Itaque non teneo primum medium quod omni gradui qualitatis propriae, quae inest per actionem agentis extrinseci, correspondeat proprius gradus formae, quia tunc sequitur illud inconueniens prius positum; sed gradus qualitatis in esse quieto sequitur determinatum gradum formae. Unde breuiter sic arguo: una substantia eiusdem speciei habet qualitatem necessario consequentem speciem intensiorem quam alia, et hoc excluso omni agente extrinseco; ergo forma substantialis unius est perfectior alia. Antecedens patet in indiuiduis ignis et aquae etc.; patet in carne et carne, uino et uino, et multis aliis. Consequentia patet: causa naturalis alicuius, quando non impeditur, agit secundum ultimum potentiae; igitur aeque perfecta, non impedita, necessario habet effectum aeque perfectum. Forma substantialis potest esse causa naturalis qualitatis consequentis, quia siue in generatione qualitas illa sit a generante siue non saltem potest esse per actionem formae, circumscripto extrinseco. Sicut patet quando primo per contrarium qualitas talis remittitur, et postea substantia sibi derelicta redit ad gradum perfectum qualitatis. Illius reditus non uidetur causa efficiens nisi indiuiduum, ut habens formam substantialem. [] Itaque ad secundam quaestionem ibi dico quod non, propter idem medium, quia si remissa qualitate, remitteretur forma substantialis; igitur amoto contrario remittente, nulla esset causa intrinseca redeundi ad gradum intensum. Nam forma substantialis remissa, per te, non est principium agendi ad qualitatem intensiorem, quia illa non est sibi proportionalis, sed iste gradus remissus. Similiter, nec forma remissa, per te, est principium intendendi se ipsam, et sic ex consequenti qualitatem. Patet quod nihil intendit se effectiue. Consimiliter dico quod qualitate tali innaturaliter intensa per contrarium praesens, sicut quando aer calefit contra gradum naturalem, non intenditur forma aeris, quia tunc amoto igne non esset causa intrinseca per quam aer rediret ad pristinum calorem remissum. [] Patet etiam quod non ad secundam quaestionem in animabus, de quibus est articulus. Et uidetur similiter in aliis; nihil enim concludit formam substantialem sic intendi. [] Ad argumenta prima. [] Ad primum: prima consequentia non ualet, quia causa naturalis est impedibilis per contrarium praesens et agens, et ita per illud contrarium potest effectus eius remitti, licet causa non remittatur; quod hic patet, quia causa sibi derelicta causat effectum perfectum, ut prius. Sed ualeret consequentia sic arguendo: calor est maior in hoc igne sibi derelicto quam in illo; ergo haec igneitas est perfectior, sicut prius arguitur. [] Ad probationes consequentiae. [] Ad primam dico quod non est propria passio, quia nec indiuisibiliter sequens nec soli inhaerens; sed est qualitas necessario consequens formam, necessitate absoluta, secundum aliquem gra dum indeterminatum, sed non secundum gradum certum, necessitate tali qualis est causae naturalis ad agendum, quae scilicet manet, causa sibi derelicta, non autem manet contrario impediente. Tunc illa est falsa, "causa similiter se habente, et causatum", nisi intelligatur causa similiter se habere ad extra, scilicet impedimento, quam "similiter" in se. [] Probatio tertia Auerrois nihil ualet, quia multa simpliciter necessario requirunt qualitatem infra latitudinem aliquam, non tamen necessario in hoc gradu. Exemplum: uita requirit sanitatem aliquam, igitur necessario requirit hanc proportionem praecisam humorum ad hoc ut sit haec uita. Tunc sequeretur quod, corpore meo aliqualiter infirmato, anima mea intellectiua remitteretur, quia illa formaliter uiuo. Nec sequitur: "eiusdem rationis est unus gradus qualitatis, et omnes; ergo aeque potest indiuiduum carere omni ut uno", quia non aeque necessario requiritur ad istud. Sed quae causa, quare ita necessario requirit aliquem gradum, ut, omni corrupto, forma corrumpatur, cum quilibet accidat? [] Ad secundum medium, nego consequentiam, quia qualitas illa, licet primo insit igni quia ex se, non tamen soli, "quia est aliis causa caloris", II Metaphysicae. [] Ad duas probationes patet. [] Ad tertiam probationem: siue ponatur quaecumque indi uisibilia nihil esse nisi priuationes continuorum, siue ponatur per ultimam mutationem nullum nouum gradum induci, sed in tempore calorem induci et in instanti inductum esse, concedenda est conclusio quia tantus calor in aqua in fieri quantus in igne in quieto esse. [] Et tunc confirmatio non est contra. De hoc est instans per se, propter motum localem in instanti, arguendo de raritate et augmento, quaere. Si autem per mutationem ultimam conceditur nouum gradum induci caloris, consequentia non ualet. Quia, sicut prius, latitudo est necessaria, non tamen supremus gradus, quando contrarium impedit, ita aliqua latitudo qualis est com possibilis. Aliquis gradus supremus, qui non repugnat infimo necessario, huic non est incompossibilis. [] Ad confirmationem dico quod in toto tempore alterationis non inest aliquis gradus incompossibilis ipsi aquae, quia non repugnans gradui necessario ipsi aquae; alioquin repugnantia, ut repugnant, simul essent, uel aqua maneret sine frigore sibi necessario, quia manet in tota illa alteratione. Nec sequitur "ergo aqua non corrumpitur in ultimo instanti", quia tunc inducitur gradus incompossibilis, sed sequitur quod in tempore alterationis non corrumpitur. [] Et concedo aliam conclusionem quod ignis quandoque in uia ad corruptionem in aquam sit minus calidus quam aqua in uia ad corruptionem in ignem. Concedo, alias neutrum sufficienter disponeretur ad corrumpi in aliud; sed non est sic in quieto esse. Similiter, si tu diceres formam ignis intendi cum calore in materia aquae corrumpendae, sequeretur tibi quod dum manet aqua, magis esset illud corpus ignis quam aqua, et in alia corruptione ignis minus esset ignis quam istud hic. [] Ad aliam probationem de II De anima, dico quod si tangens esset formaliter humidum, bene posset tangere immediate carnem aliam humidam, sicut calida potest immediate tangere calidam; qualitas enim inhaerens non prohibet immediatum tactum corporum. Sed intentio Philosophi est ista: quod caro tangens aliam in aere uel aqua est humida humiditate non inhaerente, sed adhaerente carni; hoc apparet ad sensum in aqua, et ibi supponitur in aere, qui non est ita sensibilis, tamen ita adhaerens. Humiditas autem adhaerens non est in carne ut in subiecto, quia tunc inhaereret, non adhaereret; ergo in alio subiecto non est ibi ponere nisi aerem et aquam, ergo in principio non est tactus immediatus. Sed si diu adhaereant donec calor dissoluat illud corpus humidum adhaerens ita ut exhaletur, bene tunc tangunt se immediate. Si etiam statim tangens uehementer applicetur alii, tanta uirtus posset esse quod corpus humidum adhaerens necessario sibi cederet, et tangerent se immediate. Sicut quando cultellus cutem, non est uerisimile quod aer uel aqua immediate scindat cutem, sed expellitur uirtute motiua applicantis cultellum, ne possit intercipi. Haec dicta sunt pro intentione Aristotelis ibi. Sed ad propositum sufficit quod non intendit humorem inesse soli aquae et aeri, sicut nec calorem soli igni et aeri, sed ibi tangentia, ut communiter, sunt humida humiditate sibi adhaerente in extremis, et per consequens non immediate tangunt. [] Ad tertium medium: patet quod bene concludit de substantia sibi derelicta, quae inaequaliter agit haec et illa, actione formae substantialis. De non derelicta non ualet, quia illa inaequaliter agit propter impediens extrinsecum. }| [8.4 UTRUM EX MATERIA ET FORMA FIAT PER SE UNUM] [] Utrum ex materia et forma fiat per se unum. [] Quod non, arguitur: [] Quia "ex duobus in actu non fit unum", ex a VII1; "materia est actus", ex quaestione de entitate materiae. [] Si dicatur quod licet materia in se sit aliquis actus, est tamen imperfectus et potentialis respectu formae: [] Contra: ita subiectum dicetur esse ens in actu imperfecto et potentiale respectu accidentis; ergo ex ipso et accidente fieret unum per se, quod est contra Aristotelem in V. [] Item, secundo sic: materia et forma maxime distant; ergo ex eis minime natum est fieri unum. Probatio consequentiae: partes conti [] a Loco ex materiae alius textus: ex VII Metaphysicae. Sed materia est aliquid in actu et actus quidam, aliter tantum esset ens in potentia et sic non esset causa actualis exsistentiae rei. [] nui faciunt per se unum, quia sunt eiusdem rationis; et in toto hete rogeneo, cuius partes non sunt unius rationis, minor est unitas; ergo etc. [] Ad oppositum est Aristoteles in littera. [I. Opinio prima] [] Responsio: sicut unum in communi immediate consequitur ens in communi, ita quod nullum est medium nobis notius ad hoc demonstrandum, nec forte aliquod medium in re aliud a quiditate extremorum, ita singula entia secundum proprios gradus entitatis consequitur immediate propria unitas. Sicut ergo non omnis entitas est unius rationis, ita nec unitas. Nec est alia ratio diuersae unitatis nisi alia entitas quam consequitur. Sicut ergo omnino simplex se toto est ens et unum, ita ens compositum ex principiis essentialibus cuiusmodi sunt materia et forma, quae sola nata sunt aliquod ens per se constituere est unum per se. Et hoc propria unitate, alterius rationis ab unitate simplicis, sicut et ab entitate, altera est entitas. [] Si ergo quaeritur quare ex materia et forma est unum per se responsio, secundum Philosophum in littera: quod quia "hoc actus, illud potentia, non adhuc dubitatio". Hoc sic exponitur: quia illud idem quod prius fuit in potentia per rationem materiae, iam est in actu per formam. "Extractio enim de potentia in actum", secundum Commentatorem hic, "non largitur multitudinem, sed perfectio nem". Et uidetur expositio commenti consonare cum littera illa. [] Sed illa uia poneret quodlibet ens uere simplex. Non enim albedo est magis composita si prius fuit in potentia et nunc in actu, quam si semper fuisset in actu. Compositio enim est ex partibus compositi. Pars autem est aliqua res in toto, et licet aliquo modo in potentia, non tamen sicut generabile est in potentia ante generationem. [] Haec igitur uia, quae procedit per hoc quod idem ante generationem est in potentia et post in actu, non ostendit quomodo ex potentia et actu fit unum, sed quomodo idem est quod quandoque est in potentia, quandoque in actu. Alia est enim unitas ex unitis, alia est identitas unitorum. [II. Sententia Scoti] [] Ideo aliter potest dici, sicut dictum est exponendo textum huius capituli, quod realiter et naturaliter compositum est in potentia propter materiam praeexsistentem, quae potest esse aliquid eius, quia potest esse sub forma eius, iuxta illud VII cap. 514: in omni generatione oportet aliquid praeexsistere quod sit per se pars generati. [] Sicut igitur solum agens est causa quare compositum prius ens in potentia postea fit in actu, ita ipsum solum est causa quare materia prius exsistens in potentia ad formam postea fit actu sub ipsa, et fit ex eis unum. Huius enim unitatis nulla est causa intrinseca nisi uelimus dicere, "quod hoc actus, et illud potentia, et tunc non est iam dubitatio", quia hoc est primum notum. [] Sicut enim primum notum est quod ens simplex est suo modo unum, ita ens compositum ex materia et forma est suo modo unum. Nec est causa quare, nisi "quia hoc materia et illud forma", sicut nec est aliqua causa quare sunt causae, et quare sunt tales causae, scilicet intrinsecae, constituentes causatum. [] Quomodo autem potentia aequiuoce sumitur, secundum quod generabile dicitur esse in potentia ante generationem, et secundum quod materia dicitur esse in potentia, ut hic sumitur potentia, satis apparet in IX, quaest. 3, art. 3 solutionis. [] Contra praedicta obicitur dupliciter: [] Primo: quia materia et forma, si intelligantur non unita, non est contradictio quod utrumque intelligatur in se esse, et compositum non erit. Vel sic: illud compositum habet aliquam causam suae unitatis in se, et non a partibus eius; cuiusmodi partes, intellectae non unitae, possunt intelligi in se esse sine contradictione, ex fine VII23. Ergo ex VII in fine: aliquid est in composito quo ipsum est unum, praeter materiam et formam. [] Suppositum etiam apparet esse unum de facto in anima intellectiua et sua materia, secundum aliquos. SEQUITUR TEXTUS CANCELLATUS: Item, non uidetur necessitas ponere aliquod additum [] Secundo sic, iuxta obiectionem in prima ratione: cum acci dens sit actus substantiae, quare ex eis non fit per se unum? Exempli ficat etiam Aristoteles in illis, quasi in manifestioribus proposito; nisi quia materia et forma possunt intelligi in se absque contradictione, sicut a et b sine syllaba ab, et ignis et aer absque hoc quod intelligatur caro et os. Ex quo sequi uidetur quod aliquid absolutum erit praeter materiam et formam in composito, quo ipsum sit unum. [] Sed si ista ratio ualeret, sequeretur eadem ratione de illo absoluto addito et partibus quibus additur. Quia ex quo absolutum est, non est contradictio intelligere illud in se, illis non unitum. Et sic non est compositum ex illo et partibus nisi per tertium absolutum additum. Et eodem modo arguitur de illo tertio, et sic esset procedere in infinitum. Standum ergo est in primo, scilicet quod nullum additum absolutum est in composito praeter partes essentiales, scilicet materiam et formam. [] Praeterea, relatio non destruitur nisi facta mutatione circa aliquod absolutum, sicut nec potest esse noua relatio nisi facta noua mutatione in aliquo absoluto. Sed quando materia et forma sunt unita, est relatio mutua unionis inter illa. Ergo ista relatio non potest destrui et de nouo adquiri alia nisi destructo absoluto, aut aliquo absoluto acquisito in uno extremo uel in utroque. Materia autem et forma, si maneant separata, non mutantur, et destruitur relatio unionis; et quando uniuntur, acquiritur relatio unionis. Ergo in composito est aliquid absolutum praeter materiam et formam, quod sit immediatum unionis fundamentum quo compositum est unum et quod sit ratio uniendi materiam et formam. Non ergo compositum est unum quia "hoc materia et illud forma". Haec enim sunt haec quando sunt separata, et compositum non est. patet in littera. [] Propter primam difficultatem, ponitur a quibusdam, praeter formam quae est altera pars, forma totius a qua est unitas compositi. SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Hoc probat per Auicennam I Physicorum quod forma hominis est unita ex multis formis. Et per illud de unione naturae ad Verbum. [] Sed hoc licet multipliciter possit improbari, ad propositum tamen hoc sufficit, quia difficultatem non euadit. Nam si est alia tertia essentia, non est contradictio intelligere illam aliis non unitam, et erit illa tertia, et non est compositum. Ergo in composito est aliquod quartum, et sic in infinitum. [] Aliter dicitur quod forma, quando unitur materiae, communicat materiae quoddam esse. [] Sed hoc nihil uidetur esse si intelligatur quod quasi effectiue causet in materia aliud esse a se ipsa. Dat enim esse materiae formaliter, et ipsum esse est ipsamet forma, quia ipsamet informat materiam. Nec compositum etiam est formaliter illud quod est per aliquod esse aliud a forma, ut sic fuga de "esse communicato" non uidetur esse nisi uocalis tantum. [] Aliter dicitur quod unitas compositi non est ex ratione materiae et formae absolute sumptarum, sed secundum quod sunt unitae. Et sic non manent sine composito. [] Contra hoc dupliciter: [] Primo, quia tunc argumentum de VII37 uel non ualebit, uel sequitur quod compositum nec illis nec altero illorum sit unum, sed ipsa unione illorum, quae est relatio. Et ita quodlibet compositum essentialiter erit relatiuum, quia illud est de essentia cuiuscumque quo completiue ipsum est unum essentialiter, quia eodem est ens et unum. [] Secundo sic, quia relatio non potest esse noua, nulla mutatione facta in aliquo absoluto, et hoc nec in uno extremo relationis nec in alio. Materia et forma, si manent separata, in nullo illorum fit mutatio; ergo eadem est ipsorum relatio quae fuit ante separationem. [] Si dicatur materiam mutari, quia prius informata, nunc non informatur: hoc nihil uidetur, quia terminus relationis formae ad materiam, ut actus ad potentiam, non est materia informata, sed materia tantum. Illa in se non mutatur. [III. Difficultates circa quasdam uniones] [] Difficilia sunt haec, et locum habent in quocumque uno cuius partes sine contradictione possunt manere separatae, puta in toto integrali quocumque, homogeneo uel heterogeneo; in quanto quocumque, continuo uel discreto; in uno per accidens ex subiecto et accidente. [] Et de hoc tactum fuit in VII, in quaestione "De inhaerentia accidentis" et eius subiecto, hucusque dilata. [] Potest dici pro nunc quod omnino concluditur uerum esse quo non concesso sequitur aliquod inconueniens manifestum. [] Aut ergo dicamus omne per se ens esse omnino simplex, ita quod falsum sit illud: "materia est ex qua est res primo cum insit", scilicet rei materiatae; et ita sit composita albedo ex materia et forma sicut homo, quia quandoque in potentia est, ut ante generationem, et quandoque in actu. [] Aut, secundo, dicamus omnem substantiam materialem componi ex duabus partibus essentialibus ad minus, quarum altera non sit aliqua essentia absoluta, et ita respectus sit de essentia cuiuslibet. Aut si sit absoluta, tamen essentialiter dependens a reliqua parte ita quod contradictio sit ipsa separari, cum tamen sint duae essentiae absolutae, et neutrum causa alterius. [] Aut, tertio, dicamus compositum non esse unum nisi ipsis unitis, et tamen non esse contradictionem intelligendo ipsa non unita. [] Et quia duo prima uidentur inconuenientia quoad praesens suppono , ad intellectum tertii sciendum est quod quando alicuius causati sunt multae causae essentialiter, illae numquam causant causatum nisi in causando concurrant. Concurrere autem et non concurrere nihil uariant circa absolutam naturam alicuius causae, nec est iste concursus quinta causa. [] Itaque sola relatione alia et alia causarum ad inuicem, quae tamen non est eis nec alicui earum ratio causandi, causae quandoque causant quandoque non. Ita hic de duabus causis specialiter, scilicet materia et forma, quia unita, hoc est concurrentia ad causandum, causant (qui concursus fit eorum per actionem agentis); non concurrentia, non causant. SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Ex hoc autem quod causant causatum, faciunt unum, quia idem est causa unitatis et entitatis; non igitur aliquo alio absoluto ex materia et forma fit unum ex eis. Quando igitur arguitur (sic textus!) [] Igitur in composito est aliquid praeter ipsa. Si intelligatur "aliquid" id est, aliquis respectus , quod praeter absolutam naturam utriusque est in composito (non ut causa intrinseca nec ratio causae, ac per hoc non ut pars essentialis compositi, sed ut concomitans partem et causam sine quo causa non causaret), non potest negari consequentia; nec consequens est inconueniens. [] Si autem inferatur "aliquid", id est, aliqua essentia absoluta, uel in composito ut pars essentialis eius, neutrum sequitur. Sic responsum est ad rem. [] Sed quomodo saluatur argumentum Aristotelis in fine VII de a et b et ab? Responsio: ibi arguit quod aliquid est in composito praeter elementa, id est, partes materiales, quarum una non est actus alterius, sed ambae simul sunt una materia receptiua formae, sicut apparet in a et b. [] Et ista conclusio probatur sic: quia tales partes sunt sic separabiles, etiam ab agente naturali, quod separatae manent, et tunc totum non manet; igitur etc. Et est ratio necessaria. Agens enim naturale non separat formam materialem, communiter loquendo, in aliis ab homine a materia, ita quod utrumque separatum maneat. Sed si transmutet materiam a forma ad priuationem, forma corrumpitur per accidens. Ergo communiter in aliis ab homine illa, quae manent separata, fuerunt tales partes compositi quod nullum fuit forma. Praeter autem quotcumque partes materiales oportet in composito ponere formam; ergo etc. [] Sed si arguitur iuxta hoc de separatim manentibus, non per actionem naturae sed absolute sine contradictione, consequentia non tenet. Quia alterum illorum separatorum sic bene potuit esse forma compositi, cum sic sit separabilis quaecumque essentia absoluta ab alia a qua non dependet essentialiter. [] Ad secundum, de nouitate relationis, potest dici quod nulla pars sola totum constituit. Ergo sicut est relatio partis in communi ad totum in communi, et talis partis ad tale totum, ita etiam est talis partis ad talem compartem ut ita loquar et e conuerso, sicut habetur in IX, quaest. 3, art. 348. Et potest tunc pars materialis habere pro primo correlatiuo partem formalem, et e conuerso. Utrumque autem habet totum materiatum et formatum pro per se correlatiuo. [] De hac relatione unius ad duo: ad unum per se tantum, et ad aliud primo, quaere in V cap. "De ad aliquid". Uniuersaliter autem, facta mutatione in per se correlatiuo, mutatio fit ex consequenti in utroque illorum. Vel etiam si illud esset unius illorum tantum, fieret in illo, et ex consequenti, quasi accidentaliter per accidens, in tertio. [] Exemplum optimum: in appretiante, pretio, et appretiato. Nec enim in pretio, nec in appretiato, quae primo referuntur mutuo, aliquid absolutum mutatur quando de non-pretio fit pretium. Fit tamen mutatio absoluti in uoluntate appretiante, uolentis habere dominium, uel dimittere pro dominio illius, ad quod appretians dicuntur ambo illa per se. Et ideo per mutationem absoluti in appretiante, fit ex consequenti mutatio in pretio et in appretiato. [] Sic hic: entitas compositi est aliqua entitas tertia ab entitate materiae et formae, et causata ab eis. In illa fit mutatio corruptionis, quia non est postquam fuit, et ad illam dicebantur ambo causantia per se, licet non primo. Ideo sequitur mutatio relationis in eis ad corruptionem relationis et fundamenti in illo composito. [] Contra: relationes mutuae materiae et formae dicuntur priores relationibus ipsarum ad compositum, quia sicut causae priores sunt causato, ita etiam prius concurrunt ad causandum. Prius autem non corrumpitur propter corruptionem posterioris. [] Item, separatio materiae et formae uidetur prior naturaliter corruptione compositi; ergo in illo instanti naturae est relatio corrupta, sine mutatione alicuius absoluti. Antecedens probatur, quia sicut concursus materiae et formae est causa compositi, ita in negationibus. [] Item, sicut materia dicitur primo ad materiatum, et e conuerso, ut pars talis ad tale totum, ita materia ut informabilis uidetur primo dici ad formam ut informantem, et e conuerso. Et ita in duabus essentiis absolutis materiae et formae fundantur quattuor relationes, [] habentes propria correlatiua prima: duae scilicet mutuae, et duae ad compositum. Ergo quaelibet habet proprium correlatiuum, et non tantum per se. [] Responsio: conclusio istius ultimae rationis posset concedi. Et tunc esset aliter dicendum ad illud de nouitate relationis, scilicet quod quando aliqua mutuo referuntur, et incompossibile est illa sic referri nisi alterum illorum referatur ad aliquod tertium uel ambo, bene potest corrumpi relatio eorum mutuo sine corruptione alicuius absoluti in altero illorum, sola corruptione absoluti posita in illo tertio ad quod alterum illorum dicitur. Sic hic: incompossibile est materiam et formam esse unita nisi utrumque sit pars compositi. Ergo in composito, corrupto aliquo absoluto quod erat fundamentum relationis totalitatis in ipso, corrumpitur relatio totalitatis; et ex consequenti relatio "partis" in istis; et tertio relatio mutua in utroque istorum, quae non potest stare sine illa ad tertium. [] Et tunc ista est falsa "relatio non corrumpitur nisi corrupto aliquo absoluto in altero relatiuorum", nisi addatur "uel in aliquo tertio, ad quod necessario dicitur alterum relatorum", ita quod sine hoc tali relatione non referretur. [] Tenendo istam responsionem, quae uidetur rationalis, tertia obiectio iam facta non est contra eam. [] Sed ad alias duas oportet respondere, quarum utraque procedit ex ratione prioritatis secundum naturam. [] In prima obiectione, prima propositio uidetur falsa, quia essentialius uidetur materia dependere ad compositum, et e conuerso, quam materia ad formam; uel e conuerso "essentialius" uidetur prius natura nisi distinguatur "prius natura" in "prius generatione" et "perfectione". [] Concessa tamen illa prima propositione, secunda est falsa in relationibus. Nam si est aliqua prioritas in correlatiuis, illa relatio quae est causae, prior est illa quae est in effectu. De quo habetur alibi. Sed tamen e conuerso est in corruptione. Nam primo corrumpitur fundamentum in effectu, et ideo relatio eius, et (quasi tertio) relatio in causa. [] Ad secundum obiectum: si prima propositio esset uera, non esset forte inconueniens in illo signo naturae non intelligi aliquam mutationem absoluti, dum tamen in eodem instanti temporis sit realis mutatio in aliquo absoluto. Prioritas enim naturae non est aliqua prioritas in esse, sed tantum in intelligi, siue in per se ratione quiditatiua rei. [] Aliter: quia nec uidetur intelligibile relationem non esse, quae praefuit, non intelligendo aliquam mutationem in aliquo absoluto. [] Forte negaret aliquis antecedens, et ad probationem diceret [] quod in affirmationibus et negationibus est ordo contrarius. Sed licet ita sit in consequentiis, non tamen in per se causis, ut patet ex I Posteriorum. Ideo teneatur prima responsio. [] Et quod hic dicitur, "non uidetur intelligibile" etc., falsum est, sicut accipitur "non intelligendo aliquam mutationem" etc. Bene enim potest intelligi materiam et formam nunc non esse unita, non intelligendo entitatem compositi non esse. Non tamen potest intelligi ipsa non esse unita, intelligendo entitatem compositi esse, propter incompossibilitatem. Sed quantumcumque affirmatio sit alicui incompossibilis, illud aliud bene potest intelligi, intelligendo negationem illius affirmationis, ita quod per ly non negetur actus intelligendi et non obiectum. [] Ad secundam autem difficultatem supra tactam de ente per accidens, responsio: sicut in generali non est causa quare ens est unum, nec in speciali quare hoc ens est sic unum, ita etiam nec quare ex istis partibus fit sic unum nisi quia sunt tales partes. Quare enim ex quattuor elementis, secundum aliquos, natum est fieri unum mixtum, et ex lapide et carne non est natum fieri. Sic igitur apud Aristotelem actus et potentia intelligantur hic proportionaliter uniri, scilicet si per se, per se; si per accidens, per accidens. [] Et quod dicitur quod exemplificat quasi in manifestiori, [] uerum est quoad aliquam unitatem, sed non quoad essentialem. Nihil enim prohibet minorem unitatem esse manifestiorem maiore. [] Sed quare iste actus est per se actus, et ille per accidens? Responsio: non est causa quare ista est forma substantialis, et illa est accidens, quia propositiones per se primo modo non habent propter quid. Et sicut haec est per se primo modo "albedo est qualitas", similiter "homo est substantia", ita et haec "humanitas, qua homo est homo, est forma substantialis". [IV. Ad argumenta principalia] [] Ad argumenta principalia. [] Ad primum: patet ex dictis immediate. [] Ad secundum dico quod quae magis sunt unius rationis, minus sunt unibilia ut ex eis fiat unum. Patet inducendo. Et licet quandoque contingat, sicut exemplificatur in partibus homogeneis, tamen primae partes in quas est diuisio totius, quae proprie dicuntur essentiales sicut potentiale proprium et actuale, numquam possunt esse unius rationis, sed sunt primo diuersae necessario. Quaecumque autem sunt unius rationis, sunt tantum integrales, et continentur omnes sub una parte essentiali, scilicet sub potentiali, praeter illud quod est aliquod actuale a quo est completiue unitas compositi. SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Nota ubi superius habetur "uacat", quia dicunt aliqui quod uidetur pro parte sapere oppositum solutionis quaestionis "causarum concursus". Nota tamen illud bene, quia subtilis, et potest saluari quod non est oppositum praedictis, quia totum compositum est quoddam totum, et nec materia nec forma; sed nihil secundum praedicta addit absolutum super materiam et formam nisi quod ambo uniantur. [ LIBER 9 ] [9.1 UTRUM POTENTIA ET ACTUS OPPONANTUR] Utrum potentia et actus opponantur. [9.1-2.1] Quod non: Quia actus infert potentiam. Sequitur enim "est, ergo possibile est esse", quia oppositum non stat. [9.1-2.2] Item, confirmatur: quia secundum Aristotelem cap. 3, ubi notificat possibile: "possibile est, cuius actus si exstiterit, nihil erit impossibile". Manifestum est quod illud quod actu est, participat hanc rationem; ergo ipsum est possibile, secundum quod Aristote les loquitur de potentia et possibili. [9.1-2.3] Item, idem suppositum non potest subesse quandoque uni opposito diuidenti genus, quandoque alteri, sicut patet IV Topicorum de fide et opinione. Sed potentia et actus dicuntur de eodem, sic quod "homo in potentia" et "homo in actu" idem sunt. Quia non aliud est in potentia quam quod est in actu, per Commentatorem VIII huius: "Extractio de potentia non largitur multitudinem, sed perfectionem". [9.1-2.4] Item, unum oppositum non perficit alterum, nec facit unum cum ipso; actus autem perficit potentiam et facit unum cum ipsa, ut patet VII huius et VIII. [9.1-2.5] Item, illa non diuidunt aliquod diuisum ut opposita, quorum alterum conuertitur cum diuiso. Actus conuertitur cum ente, quia "ens in potentia" est tantum secundum quid ens, ergo simpliciter non-ens. [9.1-2.6] Contra: In isto IX cap. 55: "Est autem actus exsistere rem, non ita sicut dicimus potentia" etc. [9.1-2.7] Item, in prohemio De anima, Commentator dicit quod sunt ualde opposita. SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Commentator commento 6 in fine: "potentia et actus sunt differentiae quae contingunt omnibus praedicamentis et sunt ualde oppositae"; idem dicit III Physicorum, commento 38, ubi dicit ens diuidi in actum et potentiam quorum non est medium. [9.2 UTRUM ACTUS ET POTENTIA OPPONANTUR RELATIVE] Utrum opponuntur relatiue. [9.1-2.8] Quod non: Quia relatiua sunt simul natura; sed actus est simpliciter prior potentia tripliciter, IX Metaphysicae cap. 79; ergo etc. [9.1-2.9] Item, unum tantum opponitur relatiue uni; sed non tantum actui uni opponitur potentia una, uel e conuerso, quia eadem est potentia contrariorum actuum. Unde in X cap. 4: "Contraria sunt, quae sunt sub eadem potentia". Et in isto IX cap. 7: "Omnis potentia simul contradictionis est". [9.1-2.10] Item, correlatiua opponuntur relatiue; sed potentia passiua non refertur correlatiue ad potentiam actiuam; ergo non refertur nec opponitur relatiue potentia actui. [9.1-2.11] Item, relatiua non sunt primae differentiae entis; sed actus et potentia sunt huiusmodi; ergo etc. [9.1-2.12] Item, confirmatur ratio: quia quae sunt determinati generis non possunt diuidere ens in quantum ens; sed relatiua sunt determinati generis; ergo potentia et actus, quae primo diuidunt ens, non possunt opponi relatiue. [9.1-2.13] Contra: De ratione oppositorum relatiue est quod unum definiatur per aliud, et hoc non contingit in aliis oppositis; sed actus et potentia sunt huiusmodi, ut patet IX Metaphysicae cap. 7; ergo etc. [I. Ad quaestiones: De significato nominis "potentia"] [9.1-2.14] Ad solutiones istarum quaestionum oportet distinguere de potentia. Uno modo potentia dicit modum quendam entis. Alio modo specialiter importat rationem principii. Cui autem istorum fuerit nomen prius impositum, et inde ad aliud translatum, dubium