[QUAESTIO 1: UTRUM LIBER PRAEDICAMENTORUM SIT DE DECEM VOCIBUS DECEM GENERA RERUM SIGNIFICANTIBUS] "Aequiuoca dicuntur... etc." Quaeritur utrum liber Praedicamentorum sit de decem uocibus, decem genera rerum significantibus. [1] Quod sic, uidetur: Quia sic dicit Boethius. [2] Item, hic determinatur de uniuoco, aequiuoco, et denominatiuo, quae tantum sunt differentiae uocis significantis; quia nulla res, nullus etiam conceptus est aequiuocus, quia ubi est idem conceptus, ibi est uniuocatio. [3] Item, haec omnia definiuntur per "dicuntur". [4] Item, in prima diuisione dicitur "eorum quae dicuntur". Similiter, inferius "singulum incomplexorum aut significat substantiam" etc. Sed dicibile incomplexum significare est proprium uocis significantis; ergo illud est subiectum. Et ita maxime decem uoces decem genera significantes, quia tantum de illis hic agitur. [5] Item, logica uel est scientia realis uel sermocinalis; non realis, manifestum est; ergo sermocinalis. Igitur quaelibet pars eius est de uoce significatiua; et ita ista pars, quae est prima, erit de uoce significante conceptum simplicem, sicut liber Perihermenias est de uoce significante conceptum compositum. [6] Ad oppositum per Boethium: "logica est de secundis intentionibus applicatis primis"; ergo de uocibus non est aliqua eius pars. [7] Item, illud de quo hic agitur est per se pars subiecti considerati in libro Perihermenias, et illud est pars eius quod consideratur in libro Priorum, quod est syllogismus; sed illud omnes suas passiones habet sibi inhaerentes, ut manifestum est, nulla uoce exsistente nec possibile esse. Similiter, enuntiatio suas habet. Ergo utrumque illorum est prius naturaliter uoce significatiua. Et quod hic consideratur, est prius naturaliter utroque istorum, sicut pars integralis toto; ergo quod hic consideratur primo est naturaliter prius uoce significatiua quacumque. Ergo non est hic subiectum uox significatiua. [] Item, nulla proprietas uocis significatiuae hic de ea ostenditur, nec de ea in aliqua parte logicae; ergo etc. [] Ad ista duo potest dici quod "esse ex tribus terminis" est passio syllogismi ut est in uoce, sicut "uerum uel falsum significare" est passio enuntiationis, et sic de caeteris passionibus huiusmodi. [] Contra: aut syllogismus in mente est syllogismus, et enuntiatio in mente est enuntiatio, aut non. Si sic, ergo habent passiones syllogismi et enuntiationis absque hoc quod proferantur. Si non, ergo habens demonstrationem in mente non habet demonstrationem nisi proferat; et non est sciens nisi proferat, quod est manifeste falsum. [I. Solutio quaestionis] [] Ad quaestionem dici potest quod iste liber non est de decem uocibus ut de primo subiecto nec aliqua pars logicae est de uoce, quia omnes passiones syllogismi et omnium partium eius possunt sibi inesse secundum esse quod habent in mente etsi non proferantur, ut patet inductiue , sed est de aliquo priore, quod respectu uocis significatiuae tantum habet rationem significati. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad auctoritatem Boethii potest dici quod intelligit passiuam per actiuam, sic: "de decem uocibus decem genera rerum significantibus", id est, de decem generibus significatis per decem uoces. Et quomodo illud sit uerum dicetur in solutione sequentis quaestionis. [] Ad secundum potest dici quod uniuocum et denominatiuum primo sunt differentiae praedicati quod secundum se inest conceptui, non primo uoci significanti. De aequiuoco autem determinat propter oppositionem eius ad uniuocum: uel quia aequiuocum aequiuocatum est proprius conceptus, licet non aequiuocum aequiuocans; uel quia est conceptus in quantum significatur. [] Ad aliud: dicit "dicuntur" ut ostendat se non assignare ueras definitiones istorum aequiuocorum etc. quae est per genus et differentiam , sed tantum rationem exprimentem quid dicitur per nomen. [] Ad aliud dico quod in secunda diuisione dicit Aristoteles "eorum quae sunt"; quod sicut ex illa non sequitur subiectum huius libri esse aliquid reale cui per se conuenit esse, sic nec hic sequitur subiectum esse uocem cui per se conuenit dici; ideo dicit "dicuntur", id est, "concipiuntur". Et "sunt" in secunda diuisione sumitur pro eodem: "sunt" secundum rationem. [] Ad aliud de incomplexo, dico quod illud primo conuenit conceptui simplici, uoci significatiuae ex consequenti. Si ergo subiectum hic sit incomplexum, magis stat quod sit conceptus quam uox. [] Ad illud de "significat", dico quod ad illud non sequitur subiectum huius libri esse litteram, ut nec uult Boethius littera tamen inter quattuor quae enumerantur in principio Perihermenias est tantum signum et non