est. Si tamen primo imponebatur ad significandum modum quendam entis, cum iste non conueniat enti tali nisi per aliquod eius principium per quod potest esse, conuenienter potest nomen potentiae transferri ad principium tamquam ad illud quo possibile potest esse, non "quo" formaliter, sed causaliter. Similiter, si primo imponebatur principio per quod res potest esse, potest transferri ad significandum generaliter modum essendi similem illi quem habet principiatum in principio. [9.1-2.15] De isto significato potentiae, secundum quod dicit principium, dicetur in sequenti quaestione. Hic enim patet quod non est de illa potentia difficultas, quia non minus realiter est aliquid principium quando actu principiat quam quando non principiat sed potest principiare. Et ita pro solutione istarum duarum quaestionum patet quod potentia, ut est principium, de ratione sui non opponitur actui. [9.1-2.16] Hic ergo uidendum est de potentia communius accepta, uidelicet ut importat modum quendam entis in se sine ratione principii. Et quia metaphysicus considerat ens et passiones eius, ideo potentia sic sumpta ad considerationem metaphysici pertinet. Et ideo propter breuitatem in sermone potest dici "potentia metaphysica". Iuxta istam potentiam proprie transumitur nomen potentiae ad significandum "potentiam metaphoricam", quae est in mathematicis, et etiam "potentiam logicam", siue quae est in logicis, ut in propositionibus possibilibus. [9.1-2.17] De metaphorica tangit Philosophus, V Metaphysicae cap. "De potentia", ubi dicit: "Secundum metaphoram autem quae est in geometria dicitur potentia". Et sic dicitur lineam posse in suum quadratum; et in numeris similiter, radix quadrati dicitur posse in quadratum. Et sic in X Euclidis potentialiter commensurabiles dicuntur lineae, quarum quadrata sunt commensurabilia. Haec potentia non est compositionis, quia ista non est possibilis "linea est suum quadratum". Nec est realis; non enim ex lineis fit quadratum, sed est imaginata iuxta potentialem. Sicut enim realiter materia est in potentia ad compositum, quod per transmutationem materiae causatur, ita imaginatur punctum fluere et per eius fluxum lineam causari, et lineam fluere et per eius fluxum quadratum eius causari. [9.1-2.18] De potentia logica dicit Philosophus in V: "Possibile, quando non necesse fuerit contrarium falsum esse"; et in isto IX, cap. ultimo: "Semper componuntur et impossibilia diuidi", etc. Et illa potentia est modus quidam compositionis factus ab intellectu, causatus ex habitudine terminorum illius compositionis, scilicet quia non repugnant. Et licet communiter correspondeat sibi in re aliqua potentia realis, tamen hoc non est per se de ratione huius potentiae. Et sic possibile fuisset mundum fore ante eius creationem, si tunc fuisset intellectus formans hanc compositionem "mundus erit", licet tunc non fuisset potentia passiua ad esse mundi, nec etiam actiua, posito hoc per impossibile, dum tamen sine contradictione posset fore potentia ad hoc actiua. [9.1-2.19] Et de utraque potentia dicta tangit Aristoteles hic in principio IX: "Similitudine quadam dicuntur, quemadmodum in geometria, et possibilia et impossibilia, eo quod aliquo modo sunt et non sunt", hoc est, quia sic uera sunt, uel falsa. [9.1-2.20] De potentia metaphysica dicit Philosophus in principio istius IX: "In plus est potentia et actus eorum quae dicuntur secundum motum solum". Et cap. 5: "Non solum dicimus possibile aptum natum mouere etc., sed et aliter". [9.1-2.21] Ista potentia tripliciter accipitur. Uno modo opponitur impossibili, non quidem ut dicit modum compositionis, sicut in secundo membro distinctionis, sed ut dicit dispositionem alicuius incomplexi; quemadmodum, secundum Aristotelem V huius cap. "De falso", aliqua ratio dicitur in se falsa, quia contradictionem includit. Et sic "possibile" conuertitur cum toto ente, nam nihil est ens cuius ratio contradictionem includit. Alio modo sumitur potentia ut opponitur necessario, et sic loquitur Auicenna de possibili, I Metaphysicae suae; et sic dicitur "necesse" quod ex se habet entitatem indefectibilem; "ens possibile" quod defectibilem. Tertio modo strictissime sumitur potentia metaphysica, prout non stat cum actu circa idem. Et sic loquitur Aristoteles cap. 5, ubi notificat actum, quod "actus est quando res est, non ita sicut in potentia". Et ibidem ponit multa exempla de oppositis, ut uigilans et dormiens etc., et in fine subdit: "alteri parti est actus determinatus, alteri autem possibile". [II. Ad primam quaestionem] [9.1-2.22] Ad quaestionem ergo primam dicendum quod tantummodo potentia metaphysica, ultimo modo sumpta, opponitur actui, quia "circa idem habent fieri", et simul esse non possunt. [III. Ad secundam quaestionem A. Quomodo opponuntur actus et potentia] [9.1-2.23] Ad secundam quaestionem dicendum quod "relatiue opponi" possunt aliqua dupliciter intelligi: uel mutuo, scilicet quod utrumque habet habitudinem per se ad alterum; uel non mutuo. Non primo modo opponuntur actus et potentia, quia cum talia sint simul natura et definitione, sequeretur tunc quod actus non esset prior ratione quam potentia; nec ratio potentiae sumeretur ab actu magis quam e conuerso, quod est contra Aristotelem in isto IX cap. 7. Secundo modo opponuntur, nam supponendo significatum nominis, patet quod potentia sic sumpta dicit ordinem ad actum, et iste ordo essentialiter est respectus ad actum. Habens autem respectum essentialiter ad aliud, in quantum huiusmodi, illi alii non opponitur nisi relatiue. Sed hoc non est e conuerso, quia ratio actus est absoluta, ut probatum est ex intentione Philosophi. Exemplum autem, quomodo potest per se esse relatio ad aliquid absolutum, patet secundum Philosophum, in V cap. de "Ad aliquid", de scientia, quae essentialiter refertur ad scibile, non e conuerso. Ergo scibile est absolutum in quantum ad ipsum est relatio scientiae. Non enim idem est referri et relationem terminare; immo ubi concurrunt in eodem, uidentur per accidens coniuncta, sicut in relatiuis mutuis, licet hoc ibi sit dubium. Ita posset dici creaturam referri ad Deum, sine omni correlatione in Deo correspondente relationi creaturae. [B. Dubitationes circa potentiam metaphysicam ut opponitur actui] [9.1-2.24] Sed circa istam potentiam metaphysicam, ut opponitur actui, primo dubitatur. Quia si dicit ordinem ad actum: uel ad actum in potentia, uel ad actum in actu. Primo modo non, quia tunc esset processus in infinitum, quia "actus in potentia" ad quid? Aut sic, aut sic. Nec secundo modo, quia ad actum in actu non est potentia; tunc enim idem simul esset in actu et in potentia, et ita ista non opponerentur quod negatum est. [9.1-2.25] Item, secundo, si potentia dicit relationem, aut ergo actualem, aut potentialem. Non actualem, quia terminus eius non est in actu, et relatio non est sine termino. Nec potentialem, quia tunc esset potentia ad potentiam, et sic in infinitum. [9.1-2.26] Item, tertio, si potentia est relatio, ergo fundatur in aliquo. Non in materia nec in forma, quia iam esset potentia naturalis, ut patebit in quaestione sequenti, nec uidetur aliquod aliud ens posse dari in quo fundetur. Si in non-ente fundetur, ergo est non-ens, quia relatio non est magis ens suo fundamento. [C. Ad dubitationes in generali 1. Prima uia: a. Potentia fundatur in essentia] [9.1-2.27] Ad ista: intelligendum quod potentia metaphysica praecise sumpta, scilicet ut abstrahit ab omni potentia naturali, fundatur praecise in essentia, quae dicitur possibilis esse, et est ordo illius essentiae ad esse tamquam ad terminum, sicut in essentia animae Antichristi fundatur potentia ad suum esse. Ista autem potentia quae est inter duo, utrumque illorum potest denominare: unum ut quasi subiectum, aliud ut quasi terminum. Quemadmodum dictum est in VII quod aliter est haec uera "materia generatur", et aliter haec "compositum generatur", quia prima ut "forma" denominat subiectum, secunda ut "uia" denominat terminum. Sic in proposito. Et fundamentum est possibile potentia fundata in ipso; et terminus est possibilis eadem potentia, quia eadem est ad ipsum terminum. Sed propriissime et completissime dicitur totum quando dicitur "essentia est possibilis esse" siue "potest esse", quia tunc exprimitur habitudo amborum. Unde haec propositio "possibile est hoc esse" plus explicat quam ista "hoc est possibile", quia prima includit fundamentum et terminum. [b. Responsiones ad dubitationes singillatim] Per hoc ad argumenta. [9.1-2.28] Ad primum, quando quaeritur "aut ad actum in actu aut ad actum in potentia", dico quod utraque pars disiunctiuae est distinguenda secundum compositionem et diuisionem. Et in neutro sensu est uerum quod potentia est ad actum in actu, quia tunc idem simul esset in potentia, ut terminus potentiae, et in actu. In sensu etiam compositionis falsum est quod potentia est ad actum in potentia, ita scilicet quod terminus potentiae intelligatur hoc totum "actus in potentia". Numquam enim terminus relationis est per se compositum ex termino et relatione, sicut per se terminus paternitatis non est "filius patris" sed "filius". In sensu autem diuisionis est uerum quod potentia est ad actum in potentia, hoc est, qui actus est in potentia. Et cum arguitur contra hoc de processu in infinitum, dico quod potentia est ad actum qui est in potentia eadem quae est ad ipsum, non alia, sicut eadem dicitur "possibilis", non alia. Et si quaeritur: "Illa potentia ad quid? Aut ad actum in actu aut in potentia?" dico quod ad istum eundem actum, qui est in potentia, ista eadem ita replica uoce tenus quantum uis numquam est nisi una potentia et unus actus. [9.1-2.29] Ad secundum dicendum quod potentia est relatio, nec potentialis, nec actualis, sed talis quae est ipsa potentialitas; est tamen potentialis in termino suo, qui est potentialis formaliter nonnisi illa eadem potentialitate. [9.1-2.30] Ad tertium dico quod potentia qua anima creanda potest esse, fundatur in ipsa anima creanda; nec requirit subiectum actu exsistens, cum non sit accidens actuale. Et concedendum est quod illud quod fundatur in non-exsistente, non est exsistens; nec potentia est aliquid exsistens, quia tunc esset actus uel in actu. [9.1-2.31] Sed quare ponitur potentia esse aliquid, cum non sit exsistens, nec aliqua ratio concludat entitatem aliquam conuenire non-exsistenti? Et eodem modo de fundamento eius. Anima enim illa nihil est antequam creetur, alias non crearetur. [9.1-2.32] Item, non uidetur nisi relatio rationis, quatenus intellectus potest concipere essentiam quae non exsistit, in ordine eius ad exsistentiam. [9.1-2.33] Ad primum: potentiae actiuae cuicumque necesse uidetur ponere aliquid possibile correspondens; quia respectu eius quod non est in se possibile, nulla est potentia actiua. Deus autem est creatiuus antequam creet, ergo creabile est possibile creari, non tantum potentia logica, quia illa quantum est de se posset esse sine actiua, ut dictum est prius. Propter hoc ergo ponitur potentia illa metaphysica in essentia possibili aliqua entitas qualis non est in chimaera. Sed de fundamento eius, qualem entitatem habet antequam exsistat, difficultas est magna, nec hic pertractanda; forte uideretur diffusius et prolixius principali. [9.1-2.34] Ad secundum dicendum quod non omnis relatio quae est in obiecto intelligibili, non habente aliquod esse exsistentiae nisi in intellectu, est relatio rationis. Sicut nec est relatio rationis relatio finis, quae inest alicui intento quando illud non habet aliquam exsistentiam extra intentionem intendentis. Sed illa sola est relatio rationis quae causatur in obiecto, actu intellectus comparantis illud ad aliud, sicut est relatio "uniuersalis". De hoc amplius in V, cap. "De ad aliquid". Potentia autem prius naturaliter inest obiecto quam ipsum comparetur ad esse ab intellectu. Non enim quia intellectus creatus comparat ad esse, ideo potest esse; sed quia potest esse, ideo uerus est intellectus. Et est exemplum conuenientissimum de prioritate temporis, quae omnino uidetur similem relationem importare sicut potentia. Nam utrumque de ratione sui requirit ut, quando relatio talis est ad terminum, terminus non exsistat. Nec tamen prioritas est tantum relatio secundum rationem, sicut est prioritas secundum rationem causata in aliquo ab intellectu considerante et comparante ipsum ad aliud quod est posterius tantum secundum rationem. [2. Secunda uia: Potentia est simpliciter non-ens] [9.1-2.35] Aliter dicitur quod ens in potentia simpliciter est non-ens, et per consequens relatio fundata in ipso est tantum rationis. Et diuisio entis per "ens in actu" et "ens in potentia" est quasi diuisio per contradictionem. Non simpliciter, quia tunc "ens in potentia" conuerteretur cum non-ente et diceretur de impossibili. Sed sicut priuatio non plus entitatis dicit quam negatio, licet sit negatio contracta ad subiectum, et ideo diuisio per habitum et priuationem est per contradictionem quandam, sic in proposito "ens in potentia" nihil formaliter dicit nisi non-ens quoddam, cui scilicet potest succedere ens. Et intelligitur quasi idem ens sibi succedere, quasi primo fundet potentiam, deinde sit terminus potentiae, quod non est nisi secundum intellectum concipientem idem. Nam quando nihil est in re, non est idem nec aliud, quia istae sunt differentiae entis. Sic ergo differentia entis in quantum intelligitur, determinat sibi pro fundamento essentiam intellectam, quae eadem postea erit; non-entitas autem nec in re nec in intellectu aliquod subiectum determinat. Et pro tanto uidetur ens in potentia magis ens quam negatio entis, sicut priuatio uidetur magis ens quam negatio. Unde priuatio ponitur terminus motus naturalis, negatio non. Sic enti in potentia intelligitur succedere ens; non sic non-enti absolute, secundum illos qui ponunt essentiam nullam habere entitatem omnino nisi quando exsistit actu. [9.1-2.36] Videtur haec uia secunda probabilis, et maxime si ponant essentiam et esse non differre nisi ratione. Tunc enim uidetur necessario concedendum quod potentia essentiae, ut fundamenti, ad esse, ut ad terminum, non sit nisi relatio rationis, quia non est inter distincta nisi ratione tantum, sicut identitas. Secundum istam uiam duo argumenta superius mota, scilicet secundum et tertium, et etiam duo postea inducta contra responsiones ad illa, et quartum argumentum principale ad quaestionem, non habent difficultatem. [9.1-2.37] Nec restat nisi respondere ad illud de creatione. Diceretur quod illa est relatio rationis, et sufficit quod sibi correspondeat relatio rationis. [9.1-2.38] Si arguatur de agente naturali in quo est relatio realis ad effectum productum, et eadem praecessit ad productionem, diceretur quod non aliter eadem nisi sicut ens in potentia et ens in actu sunt idem iuxta modum praeexpositum. [D. De multiplici diuisione potentiae metaphysicae] [9.1-2.39] Ulterius, ad ampliorem notitiam habendam de potentia ut est differentia entis, et ad intellectum multorum quae dicuntur de potentia in isto IX et alibi a Philosopho, sciendum est quod ista non diuiditur in potentiam ante actum et cum actu, quia opposita est actui, et ita nulla est cum actu, sed tantum ante actum. Nec diuiditur secundum quod est termini et secundum quod est fundamenti, ut primo modo dicatur obiectiua, secundo modo subiectiua, quia eadem est potentia subiectum et terminum diuersimode denominans, secundum quod dictum est supra. Sed cum potentia dicat ordinem alicuius in quo est ad actum, secundum quod talis ordo uariatur, distinguitur et potentia proportionaliter. [9.1-2.40] Habitudo autem potentiae ad actum, quaedam est ad actum formalem respectu illius in quo est potentia, quaedam non. Et de hac secunda dicetur infra quaestione 4 ad primum argumentum. De prima nunc est dicendum. Cum autem omnis actus formalis sit esse extendendo "esse" , et esse aliquod potest esse alicuius uel simpliciter uel secundum quid, siue proprium uel non proprium, sed quasi extrinsecum, secundum hoc erit primaria diuisione duplex potentia: quaedam ad esse proprium et simpliciter illius quod est in potentia; et alia ad esse extrinsecum quasi et secundum quid illius quod est in potentia ad illud esse. [9.1-2.41] Prima est cuiuscumque essentiae substantialis uel accidentalis ad proprium esse, et fundatur in illa essentia cuius est illud proprium esse. Ita enim essentia accidentis uel albedinis est in potentia ad proprium esse suum, sicut essentia animae creandae est in potentia ad suum esse. Et haec propriissime est differentia entis, et potest dici "potentia obiectiua", quatenus totum est in potentia ad exsistentiam, et non in actu, tam subiectum eius quam terminus. Et de hac locum habent tria dubia superius mota et soluta. [9.1-2.42] Secunda non est cuiuslibet entis, quia non est nisi illius quod, praeter esse proprium, natum est recipere aliquod esse ab alio; et ita quando non habet illud, est in potentia ad illud. Verbi gratia, corpus non-album est in potentia ut sit, non simpliciter sed ut sit album, quod est esse eius secundum quid et extrinsecum. Et ista potest dici "subiectiua". [9.1-2.43] Et sic intelligendo, "subiectiua potentia" et "obiectiua potentia" non sunt una potentia diuersimode considerata, sed duae, quia in duobus, licet ad eundem terminum; ac per hoc, non ita duae sicut duae obiectiuae sunt duae. Alia quippe est potentia in albedine futura fundata ad proprium esse suum; et alia in corpore ad illud idem esse, non ut suum esse, scilicet corporis, nisi quasi secundum quid et extrinsece. [9.1-2.44] Prima potentia siue obiectiua non diuiditur in essentialem et accidentalem, nec propinquam et remotam, quia in quacumque essentia non-exsistente est aeque propinqua et aeque essentialis potentia ad proprium esse "aeque" dico proportionaliter. Sed diuiditur ista potentia in potentiam quae est ad actum purum et quae est ad actum mixtum potentiae. Secundum enim diuersitatem essentiarum potentia est ad actum diuersimode recipiendum: quandoque simul totum, sicut essentiae permanentium natae sunt recipere esse; quandoque successiue, ita quod semper cum actu terminante potentiam stet potentia ad ulteriorem actum, sicut in successiuis, ita quod ibi numquam potentiae simul succedit actus oppositus. Hanc diuisionem potentiae in 5 cap. huius IX Aristoteles ponit ibi: "Aliter autem infinitum" etc. [9.1-2.45] Secunda potentia, scilicet subiectiua, diuiditur etiam secundum modum reductionis potentiae ad actum, scilicet simul uel successiue, sicut et prima diuidebatur. Nam sicut aliqua essentia informans aliam reducitur ad esse proprium simul uel non simul, ita et informatum reducitur ad idem esse quasi participatum. [9.1-2.46] Diuiditur autem ista secunda similiter secundum diuersos modos quibus aliquid est informabile illo quod est in potentia primo modo. Aliter enim materia est informabilis a forma inducenda per generationem, aliter subiectum ab accidente inducendo per motum, ita quod potentia materiae ad esse communicatum sibi a forma potest dici substantialis et quia ad esse substantiale in se, et quia illud cuius est illud esse per se facit unum cum materia quae est in potentia. Potentia autem subiecti ad esse sibi communicandum ab accidente potest dici accidentalis et quia ad esse in se accidentale, et quia illud non facit unum per se cum subiecto quod est in potentia. [9.1-2.47] Item, utraque potentia dicta diuiditur in propinquam, quae scilicet per unam transmutationem reducitur ad actum; et in remotam, quae scilicet non potest reduci ad actum nisi per multas transmutationes medias. Et de ista diuisione potentiae tractat Philosophus cap. 6 huius libri: "Quando autem" etc. [9.1-2.48] Item, aliquid est in potentia "primo", quia scilicet ipsum totum est informabile ab actu ad quem est in potentia; aliquid "non primo", sed per partem quae sola informabitur. Et hoc: uel altera manente, et sic homo est in potentia ad scientiam quae solam animam informabit, manente tamen corpore; aut altera parte corrupta, et sic ignis est in potentia aqua, quia materia ignis est in potentia ad esse formae aquae sibi communicandum, et hoc corrupta forma ignis. Et istae diuisiones quattuor positae potentiae subiectiuae possunt se inuicem subdiuidere quandoque, sicut patet intuenti. [E. De potentia metaphysica] [9.1-2.49] Visa itaque diuisione potentiae, consideranda sunt quaedam quae de potentia ista metaphysica in communi, et quaedam quae de hac potentia et quae de illa dicuntur. Primum est: quod neutra potentia praedicta, scilicet nec subiectiua nec obiectiua, manet cum actu, quia sibi opponitur. Secundum: quod utraque numeratur secundum numerum actuum, sicut uniuersaliter relatio secundum per se terminum. Et ex his sequitur tertium: quod potentia subiectiua in quocumque, siue in materia siue in subiecto alio, non est eadem essentialiter illi in quo est. Quia illud, in quo est, manet cum actu et non numeratur. Et secunda ratio est ad hoc: quia illud, in quo est, est absolutum; potentia non. [9.1-2.50] Sed numquid ista potentia est aliud ab illo in quo est? Responsio: diceret aliquis quod ens in actu et ens in potentia non connumerantur; sed uel entia in actu inter se uel entia in potentia inter se "idem enim et aliud diuidunt ens" sed iam diuisum per actum et potentiam, ita quod aliquod idem membrum diuisionis per actum et potentiam praesupponitur diuisioni per "idem" et "diuersum". Et tunc potentialitas nec est idem subiecto in quo est quod est in se aliquod ens actu et potentialitas non , nec aliud. [9.1-2.51] Aliter posset dici quod potentia, qualem habet entitatem, ita est aliud. Sed numquid ad ipsam est potentia alia, ut sic eatur in infinitum? Patet quod non, quando ipsa inest; sed semper inest nisi quando impossibile est ipsam inesse, et tunc non est potentia ad ipsam, quia ad impossibile non est potentia. [9.1-2.52] Sed quomodo semper inest cum quandoque insit actus, cum quo non stat potentia? Responsio: cum actu isto stat potentia ad alium actum, non ad istum; nec quando inest, possibile est inesse potentiam ad istum. Hoc super I Physicorum diffusius habet locum. [9.1-2.53] Quartum est de comparatione istarum potentiarum ad inui-cem: quod non maiorem entitatem dicit de ratione sua formali potentia subiectiua quam obiectiua, quia utraque est ad eundem terminum sine cuius entitate neutra erit ens. [9.1-2.54] Contra: quare igitur subiectiua semper fundatur in exsistente et obiectiua in non-exsistente? Videtur enim quod relationibus aeque paruam entitatem habentibus sufficiant fundamenta aeque paruam entitatem habentia. [9.1-2.55] Ad illud potest responderi dupliciter: Uno modo quod falsum supponitur de potentia subiectiua. Nam si aliquis totus ignis crearetur, posset dici quod ante eius creationem non tantum fuit potentia obiectiua in essentia ignis ad suum esse, sed etiam potentia subiectiua in materia illa creanda ad formam illam creandam, sicut si materia iam esset creata. Et si ita est, tunc quando potentia subiectiua est in exsistente, hoc est per accidens, quia non in quantum exsistens, sed per se in essentia cui accidit exsistere in quantum fundat talem potentiam, sicut scientia per accidens est in homine albo. Sed hoc non placet de potentia passiua, sicut nec ignis creandus uidetur habere potentiam actiuam nisi per accidens, in potentia quae per se est ad esse eius quam consequitur potentia actiua. [9.1-2.56] Tunc aliter potest dici quod sicut priuatio nihil formaliter includit nisi negationem, quia tamen est necessario contracta ad genus, requirit subiectum quod negatio in communi non requirit, ita nihil entitatis formaliter includit potentia subiectiua, sicut nec obiectiua. Sed quia est determinatus ordo, non ad esse proprium illius in quo est sed quasi extrinsecum, ideo praesupponit in illo in quo est esse proprium. Non enim uidetur potentia ad esse extrinsecum nisi in reducto iam ad esse proprium. [9.1-2.57] Sed ista ratio, licet sit probabilis, tamen non cogit, quia in eodem creando, quod potest aliquo informari, bene posset poni ordo potentiarum istarum, ut quod obiectiua esset prior et oporteret ipsam prius reduci ad actum quam subiectiuam reduci ad actum, non tamen prius quam subiectiua inesset. Exemplum de calore et siccitate in igne, et eorum effectibus. Utraque responsio tenet aeque paruam entitatem in utraque. [9.1-2.58] Quintum est quod subiectiua est illa quae ponitur in definitione motus, non quae est ad motum, sed quae est ad terminum eius. Nam ante motum est potentia ad motum, et illa euacuatur cum mobile incipit moueri, sicut uidelicet nata est euacuari, non tota simul sed successiue; et respectu huius potentiae motus est actus. Sed cum illo actu stat potentia ad terminum, SEQUITUR TEXTUS CANCELLATUS: quae uel ante motum non infuit, uel (quod magis credo de ista potentia subiectiua metaphysica) prius infuit, sed non reducibilis ad actum immediate per agens naturale, nisi illa ad motum prius reduceretur. Simpliciter tamen considerando ambas illas potentias ut ad metaphysicum spectant, etiam comparando ad subiectum in quo sunt, nullum uidentur habere per se ordinem, nec actus eorum, ut possit actus unius dici esse alicuius in quantum est in alia potentia. uel alia a priori, uel eadem differens secundum completum in termino et incompletum, secundum illos qui ponunt talem differentiam inter motum et terminum. De hac distinctione quaere super III Physicorum. [9.1-2.59] Sextum est quod duae potentiae ad contradictoria, siue ad quaecumque duo opposita immediata circa aliquod susceptiuum, non possunt simul stare in illo susceptiuo, quia una potentia non inest cum actu proprio; patet. Et quando ille actus proprius non inest, oppositus inest, ergo etc. Non tamen istud sextum accidit propter oppositionem potentiarum, quasi sic opponantur inter se sicut actus quorum sunt. Quod patet, nam contraria mediata non minus opponuntur quam contraria immediata, et tamen potentiae ad contraria mediata simul sunt in subiecto quando est sub forma media. Multa alia possent de potentia dicta uerificari, quae nunc praetermitto. [IV. Ad argumenta primae quaestionis] [9.1-2.60] Ad argumenta primae quaestionis. Ad primum dicendum quod procedit de potentia logica. Et quando confirmatur per definitionem "possibilis" positam 3 cap., illa est definitio "possibilis" logice. Quod patet: quoniam post illam definitionem probat ex ea quod si antecedens est possibile, et consequens; quod patet non esse intelligendum nisi de potentia logica. [9.1-2.61] Et ad secundum dicendum quod bene probat quod diuisio entis per actum et potentiam non est diuisio generis per differentias essentiales, quod concedo. Sed est magis subiecti per passiones oppositas, quae dicunt modum illius subiecti, qualis est diuisio lineae per lineam rectam et curuam. [9.1-2.62] Ad tertium dicendum quod procedit de potentia quae est principium, non quodcumque sed passiuum, de quo dicetur in quaestione sequenti. [9.1-2.63] Ad quartum dicendum quod licet "ens in potentia" non sit ita simpliciter ens sicut "ens actu" (ac si ratio potentiae deminuat ens), non tamen omnino destruit rationem entis. Bene autem tale determinans potest habere rationem diuidentis. Ita enim est in diuisione entis per "unum" et "multum", quia multum, secundum suam formalem rationem in quantum opponitur uni, deminuit ens, licet non omnino destruat. [9.1-2.64] Si teneatur alia uia superius dicta de potentia quod omnino destruit ens et quod non est relatio nisi rationis, tunc illud argumentum est concedendum, et est quasi diuisio animalis per uiuum et mortuum, cum diuiditur ens per actum et potentiam. [V. Ad argumenta secundae quaestionis] [9.1-2.65] Ad primum argumentum secundae quaestionis patet quod maior est uera de correlatiuis; hic tantum alterum est relatiuum. [9.1-2.66] Ad secundum dicendum quod minor est uera de potentia ut est principium, specialiter passiuum, non de potentia opposita actui. Patet ex secundo notabili supra. [9.1-2.67] Ad tertium patebit in sequenti quaestione quomodo potentia actiua in quantum principium non absolute, sed transmutatiuum dicitur ad passiuum. Sed potentia, de qua praedictum est etiam ut inuenitur in potentia actiua tantum , dicitur ad actum. [9.1-2.68] Ad quartum posset dici quod relatio potentiae non est determinati generis, sed transcendens. Et ita etiam posset dici de relatione principii et causae, de quibus minus uidetur; nec cadunt istae relationes sub aliquo modo illorum qui ponuntur in V huius. [9.1-2.69] Aliter posset dici quod omnia transcendentia praeter ens sunt determinati generis quiditatiue sumpta, licet denominatiue sumpta sint transcendentia, quia scilicet omnia denominant. De hoc quaere in IV huius in quaestione "De uno", an significet idem enti. [9.3 UTRUM POTENTIA SUFFICIENTER DIVIDATUR A PHILOSOPHO] Quaeritur de potentia, secundum quod dicitur principium, utrum sufficienter diuidatur a Philosopho. [9.3-4.1] Et uidetur quod non: Quia sicut generans primo generat, non autem forma qua generat, ita uidetur illud esse primo principium quod principiat, non quo principiat; ergo insufficienter Aristoteles diuidit principium, cum non diuidat nisi in illa quibus principia principiant, ut ex modis quos ponit patet. [9.3-4.2] Confirmatur, quia cum principium "quod" et "quo" non sint idem simpliciter, uidetur quod propria relatio utriusque ad principiatum sit alia, quia relatio diuersificatur secundum diuersitatem fundamenti. [9.3-4.3] Item, de actione et passione considerat naturalis, sicut patet ex III Physicorum et I De generatione, ergo et de principio actiuo et passiuo. Vel ergo nulla potentia, ut est principium, pertinet ad metaphysicum; uel erit potentia aliqua praeter modos hic positos, qui omnes pertinent ad agere et pati. [9.3-4.4] Item, non uidetur alia potentia, quae est principium bene faciendi et patiendi, ab illa quae est simpliciter principium faciendi et patiendi; ergo male distinguitur ab illa. Antecedens probatur: quia sicut potentia est principium absolute, ita bona siue perfecta potentia est principium bene; potentia autem et potentia perfecta non sunt alia potentia. [9.3-4.5] Item, potentia immobilitatiua siue quae est principium resistendi transmutanti in peius aut est principium resistendi, quia est principium contraagendi; aut praecise sine omni contraactione resistendi, quia est principium quiescendi in tali perfectione. Exemplum de primo: calor intensus resistit frigido. Exemplum secundi: durities resistit scindenti. Si primo modo, non uidetur alia potentia quam actiua; ergo male distinguitur contra eam. Si secundo modo, male poneretur sub potentia, quia non est principium, nam non habet aliquod principiatum. Nihil enim principiatur a duritie per hoc quod diuidens non potest durum diuidere. [9.3-4.6] Item, V huius, dicit Aristoteles quod "quoties dicitur causa, toties et principium"; ergo quattuor debent esse potentiae correspondentes quattuor causis. Omnes autem hic positae uidentur correspondere duabus, scilicet agenti et materiali. Confirmatur ratio: sicut enim agens et materia habent propriam rationem principiandi, quare non similiter forma et finis? [9.3-4.7] Ad oppositum est Aristoteles hic et in V cap. "De potentia". [9.4 UTRUM POTENTIA ACTIVA BENE DESCRIBATUR] Quaeritur iuxta hoc de descriptionibus potentiarum. Arguitur specialiter de potentia actiua quod inconuenienter describatur. [9.3-4.8] Primo contra hoc quod dicitur "principium", quia si est principium, ergo non-agens non habet potentiam actiuam. Consequens est falsum secundum Aristotelem 3 cap. contra Megaricos. Probatio consequentiae: non-agens non habet principium in actu, quia illud simul est et non est cum principiato in actu, ex V huius cap. 2. Nec habet principium in potentia, quia omnis potentia est ad aliquem actum eius quod est in potentia, sicut patet ex praecedentibus, tam de obiectiua quam de subiectiua. Non-agens autem, potens agere, non est in potentia ad aliquem actum sui, quia tunc transmutaretur quando ageret. [9.3-4.9] Si dicatur quod actiuum, quando non agit, est in potentia ad actum alterius, puta effectus contra, in De somno: "Cuius est potentia eius est actus". Et similiter sequitur tunc quod potentia, de qua in praecedentibus dictum est, scilicet quae opponitur actui, non sufficienter diuidatur in potentiam obiectiuam et subiectiuam. Erit enim praeter haec potentia tertia, non ad aliquem actum ipsius quod est in potentia, sed ad aliquid aliud ab ipso. [9.3-4.10] Item, contra hoc quod dicitur "transmutandi aliud", quia ex hoc sequeretur quod potentia creatiua non esset actiua, quia non transmutat aliud. Uniuersaliter etiam sequeretur quod potentia acti ua non abstraheret a motu et mutatione, et ita nulla pertineret ad metaphysicum, nec per consequens aliqua consideratio causae efficientis ad ipsum pertineret. [9.3-4.11] Item, tertio, contra hoc quod dicitur "aliud" primo arguitur sic: quia tunc omnis potentia actiua esset factiua, quod uidetur esse contra intentionem Aristotelis infra cap. 7 diuidentis potentiam in factiuam et actiuam, cuius scilicet ultimus finis est usus et non ali quid factum. Consequentia patet: nam actiua stricte sumpta non transmutat aliud secundum Aristotelem ibidem, quia actio manet in agente. [9.3-4.12] Item, secundo, contra idem: illud "aliud" est transmutabile, sicut patet. Sed "transmutabile" non uidetur ponendum in definitione potentiae actiuae nisi tamquam correlatiuum. Non est autem eius correlatiuum, probatio: quia omnis potentia dicitur ad actum; nulla igitur ad aliud correlatiuum. [9.3-4.13] Si dicatur quod potentia, quae dicitur ad actum, non est ista quae est principium, de qua modo est sermo contra: saltem habetur propositum, quia principium per se dicitur ad principiatum; transmutabile autem non est principiatum respectu potentiae actiuae, quia praesupponitur principiato eius, ut ex ipso transmutabili illud principiatum causetur; ergo etc. Consimiliter potest argui contra descriptionem potentiae passiuae. [9.3-4.14] Ad oppositum est Aristoteles. [I. Ad quaestiones] [9.3-4.15] Hic sunt quattuor uidenda. Primo, quomodo potentia, ut dicitur principium, pertinet ad considerationem metaphysici. Secundo, quid importatur nomine potentiae sic sumptae. Tertio, de diuisione eius. Quarto, de rationibus diuidentium. [A. Art. 1: Quomodo potentia, ut principium, pertinet ad considerationem metaphysici] [9.3-4.16] De primo sciendum quod cum "propter aliud esse" et "esse propter quod aliud est" sint condiciones entis absolutae, non contracti ad mathematicum uel naturalem et istae sunt relationes causati et causae , sequitur quod ad metaphysicum pertinet considerare causam et causatum. Cumque quattuor genera causarum distinguant causam per hoc quod causatum aliter est per quodlibet illorum, absque hoc quod descendatur ad motum uel quantitatem, sequitur quod omnia genera causarum pertinent ad metaphysicum. Conferre enim ad esse alicuius ut pars essentialis eius, et hoc siue actualis siue potentialis, patet quod non contrahit ad motum. Et istae sunt speciales rationes causae formalis et materialis, de quibus tractat Philosophus in VIII et quomodo ex eis fit unum, quia "hoc actus et illud potentia". Esse etiam bonum, ad quod aliud ordinatur, patet quod non contrahit ad motum; et haec est ratio causae finalis, de qua loquitur Aristoteles in XII: "Mouet autem ut amatum", etc. Et alibi: "Perscrutandum et qualiter habet totius natura bonum et optimum". [9.3-4.17] De efficiente uideretur quod non abstraheret a motu et mutatione. Sed licet hoc uerum esset quantum ad conuertibilitatem in re quod nullum esset efficiens quin efficeret per motum uel mutationem, tamen de per se ratione efficientis non est uerum. Nam si intelligatur aliquid dare esse sine hoc quod intelligatur aliquid moueri uel mutari, certum est quod dans esse tale intelligitur habere rationem causae respectu producti, et non alterius quam efficientis. Sicut ratio "unius", quod est compositum ex actu et potentia secundum se, non contrahit ad motum, sed pertinet ad metaphysicum, licet numquam tale "unum" esset nisi per motum uel mutationem potentialis, ita in proposito. [9.3-4.18] Praedicta tamen quattuor genera causarum contracta ad naturalitatem, puta in quantum sunt propter quae aliud habet esse naturale, uel in quantum propter ista modo naturali aliquid habet esse, pertinent ad considerationem physici. Unde falsum est, ut uidetur, aliquam causam excludere a consideratione metaphysici, uel etiam naturalis, licet diuersimode eas considerent, modo praedicto. Et sicut dictum est de causis, ita intelligendum est de principiis siue principiantibus siue quibus alia principiant, cuiusmodi dicuntur " potentiae", ut patebit in secundo articulo. [B. Art. 2: Quid importatur nomine potentiae] [9.3-4.19] De quo sciendum est quod ab eodem abstracto quandoque dicuntur plura denominatiua, quae scilicet nata sunt denominare diuersa, ad quae diuersa habet habitudinem illud quod per abstractum significatur. Posset in multis exemplificari si prolixitas non obstaret. Sic ab ista relatione quae dicitur "principiatio" significata in abstracto, diuersimode denominatur "illud quod" principiat et "illud quo" principiat, quia "illud quo" immediate et "illud quod" mediate. Et secundum hoc possunt duo denominatiua istis appropriari, ut scilicet "illud quo" dicatur principium et "illud quod" dicatur "principians". Videtur autem principium esse quasi abstractum respectu eius quod est principians. Sicut enim calor est quo calidum est calidum, et ita respectu eius abstractum, ita principium est quo principians principiat. Tamen secundum ueritatem "principium" est denominatiuum, quia impossibile est relationem pure in abstracto significatam de aliquo absoluto praedicari, quia tunc diceretur in quid de ipso. Calor autem dicitur esse principium, licet non principiatio. Patet itaque quod principium importat essentialiter relationem principiationis, et hoc in concreto, ut scilicet natum est concernere immediatum suum fundamentum, quod est "quo", non autem remotum siue subiectum, quod est "quod". Et hoc intelligendum est ubi "quod" et "quo" distinguuntur aliquo modo realiter. In omnino autem simplicibus, ubi idem est re quod et quo, tantum differens ratione, idem ibi dicitur principium et principians. Siue autem idem dicatur principium et principians ut in simplicibus, siue aliud aliquo modo ut in compositis, eandem tamen relationem, quam et principiatio importat, importat utrumque istorum concretorum, licet alio modo, in quantum illa eadem diuersimode concernit fundamentum et subiectum. Sicut similitudo eadem denominat Socratem, qui est similis secundum albedinem, et albedinem secundum quam est similis si tamen esset aliquod concretum impositum quo albedo posset denominari in quantum est quo aliquid assimilatur. [9.3-4.20] Consimiliter omnino dicendum est de potentialitate, potentia et potente, quod eandem relationem important. Primum in abstracto, alia duo in concreto, sed diuersimode secundum quod illa relatio nata est diuersimode denominare fundamentum proximum et remotum siue subiectum. Sicut autem alia concreta communiter accipimus pro subiectis in quantum habent tales formas, ita frequenter quando dicimus "potentiam", non intelligimus de respectu, sed de illo in quo fundatur respectus. [9.3-4.21] Sed an potentia importet ita communem relationem sicut principium siue causa, dubium est. Et hoc tangit tertium argumentum ad primam quaestionem. [9.3-4.22] Diceret aliquis quod sic, et quod ita potentia conuenit formae et fini sicut efficienti et materiae, licet non sit consuetum illis causis attribuere nomen potentiae, forte quia in eis non distinguitur "quod" et "quo". De forma patet, cum sit simplex. De fine similiter uidetur, si finis ponatur operatio cuius essentia est simplex. Sed tunc non uidetur quod nomen potentiae deberet attribui materiae primae, quia nec ibi distinguitur "quod" et "quo" nisi forte ratione sicut nec in forma uel in fine. [9.3-4.23] Aliter posset dici quod, secundum praedicta supra in principio solutionis primae quaestionis, ab uno significato "potentiae" uidetur nomen translatum ad aliud significatum propter conuenientiam inter illa, quia scilicet nihil habet modum essendi potentialem formaliter nisi quia aliquod principium est potentiale respectu eius. Principium autem potentiale respectu principiati tantum potest esse duplex, scilicet efficiens et materia. Forma enim numquam praecedit compositum; nec per ipsum, tamquam per principium potentiale, posset compositum esse in potentia. Similiter, nec finis quantum ad esse in re. Et ideo forte, ut "potentia" significat principium, non est impositum generaliter omni principio siue causae, sed tantum principio actiuo quod est quo efficiens potest efficere, et principio passiuo quod est quo ex aliquo potest fieri aliquid; et per utrumque istorum principiatum est in potentia. Non oportet contendere de nomine cui sit impositum, quia "loquendum est ut plures" ex I Topicorum. [9.3-4.24] Si quis uelit primam uiam tenere et per dissuetudinem, excusatur; non oportet laborare ad contra arguendum. Secunda uia uidetur de intentione Philosophi, qui de ipsa potentia non loquitur in quantum est principium nisi ut pertinet ad duplex genus causae, et ratio ad hoc assignata de translatione uidetur satis congrua. [9.3-4.25] Sciendum tamen, secundo, quantum ad istum articulum, quod principium non tantum habet relationem ad principiatum, et tale principium ad tale principiatum puta efficiens ad effectum, materia ad materiatum , sed etiam unum principium respectum habet ad aliud principium. Quia siue sint extrinseca siue intrinseca, haec et illa mutuo numquam causant nisi inter se aliquo modo uniantur et concurrant, quia nulla una causa sufficit ad causandum illud quod dependet a multis causis essentialiter. Quomodo uero quattuor causae concurrant in causando idem, et quomodo ordinantur essentialiter in causando, patet conclusione 9 secundi in tractatu De primo principio. Et istae duae relationes sunt omnino alterius rationis, et possunt ambae fundari in eodem absoluto, immo necessario fundantur. Quae essentialius uel prius, non est modo quaestio. "Potentia" ergo, si importet istos duos respectus in quacumque causa, hoc erit aequiuoce. Et pro utroque exprimendo uidetur nomen accipi quandoque ab Aristotele. Verbi gratia, de potentia actiua exemplificat in V libro cap. "De ad aliquid": ut "calefaciens ad illud quod calefit" etc. Et paulo post: "quod fecit ad factum et facturum ad faciendum. Sic enim pater dicitur filii pater". Constat quod calefactiuum ad illud quod calefit non dicitur ut principium ad principiatum, sed ut principium, puta actiuum, ad passiuum; ex quibus sequitur unum principiatum ad quod ambo dicuntur. Sed pater ad filium non sic dicitur, nec facturum ad faciendum ut ad aliud principium, sed ut ad principiatum; et tamen ambo exempla ponit pro secundo modo "ad aliquid", qui est secundum potentiam actiuam et passiuam. [9.3-4.26] In hoc etiam patet exemplum, quomodo principium passiuum dicit Aristoteles habere potentiam passiuam respectu alterius principii, non respectu principiati; sed etiam respectu principiati habet potentiam, in quantum ex illo potest fieri principiatum. Unde in VII cap. 5: "ex aliquo fit, hoc autem materia" etc. ibi. Et in XII huius cap. 1: "Non solum secundum accidens ex ente fiunt omnia, potentia quidem ente, ex non-ente uero actu", etc. Et in VIII cap. 1: "Materiam dico, quae in potestate est hoc aliquid". Est praedicatio synecdochica, quia est in potentia ut sit pars eius quod est hoc-aliquid, et per hoc totum hoc-aliquid est in potentia ut sit. [9.3-4.27] Habet etiam passiuum principium respectum ad formam cum quo sicut cum principio intrinseco principiat principiatum. Et de hoc loquitur VIII lib. cap. ultimo: quod ideo unum est ex materia et forma, quia "hoc actus, illud potentia", quod expositum est in ultima quaestione super VIII. Sed sicut haec potentia in tertia significatione sumitur, praeter scilicet duas, secundum quarum unam nominat relationem principii passiui ad principiatum, et secundum aliam ad principium actiuum, ita et actus, quod est correlatiuum potentiae isto modo sumptae, aequiuoce sumitur ab illa ratione actus de qua dictum est in primis duabus quaestionibus , quae scilicet opponitur potentiae sicut modus entitatis opponitur sibi. Nam "actus" isto modo dicitur de forma, in quantum refertur ad materiam cum qua principiat principiatum, et simul sunt potentia isto modo et actus, et sunt mutuo relatiua, quia sicut potentia hoc modo est respectu alicuius actus, ita et iste actus est alicuius potentiae actus. [9.3-4.28] Tres condiciones oppositae sunt in potentia et actu primo modo sumptis: quia nec unum est in principio respectu principii in quantum principium, nec simul sunt, nec sunt mutua. Unde de primo actu intelligitur quod forma est in actu quandoque, quandoque in potentia opposita actui, sicut et compositum. Sed de secundo actu et potentia, numquam forma est in potentia, sed actus, etiam quando est in potentia primo modo, adhuc est actus secundo modo, non potentia. Compositum autem quandoque exsistit, licet non sit actus, tamen actus est modus entitatis proprie totius, non tantum entitatis formae. Forte communiter non curatur de ista aequiuocatione actus, propter hoc quod actus compositi primo modo principaliter est ab actu secundo modo, secundum commune dictum, licet non sit ab actu secundo modo nisi in quantum ille est in actu primo modo. [C. Art. 3: De diuisione potentiae] [9.3-4.29] Ex dictis apparet tertius articulus, scilicet quod sufficienter diuiditur potentia in actiuam et passiuam prima diuisione, et hoc intelligendo passiuam triplicem aequiuocam: scilicet ut dicit relationem primo ad principiatum passiue; et secundo ad principium acti uum, non in quantum est actiuum acti, sed in quantum actuatiuum actuabilis, quia sic e conuerso refertur principium actiuum ad passiuum; et tertio ad principium actuale, quod secum constituit compositum, faciendo unum cum ipso. [9.3-4.30] Similiter intelligendo actiuam duplicem aequiuocam, scilicet ad principiatum actum, et ad aliud principium actuabile. Tertiam, scilicet ad formam, forte non oportet ponere. Quia sicut eadem relatio actiui denominat formam agentis ut "quo" et compositum ut "quod", secundum dicta in principio secundi articuli, ita ex parte principiati potest dici quod eadem relatio geniti conuenit composito ut "quod" respectu agentis et formae ut "quo", secundum quod tactum est in VII in quaestione "De generatione compositi". De relationibus istarum trium causarum ad finem non uidetur multum necessarium ad propositum pertractare. [D. Art. 4: De rationibus diuidentium] [9.3-4.31] Ex dictis patet quartus articulus. Non enim definitur potentia actiua in quantum comparatur ad principiatum, et ideo nec per principiatum definitur. Sed definitur in quantum comparatur ad aliud principium, non tamen in uniuersali in quantum actuabile quomodo pertineret ad metaphysicum , sed in quantum actuabile, sic scilicet quia transmutabile; unde et per transmutabile definitur. Et ita ista definitio non est metaphysica nec potentiae actiuae metaphysice consideratae, sed physica et potentiae physice consideratae. Similiter de ratione potentiae passiuae intelligendum est. Nec ualet ista consequentia "in metaphysica Aristoteles definit hoc sic, ergo haec est definitio metaphysica". Multa enim in metaphysica ponuntur pertinentia ad physicam, et e conuerso. Qualiter enim aliter disputaret in I Physicorum contra illam opinionem quam dicit a physico praetermittendam, nisi quia induit formam metaphysici in arguendo? Exempla possent alia multa adduci. Potest tamen excusari Aristoteles quare talem definitionem ponit, et non proprie metaphysicam, forte quia potentia hoc modo descripta manifestior est. Et similiter ex hoc potest satis haberi ratio potentiae actiuae, metaphysice loquendo, dimittendo illud quod contrahit ad naturalitatem, et ponendo generalius quod pertinet ad metaphysicum. Est autem potentia actiua, secundum eius unam significationem, metaphysice loquendo, principium agendi agibile; secundum aliam, principium actuandi actuabile. Potentia uero passiua, secundum unam eius significationem, est principium ex quo aliquid potest materiari; secundum aliam est principium actuandi passiue ab actu actiuo; secundum tertiam est principium actuabile siue informabile ab actu, siue a principio actuali. [II. Solutio utriusque quaestionis] [9.3-4.32] Ex dictis patet solutio utriusque quaestionis, quomodo diuisio est sufficiens, intelligendo tantum quod sit principaliter in duo membra. Alia enim sub illis continentur, ut dicetur respondendo ad quartum et ad quintum argumentum. Et pro secunda quaestione patet quomodo descriptiones sunt conuenientes, et quomodo debent intelligi. [III. Ad argumenta principalia A. Ad argumenta tertiae quaestionis] [9.3-4.33] Ad primum argumentum primae quaestionis: patet quod principium "quod" et "quo" non distinguunt rationem principii, ex secundo articulo. Et cum confirmatur per diuersitatem fundamenti, patet responsio ex eodem, quia tantum unum est fundamentum, et aliud subiectum. Ad secundum argumentum: actio secundum quod fundatur in motu consideratur in III Physicorum. Et in I De generatione adhuc particularius consideratur, scilicet ut est inter contraria, non ut inter terminos tantum, sed ut agens contrariatur patienti, ut patet ibi. Quod non oportet accidere nisi in alteratione uniuoca uel generatione uniuoca, extendendo contrarietatem ad formas substantiales. Ratio actionis abstractior est, secundum quod per "agere" intelligitur "dare esse", secundum quod satis expositum est in primo articulo. Et ab actione sic abstracta dicitur potentia actiua, ut per se pertinet ad metaphysicum. Sed ut sic abstracta, hic non definitur, ut dictum est in quarto articulo. Cum ergo arguitur quod aliquis modus erit praeter istos qui pertinent ad agere et pati, si intelligatur agere et pati stricte, concedo; si abstracte, non oportet, ut dictum est, quia et illi sic sunt de consideratione metaphysici. [9.3-4.35] Ad tertium patet in secunda parte secundi articuli quare non distinguitur potentia in tot in quot et causa. [9.3-4.36] Ad quartum dico quod in actione quacumque bonitas naturalis est a bonitate principii. Et ideo sicut procedit argumentum, concedo quod potentia agendi sic, non est aliud a potentia agendi, sed continetur sub ea. Et quod Aristoteles non posuerit illum modum tamquam distinctum a primis in re, sed forte propter loquentes qui appropriabant potentiam ad "bene" sicut nomen impositum communi potest aequiuoce appropriari alicui contento , patet in fine 2 cap. huius IX: "Ipsius bene potentiam sequitur ea quae est solum faciendi", et non e conuerso etc. [9.3-4.37] Quandoque autem est in actione aliqua bonitas accidentalis, et illa potest esse ab alio principio quam a quo est actio, sicut ponitur bonitas moralis in actu nostro a uirtute, non a potentia tantum a quo est actio secundum substantiam; et sicut in saltando bonitas accidentalis est ab arte qua quis scit corpus apte mouere, licet ipsa motio sit a uirtute naturali. Sed quomodocumque sit aliud principium huius et illius absolutum, hoc ad propositum pertinet quod principium actiuum bonitatis in actione siue ut "quod" siue ut "quo" non est modus principii distinctus contra principium actionis in communi, licet quandoque sit aliud realiter ab aliquo determinato principio determinatae actionis. [9.3-4.38] Ad quintum dicendum quod potentia immobilitatiua a corruptione dicitur utroque modo tacto in arguendo. Et quando est primo modo, concedo quod non est nisi quaedam specialis potentia actiua, in quantum scilicet comparatur ad corruptionem. Quando autem est secundo modo, tunc dico quod non accipitur potentia positiue, sicut probat argumentum, sed priuatiue, scilicet pro carentia principii passiui a corruptiuo. Et hoc uidetur dicere Aristoteles in V huius cap. "De potentia": "aliquando per habere aliquid uidetur tale esse, aliquando per priuari"; loquitur de posse corrumpi. Et eodem modo potest dici de "non posse corrumpi", quod aliquando est tale per habere aliquid, ut in primo modo; aliquando per priuari, ut in secundo modo, licet illud "priuari" non sit quandoque sine hoc quod habeatur aliqua perfectio contraria illi quo priuatur, uel contraria simpliciter uel contraria quantum ad actum patiendi corruptionem. [B. Ad argumenta quartae quaestionis] [9.3-4.39] Ad argumenta secundae quaestionis. Primum tangit difficultatem hanc: quomodo potentia, ut opponitur actui, potest applicari principio actiuo? Non enim negandum est illud quandoque in potentia ad principiandum, alioquin (sicut arguitur et bene) non-agens non posset agere. Quod si hoc nomen "principium" importet aptitudinem ad principiandum, tunc quandocumque est in actu primo, est actu principium, sed quando que in potentia principians. Si autem nomen "principii" importet idem quod "actu principians", tunc quando est in potentia ad actum secundum, est in potentia principium. Hoc modo uniuersaliter dicendum est de aliis principiis. [9.3-4.40] Et si numquam sint in potentia principia (si nomen significet primo modo dicto), possunt tamen omnia esse in potentia principiantia, saltem illa quae possunt praecedere tempore sua principiata, quae sunt duo, ut dictum est in secundo articulo solutionis. [9.3-4.41] Sed de actiuo, quia non recipit, est difficultas: quomodo est in potentia principians? Patet autem quomodo potentia opposita actui applicetur potentiae passiuae ex distinctione potentiae in obiectiuam et subiectiuam posita in prima solutione. [9.3-4.42] Et est dicendum de actiuo, quod licet quando non agit, non sit in potentia subiectiua stricte sumpta prout scilicet talis potentia est subiecti informabilis , est tamen in potentia subiectiua, extendendo eam ad subiectum denominabile. Actiuum enim est denominabile ab actu ad quem est ista potentia, licet illo actu non sit informabile. Et hoc modo potest teneri quod potentia opposita actui sufficienter diuiditur in obiectiuam et subiectiuam, intelligendo "subiectiuam" continere sub se utramque praedictam, scilicet stricte et large sumptam. [9.3-4.43] Tunc ad illa quae obiciuntur contra responsionem supra. Ad primum De somno diceretur quod non oportet actum esse eiusdem formaliter cuius potentia est formaliter, nisi tantum in passiuis, uel actiuis stricte sumptis contra factiuas. Sensus autem, de quo et cuius actu ibi loquitur, aut est passiuus aut actiuus stricte. Aliter posset dici quod loquitur de potentia ut est principium, sicut patet consideranti intentionem eius, non de potentia opposita actui. Sed ista secunda responsio non sufficit sine prima, quae dicit in quibus "actus est eius cuius est potentia"; in factiuo autem non est eius nisi ut subiecti denominabilis tantum. [9.3-4.44] Cum arguitur secundo quod diuisio non erit sufficiens potentiae in potentiam subiectiuam et obiectiuam: Responsio: uerum est sumendo "subiectiuam" stricte secundum quod ista est uera "omnis potentia subiectiua est ad aliquod esse formale illius in quo est illa potentia". Est tamen sufficiens extendendo subiectiuam ad subiectum denominabile et informabile. Et sic oportet propositionem illam exponere hoc modo: quod omnis potentia subiectiua est ad aliquod esse, uel formale uel denominatiuum saltem, eius in quo est potentia. [9.3-4.45] Alio modo respondetur, tenendo quod diuisio potentiae oppositae actui est sufficiens in obiectiuam et subiectiuam stricte sumptam, et tamen quod potentia subiectiua applicatur potentiae actiuae, et est ad aliquod esse eius non absolutum, sed ad relationem actualem, quae sibi inerit quando aget, et prius non inest. Sed sic oportet ponere "obiectiuam" ad productum naturaliter praecedere potentiam ante actum, ut applicatur potentiae actiuae, quia non uidetur aliqua potentia esse ad relationem nisi quia eadem uel alia aliquo modo est prius ad absolutum; sicut nec mutatio est ad relationem nisi quia prius ad aliquod absolutum uel in eodem uel in alio ad quod est talis relatio. [9.3-4.46] Si autem negetur illa diuisio potentiae in obiectiuam et subiectiuam extendere se ad actiuam, et tamen esse sufficiens, ut potentia opposita actui applicatur potentiae passiuae, tunc potest dici tertio modo respondendo quod quando potentia actiua est in potentia ad agendum, non est in potentia ad aliquem actum sui, sed ad aliquid actum ab illo. Nec illa propositio "cuius est potentia eius est actus" facit contra hoc. Quia sicut potentia est eius, non ut facturi sed ut ab illo fiendi, ita actus erit eius, quia ab ipso. [9.3-4.47] Ad secundum argumentum patet per dicta in quarto articulo. [9.3-4.48] Ad tertium dicendum quod ponit in definitione "aliud", aut "in quantum aliud". Et quare ita distinguit, innuit in V, ubi statim subdit: "Ars medicinalis potestas ens exsistet in sanato, sed non in quantum sanatum". Unde dicendum quod actiua stricte sumpta uere est actiua, et quando elicitur actio immanens, uere in eliciendo eam est actio ita perfecte habens quidquid est de ratione actionis et forte uerius quam transiens. Agens tamen illa non transmutat stricte sumendo "transmutare" prout dicitur esse ad actum primum tantum; nec transmutat aliud sed idem subiecto in quantum aliud, sicut magis patebit infra q. 14. Et ideo ratio hic posita, scilicet transmutatiuum esse, non conuenit proprie actiuae potentiae stricte sumptae; ratio tamen metaphysica, scilicet actuatiuum esse, uere sibi conuenit. Nam actus secundus, secundum quod fit actuabile in actu per ipsum, uere est actus et perfectus, licet non talis quod sit proprie terminus transmutationis. [9.3-4.49] Sed quare non est terminus transmutationis, cum sit natura alia a subiecto in quo recipitur? Diceret aliquis quod propter hoc non terminat transmutationem quia est actio, et ad actionem non est transmutatio, ex V Physicorum. Sed aliter dico quod intellectio, licet dicatur communiter actio uel operatio siue actus secundus, uere tamen est terminus actionis proprie, prout scilicet "actio" est in praedicamento actionis, et est essentia aliqua absoluta, licet in ipsa necessario fundetur respectus. Illam autem actionem proprie dictam, cuius intellectio est terminus, designamus communiter per hoc quod est "elicere". Intellectionem enim elicit intellectus, non autem intellectione aliquid agit. Et est exemplum: calor enim est natura absoluta terminans calefactionem, prout "calefactio" notat proprie actionem, qua actione calor fit siue producitur, et quae actio proprie non producitur. Sed quare non dicitur calefactio elici, sicut etiam dicitur intellectio? Responsio: non est utrique forte sermo aeque proprius. Sed illud de calefactione intelligitur forte in quantum ipsa est eadem realiter calori producto, et non secundum propriam rationem calefactionis, sicut ex alia parte intelligitur de intellectione secundum propriam eius rationem. Aut forte aequiuocatur uocabulum "eliciendi" ad notandum habitudinem principii actiui ad productum in intellectione et ad productionem in calefactione. Proprie ergo mutatio est quando infit intellectui intellectio, sed non quae est terminus motus qualis est communiter ad formas, quae communiter uocantur "actus primi". [9.3-4.50] Ad quartum argumentum patet per supra dicta. [9.5 UTRUM POTENTIA INCLUDAT ESSENTIALITER ALIQUEM RESPECTUM] Quaeritur an potentia actiua siue passiua, in quantum prior est naturaliter principiato, includat essentialiter aliquem respectum. [9.5.1] Arguitur quod sic: Quia idem absolutum potest esse potentia actiua respectu unius, et passiua respectu alterius; ergo in quantum est actiuum et passiuum non distinguitur per aliquod absolutum; ergo si distinguitur, distinguitur tantum per relationes. Necesse autem est, ut uidetur, quod distinguatur in quantum est prior naturaliter principiato, quia alias principiatum non haberet principia propria priora se. Ergo in quantum est prius naturaliter principiato includit relationem. [9.5.2] Idem arguitur de potentiis actiuis inter se comparatis, nam tales plures possunt fundari in eodem absoluto, et oportet ponere distinctionem ipsarum in quantum sunt priores principiatis, ut ostenditur per probationem praecedentem. Ergo hoc erit per relationes, quae erunt de ratione earum in quantum sunt priores. [9.5.3] Ad oppositum: Si respectus includitur, hoc non erit ut ratio materialis, quia tunc praesupponeretur absoluto, sicut materiale formali; ergo includetur ut ratio formalis. Hoc uidetur falsum quod relatio sit formalis ratio principiandi aliquid, sicut etiam inconueniens est quod sit formalis ratio terminandi principiationem. [I. Opinio Henrici Gandauensis A. Expositio opinionis] [9.5.4] Hic dicitur quod forma naturalis non est principium actionis secundum quod est perfectio eius in quo est, sed solummodo secundum quod habet respectum ad effectum. Quod potest ostendi: quia non est principium agendi nisi in quantum habet aliquem ordinem ad illud quod agit uel in quod agit, quia tali ordine amoto, nihil aget; ordo autem ille est relatio siue respectus. [9.5.5] Secundum hoc ponitur quod potentiae animae non dicunt nisi eandem essentiam animae absolutam cum diuersis respectibus ad diuersa obiecta et diuersos actus. Qui respectus oportet quod cadant in ratione propria potentiarum in quantum praecedunt actus, alioquin nulla distinctio praecederet in potentiis distinctionem actuum, quod uidetur inconueniens. Quia licet actus manifestent distinctionem potentiarum, non tamen eam causant. Non enim quia differt intellectio a uolitione ideo differt intellectus a uoluntate, sed magis e conuerso. [9.5.6] Consimiliter etiam ponitur ex parte obiectorum quod differentia formalis obiectorum naturaliter praecedit differentiam actuum. Non autem est illa differentia prior per aliqua absoluta. Potest enim idem absolutum esse obiectum plurium potentiarum; ergo erit per respectus; ergo illi respectus erunt de ratione obiectorum formalium in quantum praecedunt naturaliter actus, et hoc respectu potentiarum passiuarum, ut principia aliquo modo actuum. [B. Contra opinionem Henrici] [9.5.7] Contra ista arguitur: quia licet potens possit esse compositum et plura includere, tamen potentiam actiuam in quantum includit quidquid naturaliter praecedit principiatum oportet esse rem unius generis, quia ens per accidens. [9.5.8] Etsi proteruiendo diceretur posse esse agens, non tamen potest dici esse potentia actiua. Absolutum autem et respectus in eo fundatus non sunt res unius generis. Ergo praecise alterum est essentialiter potentia actiua, non relatio tantum. Patet, tum quia non est perfectior termino producto, nec aeque perfectum, nec est principium assimilandi sibi passum, sed forma absoluta tantum. Ergo illa praecise est potentia actiua. [9.5.9] Item, si aliqua relatio pertinet ad rationem potentiae actiuae in quantum prior est naturaliter principiato: aut illa est relatio potentiae ut importat rationem principii, aut potentiae ut opponitur actui, quia non uidetur aliam posse dari. Non secunda, quia illa non manet quando actu principiat. Manet autem in principio quando principiat quidquid est de ratione eius in quantum est prius naturaliter principiato. [9.5.10] Propter idem etiam non potest dari quod illa relatio sit relatio principii in potentia principiantis, quia nec illa manet. Ergo oportet dare quod relatio sit principii principiantis in actu. Sed hoc est inconueniens, nam illa simul natura est cum principiato in quantum principiatum, cum sint correlatiua, et posterior est natura eo quod est principiatum, hoc est, illo in quo fundatur relatio principiati; quia relatio principiati, quae simul est cum relatione principiantis in actu, posterior est eodem, quod scilicet est principiatum. Oporteret autem relationem intrinsecam potentiae actiuae esse priorem natura illo quod est principiatum. Ergo omnino nulla relatio inuenitur talis. [9.5.11] Item, hoc uidetur specialiter de potentia passiua. Nam ipsa, secundum illam rationem essentialem, est pars compositi et perficitur a forma, quae est altera pars, secundum quam rationem est prior naturaliter principiato ut tale principium. Hoc autem est praecise sub ratione absoluti; sic enim immediate est pars compositi et perficitur a forma. Quia si aliqua relatio esset de ratione eius in quantum est pars compositi, illa etiam relatio esset de ratione compositi, et ita nullum materiale esset essentialiter absolutum. [II. Solutio quaestionis A. Opinio Scoti] [9.5.12] Ideo dicitur aliter ad quaestionem quod cum relatio, quam importat hoc nomen "potentia" (sicut patet ex solutione tertiae quaestionis ), simul sit natura cum relatione principiati actu, actu, et potentia, potentia; ac per hoc illa relatio nullo modo sit prior naturaliter principiato: ideo quando quaeritur de potentia, ut est prior naturaliter principiato, necesse est quod hoc denominatiuum "potentia" accipiatur pro subiecto quod denominat non in sensu compositionis quia nec sic est prior sed in sensu diuisionis; nec tamen pro illo quomodocumque, sed secundum illam rationem secundum quam immediate recipit praedicationem huius concreti "potentia". Et iste modus loquendi usitatus est in ista materia de potentia, principio, et causa. Sic enim haec est uera: "causa naturaliter est prior causato et principium principiato", et non aliter. [9.5.13] Hoc modo intelligendo quaestionem, dicitur quod nihil est de ratione potentiae nisi absoluta aliqua essentia, in qua immediate fundatur aliquis respectus ad principiatum, ita quod nullus respectus praecedit in actu ipsam principiationem per quam quasi determinetur ad principiandum. Sed ab absoluto, sine omni respectu praecedente, est effectus absolutus; quo posito, posterius natura sequitur relatio actualis mutua principiati ad principium, quae in neutro esse potuit, altero extremo non posito, ut argutum est prius in secundo argumento contra primam opinionem. [9.5.14] Confirmatur etiam haec positio: si enim in essentia absoluta, puta in calore, non posset immediate fundari relatio principiantis, ut scilicet sine respectu praedeterminante non principiaret, quaero de isto respectu: ad quid est? Patet quod ad aliquid extra, immo ad idem ad quod est post principiationem relatio principiantis. Et tunc ad quid ponerentur duae relationes simul eiusdem ad idem et secundum eundem modum relationis? Aut si non sunt duae sed una, quomodo una praecedit aliam natura et quasi fundamentum eius? Nam quidquid est de ratione potentiae, in quantum prius est naturaliter principiato, totum uidetur esse de ratione fundamenti relationis ipsius principii, quando principiat, ad principiatum. Nec potest dici quod una tantum praecedat aliam tempore, quia patet quod agens, habens actionem coaeuam sibi, ita determinatur ad agendum et habet quidquid requiritur ad talem determinationem sicut agens praecedens tempore suam actionem. Ergo relatio determinans si qua est non oportet quod praecedat tempore, sed tantum natura; quod uidetur inconueniens, secundum prius deducta. [B. Contra argumenta Henrici] [9.5.15] Ad illa quae uidentur pro prima opinione, respondeo. Quod primo accipitur de forma naturali, dicitur quod "causa secundum quod causa prior est causato", et "causa secundum quod causa simul est cum causato"; utraque uera est. Sed prima, si reduplicetur illud absolutum quod est immediatum fundamentum relationis; secunda, si reduplicetur relatio. Sic si reduplicetur respectus, cum dicitur "secundum quod respectum habet ad effectum" sicut uidetur propositio sonare, negatur simpliciter illa propositio; et eodem modo negatur illa per quam probatur: "in quantum habet ordinem". Et cum probatur "amoto illo, nihil aget", fallacia consequentis est: "coloratum sine quantitate non primo uidetur, ergo in quantum "quantum" primo uidetur". Plus enim requiritur ad hoc quod aliquid pertineat ad rationem essentialem alicuius quam quod sine illo non possit esse. Sic numquam aliquid est actiuum nisi natum sit habere ordinem ad aliquid extra se; nec tamen ille ordo essentialis est actiuo (ut modo loquimur), hoc est, in quantum est prius naturaliter acto. [9.5.16] Sed numquid forma, in quantum perficit illud in quo est, est principium agendi? Responsio: nec hoc conceditur si reduplicetur formalis ratio actiui; tamen illud "perficere" praecedit forte naturaliter ipsum "agere" quando conueniunt eidem formae. Possunt enim relationes in eodem absoluto ordine quodam fundari, ut sic hic prior sit comparatio actus quantum est de se ad illud actuabile cui dat esse primum, quam ad agibile ab ipso, licet per potentiam diuinam prima comparatio actualis possit tolli, stante secunda. [9.5.17] Ad illud quod additur de potentiis animae, dicitur quod si "potentia" intelligatur aggregatum ex absoluto et respectu, isto modo distinguitur per respectus formaliter. Sed sic non sunt priores naturaliter actibus, proportionaliter accipiendo respectus principii in anima et in actibus respectus principiati, scilicet si actu, actu; si potentia, potentia. Si autem per "potentiam animae" intelligatur illa perfectio quae praecedit naturaliter actum sicut ratio elicitiua actus, siue receptiua motionis obiecti, illa praecise dicit absolutum. [9.5.18] Et tunc, tenendo quod potentiae sint idem cum essentia: uel differunt praecise sicut diuersae rationes perfectionales in eodem unitiue contentae, de qua differentia dictum est in IV huius, quaestione "De uno"; uel nullo modo realiter differrent, sed tantum intentione uel ratione sed nec talis differentia, cum sit completiue in intellectu, et non in re nisi in potentia, praecedit naturaliter differentiam actuum. [9.5.19] Quod si quaeritur quomodo ab eodem omnino indistincto, in quantum est principium, possunt immediate esse plura, licet posset euadi ponendo aliquos actus animae esse ab obiectis, tamen non oportet sic fugere: [9.5.20] Responsio generaliter: nisi proceditur in infinitum in entibus, oportet multitudinem reduci ad unitatem. Et in proposito est responsio specialis, et in similibus: si enim una forma limitata ad unam operationem potest esse sufficiens principium eius et quantum ad entitatem et quantum ad distinctionem, et alia alterius forma illimitata aliquo modo respectu istarum, quae per hoc quod potest in aliam operationem, nihilominus potest in istam potest in utramque et quantum ad entitatem et quantum ad distinctionem earum, sicut et duae possent. [9.5.21] Quod si arguatur quod maior diuersitas non est ab omnino uno nisi mediante diuersitate minori, ergo nec diuersitas actuum, quae tanta est, nisi mediante diuersitate minori potentiarum: [9.5.22] Responsio: hoc arguit contra hypothesim, quae hic supponitur de identitate potentiae cum essentia, quam quaestionem non oportet hic disputare; parum enim esset ad propositum si potentiae ponerentur accidentia absoluta; semper enim aeque teneretur conclusio principalis huius quaestionis. [9.5.23] Potest tamen dici qui uult respondere ad maiorem argu-menti iam facti quod uera est, ubi est ordo essentialis minoris diuersitatis ad maiorem. Sic non est in proposito, quia quodcumque ens perfectum immediatum ordinem habet ad propriam operationem; etsi ens perfectius in istis inferioribus ad plures operationes, quarum forma sua est principium sine alia diuersitate media, sicut si esset unius principium sine medio. Est ergo maior praecise uera in illis minus diuersis, quorum singulum natum esset praecedere singulum maioris diuersitatis, non ubi nullum, si esset singulum, praecederet aliquod singulum, sicut ponitur hic. [9.5.24] Ad illud quod additur de obiectis licet hoc tactum sit VI huius, in quaestione "De ente uero" potest tamen dici, sicut dictum est de potentiis animae, quod si idem absolutum est obiectum, nullus respectus pertinet ad essentialem rationem obiecti, quia, ut ibi tactum est, ante omnem respectum potest intelligi absolutum; et impossibile est intelligi quod non includit rationem formalem obiecti primi intelligibilis, si quod est primum commune. [9.5.25] Et cum quaeritur de distinctione obiectorum, responsio: illa nullo modo est per respectus in quantum formaliter sunt obiecta, sed respectus consequuntur actus circa illa; si actu, actu; si potentia, potentia. Distinguuntur ergo uel ut perfectiones unitiue, ut dictum est in IV de uno, uero et bono; uel nullo modo, loquendo de intellectu et uoluntate; potentiae enim sensitiuae patet quod habent obiecta distincta, saltem aliquae. [9.5.26] Ubi breuiter sciendum quod duae potentiae inuicem comparatae tripliciter se possunt habere: uel ut omnino disparatae; uel ut ordinatae, et hoc uel sub et supra in eodem genere; uel ordinatae sicut potentiae alterius generis. Exemplum primi: uisus, auditus. Exemplum secundi: sensus particularis, sensus communis; similiter quicumque sensus respectu intellectus, quia omnes sunt in genere potentiae cognitiuae. Exemplum tertii: quaecumque potentia cognitiua et potentia appetitiua sibi correspondens. [9.5.27] De solis primis uerum est per se quod diuersae potentiae requirunt diuersa obiecta formalia. Et patet quod ibi est diuersitas in absolutis, non tantum per respectus. [9.5.28] De secundis non est uerum nisi sic intelligendo quod prima obiecta differant sicut subordinata, hoc est quod potentiae superioris obiectum primum ad plura se extendat quam obiectum primum inferioris cum hoc tamen continet totum obiectum inferioris tamquam per se obiectum respectu superioris, licet non primum. Sicut enim album est per se obiectum uisus, non primum sed "coloratum" sub quo continetur, sic quidquid ponitur obiectum uisus continetur sub obiecto sensus communis; et quidquid sit primum obiectum eius continetur sub obiecto intellectus. Quia enim primum obiectum potentiae dicitur illud quod adaequat ipsam et illud quod adaequat inferiorem non adaequat superiorem, sed aliquid communius continens illud quod adaequat inferiorem, ideo oportet obiecta prima esse subordinata modo praedicto. [9.5.29] Nec in istis obiectis per se, et non primis, percipit potentia superior tantum rationem sui primi obiecti, sed etiam rationem propriam sui per se obiecti, etiam perfectius quam inferior, cuius illud est primum obiectum. Puta, non tantum sensus communis in albedine uel colore percipit confuse rationem qualitatis sensibilis, sed distincte rationem coloris, immo distinctius quam uisus. Quomodo aliter iudicaret differentiam coloris et saporis? Ita, non tantum intellectus percipit albedinem in quantum ens, hoc est confuse rationem entis in albedine, sed distincte propriam rationem albedinis, et perfectius quam uisus. Unde ista est falsa "quaelibet potentia perfectius percipit suum primum obiectum quam aliqua alia percipiat ipsum, cuius alius non est primum obiectum". [9.5.30] De tertiis potest simpliciter negari propositio, quia appetitiua uidetur in idem tendere formaliter quod apprehensum est. Quod si aliquis dicat omnem appetitiuam respicere formaliter bonum sub aliqua ratione, iam uidebitur uoluntas fieri particularior potentia ipso intellectu quantum ad rationes in obiectis, licet non quantum ad supposita obiecti. Licet enim quodcumque suppositum sit "uerum", est etiam "bonum"; non tamen uidebitur quod omnem rationem in supposito possit uoluntas habere pro per se obiecto quam potest intellectus, quia non quidquid includit "ens" quiditatiue, includit "bonum" quiditatiue. Nihil autem uidetur per se obiectum potentiae ut modo loquimur de per se obiecto, non sicut loquitur Aristoteles in II De anima de sensi bili per se nisi includat quiditatiue primum obiectum eiusdem potentiae. Et tunc quaecumque appetitiua, cum hoc quod est alterius generis a cognitiua, si poneretur etiam subordinata cognitiuae quantum ad rationem obiectiuam licet non quantum ad communitatem in obiecto respectu suppositorum adhuc posset dici quod non esset distinctio cognitiuae et appetitiuae per obiecta in quae ambae tendunt, quia eandem rationem formalem obiectiuam respiciunt, licet illa respectu appetitiuae poneretur prima, respectu autem cognitiuae non prima sed per se; aliter in quantum ignotum appeteretur. Sed esset differentia istarum potentiarum uel nulla realis, in quantum praecedunt suos actus, uel aliunde quam ab obiectis, iuxta tacta prius de potentiis animae. [9.5.31] Quod dictum est de cognitiua et appetitiua quod non habent alia obiecta, non est contra Aristotelem, quia II De anima cap. 2 unde accipitur illa sententia de obiectis et actibus dicit sic: "Si oportet dicere quid intellectiuum, sensitiuum et uegetatiuum, his adhuc priora opposita oportet considerare, ut de alimento sensibili et intelligibili". [9.5.32] Hic non dicit "si potentiae aliae, ergo et obiecta", licet innuat aliquo modo in exemplo suo, sed uult tantum quod obiectum prius est cognoscendum quam potentia, quia ex hoc cognoscimus animam habere uirtutem talis operationis quia circa tale operatur, non quod operatio sit causa essendi uirtutis, nec in se, nec distinctionis, nec obiectum per consequens, quia de obiecto concludit Aristoteles mediante operatione; sed utrumque est causa innotescendi nobis distinctionem potentiarum. Sed nec Aristoteles loquitur ibi ali quid nec ex intentione, nec in exemplificando de potentia appetitiua comparata ad suam cognitiuam; immo in eodem cap. 3 "Potentiarum" etc. uult in principio capituli "si sensitiuum inest, et appetitiuum"; et infra in eodem probando hoc dicit "cui sensus, et laetitia et tristi tia"; et infra "quod animalibus habentibus tactum" intellige etiam si sensum habeant "et appetitus insit". [9.5.33] Quomodo haec essent uera, si potentia cognitiua et appetitiua haberent obiecta disparata, sicut habent sensus diuersi, maxime cum obiectum sensus primi non praesupponeret obiectum appetitus, sed magis e conuerso? [9.5.34] Quod etiam dicit Aristoteles ibi in II De anima, c. 2: "Sensitiuo esse et opinatiuo alterum, si quidem et sentire ab ipso opinari; similiter et aliorum unumquodque", non est contra praedicta. Bene enim sequitur "obiecta prima sunt alia, ergo et potentiae aliae"; sed e conuerso est fallacia consequentis. Nam aliunde possunt potentiae distingui, immo ab obiectis numquam causaliter distinguuntur. Si autem a signo arguitur aliquorum distinctio, e conuerso non sequitur, quia sine illis signis possent distingui. Exemplificari posset de motu et termino, quomodo diuersitas termini bene concludit diuersitatem motus, non e conuerso; quia multis uiis, aliunde quam a termino distinctis, potest idem terminus acquiri; patet in motu locali. Sed de exemplo isto, quia aliquibus uidetur dubium, non oportet hic disputare. [9.5.35] Quod etiam dictum est in tota ista responsione principaliter, obiecta scilicet non distingui per respectus, patet per Aristotelem II De anima. Ubicumque enim assignat obiectum proprium, illud est absolutum, non respectiuum, ut de uisu dicit: "cuius est uisus, color est," sed nec includit respectum. Unde subdit: "quod est uisibile secundum se, non ratione, sed quoniam in se habet causam essendi uisibile", hoc est, non praedicatur "respectus" de ipso primo modo, sed secundo. [III. Ad argumenta principalia] [9.5.36] Ad argumenta principalia patet ex dictis. Quia, siue idem absolutum fundet relationem potentiae actiuae et passiuae, siue duarum potentiarum actiuarum, uel praecise erit in tali absoluto in quantum est prius naturaliter principiato differentia rationum perfectionalium unitiue contentarum, uel nulla differentia realis. [9.5.37] Et cum dicitur "tunc proprii principiati non esset proprium principium": respondeo quod approprietur sic quod habeat in se totam perfectionem requisitam ad causationem huius, hoc oportet; sed quod limitate tantum huius, hoc non oportet, sicut superius dictum est. Aliter enim causa uniuersalis non ita posset producere effectum determinatum sicut et particularis ad talem effectum limitata. Quanto ergo causa indeterminatior (indeterminatione illimitationis siue indeterminatione imperfectionis, sicut materia est indeterminata, quando est in potentia) tanto est determinatior sicut oportet ad producendum effectum, hoc est, actualior. [9.6 UTRUM POTENTIA ACTIVA FUNDETUR IN OMNI ENTE] Circa fundamentum et terminum potentiae actiuae et passiuae quaero primo utrum potentia actiua fundetur in quocumque ente et ad quodcumque ens possit terminari. Et includit haec quaestio sex quaestiones. [9.6.1] Primo arguitur de potentia actiua quod in quolibet ente fundetur: Quia, secundum Philosophum, IV Meteororum: "Omnia determinata sunt operationibus"; cuiuslibet ergo entis est aliqua propria operatio. [9.6.2] Confirmatur per Aristotelem, II De caelo et mundo, ubi uult quod omne habens operationem est propter suam operationem. Ex hoc arguitur: omne ens quod non est finis, est propter aliquem finem. Deus autem, qui est ultimus finis, patet quod habet aliquam operationem. Omne ergo aliud, ex quo est propter finem, uel erit propter operationem, et habetur propositum; uel propter aliquid aliud. Sed illud non est finis eius nisi quatenus attingit illud per aliquam operationem, ut uidetur; et ita sequitur quod habebit operationem. [9.6.3] Item, agere conuenit alicui in quantum est in actu, et hoc perfectiori illo quod debet causari uel aeque perfecto; sed quodlibet ens est in actu altero istorum modorum respectu alicuius factibilis; ergo etc. Minor probatur per locum a minori, quia quantumcumque imperfectum ens accipiatur, ipsum est in aliquo actu, qui ita perfectus est proportionabiliter respectu actus similis factibilis sicut perfectior respectu perfectioris. Verbi gratia, ita proportionabiliter perfectio relationis perfectioni alterius relationis similis et ei quod est dare esse relatiuum, sicut perfectio caloris perfectioni alterius caloris quem causare potest. [9.6.4] Item, species sensibiles et intelligibiles uidentur imperfectissima entia. Unde, ex differentia ad omnia entia quae dicuntur "realia", ista dicuntur "intentiones" uel "entia intentionalia". Sed istae species uidentur habere proprias operationes: tum in generando sibi similes, tum in mouendo potentias cognitiuas, secundum communiter ponentes ipsas. [9.6.5] Contrarium uidetur manifestum de omnibus entibus, praeter quam de formis substantialibus aliquibus et aliquibus qualitatibus, quae solae uidentur actiuae. [I. Ad quaestionem A. Expositio opinionis aliorum] [9.6.6] Ad quaestionem. Qui poneret quod actio prima cuiuscumque formae est in perficiendo suum proprium potentiale haberet consequenter ponere quod omnis forma est potentia actiua, quia est principium perfectiuum sui potentialis. Et talis forte actio uocatur ab aliquo "actio absoluta", sicut exemplificat: 5 14, 11 9, et a Philosopho de "lucere" quod est operatio manens in agente, et cuius principium est ipsum luminosum formaliter per suam lucem. Ita posset dici quod "quantere" (ut ita loquar) est propria operatio quanti, et formaliter per quantitatem, et "durere" duri per duritiem. [B. Contra opinionem supra dictam] [9.6.7] Contra hanc opinionem: non oportet disputare de nominibus. Si habitudinem formae ad materiam, quando ex eis fit unum, dicat esse actionem, loquitur ut uult. Philosophus autem de tali actione non est locutus, qui in 2 cap. huius credidit sufficienter diuidere potentias actiuas in rationales et irrationales, de quibus tractat ibi et cap. 4; nihil autem loquitur comparando formam ad perfectibile. [9.6.8] Praeterea, omnis actio proprie dicta, de qua loquitur Philosophus, siue sit transiens siue immanens, talis est quod per ipsam aliquid est ab agente, et aliud ab ipso. Forma autem perficiendo materiam, nihil aliud a se causat in materia, quia ipsamet forma est perfectio propria materiae, non tantum aliquid effectum a forma. [9.6.9] Et praeterea sicut forma, in quantum causa, aliam relationem essentialiter habet ad causatum quam efficiens in quantum causa eiusdem causati, ita etiam ad quamcumque aliam causam concausan tem hae duae causae comparentur, aliam habebunt relationem ad illam. Ergo ad materiam alia est omnino relatio formae et agentis. Immo nec possunt coincidere in idem numero; et per consequens sicut idem non potest esse agens et forma respectu principiati, ita nec respectu alterius principii. [9.6.10] Si aliquis uellet adducere auctoritates Aristotelis de actione, de III Physicorum et de I De generatione, quod "agens et patiens sunt contraria", et quod "tangunt se" et huiusmodi, multas posset habere, sed non oportet immorari. [II. Solutio quaestionis] [9.6.11] Itaque hac opinione tamquam abutente terminis praetermissa, simpliciter tenendum est quod non solum non in quocumque ente, sed nec in quacumque forma, fundatur relatio potentiae acti uae. Nec uidetur difficultas in ostendendo quod ita sit. Nam caeteris minus perfectis praetermissis, patet quod "quantum", in quantum "quantum", non assimilat siue adaequat sibi in quantitate aliud quan tum approximatum prius inaequale, nec durum indurat aliud prius non durum. Actiuum autem sibi approximatum opposito modo se habens, statim transmutat, ut assimilet sibi, circumscripto impedimento; apparet de calido. Ita potest argui quod nulla forma actiua est nisi aliqua substantialis forte et aliqua de genere qualitatis. [9.6.12] Sed difficultas est in assignando propter quid, quare scilicet saltem actus primus non quicumque est principium actus secundi, et hoc saltem respectu actus similis, cuius scilicet perfectio non excedit perfectionem talis actus, sicut tangit secunda ratio ad hanc quaestionem. [9.6.13] Est et alia difficultas de actione, quae est factio si quis uelit extendere quaestionem , quare factio siue productio similis conuenit imperfectissimis substantiis, ut elementis; et parum ascendendo mixtis inanimatis non conuenit; ultra ascendendo, mixtis animatis conuenit communiter; ultra ascendendo, perfectioribus, ut Intelligentiis siue corporibus caelestibus, non conuenit. Ita quod non uidetur aliqua posse maxima uniuersalis assignari cui enti conueniat "producere". Si medium sumitur ex perfectione, et perfectius magis produceret; si ex imperfectione, imperfectius magis produceret. Utrumque uidetur habere instantiam ex dictis. Et ad ista, inuestigando, potest dici ad primum quod "propter quid" aliquid est actiuum. [III. Ad argumenta principalia] [9.6.14] Ad argumenta. Ad primum dicendum quod entium naturalium per se exsis tentium, de quibus uidetur ibi loqui, sunt propriae operationes et hoc extendendo "operationem" ad quamcumque, siue immanentem siue transeuntem, siue etiam sit ad formam causandam, siue ad "ubi". Et sic graue habet operationem propriam tendere deorsum quando est extra locum suum; quando etiam quiescit, dicitur habere ope rationem, et perfectiorem quam quando mouetur. De quo posset esse prolixa inquisitio, an sicut moueri a grauitate, ita et terminus scilicet illud "ubi" continue causetur a grauitate quando graue quiescit, ut sic dicatur graue operari dum quiescit. Sed "operationem" non uidetur Aristoteles ita extendere, II De caelo et mundo, ubi uult quod imperfectum caret operatione. Et sic etiam in II De gene ratione, negatur grauitas esse qualitas actiua. Non igitur in IV Meteo rorum, intelligit de operatione stricte, nec de quocumque ente, prout ens diuiditur in substantiam et accidens, sed de ente per se quod est suppositum substantiae. [9.6.15] Ad confirmationem rationis quae accipitur de II Caeli et mundi, potest dici quod operatio est finis habentis operationem, sicut ibi uult; non habentis, non est. Et cum arguitur "tunc aliquid aliud est finis", uerum est, sed non est finis ut attingatur ab illo per operationem huius. [9.7 UTRUM RELATIO POTENTIAE ACTIVAE FUNDETUR IMMEDIATE IN SUBSTANTIA] Secundo utrum relatio potentiae actiuae fundetur immediate in aliqua forma substantiali. [9.7.1] Videtur quod non: Quia naturalis potentia uel impotentia est in secunda specie qualitatis, secundum Aristotelem in Praedicamentis. [9.7.2] Item, imperfectissimum non immediate acquirit summam perfectionem, sed mediante aliqua perfectione minori. Ergo essentia substantiae, quae est imperfectissima, non statim acquirit per fectionem summam, quae est operatio, sed prius aliquod accidens manens quo ordinetur ad operationem. [9.7.3] Item, in eodem genere sunt potentia et actus; omnis actio creaturae est accidens. Confirmatur. In De sensu dicit Philosophus: ignis non agit in quantum ignis, sed in quantum calidus. [9.7.4] Contra: Potentia passiua simpliciter prima sicut est ad primum ens, scilicet substantiam, ita fundatur in substantia, quae est materia; ergo, a simili, potentia actiua prima fundatur in substantia, quae est forma. [I. Ad quaestionem] [9.7.5] Ad quaestionem. Omissa propter breuitatem opinione contraria, cuius fundamenta tacta sunt in arguendo, ad quaestionem dicendum est simpliciter quod in forma substantiali fundatur relatio potentiae actiuae. [9.7.6] Quod probatur ratione tripliciter, scilicet primo "quia", deinde "propter quid", et tertio auctoritate. [9.7.7] Prima ratio talis est: effectus non potest esse perfectior causa sua efficiente, siue sit efficiens aequiuocum, quia tunc est perfectius effectu; siue uniuocum, quia tunc est aeque perfectum cum effectu. Substantia autem per se generatur; ergo per se efficiens illius generationis est substantia. Substantia autem non esset per se generans nisi illud quo generat esset forma substantialis. Si enim forma accidentalis sola generaret, substantia per accidens generaret. [9.7.8] Respondetur quod accidens agit in uirtute substantiae, et ideo effectus potest esse substantia. Verum est enim quod nullum agens in uirtute propria producit perfectius se; tamen in uirtute alterius perfectioris se, potest. [9.7.9] Contra: aut illud, in uirtute cuius agit, est causa efficiens effectus, aut non. Si primo modo, habetur propositum, quia causa non est in cuius uirtute aliud agit nisi in quantum substantia, patet. Et si est efficiens remotum, eo magis habetur propositum, quia causa quanto prior tanto uerius causat, ex prima propositione De causis. Si secundo modo, ergo effectus perfectior est sua per se causa efficiente; nam illud in uirtute cuius agit nullo modo est efficiens. Hoc etiam secundum membrum statim uidetur inconueniens, quia in nullo genere causae uidetur aliquid causare in uirtute alterius nisi illud alterum principalius causet in eodem genere causae. [9.7.10] Secunda ratio, quae est "propter quid", est talis: agens in quantum est in actu agit, ita quod perfectius ens in actu perfectius agit. Quod ex hoc patet, quia alias non attribueretur ratio actionis Deo in summo, quia nihil attribuitur Deo in summo nisi quod est perfectionis simpliciter uel sequitur perfectionem simpliciter, sic quod si magis, magis; et maxime, maxime. Forma autem substantialis est actus perfectior omni accidente; ergo etc. [9.7.11] Si dicatur quod "immediatum ordinem habere ad actionem" est imperfectionis, quia accidentia ordine quodam insunt substantiae ita quod remotius non est natum inesse nisi propinquiore prius inhaerente, et ita quod immediatum est respectu actionis est in proximo gradu respectu eius; quod quidem est imperfectionis, quia quod imperfectiori est propinquius est imperfectius. Praedicamentum uero actionis est ens deminutum, quia non dicit rem absolutam formaliter; et ita nec substantiae conuenit. [9.7.12] Praeterea, quantitas est actus perfectior quam qualitas, quia substantiae immediatior; nec tamen sequitur quod quantitas sit actiua si qualitas est actiua. [9.7.13] Ad primum: quod quamuis praedicamenta sint ordinata in ordine praedicamentali, tamen immediate possunt consequi rem alterius praedicamenti. Unde "relatio" et "actio" immediate consequuntur "substantiam", nec unum mediante alio. Similiter, si ratio concluderet, qualitas non esset immediatum principium actionis, quia relatio ordinatur ante actionem. Similiter, numquam requiritur "quantum" esse "quale" ad hoc quod sit in "ubi". [9.7.14] Ad aliud patet alibi quod qualitas est perfectior quantitate. Similiter, licet quantitas non sit actiua per transmutationem, tamen est actiua in sensum et intellectum, et facit immutationem sensus, non solum ad modum immutandi. Sic materia prima est actiua in intellectum angeli cognoscentis eam; sed non relatio formaliter, sed fundamentum in quo uirtualiter includitur. [9.7.15] Si dicatur etiam quod, secundum rationem hanc secundam, mixtum, ut lapis, esset magis actiuum quam elementum, ut ignis, quia est ens perfectius, concedendum est, quia habet operationem perfectiorem, licet non cum transmutatione et corruptione. [9.7.16] Tertio, auctoritas ad propositum est. In VII huius cap. 7, dicit Aristoteles: "Proprium substantiae est, quia necesse est praeexsistere semper substantiam alteram actu, quae facit; quale uero aut quantum non necessarium, sed potestate solum." SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Item, VII Metaphysicae cap. 1 c, manifestum est quod haec, scilicet substantia, est causa essentiae cuiuslibet, scilicet horum, scilicet acciden tium, et illa sunt propter illud, scilicet substantiam. Sed certum est quod substantia non est causa materialis nec formalis essentiae accidentium; igitur habet rationem causae efficientis. Et hoc uidetur uelle Commentator super illud uerbum Physicorum, commento 3815. Et ratione probatur: "materia enim et finis non coincidunt", sed substantia est finis accidentium; sunt enim propter substantiam, dicit Philosophus. Igitur substantia non est causa materialis accidentium. Igitur quando Philosophus dicit substantiam esse causam essentiae accidentium, cum non sit causa formalis, erit efficiens. Impossibile est qualitatem aut quantitatem esse postquam non fuit nisi per aliquam causam efficientem, et non oportet praeexsistere "quantum" aut "quale" actu. Igitur substantia, istis accidentibus circumscriptis, habet uirtutem producendi illa, et ita potentiam actiuam. Posset etiam argui de subiecto respectu propriae passionis, quod scilicet habeat potentiam actiuam respectu eius, alias non necessario inesset, quia potentia materiae non est sufficiens ad necessitatem. [9.7.17] Consimiliter, ex dicta auctoritate potest aliter haberi propositum. Quia si non oportet quantum aut quale praecedere generationem quanti aut qualis, multo magis nec generationem substantiae. Ergo si sola substantia praecederet, esset generatiua substantiae. [II. Ad argumenta principalia] [9.7.18] Ad primum argumentum posset dici quod si illa auctoritas multum faceret, ergo sequeretur quod nulla qualitas tertiae speciei esset potentia actiua, quod est manifeste falsum. [9.7.19] Ad secundum dicendum quod si fiat sermo de factione, illa non est perfectio substantiae quae facit, sicut patet ex cap. 7 huius IX. Et ideo non oportet quod substantia, prius quam faciat, alio perficiatur; similiter nec in actione nec in factione propter idem principium, quia forma substantialis est perfectior accidentali. Et ita licet substantia sit imperfectior quam substantia qualis intelligendo perfectionem propriam substantiae cum alia addita , tamen praecise accipiendo perfectionem utriusque formalem, substantia perfectior est substantia quali; ergo magis potest agere et facere, quia utrumque est perfecti. [9.7.20] Ad tertium: illud concluderet quod omnis potentia actiua est in genere actionis. Non tantum enim potentia et actus sunt in eodem membro entis, ut ens diuiditur per substantiam et accidens, sed etiam in eodem genere, ut ens diuiditur in decem genera. Tunc ad argumentum: aequiuocat "potentiam", quia maior est uera de potentia obiectiua; patet ex prima quaestione. Et in minori accipit "potentiam" quae est principium actiuum uel passiuum. [9.7.21] Ad auctoritatem in De sensu, diceret aliquis quod loquitur de actione sensibilis in sensum; et substantia non est sensibilis nisi per accidens. [9.8 UTRUM ALIQUA QUALITAS PRIMAE SPECIEI SIT POTENTIA ACTIVA] Tertio utrum aliqua qualitas primae speciei sit potentia actiua. [9.8.1] Et uidetur quod non: Quia potentia est qua habens potest simpliciter; per habitum autem non uidetur aliquis posse simpliciter, sed sic, puta faciliter uel delectabiliter uel expedite. Si enim habitu simpliciter posset, ergo ante illum esset simpliciter impotens, et ita actus praecedens habitum non esset eiusdem rationis cum actu sequente generationem habitus; ergo nec ex praecedentibus generaretur habitus. [9.8.2] Contra: Aristoteles in littera huius IX cap. 24: "Omnes artes et factiuae scientiae potentiae sunt; principia namque permutatiua in alio aut in quantum aliud". [I. Ad quaestionem] [9.8.3] Ad quaestionem: qui poneret omnem potentiam, in qua est habitus, esse praecise passiuam, haberet consequenter dicere ut uidetur quod habitus non est principium actiuum. [9.8.4] Sed quomodo habilitatur aliqua potentia ad patiendum, maxime si est ex se summe disposita, sicut est de intellectu respectu intellectionis? Quomodo etiam uti habitu est in potestate habentis, secundum Aristotelem, si usus eius (licet improprie dicatur "usus") sit tantum in patiendo? Pati enim non est in potestate patientis. [II. Solutio quaestionis] [9.8.5] Ideo aliter dici potest quod habitus, qui est in potentia actiua, est principium actiuum. Et hoc expresse uult Aristoteles sicut adductus est in arguendo. Et etiam in V libro cap. "De potentia" dicit: "Ars medicinalis, potestas ens, exsistet utique in sanato", ubi exponit definitionem potentiae actiuae. Et in isto IX cap. 4 a diuidit potentias in innatas et acquisitas; "et hoc uel consuetudine, ut quae est fistulandi; uel disciplina, ut quae est artium". Patet etc. [9.8.6] Sed saltem loquendo de habitibus acquisitis, non uidetur habitus esse potentia eodem modo quo potentia naturalis, in qua est habitus, dicitur esse potentia. Nam talis habitus non uidetur esse principium actiuum, ita quod simpliciter principiet aliquam actionem secundum substantiam; est tamen potentia actiua, quia, ut actiuum, principiat aliquem modum actionis, qui modus accidens est respectu actionis. Si enim posset eadem actio stare, et quandoque uirtuosa exsistens, quandoque esse non uirtuosa, pateret modum illum, quem dat sibi uirtus, esse accidens actioni. Nunc autem, quia actio non manet, non potest transmutari a modo uno in modum oppositum, sed quemcumque modum habet cum est, transeunte ipso sub illo modo, transit etiam simpliciter, ita quod modus omnis actionis, propter modum essendi actionis, inseparabilis est ab ea (nec tamen minus est accidens); et ita quod principiat illum modum uere est principium, licet non ita perfecti entis, sicut si esset principium actionis cuius est ille modus. [III. Ad argumentum principale] [9.8.7] Ad argumentum patet ex solutione quaestionis. [9.9 UTRUM POTENTIA ACTIVA POSSIT TERMINARI AD QUODLIBET] Quarto utrum potentia actiua possit terminari ad quodlibet. [9.9.1] Et uidetur quod sic, saltem in creaturis: Quia quidquid ibi est, quandoque non fuit; ergo ab aliquo agente. [9.9.2] Item, uidetur quod in diuinis (respectu saltem personarum productarum) sit aliqua potentia actiua, ut generatiua respectu Filii, et spiratiua respectu Spiritus Sancti. [9.9.3] Ad oppositum: Quod est terminus potentiae actiuae, uidetur esse a per se agente cuius est illa potentia; casualia non sunt a causa per se. [9.9.4] Item, de Deo patet, quia primum in genere causae materialis non habet materiam respectu sui; ergo nec primum agens est terminus alicuius potentiae actiuae. [I. Ad quaestionem] [9.9.5] Ad quaestionem dicendum quod cum non sit intelligibile aliquid esse postquam non fuerit nisi ab aliquo habeat esse (omne autem aliud a Deo est postquam non fuit circa cuius probationem modo non oportet insistere), patet quod tale ab aliquo habet esse, et ita est terminus alicuius potentiae actiuae. Sed etsi aliquid non haberet nouum esse, dum tamen non esset ex se necesse esse, adhuc forte oporteret quod esse suum haberet ab aliquo (de quo quaere infra in quaestione de sempiternitate mundi, an sit possibilis). Sicut autem quaedam entia immediate a Primo habent esse, quaedam autem a causis secundis, ita aliqua sunt termini huius potentiae actiuae tantum; aliqua illius et istius simul, si effectus totus causae secundae est a Prima effectiue. [9.9.6] Deus autem, cum ex se sit necesse esse, non est terminus potentiae actiuae proprie, secundum aliquos, si talis potentia requirit pro termino naturam producibilem, et in supposito absoluto. Diuina enim natura non producitur, licet suppositum relatiuum in ipsa producatur, et per hoc ipsa communicetur. [9.9.7] Quod an uerum sit de potentia actiua an non, in creaturis uideri non potest, quia instantiam ibi non recipit. Forte eandem naturam communicare, uideretur perfectius agere quam aliam producere. Suppositum etiam uidetur primus terminus productionis sicut primum producens, ex I Metaphysicae. Si primum potest stare sine secundo, uidetur stare propria illius quod dependet a tali primo. De his quia hic discutere non est locus, cum sint theologica profunda potest hic transiri. [9.9.8] Si autem intelligitur quaestio de actione immanente et de termino eius, non qui producatur ipsa, sed circa quam ipsa sit qui terminus dicitur obiectum , patet quod quodcumque ens est terminus talis actionis, quia ens intelligibile et amabile. [II. Ad argumenta principalia] [9.9.9] Ad primum argumentum patet ex dictis in VI libro in quaestione "De ente per accidens". Nihil enim est casuale respectu unius causae naturalis quin sit intentum ab alia, nihilque omnino casuale aut fortuitum quod non sit per se terminus potentiae diuinae. [9.9.10] Esset tamen hic difficultas (qui uellet immorari), an respectu fortuiti, ut termini, sit alio modo potentia diuina quam respectu per se intenti ab agente a proposito. [9.9.11] Si sic, hoc non est nisi quia causa secunda non agit ad producendum fortuitum, et ita illud erit immediate effectus Dei; nullo autem modo effectus agentis uoluntarii particularis, nisi quia facit illud ad quod consequitur in paucioribus Deum facere istud, sine quo forte Deus non faceret, licet posset; sed sic aperiens fenestram illuminat domum, immo magis (quia semper uel in pluribus) ad apertionem sequitur illuminatio; nec potest agens non illuminare, isto facto. [9.9.12] Si non, ergo ita coagit Deo causa secunda in productione fortuiti sicut in productione per se intenti. Quomodo ergo est fortuitum? Hic posset dici quod. [9.9.13] Ad argumenta facta de Deo, pro et contra, patet ex solutione quaestionis. [9.10 UTRUM POTENTIA PASSIVA SIT IN QUOLIBET ENTE] Quinto utrum potentia passiua sit in quolibet ente. [9.10.1] Et uidetur quod sic. Et primo quod in Deo, quia Filius non generatur de nihilo, secundum Augustinum Contra Maximinum, sed de substantia Patris; ergo illa substantia uidetur esse in potentia passiua, quasi subiectum generationis. [9.10.2] Item, perfectum simpliciter et imperfectum sunt priuatiue opposita, diuidentia totum ens. Perfectum simpliciter de solo Deo dicitur. Ergo quodlibet causatum est imperfectum priuatiue. Ergo et perfectibile, quia priuatio non est nisi in apto nato; omne autem perfectibile habet potentiam passiuam. [9.10.3] Confirmatur illud: quia solus Deus conceditur esse actus purus; ergo in omni alio est aliqua potentia passiua. [9.10.4] Ad oppositum: De Deo patet, quia est actus infinitus. [9.10.5] Item, de multis creaturis patet, sicut de relatione et de multis accidentibus, quae nullius actus sunt receptiua; ergo non est in eis potentia passiua. [I. Ad quaestionem] [9.10.6] Ad quaestionem dicendum quod aliquod ens, propter summam perfectionem, non est aliquo modo perfectibile, et ideo nec habens potentiam passiuam realiter; hoc ens est Deus. [9.10.7] Ponunt tamen aliqui in essentia diuina quasi potentiam passiuam, sicut tangit argumentum sumptum ab auctoritate Augustini. Sed de hoc transeo. [9.10.8] Patet quod ad nullum actum realiter est ibi potentia passiua, quia nullus est ibi qui omnino non sit idem essentiae. Potentia autem passiua realiter sumpta et actus eius realis numquam in eodem omnino fundantur, quia receptiuum non tantum non est receptum, sed ab ipso denudatum et de se non-tale. Impossibile est enim praecise actuare illud in quo est potentia passiua realis quin de se intelligatur "non habens actum cuius est illa potentia". [9.10.9] Aliqua uero entia sunt ita imperfecta ut nullam perfectio nem possint suscipere, ut accidentia ultima substantiae inhaerentia. Et ideo nullam habent potentiam passiuam, licet habeant potentiam metaphysicam quando non sunt in actu, sicut dictum est in solutione primae quaestionis. Dicunt autem aliqui omnia accidentia esse talia quod nullum actum recipiunt, licet sit quidam ordo inter ipsa in perficiendo substantiam. Unde in IV, in secunda ratione contra negantes primum principium, dicit Aristoteles: "Nihil magis hoc illi quam illud huic accidit". Sed de hoc require ibidem in IV, quia Auicenna uidetur dicere contrarium II Metaphysicae, cap. 1. Hoc certum est, quod dictum est quod "quodcumque accidens non est perfectibile aliquo actu ulteriore" non fundat potentiam passiuam. Sed quod sit illud in speciali, prolixum esset. Forte enim relatio de qua minus uidetur habet propriam passionem quae eam perficit, et respectu eius est potentialis et receptiua, quod modo praetermitto. [II. Ad argumenta principalia] [9.10.10] Ad primum argumentum patet ex solutione quaestionis. [9.10.11] Ad secundum dicendum quod in priuatiue oppositis diuidentibus idem commune, hoc generaliter uerum est quod circa idem diuisum nata sunt fieri, sic intelligendo quod priuatio requirit aptitudinem ad habitum in illo in quo est, non semper secundum naturam propriam eius, sed secundum naturam illius diuisi. Sic "irrationale" in asino non requirit quod asinus sit aptus esse rationalis in quantum asinus, sed in quantum animal, hoc est sibi, in quantum animal, hoc non repugnat. Ita intelligendum in proposito de ente imperfecto quod sibi, in quantum ens, non repugnat esse perfectum, licet repugnet in quantum hoc ens. Et de tali priuatione secundum genus loquitur Aristoteles in V huius cap. "De priuatione", sicut talpa dicitur caeca, quia in quantum animal nata esset uidere. [9.11 UTRUM POTENTIA PASSIVA POSSIT TERMINARI AD QUODCUMQUE ENS CAUSATUM] Sexto utrum potentia passiua possit terminari ad quodcumque ens causatum. [9.11.1] Et arguitur quod sic: Quia Philosophus uult, XII huius cap. 2, quod omnium sunt principia proportionaliter eadem, quia sicut in substantia est potentiale et actus et priuatio tria principia , ita in quolibet genere tria proportionaliter alia ab istis, sicut alia genera differunt a substantia. Cuiuscumque autem est proprium principium passiuum, illud est terminus potentiae passiuae. [9.11.2] Contra: Tunc in omni genere esset propria mutatio. Consequentia ostenditur: quia motus in communi, ut scilicet extendit se ad mutationem, definitur in III Physicorum "quod est actus" etc. Illa inuenietur in omni genere, dato antecedente. [9.11.3] Confirmatur: quia non potest intelligi sine mutatione termini potentiae passiuae, ut principiatum produci, per hoc quod suum principium potentiale de propria priuatione reducitur ad actum proprium. Consequens, etsi non uideatur esse contra Aristotelem in V Physicorum ponentem motum tantum in tribus generibus (quia ibi stricte accipit "motum"), tamen rationes quibus probat motum non esse in relatione propter hoc scilicet quod potest de nouo inesse alicui ad mutationem alterius et in actione (quia tunc esset actionis actio in infinitum) aeque improbant mutationem in istis sicut et motum. [I. Solutio quaestionis] [9.11.4] Ad quaestionem dicendum quod, secundum dicta in solutione tertiae quaestionis huius IX, triplex relatio est potentiae passiuae, scilicet ad principiatum, ad efficiens, ad formam. Primo ergo modo nihil est terminus potentiae passiuae nisi compositum ex potentiali passiuo et ex actu eius. Secundo modo nihil est terminus eius nisi quod habet potentiam actiuam. Et quid sit illud? Quaere in prima istarum quaestionum. Tertio modo terminus potentiae est omnis forma, proprie loquendo, hoc est, quae nata est aliquid informare quod dico ad excludendum Intelligentias quae quandoque dicuntur formae. Haec membra, quia de se patent, non oportet insistere ad probandum. [II. Ad argumenta principalia] [9.11.5] Ad argumenta. Tangunt quaestionem quae quaerit in speciali: an in omni genere sit compositum et forma propria, respectu quorum potentiale proprium sit in duplici potentia. Et potest concedi quod sic, secundum intentionem Philosophi in VII cap. 6, quod in omni genere generatur compositum, et in XII, sicut allegatur. Sed quomodo illa compositio sit intelligenda, dictum est in VIII in quaestione "De simplicitate accidentium". [9.11.6] Ad secundum igitur argumentum, quod tangit de mutatione, dicendum quod omnis mutatio proprie dicta est inter terminos oppositos: priuationem et formam. Illa non sunt simul tempore in eodem, patet. Nec priuatio praecedit tempore formam nisi susceptiuum praecedat eam, quia in non-susceptiuo non est priuatio. Ad nullam ergo formam est mutatio nisi quam praecedit tempore suum susceptiuum. Quia multae formae necessario simul sunt cum propriis susceptiuis, ideo sine mutatione insunt. Solummodo autem potest esse mutatio per accidens ad illam, in quantum est ad aliquid, quod est prius ea naturaliter, et quasi ratio receptiui. Hoc modo, quaecumque forma non esset nata sequi tempore esse sui proprii susceptiui, non esset nata terminare mutationem. Quae autem non sequeretur, tamen quantum est de se nata esset sequi, non terminaret mutationem, licet nata esset terminare. Quando ergo arguitur ex definitione motus, non ualet, quia ibi sumitur "potentia" opposita "actui"; ubi autem illa est in susceptiuo, bene conceditur mutatio. Sed licet illa non sit, bene potest esse potentia passiua secundum triplicem eius respectum, qui dictus est in solutione istius quaestionis, scilicet ad principiatum, ad agens et ad formam. Nam uterque istorum inest quando est in composito; tertius inest in instanti primo quo forma inest, licet etiam sine mutatione insit. Potest tamen potentia actiua esse alicuius termini, et potentia passiua similiter, cuius non praefuit potentia opposita actui, et ideo nec mutatio est ad illum. [III. Corollarium de diuisione potentiae actiuae] [9.11.7] Ex dictis patet diuisio potentiae actiuae. Nam ex responsione ad tertium argumentum quaestionis quartae patet quod diuiditur in factiuam et in actiuam proprie dictam; et hoc ponitur infra, cap. 7 IX. Ex dictis enim in quaestione 6 patet quod diuiditur in rationalem et irrationalem; et hoc ponitur cap. 2 ab Aristotele. Et istae diuisiones manifestabuntur in sequentibus: prima in quaestione 14 et secunda in quaestione 15. [9.11.8] Actiua proprie sumpta, secundum Philosophum cap. 7, est cuius ultimus finis est usus (et non aliquid actum), cuius etiam actio manet in agente. [9.11.9] Primum est intelligendum, sicut expositum est supra, quarta quaestione in responsione ad tertium argumentum; non quin per illam potentiam uere sit aliquid actum, quod etiam est aliqua natura absoluta, sed quia non est tale quod natum sit induci per mutationem terminantem motum. Nec dicitur actus primus, sed secundus, sicut est de intellectione et uolitione. [9.11.10] Est tamen aliqua actiua, quae habet secundam condicionem, scilicet quod eius actio manet in agente; non autem primam, scilicet quod ultimus finis sit usus, modo iam exposito. Sed etiam finis eius est aliquod actum, quod de natura sua ita est primus actus quod natum esset induci per mutationem terminantem motum; talis est potentia actiua subiecti respectu propriae passionis. Et ita patet diuisio potentiae actiuae proprie sumptae in propriissimam et minus propriam. [9.11.11] Ex his patet quomodo duae diuisiones praedictae se habent ad inuicem. Quia irrationalis quaedam est factiua, quaedam actiua; et haec quaedam minus proprie, ut in subiecto respectu propriae passionis; nulla propriissime, quia nihil est ibi quod non sit natum terminare motum uel sit ipse motus. [9.11.12] Rationalis etiam, secundum Philosophum, uidetur diuidi in actiuam et factiuam. Sed hoc intelligendum quod rationalis diuiditur in innatam et acquisitam, sicut potest accipi ex principio 4 cap. et etiam ex solutione octauae quaestionis supra. Et innata, in rationalem per essentiam et in rationalem per participationem stricte sumptam, quae est appetitus sensitiuus; et ultra, rationalis per essentiam large sumptam, in intellectum et uoluntatem. [9.11.13] Consimili modo diuiditur potentia acquisita, scilicet habitus, in habitum appetitus sensitiui, et in habitum intellectualem et moralem, non habitum uoluntatis; licet Philosophus, diuidendo intellectualem et moralem, sub morali comprehendat habitum quemcumque appetitiuum, siue uoluntatis siue appetitus sensitiui, si tamen in uoluntate aliquem habitum posuit. [9.11.14] De omnibus istis potentiis rationalibus Philosophus uidetur diuisisse acquisitas intellectuales in actiuas et factiuas, sicut patet de arte et prudentia. Et per consequens intellectum oportet ponere tam actiuum quam factiuum secundum istos diuersos habitus; appetitum autem quemcumque, seu habitum eius, non uidetur ponere factiuum sed tantum actiuum. [9.11.15] Quomodo autem sint ista intelligenda, uidelicet quomodo intellectus uel ars habeat causalitatem efficientiae respectu artificiati et quomodo non, tactum est in VII, quaestione "De consequentia Aristotelis contra Platonem"; "genitum est hoc aliquid" etc. Quomodo etiam actiuum aliter alicui conuenit et aliter diuersis, dictum est in I, in quaestione "De scientia practica". [9.11.16] Item, tertio modo principali diuiditur actiua potentia in aequi-uocam et uniuocam. Aequiuoca est quando fundatur ratio potentiae super formam alterius rationis ab illa ad quam est, et ibi semper oportet fundamentum perfectius esse termino, loquendo de totali potentia actiua; alioquin effectus excederet efficiens in perfectione. Uniuoca autem est quando eiusdem rationis sunt forma, super quam fundatur ratio potentiae, et forma ad quam est. [9.11.17] Item, diuiditur actiua in totalem et partialem. Quod intelligo sic: effectus naturalis uel artificialis communiter producitur a pluribus efficientibus ordinatis; omnia illa respectu effectus sunt unum efficiens totale; quodlibet uero non loquendo de Deo est efficiens partiale. Et illorum partialium quoddam dicitur principale, quoddam instrumentale; et quoddam primum, quoddam secundum. [9.11.18] An autem idem sit causa secunda et instrumentum, et de multis aliis dictas diuisiones tangentibus, dictum est in conclusionibus de causis; hic transeo. [9.11.19] Causarum ergo ordinatarum in quacumque una actiua est potentia actiua propria et ad eundem effectum, et haec partialis in suo ordine, non loquendo de Deo. Omnes illae potentiae simul sumptae, ut scilicet conexae et concurrentes ad effectum, sunt una potentia actiua totalis; una, inquam, unitate ordinis, non realiter unitate speciei uel numero; immo semper differunt specie, sicut dictum est in II, in quaestione "De statu in causis efficientibus". [9.12 UTRUM POTENTIA PASSIVA DIVIDATUR IN NATURALEM ET OBOEDIENTIALEM (SIVE SUPERNATURALEM) ET VIOLENTAM] Utrum potentia passiua diuidatur in naturalem et oboedientialem (siue supernaturalem) et uiolentam. [9.12.1] Et arguitur quod non: Quia omnis potentia naturalis est oboedientialis, et e conuerso. Probatio: quia potentia naturalis est in susceptiuo ad omnem formam quae potest ipsum perficere; sed non est in potentia ad recipiendum aliquam aliam. Alias enim materia ignis esset in oboedientia ad recipiendum immediate intellectionem aliquam, uel uolitionem, uel formam angeli dato quod angelus sit immaterialis. Vel lapis esset in potentia oboedientiali ut, manens lapis, esset sapiens quod uide tur inconueniens. [9.12.2] Per idem probatur quod omnis uiolenta est naturalis, quia passiuum non repugnat alicui formae natae perficere ipsum, et nullam aliam potest recipere a uiolentante, si esset uiolentans. [9.12.3] Contra: Ex IX huius cap. 6 colligitur quod non quodlibet est in potentia quidlibet, sicut nec terra homo, sed semen. Hoc autem est falsum de oboedientiali qua immediate ex terra fit homo. [9.12.4] Item, pro alia diuisione: quia uiolentum per se, sicut et naturale, sumitur ex parte passi. Sicut enim dictum est in VII, in quaestione "De rationibus seminalibus", si non esset potentia ad aliquid, non posset uiolentari. Ergo est aliqua potentia, et tamen ad formam uiolenter inducendam, et illa potest dici potentia uiolenta. Patet etiam quod aliqua est naturalis; ergo etc. [I. Ad quaestionem] [9.12.5] Ad quaestionem dicendum quod, secundum dicta supra saepe, in materia est triplex respectus: ad materiatum, ad formam, ad agens in quantum actuans ipsam. Tam prima quam secunda, uel absolute consideratur, uel comparando materiam in quantum exsistens sub una forma, transmutabilis est immediate ad aliam. [A. De potentia materiae absolute considerata] [9.12.6] Primo modo considerando utramque potentiam istam, dico quod nulla est in materia prima nisi naturalis, quia naturalem inclinationem habet ex se ut sit cuiuscumque compositi pars, et quacumque forma perficiatur cuius potest esse pars et qua potest perfici. Nec potest contra nec supra suam inclinationem in aliquo composito esse, uel sub aliqua forma quae eius est quomodocumque perfectiua. Ad impossibile autem nullam habet potentiam. [9.12.7] Utraque praedicta, in aliquo subiecto ente et in actu, potest esse uiolenta et non naturalis, sicut in aqua manente aqua ad calorem, et in graui manente graui ad ferri sursum, quia tale subiectum, propter actum quem habet, determinate inclinatur ex se ad oppositum talis formae, et ita contra naturam suam inest, si inest. Potest autem inesse ab agente, uincente actualitatem istam inclinantem ad oppositum, sicut ignis praesens aquae uincit actualitatem eius qua inclinatur ad frigiditatem. [9.12.8] Sed uniuersaliter neutra praedicta potentia uidetur esse oboedientialis, nisi illa oboedientialis sit uel naturalis uel uiolenta. Quia omnis forma, etiam a Deo, impressibilis cuicumque passo, uel uidetur esse secundum inclinationem passi uel contra; maxime si ex hoc ipso quod non est contra inclinationem passi sit secundum eam, si passum quodlibet inclinetur ad omnem actum perfectiuum eius cui non repugnat. Quod si ponatur aliqua forma perfectiua alicuius subiecti quod ad ipsam neutro modo se habet, scilicet quod nec inclinatur ad ipsam nec ad eius oppositum, tunc potest respectu talis "potentia nuda" dici oboedientialis, licet non proprie dicatur oboedientialis, ut iam dicetur. Nam et talis forma, si qua esset, posset forte ab agente naturali induci, multo magis quam forma ad quam est potentia uiolenta, quia susceptiuum est magis capax. [9.12.9] Sic ergo patet ex dictis quomodo potentia materiae ad compositum et ad formam absolute sumpta, et cuius materiae, diuiditur in naturalem et uiolentam, et forte in nudam siue neutram, sed non proprie in oboedientialem, ut dicetur. [B. De potentia materiae transmutabilis a forma in formam] [9.12.10] Nunc restat uidere de utraque praedicta, comparando materiam ut transmutabilis est a forma in formam. Et de hoc uidetur dicendum quod cum formae naturales habeant ordinem necessario in succedendo sibi inuicem in materia (secundum quod manifestum est ad sensum, et aliqui accipiunt ab Aristotele VIII huius cap. 4 de uino et aceto etc., cuius tamen "propter quid" difficile esset assignare), oportet dicere quod materia, ut sub una forma, non est nata transmutari immediate ad quamcumque, sed ad determinatam. [9.12.11] Sed quia ordo iste non est necessarius nisi in quantum materia transmutatur ab agente naturali, cuius uirtuti non subicitur iste ordo, ideo hic habet locum potentia oboedientialis, secundum quam materia cuiuscumque formae capax est immediate post quamcumque, per transmutationem ab agente, cuius uirtuti subest dictus ordo. Non tamen est haec potentia materiae ad formam uel compositum proprie oboedientialis, sed ad agens a quo sic recipit formam. "Oboedientia" enim proprie significat subiectionem respectu agentis potentis de oboediente facere quod uult. Ut sic breuiter dicatur ad quaestionem quod comparando materiam quamcumque, hoc est, siue substantialem siue subiectum accidentis, ad materiatum uel formam, non est in materia potentia oboedientialis proprie, sed naturalis uel uiolenta uel forte neutra, iuxta quod expositum est. [C. De potentia materiae ad agens comparatae] [9.12.12] Comparando autem ad agens a quo est actuabile, potest habere triplicem potentiam praedictam, in quantum ab agente recipit formam ad quam secundum triplicem modum praedictum se potest habere. Sed non habendo aspectum ad formam, sed praecise ad efficiens, non est nisi duplex potentia in materia. Quia uel limitate subditur agenti, quantum scilicet primo ad formas determinatas; et secundo quantum ad modum determinatum recipiendi illas ab ipso, puta per modum talem uel talem; et tertio quantum ad ordinem determinatum recipiendi hanc post illam. Vel illimitate subditur, scilicet quantum ad receptionem cuiuscumque perfectibilis in esse, et quocumque modo et quocumque ordine. [9.12.13] Prima potentia dicitur naturalis, quia natura est determinata ad aliquod uel ad aliqua. Secunda dicitur oboedientialis, quia illa est qua mere subicitur agenti tali, et perfecte. Itaque accipiendo quamcumque unam rationem potentiae in materia, nulla diuiditur per naturalem, uiolentam et oboedientialem; sed una per naturalem, uiolentam et neutram forte; alia per naturalem et oboedientialem. Et in illa diuisione secunda, in utroque membro forte, potest incidere uiolenta de primo membro si mouetur contra inclinationem suam; uel naturalis de primo membro; uel neutra, si qua est. [II. Ad argumenta principalia] [9.12.14] Per istud patet ad argumenta facta contra diuisionem istam. Cum enim primo arguitur quod naturalis est oboedientialis et e conuerso, utrumque falsum est. Licet enim, quandocumque est naturalis potentia ad formam, materia ad recipiendum illam sit in potentia oboedientiali, non tamen illa naturalis est oboedientialis, quia naturalis est ad formam, oboedientialis est ad agens uniuersale a quo potest materia illam formam recipere. Est etiam in potentia naturali forte ad agens naturale, a quo potest recipere eandem. Sed adhuc illa naturalis ad agens et oboedientialis sunt aliae, sicut sunt ad alia agentia. [9.12.15] Cum arguitur de uiolenta quod omnis uiolenta est naturalis, patet quod non in subiectis ubi est aliqua uiolenta; in materia prima nulla est uiolenta, sicut dictum est in prima parte solutionis. [9.12.16] Cum arguitur in contrarium, illud bene procedit de naturalitate in materia respectu formae, non absolute. Quia si immediate post formam terrae perficeret materiam forma uini, ita naturaliter perficeret sicut quando perficit mediate. Sed intelligitur respectu formae ut acquisitae post aliam per transmutationem. [9.12.17] Vel aliter forte melius potest dici quod ibi non est differentia, comparando materiam ad formam, sed tantum comparando materiam ad agens. Sic enim est in potentia naturali ut post formam seminis recipiat formam hominis, quia respectu agentis naturalis est in potentia; et hoc modo non est in potentia ut post formam terrae immediate recipiat formam hominis. Et hoc tactum fuit in secundo membro distinctionis, scilicet quod potentia materiae ad formam, comparata ad transmutationem ab una in aliam, non dicitur oboedientialis ad formam sed ad agens. Quod expressius potest dici: quod simpliciter nulla oboedientialis est per se nisi respectu agentis; non autem respectu formae nisi per accidens, in quantum per agens illa potest induci. Semper enim agens formam aliquam inducit, et ideo potentia materiae ad agens aliquo modo respicit formam. [9.13 UTRUM POTENTIA PASSIVA DIVIDATUR IN DE QUA (SIVE EX QUA) ET IN QUA] Utrum potentia passiua diuidatur in "de qua" (siue "ex qua") et "in qua". [9.13.1] Et arguitur quod non: Quia omnis "de qua" est "in qua", ut patet, et e conuerso. Probatio: quia si aliqua in qua sit de qua, et alia non, oportet ponere materiam alio modo esse principium respectu formae huius et illius; ergo respectu alicuius formae haberet aliam habitudinem quam receptiui. Sed ultra hoc non uidetur aliquid posse poni nisi materia; uel aliquid in ipsa ponatur pars formae, quod est improbatum in VII in quaestione "De rationibus seminalibus". [9.13.2] Ad oppositum arguitur: Cum omnis materia recipiat formam suam, sequeretur quod eodem modo se haberet materia aeris ad formam ignis, et corpus organicum ad animam intellectiuam, aer etiam ad lumen. Et esset nihil dictu quod quaedam formae educuntur de potentia materiae siue passi, quaedam non; et uanum esset quaerere quae sint et quae non. Quae sunt contra dicta communia, et contra Philosophum, secundum quem, ut uidetur, intellectus est ab extra. [I. Ad quaestionem] [9.13.3] Quantum ad istam diuisionem de qua quaeritur, scilicet "de qua" et "in qua", dicendum est quod in quocumque principio passiuo, hoc est siue materia siue subiecto, ille respectus, quem habet tale principium ad compositum ex ipso et actu, est tamquam "ex quo" tale compositum est uel potest esse. Et ita respectus iste potest dici esse potentiae "de qua". [9.13.4] Ille autem respectus, quem habet tale principium ad actum cum quo constituit compositum, est respectus potentiae "in qua", quia materia nihil est ipsius actus qui primo in ea est, quia tunc non esset primo in ea, sed tantum per partem. Sed tantum est materia proprium receptiuum formae, et ideo "in qua", non "ex qua". [9.13.5] Respectus autem tertius materiae, scilicet ad agens, potest dici ratio potentiae "in quam", secundum quod ille Auctor VI Principiorum uult, quod agens requirit aliquid in quod agat. Et hoc "in quod est" non est "illud quod agens agit", siue ut productum cuiusmodi est compositum, siue ut quo producitur cuiusmodi est forma. [9.13.6] Isto modo, dicta distinctio "ex quo" et "in quo" et "in quod" est distinctio triplicis respectus passiui ad tria ad quae comparatur; et est conueniens distinctio. Sed ad unumquodque illorum comparando materiam, dicta distinctio non habet locum, quia quilibet respectus praecise est ad suum terminum, ita quod non possunt concurrere respectu eiusdem termini, sicut faciliter patere potest consideranti rationes eorum. Quomodo enim idem respectu eiusdem passiui est actiuum et forma? Vel, secundo, actiuum et compositum, cuius illud passiuum est pars? Vel, tertio, compositum ex illo et forma illius? Ubique uidetur contradictio. [9.13.7] Addunt autem aliqui potentiam "de qua", qualem ponunt in luminoso respectu luminis, negando ipsum educi de potentia medii. Et istam potentiam dicunt esse in causa originante uirtualiter, et per hoc, effectum originatum non esse de nihilo; sed sicut propagans est quoddam originans, ita originans est quoddam efficiens. Vel oportebit dare quinque genera causarum. Patet enim quod sub nullo alio genere continetur quam sub efficiente. [9.13.8] Itaque, si hoc est dicendum effectum esse "de tali": uel "de" sumatur pro quodam "ab"; uel quod uerius de tota substantia sua ut in diuinis; uel de parte ut in animatis, tamquam de materia uel quasi materia originans originat. Et tunc originatum primo est "de illo" quod est sibi materia uel quasi materia, quod fuit aliquid generantis in creatis, et est aliquid generatum in Deo. Et ideo per se et primo dicitur originatum de originante ratione illius quod est uel fuit aliquid originatum, sicut "homo sanatur quia thorax". [9.13.9] Hoc modo potentia "de qua" materiae est uel quasi materiae; nec facit aliud membrum a praedictis duobus, scilicet "ex qua" et "in qua". Itaque illa est tantum trimembris diuisio, non capiens "de qua" quasi quartum membrum praeter "ex qua", et "in qua", et "in quam", intelligendo ista tria membra, sicut supra expositum est. [II. Diuisio completa de potentia: Epilogus omnium quaestionum de potentia] [9.13.10] Ex dictis apparere potest diuisio completa potentiae. Exclusa autem potentia metaphorice et logice sumpta et excluso "possibili" ut conuertitur cum ente (cuius ratio uidetur satis propinqua rationi "possibilis" logice sumpti), loquendo de potentia proprie sumpta, uidetur quod ipsum nomen potentiae uideatur importare ordinem, et hoc prioris ad posterius. Quia ad prius, in quantum huiusmodi, numquam est potentia; illa etiam quae simul sunt, in quantum simul, non habent ordinem. [9.13.11] "Prius" autem in communi diuiditur in prius natura et tempore. Iuxta hoc uidetur prima diuisio potentiae: scilicet ut dicit rationem principii, et ut opponitur actui, uel necessario. "Principium enim prius est principiato", et specialiter duo principia quibus appropriatur nomen potentiae, secundum dicta in solutione tertiae quaestionis. Potentia autem opposita actui prior est eo tempore. Et potentia opposita necessario aliquo modo intelligitur ut prior, licet illum modum non oporteat hic exponere. [9.13.12] "Potentia-principium" diuiditur in actiuum et passiuum. Diuisio actiui dicta est ante, quaestione 12, et diuisio passiui in quaestionibus 12 et 13. Diuisio etiam utriusque tacta est, quantum ad aliquid, in solutione tertiae quaestionis. [9.13.13] Potentia etiam opposita necessitati posset diuidi secundum multos gradus recedendi a necessitate. Alius enim est in successiuis; alius in permanentibus per motum inducibilibus et habentibus propria corruptiua; alius in permanentibus sola mutatione producibilibus, nec per se corruptibilibus nisi propter accidentia sua habentia propria corruptiua; alius in non habentibus corruptiua naturalia, habentibus tamen materiam et formam; quintus et ultimus in angelis, secundum negantes ibi materiam. [9.13.14] Potentia opposita actui diuiditur sicut dictum est in solutione duarum primarum quaestionum. [9.14 UTRUM ALIQUID POSSIT MOVERI A SE IPSO] Quia dicit Philosophus in littera, cap. 1 istius IX: "in quantum simul natum est, nihil patitur ipsum a se ipso; unum enim et non aliud est", ideo potest quaeri an aliquid possit moueri a se ipso. [9.14.1] Arguitur quod non, ex littera Aristotelis iam allegata. [9.14.2] Similiter, ibidem, ut uidetur, innuitur probatio sumpta ex definitione potentiae actiuae, quia est principium transmutandi aliud. [9.14.3] Item, arguitur per rationem quae innuitur in II De anima, quia tunc tale semper ageret, si est agens naturale, quia actio illa non dependeret ab extra, ex quo idem est agens et passum. Consequens patet esse falsum. [9.14.4] Contra: "Naturalia habent in se principium motus et status", ex II Physicorum, non passiuum tantum: Tum quia forma uerius natura quam materia; ergo uerius participat definitionem naturae, scilicet quod sit principium motus forma non uidetur principium passiuum. Tum quia in II Physicorum dicitur sic: "naturalia sunt quaecumque a principio in se ipsis mota" etc.; principium a quo est efficiens. [I. Ad quaestionem: Opinio communis] [9.14.5] Hic dicitur uniuersaliter quod nihil mouet se nisi forte per partem, quia scilicet una pars mouet aliam, et haec non pars essen tialis aliam, sed pars una quantitatiua aliam distinctam loco. [9.14.6] Ad hoc ponuntur tres rationes. Prima accipitur ab Aristotele, VII Physicorum, quod "nihil mouetur a se primo, quia tunc non quiesceret ad quietem alterius". Quodlibet autem mobile quiescit ad quietem alterius, quia ad quietem partis. Omne enim mobile habet partem, et illa quiescente, patet quod totum non mouetur primo. [9.14.7] Secunda accipitur ex III Physicorum, ubi dicit Aristoteles: "species aliqua semper existimabitur mouens, ut actu homo facit ex potentia hominem". Hinc accipitur quod mouens mouet in quantum est in actu, et mobile mouetur in quantum est in potentia, ut patet ibidem ex definitione motus. Impossibile est autem idem simul esse in potentia et in actu secundum idem; ergo etc. [9.14.8] Illud confirmatur: quia agens et patiens sunt contraria ex I De generatione et II De anima. [9.14.9] Tertia accipitur ex V huius, quia secundum Aristotelem ibidem in cap. "De ad aliquid": actiuum et passiuum, siue motiuum ad mobile, realiter refertur penes secundum modum relatiuorum. Relationes autem reales oppositae non uidentur posse fundari in fundamento uno limitato. Hoc enim attribuitur essentiae diuinae quia illimitata est quod possit esse fundamentum relationum oppositarum; quare etc. [9.14.10] Secundum ista generalia, dicitur in speciali, secundum ordinem procedendo in entibus: Primo uniuersaliter: quod nihil est effectiuum sui accidentis, licet sibi coaeui, puta quod subiectum respectu propriae passionis non habet rationem causae efficientis, sed tantum materialis siue susceptiui. [9.14.11] Secundo dicitur idem de accidente quocumque quod quandoque inest, quandoque non; et hoc, siue illud inducatur per motum, puta "ubi" uel qualitas uel quantitas, siue inducatur per mutationem tantum, ut actus appetitiui et cognitiui. [9.14.12] De istis ergo accidentibus: primo de ubi. Non uidetur quod aliquid moueat se ad ubi in corporibus nisi grauia et leuia et animalia processiua. De utrisque negatur mouere se. [9.14.13] De primis ergo dicitur quod graue et leue non mouent se, secundum quod uidetur Aristoteles determinare in VIII Physicorum de ipsis, dicens: "nihil horum habet principium faciendi sed patiendi tantum", quod uidetur probare quattuor rationibus quae patent ibi. [9.14.14] Secundo dicitur idem de animalibus, quod animalia non mouent se motu progressiuo nisi quia una pars mouet aliam, sicut uidetur determinari in VIII Physicorum de mouente se; et modus motionis huius magis determinatur in libro De motu animalium. [9.14.15] Tertio dicitur de motu ad quantitatem quod animata anima uegetatiua non mouent se in nutritione uel augmentatione, sed mouent alimentum quod conuertunt in se. [9.14.16] Quarto dicitur de motu ad qualitatem quod nec aqua calida a se effectiue fit frigida; nec semen animati se ipsum alterat, sed semen maris distinctum est loco et subiecto a semine ministrato a matre. Et unum agit in alterum, sicut artifex in lignum de quo facit scamnum, sicut uidetur Aristoteles uelle in De animalibus, lib. XVI. Ubi autem non sunt duo semina, maris et feminae, ut in plantis, assignant duas partes in eodem semine distinctas loco, quarum una agit in aliam. [9.14.17] Quinto dicitur quod nulla potentia cognitiua est principium actiuum cognitionis, sed tantum passiuum, et obiectum actiuum. [9.14.18] Et hoc confirmatur per Aristotelem II De anima, ubi uult quod sensus est passiuus, non actiuus. Et III De anima, ubi idem uult de intellectu. [9.14.19] Confirmatur etiam de utroque, quia cognitio fit per assimi lationem cognoscentis ad cognitum. Ergo agens ibi est illud cui assimilatio fit, quia agens assimilat sibi passum, I De generatione. [9.14.20] Confirmatur tertio de cognitiua et appetitiua simul, quia cognoscere et appetere respectu ipsarum potentiarum uidentur esse accidentia communia, quae adsunt et absunt etc. Ad talia autem accidentia non uidetur subiectum ex se determinatum, et ita non uidetur esse causa sufficiens illorum. [9.14.21] Sexto dicitur idem de appetitu. Quod confirmatur per Aristotelem III De anima: "mouens immobile bonum actuale, mouens autem et quod mouetur appetitiuum". [9.14.22] Similiter confirmatur per Commentatorem XII Metaphysicae, commento 36 de balneo; quaere ibi. Et ad singula praedictorum adducunt diuersa, sed et uniuersaliter de aliis quibuscumque tenetur conclusio principalis. [II. Solutio quaestionis] [9.14.23] Hic sic est procedendum: sicut ista positio tenet uniuersalem negatiuam et ex hoc concedit quaecumque uidentur sequi, ita primo ostendendum est generaliter quod aliquid potest agere in se, quod est contradictorium illius uniuersalis, et deinde in speciali in quibus ista particularis habeat ueritatem. [A. Propositum generale: Aliquid potest agere in se. Probatio propositi] [9.14.24] Primum probatur: actiuum quodcumque pro primo obiecto respicit passiuum tale, non hoc passiuum. Verbi gratia, tam calefactiuum in communi quam quodcumque calefactiuum pro primo obiecto respicit calefactibile in communi, non hoc uel illud. Similiter e conuerso, passiuum, ut calefactibile, et hoc siue in communi siue quodcumque calefactibile, respicit pro primo obiecto calefactiuum, non hoc sed in communi. Ex his sequitur quod quodlibet contentum sub primo obiecto alicuius sit per se obiectum eiusdem. Et quodcumque calefactiuum respicit quodcumque calefactibile pro per se obiecto; et e conuerso, quodcumque calefactibile, quodcumque calefactiuum. Sed possibile est quod aliquid sit actiuum secundum a eodem modo quo aliquid aliud est actiuum secundum a; idem etiam sit passiuum secundum a sicut quodcumque aliud passiuum est passiuum secundum a. Ergo illud in ratione actiui ita habet se ipsum pro obiecto in ratione passiui sicut quodcumque aliud; ergo ita potest in se agere, sicut in aliud. [1. Obiectio quaedam] [9.14.25] Maior est satis manifesta ex prima relatione inter communia. Sed minor negaretur. Vel etiam ipsa concessa, negaretur ultima consequentia, quia agens debet esse approximatum passo et ita distinctum situ; sic non potest idem se habere ad se. [2. Responsio ad obiectionem supra dictam] [9.14.26] Contra primum. Minor probatur: multi sunt effectus nati produci ab actiuo aequiuoco et non uniuoco; patet de leuitate in igne generato. Illam formam aequiuocam oportet ponere: aut formam substantiae, aut aliquam aliam qualitatem. Ergo habens illam formam actiuam, per se est "leuificatiuum", ut ita loquar. Potest autem illa forma esse in aliquo leuificabili; patet in exemplo praedicto. Quaecumque enim forma in generante poneretur actiua respectu leuitatis, eadem est in igne genito; et prior est naturaliter ipsa leuitate patet quia est principium eius actiuum. Ergo non est contradictio quod ipsa insit genito, leuitate non inexsistente. Et patet quod potest inesse illi; quare idem sine contradictione potest esse leuificatiuum et leuificabile. [9.14.27] Contra secundum. Probatur illa consequentia ultima: nam approximatio haec non uidetur necessaria ad agendum, ut includit distinctionem situs, nisi quando maior praesentia non est possibilis inter actiuum et passiuum. Si enim haec praesentia sufficit, multo magis maior praesentia sufficeret. [9.14.28] Quod probatur dupliciter: Primo, ducendo ad inconueniens: alioquin si poneretur ignis inexsistens aquae, sicut angelus ponitur simul cum caelo, non calefaceret aquam, nec angelus moueret caelum. [9.14.29] Secundo probatur idem ex causa: quoniam non oportet agens esse praesens patienti nisi quia uirtus agentis non potest attingere improportionaliter distans, ut ibi aliquid efficiat. Quod si passum secum esset, nonne perfectius attingeretur a uirtute agentis? Hoc ergo supposito arguitur ultra: cum idem uerius est sibi praesens si est actiuum et passiuum secundum idem quam aliud posset esse sibi praesens, ita uerissime saluatur illa condicio propter quam appro pinquatio requiritur quando maior praesentia esse non potest; ergo uerissime est actio. [9.14.30] Confirmatur tota ista ratio et quantum ad probationem minoris et consequentiae ultimae. Si a per se sit forma actiua respectu b, et a sit in c, nullus negat quin est actiua respectu b fiendi in d. Et e conuerso, si a esset in d, esset principium actiuum respectu b in c. Ergo si a est et in c et in d, et tam c quam d sint in potentia ad b, et c et d agent in se mutuo secundum a, producendo in se mutuo b. Sed tantum uidetur inconueniens idem respectu eiusdem secundum idem esse actiuum et passiuum, sicut idem respectu sui. Quia in aliis est simile quod sicut nihil est causa sui ita nec circulus possibilis in causis, ut idem respectu eiusdem sit causa et causatum. Ergo, si primum est possibile, et secundum etiam. [9.14.31] Ex istis, descendendo in generali, patet quod dicta ratio non probat idem posse in se agere nisi actione aequiuoca, et hoc quando est capax formae quae nata est terminare actionem aequiuocam formae actiuae iam habitae. Et ita tenendum est regulariter quod solum et uniuersaliter tunc potest aliquid in se agere quando duo ista concurrunt: scilicet quod habet formam quae est principium agendi aequiuoce, et quando cum hoc est capax termini talis actionis. [B. Propositum in speciali: Quaenam possunt agere in se] [9.14.32] Descendendo igitur in speciali, ex hoc patet primo quod nihil agit in se causando formam substantialem, quia nulla de nouo potest aduenire ut faciat compositum unum per se, quin illa sit perfectior quacumque entitate praecedente ipsam; imperfectius autem non est principium actiuum respectu perfectioris. [9.14.33] Patet secundo quod quacumque actione uniuoca nihil in se aliquid agit, quia tunc ratio agendi et terminus actionis essent eiusdem speciei et differrent numero. Patet, quia nihil est principium agendi se; ergo et duo indiuidua eiusdem speciei possent simul esse in eodem subiecto, quod negatum est in V libro, in quaestione de hoc mota. Et specialiter in accidentibus absolutis patet quod et illa, quae est ratio agendi, esset absoluta, et illa quae est terminus. [9.14.34] Patet tertio quod omnis augmentatio sit ab agente aequiuoco, quia quantitas non est forma actiua, ex 6 quaestione supra. Omnis etiam motus ad "ubi" est a mouente aequiuoco propter idem, quia scilicet nullum "ubi" est forma actiua. Multae etiam alterationes sunt ab aequiuoco, ut uniuersaliter illae quae sunt ad qualitates non actiuas, stricte loquendo de actiuis, ut loquitur Aristoteles in II De generatione sicut dictum est supra, quaestione 6 ad primum argumentum. Omnis etiam qualitas potest esse ab agente aequiuoco, licet aliqua possit esse ab uniuoco. Sequitur quod in genere non repugnat alicui substantiae causare in se qualitatem, quantitatem et ubi. Concurrentibus autem duabus condicionibus supra dictis, causabit; et hoc uel coaeuum sibi, et ita sine mutatione, uel non coaeuum sibi, et ita per motum uel mutationem. [9.14.35] [De accidente coaeuo] De coaeuo patet in subiecto et propria passione. Ad quod arguitur dupliciter: Primo, quia potentia receptiua, differens ab actu, numquam ex se necessitatur ad actum; est enim talis quaelibet potentia contradictionis. Subiectum ex se necessario determinatur ad passionem; alio quin inhaerentia passionis per quid siue per principia subiecti non demonstraretur, quia demonstratio est necessarii. [9.14.36] Secundo, quia argumentum prius factum in uniuersali hic habet euidentiam. Si enim generans fingatur agens respectu passionis geniti, patet quod non uniuoce per passionem in generante, maxime si illa passio non est forma actiua. Si etiam est actiua, uideretur idem quod, licet illa qualitas in tempore praecedente ultimam generationem fuit principium alterandi subiectum, tamen illius alterationis in ultimo instanti non manet, sed fit aliud. Quomodo in illo alio habebit actionem instantaneam sine motu alterationis facto in illo? Quidquid sit de hoc, arguitur: quando passio non est forma actiua, sicut de quantitate consequente substantiam corpoream genitam, si generans aequiuoce illam causat, quaero per quid? Per a? In genito est a eiusdem rationis cum a in generante et prior naturaliter ipsa quantitate, quia in generante poneretur prior natura quantitate in ipso. Forma actiua, prior naturaliter forma inducibili ab ipsa in receptiuo, potest esse principium inducendi illam in illo. Prioritas enim temporis non requiritur patet de luminoso et lumine nec distantia localis, ut supra probatum est. Ergo ita, uel magis, genitum causabit in se talem passionem quam generans. Et ex hoc patet quod dictum est, coaeuum causari sine mutatione, quia mutatio requirit terminos oppositos, et ita priuationem praecedere formam. Priuatio non praecedit nisi quando subiectum aptum praecedit formam; hic non sic. Et de hoc dictum est supra, quaestione 11, in responsione ad secundum argumentum. [9.14.37] Contra hoc arguitur: quia mutatio stat cum termino ad quem; ergo non oportet quod tempore praecedat priuatio. [9.14.38] Item, in illo priori naturae, quando principium agendi praecedit terminum, intelligitur subiectum priuatum termino; alioquin iam terminus intelligeretur productus. [9.14.39] Item, in primo instanti habet alium respectum ad agens, ut uidetur, quam in tempore consequente, quia in primo dicitur ab ipso induci in tempore illo. Non ergo aliqua mutatio est in illo instanti quae non est in tempore habito; propter quam etiam dicitur forma tunc primo esse siue incipere esse. [9.14.40] Ad ista respondeo quod in primo est fallacia consequentis. Sequitur enim "mutatio est, ergo et terminus", loquendo de indiuisibili, sicut hic loquimur; non e conuerso, nisi accipiatur terminus non solum pro illo quod natum est terminare mutationem, sed etiam pro actualiter terminante. Et quare non e conuerso est? Quia forma, quae nata esset esse terminus, non est terminus nisi praecesserit oppositus terminus. Mutatio enim licet essentialiorem habet habitudinem ad terminum ad quem quam a quo, tamen proprie sumpta sine neutro potest intelligi. [9.14.41] Si dicas "mutatio non est aliquid realiter nisi ipse terminus ad quem": Hoc tangit aliud. Sed supposito hoc pro nunc, quantum ad absolutam realitatem quae est in mutatione, includit tamen, praeter hoc, respectum ad terminum a quo, ut post quem est immediate; qui respectus non manet in tempore habito in quo non est forma immediate post priuationem. Et ideo nec mutatio manet post primum "nunc" ratione mutationis, licet absoluta realitas maneat. Iste autem respectus non est in passione coaeua subiecto. [9.14.42] Ad secundum: prioritas naturae non ponit priuationem posterioris, sed tantum quod "prius" intelligatur sine intellectu posterioris, ut sit essentia perfectior in se. Sed ex hoc non saluatur priuatio, et ita nec mutatio. SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Aut: aut intelligis quod "prius", in quantum prius, sine intellectu posterioris intelligitur, quod uidetur impossibile, cum sit relatum ad ipsum; aut quod illud, quod est prius, sine intellectu illius quod est posterius intelligitur. Et tunc in sic "separatim intelligi" consisteret naturae prioritas, et tamen illud quod est posterius, si sit absolutum, similiter possit intelligi sine intellectu illius quod est prius. Sequitur quod naturaliter posterius erit naturaliter prius, sicut e conuerso. Non ergo in hoc quod est "hoc posse intelligi sine illo" consistit naturae prioritas huius ad hoc. Sic enim asinus est prior natura homine. Nec in hoc quod est "hoc esse uel posse esse sine illo", quia tunc praemissae demonstrationis potissimae non essent priores natura conclusione. Tunc etiam Deus non posset facere quod, illis ueris exsistentibus, conclusio esset falsa. In quibus ergo consistit ista prioritas? In Praedicamentis dicitur et V Metaphysicae quod illud est prius natura "a quo non conuertitur subsistendi consequentia". Si ista definitio sit conuertibilis cum definito, quomodo tunc praemissae demonstrationis sunt priores natura conclusione? Ibi enim conuertitur exsistendi consequentia [9.14.43] Ad tertium: respectum ad agens habet forma alium in primo instanti quam in tempore habito; sed ille respectus non complet rationem mutationis, sed complet rationem factionis passiuae. Unde tunc dicitur fieri et post non; et sic "primo esse" et "incipere" comparantur praecise ad negationem esse praecedentem, non autem ad priuationem, nisi quando subiectum aptum praecessit tempore formam. Et tunc concurrunt duo respectus in forma pro primo instanti: unus ad agens, alius ad priuationem, in quo includitur ille qui prius dicebatur esse ad negationem; et ambo respectus non manent in tempore habito, sed alter tantum complet rationem mutationis. De his alibi. [9.14.44] [De accidente non-coaeuo] De accidente quod aliquod subiectum in se causat, non coaeuum sibi, nunc uidendum est. sed non causandi. Si dicatur quintus modus Philosophi in Praedicamentis quod "duorum secundum exsistentiam sequentium quod est causa alterius est prius natura alio", ut hominem esse ad orationem hoc dicentem, quomodo ergo intellectus prius natura uoluntate? Respectu enim illius nec est causa partialis nec totalis nec, ut uolunt quidam, sine qua non. Et primo in uniuersali dici posset quod causa mere naturalis, licet ex se determinetur ad effectum, potest tamen impediri. Impedimento autem amoto, statim agit ad productionem effectus, sicut a principio egisset si non fuisset impedita. Et ita ubicumque saluantur duae condiciones supra dictae, (necessariae alicui ad hoc quod agat in se), si ab extrinseco ponatur impedimentum a principio, postmodum, amoto impedimento, statim aget in se. [C. De diuersis motibus "spontaneis": Solutio auctoris] [9.14.45] Ex isto generali descendendo ad specialia, iuxta processum prioris opinionis, potest dici primo quod quodcumque per se ens naturale habet principium actiuum respectu "ubi" sibi conuenientis; SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: De hoc tactum est in VII, quaestione "De consequentia Aristotelis contra Platonem". quod "ubi" si non habet a principio sui esse, postea per illud principium mouet se ad illud "ubi". [9.14.46] Quomodo autem debet responderi ad quattuor rationes Aristotelis in VIII Physicorum de graui et leui, et quomodo intendat ibi quod mouent se ad "ubi", quia sunt in potentia accidentali sicut sciens ad speculandum, quaere in expositione illius cap. "Mouentium" etc. Et distinctum est supra in VII, quaestione "De rationibus seminalibus", de principio actiuo et passiuo motus in graui. Et secundum alterum est in potentia accidentali ad mouere; secundum alterum autem est uerum illud Aristotelis "patiendi tantum". [9.14.47] Istud fugiendo, finguntur uiae mirabiles unde graue mouetur; patet enim quod mouetur non impeditum. [9.14.48] Si dicatur quod a continente influente in totum medium, quomodo eadem influentia exsistens in eadem parte medii graue deprimit et leue eleuat? [9.14.49] Si per rationem pleni, scilicet ne fiat uacuum, quia pellit aerem a se, et propter plenum oportet quod sequatur aerem pulsum, quomodo pellit nisi prius moueatur localiter? Et quaeritur unde? Patet enim quod quiescens localiter non pellit aerem contiguum. Similiter, plenum posset saluari per aerem propinquum, intrantem locum aeris pulsi; quare lapis intrabit? SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Notandum quod ponendo quod motus grauis sit tantum effectiue a generante graue et non ab ipso graui, potest dici consequenter quod motus grauis non requirit efficiens in actu, licet effectus nouus; et causa est quia non est simpliciter nouus sed tantum secundum quid nouus. Continebatur enim iste effectus in ipso graui et, producto ipso graui, producebatur iste effectus. Et si arguitur quod secundum istam uiam non esset ponendum unum primum mouens actu, quia posset dici quod centrum et omne aliud mobile mouetur sine aliquo mouente actu eis correspondente, sed stude de mouente particulari et uniuersali etc. [9.14.50] Si, tertio, dicatur quod centrum trahit graue, quis est iste tractus? Numquid per alterationem grauis? Vel latio erit per actionem uniuocam? Similiter, per impossibile, tota terra amota, idem centrum terrae est quod prius, et ad illud mouebitur gleba. Quid attrahet? Numquid mathematicum "ubi"? [9.14.51] Si dicatur, quarto, quod generans mouet, quomodo effectus in actu erit sine causa in actu? Dices: dedit uirtutem. Verum est: generauit, et quando generauit, fuit. Nunc non est; quomodo nunc mouet, si genitum ab ipso manens non mouet? Hoc est quod quaeritur. [9.14.52] Itaque istis (quae fictiones uidentur) praetermissis, et sensui concordat quod graue a se mouetur (et secundum Aristotelem in VIII Physicorum "fatuum est quaerere rationem ubi habetur sensus"); et concordat rationi, quia nullus negat quin graue effectiue mouet ad deorsum aliud corpus sibi alligatum, cuius leuitas non excedit grauitatem eius. Et per consequens, quomodo non prius se mouebit ad illud "ubi"? Nam prius naturaliter intelligitur moueri deorsum quam mouere deorsum aliud sibi alligatum. Et mouet actione aequiuoca, et ipsum est capax termini illius actionis; ergo sic mouebit se. Quid etiam effectiue frangit trabem cuius minor est uirtus in resistendo quam uirtus grauis? [9.14.53] Secundo dicitur quod animal mouet se motu processiuo, non tantum quia una pars aliam. Prima enim pars mouens localiter mouetur localiter, et non uidetur quod ab alio. De hoc quaere in III De anima. [9.14.54] Obicitur etiam de saltu, in quo totum animal mouet se, non pars partem. Et ad hanc obiectionem, quasi paruipendendo, respondetur quod motus ille componitur ex pulsu et tractu, ita quod posterior pars pellit anteriorem, quae post se attrahit posteriorem, et illa attracta iterum pellit, et sic continue fit tam in saltu quam in communi progressione. Hoc apparet ad sensum in uerme reptante. Videtur quod hoc non sufficiat in saltu. Quia, sicut determinat Aristoteles in libro De motu animalium, oportet omnem motum inniti alicui immobili, cuius immobilitas maior sit quam mobilitas moti. Sicut patet de exsistente in naue et pellente nauem innitendo terrae per remum, sicut fit quando nauta primo uult amouere nauem a loco in quo quieuit diu in sicco; impingens autem in malum non moueret nauem. Et sicut ibi uult de immobilitate terrae respectu mobilitatis caeli; quod est satis mirabile. In primo igitur pulsu pars posterior animalis, ex quo innititur terrae quae immobilior est parte anteriori animalis, potest istam anteriorem pellere; illa anterior pulsa ad certam distantiam, possibilem maximae extensioni partium ani malis, attrahet partem posteriorem, et eleuabit sic parum a terra. Oportet, si erit motus, quod posterior tracta pellat anteriorem. Sed impossibile est, quia ex quo iam separata est a terra et est in aere, non habet aliquod immobile cui innitatur. Aer enim non est immo bilior parte anteriori animalis talis gressibilis, sicut se habet respectu uolabilis, cui aer est quasi terra nobis. Ergo post primum tractum et pulsum animalis, nullus potest sequi pulsus aut tractus, et caderet animal sibi dimissum post duo dicta, ita quod numquam est saltus possibilis per pulsum et tractum, nec aliquis motus in sursum ultra locum primum ad quem potest pertingere animal maxime extensum, stando in terra. [9.14.55] Ideo quidquid sit de argumento isto de motu animalis an mouens, per se exsistens intra, uel per accidens moueatur sicut nauta, mouens nauem motu pulsus a terra uel ab aqua in remigando, mouetur per accidens motu uectionis in naue, saltem dictus modus saluandi saltum non uidetur conueniens. Et exponi forte posset Aristoteles de illis duabus partibus in quas ponit diuidi animal mouens se, quod una non sit effectiue mouens aliam praecise, sed alia est aptior ut moueatur, et ideo prius recipit motum, forte a cognitiua uel appetitiua uel altera, effectiue mouente localiter mediante aliqua alteratione, quia "species sunt quasi res", secundum Aristotelem. Et ita in VIII Physicorum nititur saluare quod motus animalis non sit aliquis simpliciter unus, quia praecedit motus obiecti uel continentis, ut uidetur ibi dicere. Non oportet igitur allegare ipsum, quasi una pars corporis quiescens localiter moueat aliam localiter, quod inten dunt isti, ut uidetur. [9.14.56] Tertio de nutritione, quidquid sit, quia nutritio est quaedam generatio, ut habet determinari in I De generatione. Et dictum est prius quod nihil per generationem in se causat formam substantialem. Tamen de augmentatione non uidetur bona euasio, quia nutrimentum non augetur, sed corrumpitur; animatum, quod praefuit, augetur. Quid praefuit quod causat quantitatem istam deter minatam, quae est terminus istius motus? Non est dare nisi quod compositum, uirtute animae uegetatiuae, ut principii actiui. Tum quia reprehenditur ille, II De anima, qui posuit principium actiuum huius esse ignem; et innuitur illud principium esse animam. Tum quia augere est operatio uegetatiuae, ex eodem II alibi. Satis etiam apparet sensui quod nulla maioratio quantitatis, si fiat ab agente extrinseco, est augmentatio; aut enim est iuxtapositio, aut rarefactio. Nec potest in augmentatione dari pars augmentans aliam, distinctam loco et subiecto, quia quaelibet pars aucti est aucta. [9.14.57] Si dicatur, secundum Aristotelem II De anima cap. 4, quod cibus nutrit in quantum potentia quid, auget autem in quantum potentia quantum, ergo auctum augetur ab alimento quanto: [9.14.58] Vilis uidetur instantia. Non enim quantitas in actu est principium alicuius actionis, quanto magis nec quantitas in potentia. Cibus autem corrumpitur aut prius tempore, aut saltem natura, quam fiat motus augmentationis, quia nutritio, in qua corrumpitur cibus, praecedit augmentationem sic uel sic. Quomodo non-ens mouebit? [9.14.59] Ideo intelligendum est illud dictum Philosophi, sicut et satis littera sonat. Cibus enim in quantum potentia quid, quomodo nutrit? Non nisi materialiter, quia de ipso, in quantum est in potentia ad formam carnis, generatur caro; quae generatio est nutritio, ita quod nutrit materialiter. Ita, in quantum in potentia quantum, auget materialiter, quia de ipso, in quantum in potentia est quanta caro, generatur caro quanta, per quam generationem consequitur augmentatio. Hic posset multum exponi de modo augmenti, sed hoc in I De generatione, et in II De anima, magis habet locum. Pro nunc sufficit quod in cibo non est effectiua ratio augmentandi, sed in animato conuertente ipsum. Non quod augmentatio fiat per ipsam conuersionem, siue in carnem siue in quantam, quae in re simul necessario sunt, sed quia fit in carnem quantam hoc est habentem quantitatem notabilem, quia maiorem respectu illius, quae fluxit, cuius loco illa restituitur. Non sic quod in instanti generationis habeat maiorem, sed nata sit habere maiorem in tempore habito illi instanti, in quo tempore fit motus augmentationis. Hoc hic omitto. [9.14.60] Quarto dicitur de alteratione tali qualis est utraque illarum de qua exemplificatur quod idem se alterat, puta aqua frigefacit se et semen se alterat. De primo dictum est in articulo de accidente non-coaeuo in uniuersali, quia, amoto impedimento, agit illud quod a principio egisset non impeditum. De secundo alibi prolixior erit sermo, Domino concedente, et aliquid tactum est in VII, in quaestione "De rationibus seminalibus". [9.14.61] Quinto dicitur de cognitiua, quomodo est actiua suae cognitionis et etiam obiectum. Et quomodo duo actiua possunt concurrere ad eundem effectum, alibi diffusius habetur. Et per hoc uitantur inconuenientia quae sequuntur ponendo intellectum omnino passiuum; similiter et quae uidentur sequi ponendo ipsum pure actiuum, ita scilicet quod obiectum nihil agat ibi. Utrique uidetur Augustinus attribuere actionem, IX De Trinitate: "a cognoscente, inquiens, et cognito paritur notitia". Quomodo enim intellectio caloris est a calore solo ut ab agente aequiuoco, a quo est calor realis genitus ut ab agente uniuoco, cum intellectio sit simpliciter perfectius omni calore genito? Et impossibile est aliquem eiusdem agentis effectum aequiuocum esse nobiliorem effectu uniuoco, quia tunc esset nobilior agente. Quomodo etiam uilificatur natura animae quod sensibilia, immo phantasmata sensibilium, cau sant effectiue perfectionem ita nobilem animae respectu cuius anima tantum est receptiua? Alia inconuenientia alibi praedicta hic omitto. [9.14.62] Sexto de appetitu intellectiuo, tenetur quod simpliciter est actiuus. Nec ponentes ipsum esse passiuum mere ab ipso obiecto, uidentur ueram uel totam saluare posse libertatem in homine, sed tantummodo, ut uidetur, necessitatem sic procedendi sicut et calor in calefaciendo, aut solummodo a casu posse aliter esse, sicut dicunt non esse in potestate nostra quae cognoscenda primo occurrant. Haec de uoluntate a multis multipliciter sunt improbata, quae non oportet hic in speciali sed alibi explanare. [9.14.63] In fine generaliter dicitur quod nulli naturae negandum est quod positum perfectionis esset in tali natura, nisi ostendatur aliunde quod talis perfectio illi non inest, quia "semper natura facit quod melius est", quando fuerit possibile, et "non deficit in necessariis". Creaturae communiter producuntur in esse, carentes aliqua perfec tione ad quam natae sunt attingere, puta animata communiter in imperfecta quantitate, sine etiam operibus animae; alia uero quaedam sine qualitatibus propriis; quaedam sine proprio "ubi". Si daretur eis principium actiuum respectu talis perfectionis ad quam natae sunt, simpliciter essent perfectiores, quia minus ab extrinsecis dependentes. Ergo quandocumque non apparet quod talis natura non habet principium actiuum respectu talis perfectionis, immo magis uidetur quod habet, hoc simpliciter est concedendum, quia hoc dignificat naturam. [9.14.64] Contra: quare ergo non statim dicuntur perfecta secundum omnem perfectionem possibilem, quia hoc magis dignificaret naturam? [9.14.65] Item, natura proportionauit actiuum et passiuum in uniuerso, non semper idem respectu sui, sed aliud respectu alterius, sicut uidetur maior conexio in rebus. Et ita uniuersaliter dabitur respectu perfectionis possibilis in quocumque aliquod agens, sed aliud ab illo possibili. [9.14.66] Confirmatur: quare enim non unicuique dedit natura principium actiuum respectu omnis perfectionis sibi possibilis, ut sic auferatur conexio eorum secundum actionem et passionem mutuam? [9.14.67] Ad primum respondeo: si causalitas auferatur, non haberent omnem perfectionem cuius sunt capaces. Si autem statim quidlibet fieret uniuersaliter perfectum quantum posset perfici, nihil aliud a producente uideretur esse causa alicuius in alio. [9.14.68] Contra: si ipsummet est causa perfectionis propriae, quare non a principio se summe perficit? Responsio: quia natura quaecumque requirit successionem in aliquibus operationibus propter imperfectionem uirtutis agentis respectu effectus producendi, ita est hic. Verbi gratia, si quilibet homo generaretur perfectae quantitatis propriae, non haberet rationem causae, saltem in actu, respectu quantitatis propriae; nam tantam non posset causare nisi per motum augmentationis, immo per multos motus consequenter entes. [9.14.69] Ad secundum: numquam actio uniuoca facit conexionem actiuorum et passiuorum in uniuerso, nec uidetur Philosophus ponere tale agens et effectum essentialiter ordinata respectu tertii; sed secundum aequiuoce agentia et effectus est essentialior conexio. [9.14.70] Contra: illam aequiuocationem ponis in uno, non autem uniuocationem; ergo magis tollis conexionem. [9.14.71] Responsio: causae essentialiter ordinatae respectu tertii effectus alium habent ordinem in causando, secundum quod dictum est in II, in quaestione "De statu causarum". Et ista est essentialis conexio uniuersi forte siue ultima causa sit uniuoca siue aequiuoca cum suo effectu. Et haec conexio ita saluatur ponendo in eodem rationem ultimae causae respectu effectus sicut ponendo in alio. [9.14.72] Contra: sicut in eodem possunt concurrere ratio causae immediatae et effectus, quare non ita ratio causae posterioris et prioris? Et sic nullus ordo causarum uidetur necessarius praeter primam, cuius ratio non potest concurrere cum ratione formali alicuius posterioris causae. [9.14.73] Responsio: ratio alicuius posterioris causae et alicuius prioris bene possunt concurrere in uno supposito, et forte in una natura, si habeat unitiue plures gradus perfectionis principiatiuos eiusdem effectus; sed non sic omnium causarum ordinatarum, quia alicuius illarum ratio tantam perfectionem absolutam requirit in qua fundetur quod illa non potest esse in eodem in quo est alia minor in qua fundatur ratio secundae causae posterioris. Haec in particularibus exemplis satis pateret. Quomodo enim in boue generante posset esse perfectio solis, secundum quam cooperatur sol boui generanti? [III. Ad argumenta opinionis communis] [9.14.74] Ad illa quae inducuntur pro prima opinione. Ad primum de VII Physicorum: quaerit enim quomodo contradictio est quod aliqua passio homogenea, qualis est "moueri localiter", insit alicui toti integro siue quantitatiuo primo, secundum quod "primo" cadit in definitione uniuersalis, in I Posteriorum, et cum hoc "primo" secundum quod "primo" sumitur in V Physicorum, prout opponitur ei quod est secundum partem. Et de solo tali toto quantitatiuo probat Aristoteles quod non potest moueri a se primo, prout "primo" accipitur quando propria passio dicitur primo inesse proprio subiecto. Tale enim praedicatum numquam remouetur ab illo cui primo inest propter hoc quod oppositum eius inest alicui quod non recipit praedicationem illius primi subiecti. Pars autem quantitatiua non recipit praedicationem totius quantitatiui, licet idem "totum uniuersale" praedicetur de utroque in homogeneis. Ergo totum quod primo mouetur, sic accipiendo "primo", non quiescit ad quietem partis, id est, non caret praedicato primo inhaerente, quia pars, quae non est illud totum, caret illo; "sed omne totum quiescit" etc., quia est diuisibile. Et ita sumitur "alterum" apud Aristotelem pro illo quod non recipit praedicationem primo moti. Et ly ad tenetur consecutiue, non causaliter. Quod si fiat sermo per ablatiuum absolutum "parte quiescente" etc., debet exponi per "si", non per "quia". Licet enim maior esset uera cum "quia", tamen minor est falsa. Quam ergo uanum est Aristotelem hic adducere ad conclusionem hanc generaliter probandam quod nihil mouet se, cum in simplicibus motis nihil ualeat, sicut in potentiis animae, cum etiam in quibuscumque quantis nihil faciat contra hoc quod aliquis ponit! Nam si ignis est causa effectiua proprii caloris licet ille totus se totum faciat calidum, et ita idem primo mutat uel mouet se uel agit in se, accipiendo "primo" sicut accipitur in V Physicorum, non tamen ille ignis primo facit se calidum, accipiendo "primo" secundum aliam significationem , quid mirum? Quia undecumque fiat, nec ille " ignis particularis quantus" est sic primo calidus. Sequitur enim contradictio, quod scilicet "non erit calidus si pars eius sit non calida", et quod "est calidus si pars eius sit non calida". Primum sequitur ex primitate secundo modo; secundum ex primitate primo modo. [9.14.75] Quid ergo est calidum primo uel calefacit primo, sicut "primo" notat inhaerentiam propriae passionis ad subiectum? [9.14.76] Responsio: nullius propriae passionis consueuit hactenus assignari primum subiectum aliquod singulare, sed uniuersale, quod abstrahit ab omni quanto, et aequaliter saluatur in hoc toto quanto homogeneo et in eius parte. Et uerum est quod ab illo uniuersali numquam remouetur, si aliquid non sit calidum, de quo illud uniuersale non praedicatur alia circumstantia. Hanc responsionem et plura de aequiuocatione eius quod est "primo" quaere in loco supra signato. [9.14.76] Ad secundum, de actu et potentia, dicitur quod in mouente se quandoque sunt plura differentia secundum intentionem, secundum quorum unum mouet et secundum alterum mouetur. Et ita non primo mouet idem se, quoad praecedens argumen tum; nec secundum idem est in actu et in potentia, quoad istud secundum argumentum; nec secundum idem est fundamentum relationum oppositarum, quoad tertium. Exemplificatur de uoluntate mouente se, quia est appetitus et est liber; in quantum liber mouet se. [9.14.77] Contra istud arguitur: quia differentia intentionis non est in re nisi in potentia, secundum istos; completiue autem et in actu est ab intellectu tantum. Si qua autem differentia requiritur in aliquo ad mouere se, cum ille sit effectus realis, oportet quod illa differentia sit realis, quia realis effectus non dependet ab actu rationis. [9.14.78] Item, sic quaecumque species, cum habeat genus et differentiam quae differunt intentione secundum istos, poterit quaecumque species secundum formam differentiae mouere et secundum formam generis moueri. [9.14.79] Item, totum essentiale est minus unum quam illud in quo est tantum differentia intentionis, quia partes essentiales realiter sunt diuersae et ueram compositionem realem faciunt; et tamen in tali toto essentiali numquam forma mouet materiam; ergo multo magis nec hic. [9.14.80] Item, propria passio recipitur in subiecto in quantum est in actu per differentiam specificam propriam. Quod probatur. Tum quia alias non inesset subiecto primo si inesset subiecto secundum aliquid in intellectu eius et non secundum aliud, sicut homo non " primo" uiuit, licet "per se" uiuat, ex V cap. "De per se". Tum quia si in quantum habet formam generis inesset sibi illa passio, cuilibet sub genere inesset, et ita non esset huic propria; aut si ex aliquo impedimento alii non inesset, saltem generi in isto prius natura inesset quam illa forma intelligeretur determinari per formam differentiae. [9.14.81] Ex hac probata arguitur ultra: cum multa, ad quae aliqua mouent se, sint propriae passiones eorum, mouebuntur ad illa in quantum sunt talia per differentias proprias, non solum in quantum includunt genus. Sic enim ad illa mouebuntur quo modo illa recipiunt. Et constat quod agunt in quantum sunt in actu per formam differentiae; et secundum idem re et ratione, ut secundum immediatam rationem absolutam, agunt et patiuntur. [9.14.82] Propter istam rationem specialiter, (quae posset bene declarari), potest dici aliter ad argumentum quod si "potentia" accipiatur prout opponitur actui quo modo sermo habitus est de ipsa in primis duabus quaestionibus huius IX, numquam idem est simul in actu et in potentia secundum idem. Nam quando est aqua calida actu, tunc non est actu frigida, sed potentia tantum. Et cum arguitur: "si est motiua sui ad frigiditatem, ergo est in actu talis quale est mobile in potentia", fallacia consequentis est, intelligendo de actu formali. Non enim sequitur: "sol est transmutatiuus materiae per putrefactionem ad formam uermis, ergo sol est in actu uermis". Si enim ad agendum effectum sufficit perfectio actiua quandoque eiusdem rationis cum illa quae est in effectu, quanto magis sufficit excellentior? Et sic agens quodcumque aequiuocum est in actu respectu effectus, non formaliter habens actum similem, quia tunc non esset agens aequiuocum, sed est uirtualiter habens, quia scilicet formaliter habet eminentiorem. [9.14.83] Secundum quid igitur est in potentia, et secundum quid in actu? Responsio: est in potentia secundum terminum motus; in actu secundum principium actiuum aequiuoce respectu termini. [9.14.84] Si autem "potentia" accipiatur ut dicit relationem principii quo modo dictum est de ipsa in 3 et 4 quaestione huius IX: aut dicit relationem principii ad principiatum, aut ad aliud principium quo modo distinctum est in solutione quaestionis 3 art. 2. Si ad principiatum, ut illud principiatum dicatur "actus", concedo quod nihil idem essentialiter est potentia et actus, quia nulla una essentia se ipsam principiat proprie effectiue, nec in quocumque genere principii. Idem tamen suppositum potest in se habere duas naturas, quarum altera sit principium actiuum et altera principiatum, et ita est in potentia hoc est "potens" per principium actiuum et in actu, siue actus, propter principiatum. Sed isto modo non consueuit communiter accipi "actus" pro acto. [9.14.85] Si autem "potentia" dicat relationem principii ad actum ut ad aliud principium intrinsecum, tunc accipere quod in nullo uno supposito est utrumque, est accipere quod nullum suppositum est sic principiabile. Et ita nullum suppositum esset compositum ex principio potentiali et principio quod dicitur actus, quod falsum est. [9.14.86] Si tandem "potentia" dicat relationem principii passiui ad principium actiuum quod dicitur esse in actu, scilicet actiuo, non autem dicitur actus, tunc accipere quod nihil idem est in potentia et in actu, non est nisi sub aliis terminis exprimere istud quod "nihil idem est actiuum et passiuum". Et non est probatio a priori, sed est petitio, idem accipiendo sub aliis terminis ad probationem sui ipsius. [9.14.87] Ad confirmationem de contrarietate agentis et patientis: licet ex dictis in quaestione 6 ad primum argumentum patet quod ibi stricte sumitur "actio", quo etiam modo secundum praedicta nihil agit in se, potest tamen dici quod sicut agens assimilat sibi passum in fine, ita contrariatur sibi in principio actionis. Quando autem aequiuoce agit, non assimilat in fine formaliter, sed uirtualiter tantum. Quantum enim ad esse formale, effectus talis imitatur causam, non proprie assimilatur. Ita in principio contrariatur passo uirtualiter pro quanto habet in uirtute formam aliam formaliter contrariam formae passi. Et talis contrarietas sufficit ad actionem. Sic tantum contrariantur actus uitiosi habitui uirtuoso, quem tamen corrumpunt; patet, II Ethicorum. [9.14.88] Contra responsionem istam, quae in hoc stat quod actiuum hoc est in actu uirtuali, et idem est in potentia receptiua formaliter illius ad quod est illa uirtus, arguitur tripliciter: [9.14.89] Primo sic: quod est in actu secundum aliquid formaliter, nullo modo est in potentia ante actum ad actum similem; ergo nec quod est in actu uirtuali secundum aliquid est in potentia ad illud formaliter. Antecedens patet, quia tunc duo actus eiusdem speciei possunt eidem inesse. Consequentia probatur: [9.14.90] Tum quia actus in quo est alius uirtualiter, perfectior est illo formali qui est in uirtute eius; ergo perficit magis subiectum, et ita tollit potentiam ad formalem magis quam alius formalis. [9.14.91] Tum quia frustra uidetur inferri illa perfectio formalis, praehabita ista uirtuali, quia per formalem non fit perfectius illud quod recipit quam prius. [9.14.92] Tum tertio, quia tunc uideretur Deus posse esse in potentia receptiua multarum perfectionum quae sibi formaliter non insunt, licet uirtualiter insint. Sol etiam uideretur esse in potentia passiua ad formas generabilium quas habet aliquo modo uirtualiter. [9.14.93] Secundo arguitur sic: actiuum quodcumque immediate respicit passiuum tale in communi, et ideo respicit per se quodlibet in quo reperitur ratio talis passiui, sicut supra probatur in primo articulo solutionis. Nullum autem istorum, quae ponuntur actiua respectu sui, habet rationem actiui respectu passiui alterius a se, quod tamen est passiuum eiusdem rationis. Ergo nec est actiuum respectu sui. Probatio minoris: aqua calida aliud frigefactibile approximatum non frigefacit sed calefacit; ergo non est uere actiua respectu sui, sicut nec respectu alterius. Sic cognitiua quaecumque uel appetitiua in alia potentia non potest causare actum cognoscendi et appetendi, quae tamen alia capax est illius. [9.14.94] Confirmatur ratio ista, quia ubi manifestum est esse actiuum aequiuocum, sicut de sole respectu generabilium, patet quod aequiuocatio agentis non tollit rationes generales actiui, quae uidentur esse agere tantum in aliud, et in quodcumque aliud passiuum approximatum. Non enim sol se transmutat ad formam uermis sed aliam materiam, et hoc quamcumque aeque dispositam et approxi matam. [9.14.95] Ad illud secundum, cum arguitur quod actiuum aequiuocum aget in aliud a se, sicut agit in se: Responsio: quando est essentialis ordo inter duos effectus eiusdem agentis, in quantum sunt ab ipso, licet neutrum illorum sit causa alterius, non tamen potest tale agens effectum posteriorem causare nisi prius natura causet effectum priorem. Exemplum: de priore parte radii et posteriore, tenendo quod totus radius sit immediate a luminoso, ut a causa. Nunc autem effectus causandus in ipso in quo est perfectio actiua et effectus causandus in alio, ut in aqua calefacta, sic se habent, ideo non potest frigefacere aliud nisi prius frigefaciat se. [9.14.96] Sed haec responsio deficit, quia aqua causat frigiditatem in alio per effectum frigiditatis propriae, non per se ipsam. Secundo, haec responsio non se extendit ad potentias apprehensiuas et appetitiuas; ideo stude pro alia responsione, quod assumptum est uerum de agente actionem transeuntem, non immanentem. [9.14.97] Tertio arguitur per instantiam, quia secundum dictam responsionem dicetur omnem actionem in aliquo esse a se aequiuoce agente; puta quod lignum calefacit se, non autem ignis sed est tantum sine quo non, sicut ponunt aliqui de obiecto respectu potentiae quod est tantum sine quo non respectu actus. Confirmatur istud: non enim magis repugnant actus et potentia in uno quam in alio. Si ergo alicubi reperitur actus cum potentia sine repugnantia eorum, ubique reperietur; et si alicubi negetur repugnantia eorum, et ubique negetur. Et tunc nihil uidetur esse per quod improbetur quod quodlibet, cum hoc quod est in potentia ad aliquid, est tamen in actu respectu eiusdem, in actu sufficiente ad agendum illud. [9.14.98] Iuxta hoc additur quod principia metaphysica, quae sunt uniuersalissima, nullo modo sunt in quocumque particulari neganda propter quamcumque difficultatem specialem incidentem. Si enim in uno negentur, et in omnibus. Et ita ex ignorantia unius conclusionis negarentur principia et aliae conclusiones multae; quemadmodum si quis ex aliqua ignorantia concederet idem posse esse album et non album, primum principium simpliciter negat, quia eadem est ratio in istis et in aliis. [9.14.99] Ad ista, quae difficilia uidentur, responderi potest. Ad primum: quod consequentia non ualet. Quaecumque enim ratio assignaretur pro antecedente de actibus eiusdem rationis, pro consequente non concluderet, scilicet de actibus alterius rationis. [9.14.100] Ad primam probationem: conceditur quod praecise sumendo utrumque actum, scilicet uirtualem et formalem, uirtualis perfectior est. Quando tamen est limitatus, non est ita perfectus ut omnem potentiam subiecti excludat respectu formalis, quia ille formalis aliqua perfectio est in quantum distinguitur a uirtuali. Et ita secundum illum proprium gradum eius non perficeretur subiectum quod haberet solum uirtualem. [9.14.101] Per hoc ad secundam probationem: quod perfectio minor non superfluit in aliquo quod praehabet maiorem perfectionem, nisi illa maior omnem gradum perfectionis conferret quam haberet subiectum habendo illam maiorem cum minore. Et hoc numquam est quando illa maior est limitata, quia omnis limitata minor est se ipsa cum alia. [9.14.102] Confirmantur istae responsiones. Patet enim quod substantia quaecumque, praecise sumpta, perfectius ens est quocumque accidente suo, praecise sumpto. Nec tamen actus substantiae tollit potentiam ad accidens, nec superfluit accidens, quia substantia cum accidente perfectior est quam substantia sola. [9.14.103] Ad tertiam probationem, patet; nam actus uirtualis in Deo infinitus est. Et ideo si per impossibile formalis inesset, nullo modo esset perfectior, quia finitum cum infinito nihil maius est infinito solo. Sed quod additur ibi de sole, respondeo generaliter ex ratione actus uirtualis et formalis: numquam est repugnantia quod insint eidem, quia tunc ubique esset repugnantia. Potest tamen unus esse in aliquo cui alius repugnat ex alia causa, non tamen quia habet alium actum. Sicut in proposito calidum esse formaliter repugnat soli, quia est propria qualitas corporis corruptibilis, et per consequens ita non est sol subiectum capax eius, sicut nec ignis capax albedinis quae est propria qualitas mixti. Sed non ideo est sol non capax caloris quia est calidus uirtualiter; patet enim quod Saturnus, qui ponitur frigidus uirtualiter, non magis est capax caloris formaliter quam sol. Unde omnia talia argumenta procedunt secundum non-causam ut causam. Nam ubicumque unus istorum actuum inest et alius non potest inesse, non est causa impossibilitatis quia alius inest; sed ex alia causa speciali, quae si staret sine illo alio actu, adhuc esset causa eiusdem impossibilitatis. [9.14.104] Per hoc patet ad tertium, scilicet ad instantiam illam, nam concedo quod actus talis et talis, siue actus uirtualis et potentia ad formalem, omnino in nullo repugnant, quia tunc ubique repugnarent. Potest tamen alterum illorum alicui tertio repugnare cui alter inest; et alicui tertio non; et alicui tertio utrumque repugnare. Et secundum hoc quandoque neutrum potest inesse, quandoque utrumque, quandoque hoc sine illo, quandoque e conuerso. [9.14.105] Quod ergo dicitur quod tunc non restat unde probetur quod lignum non calefit a se sed ab igne: Responsio: uidentur isti ex defectu argumenti ad propositum suum dimittere partem opponentis et assumere partem respondentis, sustinendo impossibile. Iam enim ad hoc uertitur disputatio, ut contra talem solutionem arguens, probando quod lignum non calefacit se. Et dico quod ad hoc non acciperem argumentum ex repugnantia actuum praedictorum in eodem, sed aliunde. Et illae praemissae praecise nihil concluderent contra me in aliis quae dico a se moueri. [9.14.106] Quod additur de principiis metaphysicis, uerum est quod sunt uniuersalissima, sed nullum eorum in aliquo singulari recipit instantiam. Signum enim est sermonum uerorum "confesse se habere" his quae apparent. Sed quomodo dicetur illud esse principium ad quod tot absurda sequuntur? Non credo quod Aristoteles posuisset aliquod complexum esse principium non solum primum, sed nec decimum, ex quo in multis singularibus euidentia absurda sequerentur. Si etiam istud est principium primum metaphysicum, scilicet "nihil idem potest esse in actu uirtuali et in potentia ad actum formalem, cuius ille uirtualis sit principium effectiuum", si inquam est principium primum metaphysicum, scio quod illud non est in Metaphysica Aristotelis scriptum. Si ipsi habeant aliam metaphysicam, quomodo soli isti talem intellectum habuerunt quod terminos istius principii capere poterant, omnibus aliis non potentibus terminos capere? Quia si caperent terminos, et istud esset ut principium primum, statim huic acquiescerent, quod tamen multi non tantum non capiunt ut principium, immo dicunt simpliciter falsum pro multis eius singularibus. [9.14.107] Ad tertium principale pro opinione prima de relationibus oppositis, dicendum quod, sicut dictum est in solutione 3 quaestionis huius IX art. 2: alia est relatio producentis ad productum, alia principii actiui ad principium passiuum, quae ambo sunt principia respectu eiusdem producti. Primae duae relationes numquam insunt eidem supposito; "nihil enim se ipsum gignit"; nam tunc quando non esset, esset. Sed nec fundantur istae in aliqua una natura limitata, quia natura limitata numquam se totam non diuisam communicat producto supposito. Secundae duae relationes quandoque possunt in uno supposito etiam in una natura fundari, quia sic relata non dependent essentialiter unum ab altero, sed tantum accidentaliter: hoc ut faciat, illud ut recipiat aliquid ab illo, non ut sit ab illo. In primis relationibus productum, secundum illud quod est in creaturis, dependet a producente. Impossibile est eandem naturam a se essentialiter dependere; non autem est impossibile idem a se dependere quantum ad aliquam perfectionem accidentalem siue secundum quid. [9.14.108] Posset aliter dici quod duae relationes reales oppositae quando insunt eidem, prius illi insunt duae relationes disparatae (puta duplex respectus principii respectu eiusdem principiati) quam forte consequitur relatio mutua principii ad principium. Sed haec responsio duo dubia supponit: unum, quod illae disparatae sunt priores oppositis; aliud, quod talis prioritas aliquid facit ad hoc ut oppositae possint inesse. Si enim ex se repugnarent, etiam disparatae aliae illam repugnantiam non tollerent. [9.14.109] Potest ergo dici quod sicut natura omnino illimitata potest esse fundamentum relationum oppositarum primarum producentis et producti (licet non causae et causati, quia tunc idem a se essentialiter dependeret), ita natura aliqualiter illimitata potest esse fundamentum duarum oppositarum illarum secundarum, quae minus repugnant. Quaelibet autem natura (quae cum hoc, quod est receptiua alicuius perfectionis) ponitur etiam actiua respectu eiusdem, ponitur aliquo modo illimitata in quantum praehabet illam uirtutem; ideo etc. [9.14.110] Contra istud arguitur: omnia opposita includunt contradictoria; ergo si eidem insunt relationes oppositae, eidem inerunt contradictoria. [9.14.111] Item, II Physicorum, materia non coincidit "cum aliis causis, nec in idem specie, nec in idem numero". [9.14.112] Ad primum potest dici quod relatiua non includunt repugnantiam unde relatiua sunt, sed ratione fundamentorum inter quae est essentialis dependentia. [9.14.113] Aliter dicitur quod alia a contradictoriis non sunt formaliter opposita nisi in abstracto; maxime si contraria esse simul non sit contradictio, sicut quidam dicunt. [9.14.114] Ad secundum: intelligitur de materia "ex qua", non "in qua", et efficiente quocumque. Vel si de materia quacumque, tunc de agente uniuoco, non de utroque generaliter simul. De materia "ex qua" satis uidetur Aristoteles loqui, quam ponit causam unam in naturalibus. [9.14.115] De aliis, quae adducuntur secundum primam opinionem in speciali, prius dictum est, illa improbando. Sed in aliquibus tan guntur aliquae probationes ad quas restat respondere. [9.14.116] Cum adducunt dictum Aristotelis VIII Physicorum de graui et leui, breuiter potest exponi de graui in quantum consideratur praecise ut naturaliter mobile, non autem ut habens principium actiuum mouendi; sic enim est in potentia accidentali ad mouere sicut sciens ad speculari. Et quomodo idem re est principium actiuum et quo hoc est mobile naturaliter, aliud tamen ratione, tactum est in VII, in quaestione "De rationibus seminalibus". Rationes autem in VIII Physicorum non probant simpliciter quod graue non mouet se, sed quod non mouet se agendo uniuoce; uel non sicut animal, quia non habet principium sistendi suum motum; nec ad contrarias differentias mouet se sicut animal: ita quod illa argumenta aliquid concludunt de ueritate. Et intelligendae sunt secundum determinationem eius sequentem, sicut in aliis locis ubi arguit et postea determinat. [9.14.117] Ad illud quod additur de motu animalium, potest bene concedi quod aliqua pars quiescens localiter, alterata tamen, mouet localiter alteram partem sibi coniunctam, pellendo, et deinde mouetur a prima pulsa, trahendo; et sic, quod ille motus non sit a moto nisi per partem, et istae partes, trahens et pellens, sunt duae partes cordis, non pars superior corporis et inferior in saltu, sicut probatur supra. [9.14.118] Postea adducitur Aristoteles XVI De animalibus, de semine. Hoc exponitur secundum quandam excellentiam actionis ex parte seminis maris. Non quod illud praecise agat: tum quia quomodo tunc foetus quandoque assimiletur matri? tum quia eiusdem speciei est semen utrumque, "actio sequitur formam"; tum quia VII huius, cap. 6: equus et asina quodammodo sunt mulus. [9.14.119] Ad illa quae adducuntur de cognitiuis, patet responsio si ponatur tam potentia quam obiectum esse actiuum respectu actus cognoscendi. [9.14.120] Ad illud de accidente communi: non concludit contra cognitiuas, tenendo praedictam sententiam. [9.14.121] De appetitu rationali respondetur in sequenti quaestione quomodo est sufficiens causa sui accidentis communis. [9.14.122] Ad auctoritatem Aristotelis III De anima dicitur quod appetitus, si intelligitur de rationali, mouetur metaphorice; mouet autem proprie effectiue. Nec est inconueniens quod in illa breui littera aequiuocet "moueri". Ita inuenirentur exempla multa in libris eius. In I Physicorum: "prima contraria non sunt ex aliis, nec ex alterutris, sed omnia ex ipsis". Quomodo sumetur "ex" uniuoce, si bene uideantur propositiones istorum membrorum? [9.14.123] Confirmatur ista responsio in XII Metaphysicae cap. 4a: mouet ut amatum et desideratum, finis scilicet. Sed hoc est mouere metaphorice, quia finis, in quantum finis, non est efficiens. Ergo "moueri" sibi correspondens est "moueri" metaphoricum. [9.14.124] Per hoc respondetur ad Auerroem, in commento super illud XII supra allegatum, quod falsum dicit. Nec in hoc exponit Aristotelem, qui nec ibi nec alibi inuenitur ponere quod amatum dupliciter mouet, scilicet proprie et metaphorice. De hoc quaere in VI, in quaestione "De uero". [IV. Ad argumenta principalia] [9.14.125] Ad argumenta principalia. Ad auctoritatem Aristotelis hic, patet quod soluit se ipsam. Quare enim addidit "in quantum simul natum", nisi quia absolute noluit dicere "nihil mouet se ipsum", sed cum determinatione "in quantum" etc. Et sumitur "simul natum" pro "idem", ut patet per probationem: "unum enim et non aliud". Et sic in definitione potentiae actiuae non posuit absolute "transmutandi aliud", sed addidit, "aut in quantum". [9.14.126] Ad secundum dico quod, habito termino, agens non agit; non habito, etiam impediri potest ne agat per uirtutem contrariam fortiorem. Si etiam non est tota causa actiua, sed aliud cum ipso, si illud aliud non adsit, non aget. Si etiam non habet in quod uel circa quod agat, non aget. Si iterum alia actio naturaliter praesupponatur suae, illa non posita, non aget. Si tandem est liberum, ex se potest non agere. Uno istorum sex modorum potest saluari de quocumque motiuo quare non semper mouet se. Exemplum primi: graue quando est in centro. Exemplum secundi: aqua bulliens, praesente igne calefaciente, non frigefacit se. Exemplum tertii: in cognitiuis, tenendo et obiectum et potentiam agere. Exemplum quarti et quinti: nihil intelligens nihil uult, communiter. Exemplum sexti: intellectu ostendente aliquid, uoluntas potest illud non uelle. Et sic generaliter patet solutio illius argumenti. [9.15 UTRUM DIFFERENTIA AB ARISTOTELE ASSIGNATA INTER POTENTIAS RATIONALES ET IRRATIONALES SIT CONVENIENS] Utrum differentia, quam assignat Aristoteles inter potentias rationales et irrationales, sit conueniens, scilicet quod istae sunt oppositorum, aliae unius oppositi. [9.15.1] Arguitur quod non. Primo de rationalibus sic: habens potentiam potest illud cuius est illa potentia; ergo posset aliquis in opposita. [9.15.2] Dicitur, sicut uidetur Aristoteles respondere in littera, quod non habet potentiam faciendi opposita simul, licet habeat potentiam simul ad opposita. Contra: in isto "nunc" in quo inest unum oppositum, quaero an possit in eodem nunc aliud inesse, aut non. Si sic, habetur propositum, ut uidetur, quod opposita simul. Si non, ergo potentia ista in hoc nunc non est nisi unius oppositi. [9.15.3] Item, secundo sic: non est potentia quae non potest in aliquid. Illa autem quae est oppositorum, cum non possit simul in opposita, non uidetur posse in aliquid nisi determinetur, sicut arguitur in littera in 4 cap.4 Determinata autem non uidetur esse nisi unius; ergo in quantum potentia tantum uidetur esse unius. [9.15.4] Item, tertio sic: tunc sequeretur quod uoluntas posset in oppositum finis et posset in malum sub ratione mali, sicut et in opposita istorum. Consequens falsum, quia in XII cap. 4 dicit Aristoteles: "liberis non licet quod contingit facere", etc. [9.15.5] Contra aliud membrum, scilicet de irrationalibus, primo sic: Sol potest in oppositos effectus in istis inferioribus; dissoluit enim glaciem et constringit lutum; tamen potentia eius est irrationalis. [9.15.6] Item, infra, cap. 76 uult Philosophus quod "omnis potentia est contradictionis"; et declarat etiam in actiuis. [9.15.7] Item, rationalis, secundum Aristotelem, non ponitur esse oppositorum per se; sed unius per se ut habitus, alterius per accidens ut priuationis. Sed potentia irrationalis sic potest esse oppositorum; frigus enim est causa per accidens caloris, et proiciens pilam ad parietem est causa resilitionis. Ergo, non est differentia dicta conueniens. [9.15.8] In contrarium est Philosophus in littera. [I. Ad quaestionem] [A. Art. 1: De differentia assignata] [9.15.9] Ad istam quaestionem, tenendo differentiam esse bene assignatam, primo uidendum est quomodo sit intelligenda; deinde quae sit eius causa. [1. Quomodo differentia sit intelligenda] [9.15.10] De primo sciendum quod potentia actiua (cuiuscumque est siue actionis siue termini producti) sic est illius quod, manente natura eadem, non potest ipsa esse actiua alterius quam cuius ex se potest. Frigiditas enim, manens frigiditas, non potest esse caloris actiua nec elicitiua calefactionis, si non est de se actiua. Quia, quidquid circa ipsam fieret, licet aliud posset aliquid facere ad esse caloris, numquam frigiditas faceret ad hoc. [9.15.11] Illa ergo potentia actiua dicitur esse oppositorum siue contrariorum siue contradictoriorum productorum quae, manens natura una, habet terminum primum sub quo potest utrumque oppositum aeque cadere. Sed illa est oppositarum actionum quae manens una, est sufficiens elicitiuum talium actionum. Et si actio potentiae proprie actiuae dicatur "actum", sicut expositum est quaestione quarta ad tertium argumentum, tunc omnis quae est oppositarum actionum est oppositorum actorum, non e conuerso. [9.15.12] Hoc autem debet intelligi quod potentia sit oppositarum actionum, seu actionis et negationis eius, sicut patebit in secundo articulo. Et uocatur haec "potentia actiua" non ipsa relatio quae numeratur secundum numerum correlatiuorum, sed natura absoluta quae est relationum plurium (quae sunt ad oppositos effectus) proprium fundamentum. [2. Quae sit causa differentiae] [9.15.13] De secundo, uidetur Aristoteles causam differentiae ponere talem: quia forma naturalis solummodo est principium assimilandi uni opposito similitudine naturali, sicut ipsa est ipsa et non opposita. [9.15.14] Forma autem intellectus, puta scientia, est principium assimilandi oppositis similitudine intentionali, sicut et ipsa est uirtualiter similitudo oppositorum cognitorum. Quia eadem est scientia contrariorum sicut et priuatiue oppositorum, cum alterum contrariorum includat priuationem alterius; agens autem illius est actiuum, quod potest sibi assimilare secundum formam qua agit; ideo uidetur Aristoteles ponere dictam differentiam. [9.15.15] Sed ista ratio multipliciter improbatur: Primo, quia forma naturalis potest esse principium assimilandi uirtualiter opposita. Patet de sole. [9.15.16] Secundo, quia solummodo intellectum uel scientiam uidetur ponere potentiam rationalem; quod falsum est, ut post dicetur. SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Vide Gandauensem, Quodlibet XI quaest. 7, ubi dicit quod " "posse in contraria" potest intelligi multipliciter. Uno modo ex parte obiectorum quae sunt bonum et malum respectu uoluntatis, uerum et falsum ex parte intellectus". Et certum est quod tam uoluntas quam intellectus est circa contraria, quia intellectus uerum et falsum, etc. "Alio modo potest intelligi ad "posse in contraria" ex parte actuum". Sed hoc dupliciter, quia "uel potest intelligi quod potentia potest in contrarios actus respectu obiectorum contrariorum, uel respectu eiusdem obiecti; ut fugere malum et consequi bonum quoad uoluntatem, assentire ueritati et dissentire falsitati quoad intellectum". Et hoc modo potentia etiam irrationalis potest in opposita. Secundo modo posse in contraria, scilicet in contrarios actus, ut puta fugere a et non fugere a quoad uoluntatem (consequi etiam et non consequi a), quoad intellectum assentire et non assentire eidem; sic, inquam, "posse in contraria" conuenit soli uoluntati a se, siue ex se, et intellectus a uoluntate sibi imperatur. Et ideo sola uoluntas est completiue potentia rationalis, potens in opposita. [9.15.17] Hoc etiam uidetur expressius ponere in 4 cap.14 ubi concludit quod potentia rationalis est oppositorum; nihil faciet nisi determine tur ad alterum illorum, et illud determinans dicit esse "appetitum aut prohaeresim". Ergo illam uidetur excludere a ratione potentiae rationalis, ut ipsa est oppositorum. [9.15.18] Et hoc expressius patet per sequentia, ubi uidetur dicere quod rationalis sic determinata necessario faciet, sicut et irrationalis ex se necessario facit. Videtur ergo simpliciter quod non sit potentia rationalis illud aggregatum ex intellectu (quem ponit esse opposito rum) et ex appetitu determinante (quem ponit necessarium ad hoc quod aliquid fiat). [9.15.19] Tertio, non uidetur ualere probatio quod intellectus sit contrariorum, licet sit priuatiue oppositorum. Quia contrarium, etsi includat priuationem alterius, non tamen praecise, sed est aliqua natura positiua, et ita habet aliquam cognitionem propriam suae entitatis et non praecise per alterum oppositum; immo per alterum oppositum tantum secundum quid cognoscitur. [B. Art. 2: De differentia in se 1. De differentia inter naturam et uoluntatem] [9.15.20] Quantum ergo ad secundum articulum: primo uidendum est de dicta differentia in se, secundo de intentione Aristotelis circa ipsam. [9.15.21] De primo sciendum est quod prima distinctio potentiae actiuae est secundum diuersum modum eliciendi operationem: quod enim circa hoc uel illud agat (etsi aliquo modo distinguat), aut distinctionem ostendat, non tamen ita immediate. Non enim potentia ad obiectum, circa quod operatur, comparatur nisi mediante operatione quam elicit, et hoc sic uel sic. [9.15.22] Iste autem modus eliciendi operationem propriam non potest esse in genere nisi duplex. Aut enim potentia ex se est determinata ad agendum, ita quod, quantum est ex se, non potest non agere quando non impeditur ab extrinseco. Aut non est ex se determinata, sed potest agere hunc actum uel oppositum actum; agere etiam uel non agere. Prima potentia communiter dicitur "natura", secunda dicitur "uoluntas". [9.15.23] Unde prima diuisio principiorum actiuorum est in naturam et uoluntatem, iuxta quod Aristoteles, in II Physicorum, duas ponit causas mouentes per accidens, casum iuxta naturam, et fortunam iuxta propositum siue uoluntatem. [9.15.24] Si ergo huius differentiae quaeritur causa, quare scilicet natura est tantum unius (hoc est cuiuscumque uel quorumcumque sit determinate ex se est illius uel illorum), uoluntas autem est oppositorum (id est, ex se indeterminate huius actionis uel oppositae, seu actionis uel non actionis), dici potest quod huius nulla est causa. Sicut enim effectus immediatus ad causam immediatam comparatur per se et primo et sine causa media alioquin iretur in infinitum , ita causa actiua ad suam actionem, in quantum ipsam elicit, uidetur immediatissime se habere. Nec est dare aliquam causam quare sic elicit nisi quia est talis causa. Sed hoc est illud cuius causa quaerebatur. [9.15.25] Sicut ergo calidum calefacit quia calidum, nec ista propositio "calidum calefacit" est mediata, sed prima in quarto modo per se, ita et haec "calidum ex se determinate calefacit". Similiter ista "uoluntas uult", et "uoluntas non uult determinate, determinatione necessaria ex se". [9.15.26] Contra ista obicitur. Primo sic: ista propositio est contingens, "uoluntas uult". Si uoluntas non est ex se determinata ad uolendum, quomodo aliqua propositio contingens est immediata? [9.15.27] Secundo sic: quare ponitur ista indeterminatio in uoluntate, si non potest probari per naturam uoluntatis? [9.15.28] Ad primum responsio: ex necessariis non sequitur contingens, patet. Accipiatur aliqua contingens. Si est immediata, habetur propositum. Si non, detur medium: altera praemissa ad ipsam erit contingens; alias ex necessariis inferretur contingens. Illa praemissa contingens, si est mediata, altera praemissa ad ipsam erit contingens, et sic in infinitum nisi stetur in aliqua contingente immediata. [9.15.29] Confirmatur: I Posteriorum uult Aristoteles quod contingit opinari "propter quid", scilicet per immediata, et "quia", per mediata. Ita in proposito, "uoluntas uult a". Si non est causa inter extrema, habetur propositum. Si est causa, puta "uoluntas uult b", ulterius procedendo stabitur alicubi. Ubi? Quare uoluntas illud uolet? Nulla erit alia causa nisi quia est uoluntas. Et tamen si illa ultima propositio esset necessaria, non antecederet sola ad aliquam contingentem. [9.15.30] Ad secundum, a posteriori probatur. Experitur enim qui uult se posse non uelle, siue nolle, iuxta quod de libertate uoluntatis alibi diffusius habetur. [9.15.31] [De indeterminatione insufficientiae et sufficientiae] Secundo dubitatur circa praedicta quomodo reducetur talis causa ad actum si indeterminata est ex se ad agendum et non agendum. Responsio: est quaedam indeterminatio insufficientiae, siue ex potentialitate et defectu actualitatis, sicut materia non habens formam est indeterminata ad agendum actionem formae; est alia superabundantis sufficientiae, quae est ex illimitatione actualitatis, uel simpliciter uel quodammodo. [9.15.32] Primo modo indeterminatum non reducitur ad actum nisi prius determinetur ad formam ab alio; secundo modo indeterminatum potest se determinare. Si enim posset hoc si haberet actum limitatum, quanto magis si illimitatum, cum nullo tunc careat quod fuit simpliciter principium agendi? Alioquin Deus, qui est summe indeterminatus ad quamcumque actionem indeterminatione illimitationis, non posset aliquid agere; quod est falsum. [9.15.33] Exemplum huius: ignis est calefactiuus, nec quaeritur extrinsecum a quo determinetur ad agendum. Si tunc, nulla deminutione facta in perfectione caloris, daretur sibi perfectio frigoris, quare non ita ex se determinari posset ad calefaciendum ut prius? Exemplum tamen illud non est omnino simile, sicut dicetur respondendo ad argumentum principale. [9.15.34] Indeterminatio autem quae ponitur in uoluntate non est materialis, nec imperfectionis in quantum ipsa est actiua, sed est excellentis perfectionis et potestatiuae, non alligatae ad determinatum actum. [2. De intentione Aristotelis] [9.15.35] Sed quomodo faciunt praedicta ad intentum Aristotelis, qui differentiam dictam non ponit inter naturam et uoluntatem, sed inter irrationalem potentiam et rationalem, per rationalem intelligens solum intellectum, ut uidetur secundum supra allegata? [9.15.36] Responsio: intellectus et uoluntas possunt comparari ad actus proprios quos eliciunt, uel ad actus aliarum potentiarum inferiorum in quibus quandam causalitatem habent: intellectus ostendendo et dirigendo, uoluntas inclinando et imperando. Prima comparatio est essentialior, patet. Et sic intellectus cadit sub natura. Est enim ex se determinatus ad intelligendum, et non habet in potestate sua intelligere et non intelligere siue circa complexa, ubi potest habere contrarios actus, non habet etiam illos in potestate sua: assentire et dissentire. In tantum quod si etiam aliqua una notitia sit oppositorum cognitorum, ut uidetur Aristoteles dicere, adhuc respectu illius cognitionis non est intellectus ex se indeterminatus; immo necessario elicit illam intellectionem, sicut aliam quae esset tantum unius cogniti. Voluntas ad proprium actum eliciendum opposito modo se habet, ut dictum est prius. Unde isto modo loquendo ponuntur tantum duae productiones in diuinis, et quod intellectus est idem principium cum natura. Secundum hanc primam comparationem non uidetur loqui Aristoteles. [9.15.37] Secunda comparatio uidetur quasi accidentalis. Tum quia ad actus aliarum potentiarum non comparantur istae potentiae nisi mediantibus actibus propriis, ut uidetur, qui proprii priores sunt illis aliis. Tum quia, specialiter, intellectus hoc modo non habet rationem potentiae actiuae proprie dictae; tactum est in VII cap. 6 quaestione 2. [9.15.38] Et hoc modo uidetur Aristoteles loqui et ponere talem ordinem, quod primo requiritur notitia aliqualis oppositorum. Sed ista ex se est insufficiens ad aliquid causandum extra, quia, ut arguit in 4 cap.35, tunc faceret opposita. Hoc non uidetur sequi nisi quia intellectus (etiam cognoscens opposita), quantum ad illud causalitatis quod habet respectu eorum fiendorum extra, ex se determinatus est ad illud cuius est. Et ita non solum non est rationalis respectu actus proprii, sed nec completiue rationalis respectu actus extrinseci in quo dirigit. Immo praecise sumptus, etiam respectu extrinseci, est irrationalis; solummodo autem secundum quid rationalis, in quantum praeexigitur ad actum potentiae rationalis. [9.15.39] Sequitur uoluntas determinans, non sic quod ipsa potentia uoluntatis ex se determinata sit ad unum et per hoc aggregatum ex intellectu oppositorum et uoluntate sit unius, ut supra allegatur sed quod uoluntas, quae indeterminata est ad actum proprium, illum elicit et per illum determinat intellectum quantum ad illam causalitatem quam habet respectu fiendi extra. [9.15.40] Unde Aristoteles dicit: "hoc autem dico appetitum, aut prohaeresim", id est, electionem; non dicit autem uoluntatem, scilicet potentiam. Itaque si potentia rationalis dicatur ab Aristotele intellectus, differentia dicta sic intelligenda est secundum supra exposita: sibi non conuenit respectu actus proprii, nec in quantum per actum suum concurrit ad actum potentiae inferioris, praecise sumendo actum suum, sed utroque modo cadit sub natura. Cadit autem sub alio membro in quantum praeuius, per actum suum, actibus uoluntatis. [9.15.41] Si autem intelligitur rationalis, id est cum ratione, tunc uoluntas est proprie rationalis. Et ipsa est oppositorum, tam quoad actum proprium quam quoad actus inferiorum; et non oppositorum modo naturae, sicut intellectus non potens se determinare ad alterum, sed modo libero potens se determinare. Et ideo est potentia, quia ipsa aliquid potest, nam potest se determinare. Intellectus autem proprie non est potentia respectu extrinsecorum, quia ipse, si est oppositorum, non potest quis determinare; et nisi determinetur, nihil extra poterit. [C. Responsio ad obiectiones contra uiam Aristotelis] [9.15.42] Per dicta potest responderi ad illa quae superius allegantur contra uiam Aristotelis. [9.15.43] Ad primum de sole responsio: forma naturalis, si est illimitata et principium oppositorum in materiis dispositis illorum, est ita determinate sicut illa quae est unius tantum est illius determinate. Nam non est in potestate sua ad alterutram istarum formarum agere, praesente passo receptiuo huius formae et illius, sicut nec esset si esset unius tantum. Voluntas autem actionis suae, siue circa hoc oppositum in quod potest siue circa illud, non est principium ex se determinatum, sed potestatiue determinatiuum sui ad alterutrum. Et per hoc patet quomodo deficit similitudo superius posita de calore et frigore in eodem contentis unitiue; nec, breuiter, aliquod potest exemplum conueniens omnino adduci, quia uoluntas est principium actiuum distinctum contra genus principiorum actiuorum, quae non sunt uoluntas, per oppositum modum agendi. [9.15.44] Et ideo satis uidetur fatuum uniuersales propositiones de principio actiuo applicare ad uoluntatem propter hoc quod non habeant instantiam in aliquo alio a uoluntate. Sola enim est non talis. Nec ideo negandum est eam esse talem quia alia non est talis. Quia principium actiuum creatum capax est sine contradictione illius perfectionis quam attribuimus uoluntati, scilicet quod non solum non determinetur ad unum effectum uel actum, quia multos habet in uirtute, sed nec ad aliquem illorum determinatur quos in uirtute sufficienti habet. Quis enim negat actiuum esse perfectius, quanto minus dependens et determinatum et limitatum respectu actus uel effectus? Et si hoc conceditur de illimitatione ad multos et contrarios effectus, cum determinatione tamen naturali ad quemcumque illorum, quanto magis si cum prima indeterminatione ponitur et secunda? Haec enim nobilior est contingentia necessitate, sicut tactum est in V in quaestione mota cap. "De necessario", scilicet quomodo perfectionis est in Deo nihil necessario causare. Si ergo ista perfectio, quam attribuimus uoluntati, principio actiuo creato non repugnat, et summum tale est uoluntas, sibi rationabiliter est attribuenda. Et ista declaratio melior est quam illa prius posita de calore et frigore unitis. [9.15.45] Secundum hoc potest illa ratio, quae uidetur poni in littera, pertractari sic: si intellectus per eandem notitiam est aliquo modo oppositorum ut ostendens, ergo potentia actiua indeterminatior potest esse excellentiori modo oppositorum, scilicet ut ipsa, una exsistens, possit se ad utrumque illorum ostensorum determinare. Alioquin frustra uideretur data fuisse potentia prima oppositorum, quia ipsa sine secunda in nullum illorum posset, ita quod argumentum sit a minori, non a causa propria; scientia enim non est propria causa differentiae praedictae. [9.15.46] Ad secundum: non excepit Aristoteles uoluntatem a potentia rationali nisi ut potentia rationalis sumitur incomplete, scilicet pro notitia oppositorum. Sed dicit illam incompletam nullius extrinseci esse causam nisi determinatione facta aliunde. Quaero: a quo sit determinatio per electionem. Non nisi a potentia eligente, et hoc ut distinguitur contra rationem. Ratio enim non est determinatiua, cum sit oppositorum respectu quorum se non potest determinare, nec multo magis aliud a se; aut si determinaret, hoc esset simul ad opposita, sicut Aristoteles arguit de agere. Et illud aliud non necessario determinat ad istud oppositum, quia tunc intellectus nec in potentia remota esset oppositorum. Igitur illud aliud contingenter se determinat, et cum per actum suum fuerit determinatum, consequenter determinat intellectum. [9.15.47] Innuit ergo Aristoteles quod illa potentia est ex se oppositorum, sic quod determinatiua sui ad alterutrum; per cuius actum iam determinate elicitum, ponit illam determinari respectu operis exterioris, quae erat ex se sic oppositorum quod necessario nec potuit se determinare. Et ita ostendendo in 4 cap. quomodo rationalis potentia incompleta procedit ad actum, manifeste uidetur innuere quod est alia rationalis completa, quantum ad istam differentiam hic positam, et quod illae duae cum actibus suis concurrunt respectu effectus exterioris, ad quem non est potentia contradictionis proprie in potentia exsequente, quae est rationalis per participationem; sed tota ratio potentiae ad opposita formaliter est in uoluntate. [9.15.48] Quod autem subdit Aristoteles quod rationalis, sic determinata, necessario est unius, "quod concupiscit principaliter, hoc faciet": posset dici quod non est uerum de necessitate absoluta. Sicut enim antecedens, si est antecedens, scilicet illud uelle, non est necessarium, ita nec consequens. Si est necessario, consequens, scilicet illud exterius facere, est necessarium. Si autem sequitur necessario "uult hoc extrinsecum, ergo non impeditum facit hoc", tunc Aristoteles nullum effectum poneret nisi a causa prius determinata ad ipsum prius natura quam ipsum producat; excepto solo uelle quod sequitur apprehensionem oppositorum et determinat, secundum ipsum, respectu sequentium extra. [9.15.49] Sic posset exponi illud quod est in fine cap. 4: Propter quod neque, si opposita uult, necessario faciet, etc. Quare enim non sequitur hoc de uoluntate? Et tamen prius arguit in principio, cap. "De potentia rationali" quod ipsa "simul faciet", uidetur bona differentia; quia sic faciet sicut faciendi habet potentiam, non autem sicut habet potentiam faciendi. [9.15.50] Potentia autem rationalis incompleta, ipsa ex se, ut dictum est, naturalis est respectu oppositorum. Ideo, quantum est ex se, non tantum simul oppositorum, sed etiam oppositorum simul. Et ideo si ipsa ex se faceret illa, simul faceret. Sicut sol est oppositorum simul in diuersis receptiuis, et simul faceret illis approximatis. Et si esset illorum aequaliter et tantummodo aliquod idem passum aeque receptiuum amborum esset sibi approximatum, nihil faceret, uel simul in illo opposita: ita hic. [9.15.51] Contra: intellectus non est aequaliter oppositorum; ergo ageret secundum uirtutem fortiorem. Responsio: per unam notitiam, quae est habitus et priuationis, non est aequaliter istorum; sed huius per se, illius per accidens. Sed per duas notitias positiuas contrariorum potest esse causa oppositorum. [9.15.52] Contra: quomodo ualet consequentia Aristotelis de "non aequaliter"? Non sic autem de uoluntate. Si enim est oppositorum uirtualiter, simul est eorum, sed non eorum simul. Quia non est eorum modo naturae, sed potens se determinare ad alterutrum ante alterum, et ideo sic faciet. Hoc modo posset forte 4 cap. exponi, quod multum esset pro uoluntate, licet aliquid uideatur ibi contra uoluntatem. [9.15.53] Sed contra: quare saltem ita frequenter uocat potentiam rationalem intellectum, et non sic uoluntatem, licet innuat secundum praedicta? Potest dici quod actus intellectus praeuius est communiter actui uoluntatis, et nobis notior. Aristoteles de manifestioribus saepius locutus est, unde de uoluntate pauca dixisse inuenitur, quamuis ex dictis eius aliqua sequantur in quibus consequenter dixisset si illa considerasset. [9.15.54] Tertium, contra Aristotelem inductum, uerum concludit, scilicet quod notitia simplicis apprehensionis utriusque contrarii est propria sibi et per speciem propriam. Notitia tamen discursiua, quia unum est prius naturaliter alio, potest esse principium cognoscendi aliquid de illo. Et sic potest exponi illud I De anima, "rectum est iudex sui et obliqui". Iudicium enim non pertinet ad simplicem apprehensionem, sed ad collationem complexorum. Quantum enim ad notitiam secundum quid, unum potest simplici apprehensione apprehendi per speciem alterius, quantum scilicet ad priuationem quam includit, non quidem intra suam essentiam uel essentialem rationem, sed concomitanter. [9.15.55] Primo ergo modo notitia est eadem contrariorum, unius formaliter et alterius uirtualiter, sicut principii et conclusionum. Et si aliqua uolitio, puta forte electio, praeexigat iudicium aliquod de eligendo, potest unum contrariorum per alterum cognosci quoad illam notitiam, licet contra illud iudicium quandoque eligatur. [9.15.56] Secundo modo est eadem notitia contrariorum, unius secundum quid, alterius simpliciter. Et illa sufficit ad hoc quod uoluntas uelit alterutrum contrariorum, in quantum ostenditur per illam notitiam. Et sic potest in contraria, ergo et simpliciter, quia non repugnant absolute forte nisi ratione priuationis talis; aut non in ratione uolibilis, ut uidetur, quia utrumque in quantum positiuum uidetur uolibile. [9.15.57] Si dicatur quod "potentia rationalis ualet ad opposita" nisi determinetur ad unum, et tunc non: Contra: ex hoc sequitur quod non est differentia inter potentias rationales et irrationales quantum ad hoc quod est posse in opposita. Consequens falsum ex isto IX Metaphysicae; ergo antecedens. [9.15.58] Probatio consequentiae: potentia irrationalis, tam actiua quam passiua, ut est prior naturaliter actu determinante, potest in opposita, ut patet ex Aristotele II Perihermenias et Boethio VI commentarii super eundem, editione secunda, ubi ponit exemplum de aqua, quae potest frigefacere et calefacere. [9.15.59] Item, si non posset in opposita quando est actu determinata, hoc est in illo instanti et pro illo, nullus effectus actu ens esset actu contingens. Consequens falsum, ergo antecedens. Falsitas consequentis patet per Philosophum I Perihermenias, ubi uult quod haec propositio est necessaria: "Omne quod est, quando est, necesse est esse", quia aliquid est contingenter. Probatio consequentiae: effectus non dicitur contingens in potentia nisi ratione suae causae potentis in oppositum; ergo nec in actu effectus contingens nisi causa actu causans posset in oppositum pro illo nunc pro quo causat ipsum. Sed, per te, tunc non potest, cum pro tunc sit determinata; ergo. [9.15.60] Si dicas "effectus dicitur contingens, quia potest non fieri", contra: prius non fuit ens; ergo nec prius actu effectus contingens. Loquimur enim nunc de contingentia, prout est modus entis in actu quando est in actu et pro illo nunc pro quo est in actu. [9.15.61] Item, quod conuenit alicui per se et primo, eius oppositum non conuenit per se nec per accidens, ipso manente. Alioquin demonstratio propter quid, concludens passionem de subiecto, non esset ex necessariis. Sed posse in opposita conuenit potentiae rationali secundum se et primo, ut propria passio potentiae rationalis in quantum rationalis, nam per hoc distinguitur ab irrationali IX Metaphysicae; ergo etc. [9.15.62] Item, Deus praedestinatum potest non praedestinare in illo et pro illo nunc pro quo praedestinauit, non obstante determinatione uoluntatis suae per actum praedestinandi, secundum omnes. Ergo determinatio non tollit "posse in opposita". [II. Ad argumenta principalia] [9.15.63] Ad argumenta principalia. Ad primum patet quod potentia, prout dicitur esse uoluntas, est contrariorum non simul fiendorum, sed potest se determinare ad alterutrum; non sic intellectus. [9.15.64] Cum arguitur contra "possumne non sedere nunc, supposito quod sedeam?", dico quod in sensu compositionis propositio de possibili, componendo opposita, est falsa, quia notat potentiam esse ad opposita simul. In sensu diuisionis dicerent aliqui quod quando est sessio, est necessario, iuxta illud I Perihermenias: "Omne quod est, quando est", etc. et nihil pro tunc possibile, sed tantum pro instanti priori, pro quo potuit non fore nunc. Et isti non uidentur quod possint saluare uoluntatem nunc esse potentiam ad oppositum eius quod inest. Huius positionis absurditas, quod scilicet necessitas et contingentia non sint propriae condiciones entium quando exsistunt sed tantum necessitas, et contingentia numquam, quia quando non est, nec est necessario nec contingenter; quomodo etiam illa auctoritas I pro illis non facit propter fallaciam compositionis et diuisionis et secundum quid et simpliciter prolixum esset nunc explicare. SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Quando aliquae condiciones conueniunt rei sub determinata ratione et non absolute, in habitudine ad illam rationem uerificantur dictae condiciones absolute uel non absolute de ipsa re. Sed "contingentia et necessitas" tantum conueniunt rei sub ratione qua res exsistit. Igitur in habitudine ad exsistentiam dicuntur illae condiciones de re ipsa. Igitur si res, quando exsistit, dicitur necessaria uel contingens, et absolute debet dici necessaria uel contingens; igitur etc. [9.15.65] Potest dici aliter quod uoluntas, quando est in aliqua uolitione, tunc contingenter est in illa, et illa uolitio tunc contingenter est ab ipsa; nisi enim tunc, numquam, quia numquam alias est ab ipsa. Et sicut illa contingenter inest, ita uoluntas tunc est potentia potens respectu oppositi; et pro "tunc", in sensu diuisionis. Non scilicet quod possit illud oppositum ponere simul cum isto, sed quod possit illud oppositum ponere in hoc instanti, non ponendo illud aliud in hoc instanti; quod tamen aliud diuisim ponit in hoc instanti, et hoc non necessario sed contingenter. [9.15.66] Ad secundum, si arguitur de uoluntate, dico quod illa potest in actum, nulla determinatione in ipsa praeintellecta actui, ita quod prima determinatio, et tempore et natura, est in positione actus. Et si tunc de ipsa accipitur "in nihil potest nisi prius determinata", falsum est. [9.15.67] Si autem arguitur de intellectu cognoscente opposita, tunc uerum est quod respectu extrinseci non potest aliquid nisi determinetur aliunde, quia ex se est illorum per modum naturae, non potens se ad alterum determinare; uel ergo ambo aget, uel nihil. Et si de intellectu concludatur quod non est sufficiens potentia rationalis, concedatur iuxta praedicta. Immo si solus per impossibile esset cum uirtutibus inferioribus sine uoluntate, nihil umquam fieret nisi determinate modo naturae, et nulla esset potentia sufficiens ad faciendum alterutrum oppositorum. [9.15.68] Ad tertium dicitur quod potest habere actum circa opposita quae subsunt suo primo obiecto, quod quantum ad actum uolendi ponitur bonum, uerum uel apparens; non est autem circa oppositum sui primi obiecti quod ponitur malum in quantum malum. Similiter de actibus ponitur quod oppositos potest habere, scilicet uelle et nolle, circa illud in quo potest aliquid inueniri de ratione primi obiecti utriusque actus, scilicet aliquid boni et aliquid mali. In fine ultimo nihil inuenitur de malo, et respectu eius uidentur aliqui ponere quod non sit potentia rationalis. Similiter uidentur ponere quod per habitum aliquem possit immobilitari respectu aliorum aliquorum a fine ultimo. Discussionem istorum et an circa finem determinetur ad uelle, et circa malum in quantum malum ad nolle hic omitto quaerere. [9.15.69] Ad quartum argumentum de sole patet supra in responsione ad primum obiectum contra Aristotelem. [9.15.70] Ad quintum dici potest, iuxta principium primi articuli, quod frigus numquam facit ad esse caloris; facit tamen aliquid, quo facto aliquid aliud potest magis calefacere, puta constringit ne calor interior diffundatur, et ita calor unitus magis calefacit. [9.15.71] De proiectione pilae, licet sit aliqua contrarietas in motu reflexo ad motum rectum quanta requiritur inter ubi terminantia motum localem, non est tamen contrarietas formalis, quia uiolenter mouens aliquid ad ubi, mouet ad omne ubi possibile acquiri per illum motum. Si in directum potest, sic mouetur; si non, redit, et hoc donec factus fuerit motus proportionatus uiolentiae mouentis. [9.15.72] Haec et alia quaecumque in radiis reflexis et fractis contingentia et etiam alibi nullam talem indifferentiam ponunt in aliqua potentia irrationali, qualis est in rationali. [9.15.73] Ad ultimum: absque exceptione omnes potentiae passiuae ex se sunt contradictionis. Licet si forma necessario ens, necessario dependeret ad materiam, compositum esset incorruptibile, et materia necessario esset sub illo actu; sed non necessitate ex parte sui, sed ex forma. Actiuae uero sunt contradictionis, sicut exponit Aristoteles per aliud: "esse et non". Quod si intelligatur de passiuo approximato et non approximato, sic omnis actiua, cuius actio dependet a passiuo, potest esse contradictionis, non ex se sed aliunde. Si intelligatur de impediente, sic omnis actiua naturalis corruptibilis est impedibilis, etiam per causam naturalem aliam actiuam. Sed nulla naturalis ex se habet posse oppositas actiones circa idem elicere, seu ex se agere et non agere, quo modo potentia rationalis est contrarietatis uel contradictionis. Ideo illa propositio non facit contra intentionem Aristotelis assignantis differentiam praedictam.