signatum. Ita nec sequitur subiectum hic esse uocem ex hoc medio "significat", quia illud est nimis commune medium, passio enim significat rem. Tamen bene stat subiectum hic esse conceptum. [] Ad aliud dico quod logica nec est scientia realis nec sermocinalis, quia nec sermonem nec passiones sermonis considerat, nec suum subiectum sub ratione sermonis. Immo quod ista diuisio sit insufficiens sic ostenditur: medium inter rem et sermonem uel uocem est passio; ergo sicut est aliqua scientia per se de rebus, aliqua per se de uocibus significatiuis, ut grammatica, rhetorica, quae considerant passiones uocis in quantum uocis, scilicet congruum et ornatum, ita potest aliqua scientia esse de conceptu per se; haec est logica. Unde per se debet dici scientia rationalis, non tantum quia traditur per rationem sicut quaelibet alia scientia, sed cum hoc est de conceptibus formatis ab actu rationis. [] Si ab aliquo dicatur logicam esse scientiam sermocinalem, ut uidetur ex interpretatione nominis: Intelligendum est quod multum conuenit cum sermone propter duo: quia conceptus est immediatum significatum per uocem, de quo conceptu est logica; et quia passiones conceptus insunt uoci significatiuae sicut incomplexio, complexio, significare uerum uel falsum , ut signo per naturam significati. [] Ad illud quod tangitur respondendo ad argumenta in contrarium de terminis et "significare uerum uel falsum", potest dici quod terminus uel est idem quod uox significans conceptum simplicem, et tunc non est syllogismus ex tribus terminis nisi prolatus. Vel uerius: terminus significat idem quod conceptus simplex, quia transumitur a geometria ad logicam ad significandum indiuisibile in propositionibus, quod potest esse in mente; et tunc omnis syllogismus prolatus et non prolatus est ex tribus terminis. Similiter, "significare uerum uel falsum" conuenit enuntiationi, sed non ut uox est significans conceptum, sed ut conceptus significat rem. [] Item, in commento super principium huius dicit Boethius quod uoces significatiuae uno modo considerantur ut imponuntur ad significandum, alio modo ut eis significantibus insunt proprietates causatae ab intellectu. Primo modo considerantur in logica; secundo modo in grammatica. Secundum hoc igitur primum subiectum logicae est ponendum uox significatiua. Et sic subiectum primum huius libri est uox significans conceptum simplicem, et maxime decem uoces significantes decem genera, quia ad illas omnes aliae reducuntur. [] Contra hoc: "cognito uno correlatiuorum definite, cognoscitur et reliquum", per Aristotelem cap. "De relatione". Ergo si logicus considerat uocem in quantum est significatiua rei, oportet eum cognoscere rem definite. Quod uidetur inconueniens. [] Item, omnis uox significatiua in genere uocis significantis est singularis; ergo nullius ad aliam est ordo; ergo non magis aliae uoces significatiuae ad istas reducuntur quam istae ad alias. [] Ad primum istorum potest dici quod uox non est primo signum rei sed conceptus, quem oportet logicum considerare non ut primum subiectum, sed propter cognitionem primi subiecti. [] Contra: conceptus est ulterius signum rei; igitur adhuc sequitur quod oportet rem cognosci. [] Istud argumentum non est tantum contra Boethium, sed etiam contra dicentes logicam esse de conceptibus. Ideo potest dici quod non oportet propter unius relatiui cognitionem alterum cognosci quantum ad omnia quae sibi insunt in se, sed tantum quantum ad illa quae insunt ei in quantum refertur ad aliud. Hoc autem modo non est inconueniens rem cognosci in logica in quantum est significatum per conceptum. [] Ad secundum dici potest quod licet in genere uocis non sit aliquis ordo inter uoces significatiuas, tamen in quantum significant conceptus inter illas est ordo, sicut omnis propositio in genere propositionum est singularis; tamen "alia est singularis, alia uniuersalis", ratione conceptus significati. [QUAESTIO 2 UTRUM ISTE LIBER SIT DE DECEM PRAEDICAMENTIS UT DE SUBIECTO] Quaeritur an iste liber sit de decem praedicamentis ut de subiecto. [] Quod non, uidetur: Quia "scire est rem per causam cognoscere", per Aristotelem I Posteriorum, ergo omne scibile habet causam; ista decem non habent causam; ergo de eis non est scientia. Probatio minoris: "causa naturaliter prius est illo cuius est causa"; sed istis nihil est prius naturaliter cum sint prima; igitur etc. [] Item, "unius scientiae est unum subiectum"; ista decem non sunt unum subiectum, quia nec unum definibile. Ergo cum haec scientia sit una, non erit de istis decem. [] Item, de istis est scientia realis; ergo non logica. Consequentia patet per Aristotelem III De anima: "Scientiae secantur ut res"; sed logica est diuersa ab omni scientia reali; ergo subiectum eius a subiecto cuiuslibet scientiae realis est diuersum. Probatio antecedentis: tum quia de istis determinat metaphysicus, ut patet V et VII Metaphysicae; tum quia ista sunt res primae intentionis probatio: quia impossibile est aliquid secundae intentionis praedicari per se de re primae intentionis; sed ista decem generalissima praedicantur per se de rebus primae intentionis est enim haec uera per se "homo est substantia"; ergo omnis scientia de istis est scientia realis. [] Ad oppositum est Aristoteles, determinans hic de decem generalissimis; similiter intitulatur liber Praedicamentorum. [I. Ad quaestionem A. Status quaestionis] [] Dicitur ad quaestionem quod decem praedicamenta possunt dupliciter considerari: uno modo in quantum sunt entia; alio modo in quantum considerantur a ratione, siue in quantum aliqua proprietas causata ab intellectu eis attribuitur. [] Primo modo de eis considerat metaphysicus; subiectum enim eius primum est ens in quantum ens. [] Secundo modo de eis hic consideratur. Ostenduntur enim de eis passiones sibi inhaerentes in quantum sunt generalissima, ut de substantia "uniuoce praedicari" et "non esse in subiecto" et "uideri significare hoc aliquid". Similiter de aliis generibus determinatur secundum talem rationem, quia in quantum talia in suas species diuiduntur, et illae ulterius in alias, et nihil est supra ea quod descendat in ea per diuisionem. Patet istis, in quantum sunt generalissima, inesse hanc passionem "diuidi in species" et "habere multas species subalternas" et "non habere genus supraueniens". Et si de aliquibus aliis quae istis generalissimis insunt, in quantum sunt entia, hic determinatur, hoc non est principaliter ad propositum, sed ad maiorem manifestationem illorum quantum ad praedicata intentionalia. [] Sed cum ista decem non sint subiectum unius scientiae realis, scilicet metaphysicae, nisi in quantum est in istis unum primum ad quod alia attribuantur, ut habetur IV Metaphysicae; et in quantum considerantur a ratione nullum est ad quod attribuantur, quomodo sunt unum subiectum? [] Oportet dicere quod maior est unitas eorum in aliqua proprietate causata ab intellectu quam in quantum sunt entia. Et ita, cum haec scientia non sit una unitate analogiae, oportet assignare aliquid intentionale quod sit commune istis, et primum subiectum, quia de solo tali per se considerat logicus. [B. Opinio quaedam] [] Illud autem ponitur a quibusdam "ens incomplexum dicibile ordinabile in genere". [] Omnibus narratis prius in positione, contra hoc ultimum potest argui sic: ens non conuenit uniuoce omni enti extra animam; ergo multo magis non est uniuocum enti extra animam et enti causato a consideratione intellectus, quia illa plus differunt. Ergo uel hic accipitur "ens" pro ente extra animam uel pro ente rationis: [] Si pro ente extra animam, sequuntur duo inconuenientia, scilicet quod subiectum, quod ponitur, non sit uniuocum decem praedicamentis quae hic considerantur, cuius oppositum intendit sustinere. Secundum, quod subiectum hic sit ens per accidens, quia compositum ex re primae intentionis et re secundae, quae non faciunt unum per se. De ente autem per accidens non est scientia, per Aristotelem VI Metaphysicae. [] Si uero pro ente rationis, sequitur quod est nugatio, quia alia addita includunt ens sic sumptum, et ita est nugatio. [] Item, "dicibile" aut intelligitur pro significabili per sermonem, et ostensum est in solutione quaestionis praecedentis illud accidere subiecto huius libri. Aut "dicibile" sumitur pro praedicabili, et tunc addendo "incomplexum" fit nugatio; et iterum nugatio addendo "ordinabile in genere". Probatio primi: quia propositio non praedicatur, nec aliquod complexum, in quantum complexum. Probatio secundi: "praedicabile" includit "ordinabile in genere", uel e conuerso, quia ex hoc quod aliquid est praedicabile, ut hic loquitur Aristoteles, ordinatur ad aliud secundum sub et supra. [] Dicitur ad hoc ultimum quod indiuidua sunt ordinabilia in genere, non tamen praedicabilia; generalissima praedicabilia, non tamen ordinabilia in genere; ideo neutrum illorum includit reliquum. [] Contra: tunc "ens ordinabile" etc. non conuenit generalissimis, de quibus tamen maxime hic agitur; ergo illud non est subiectum. [] Si ponatur pro subiecto tantum "ens incomplexum" uel tantum "ens dicibile" uel tantum "ens ordinabile in genere" contra quodlibet est prima rationum factarum contra priorem positionem et contra primam positionem. Et contra omnes istas tres, est quod quidquid illorum ponatur subiectum, illud excedit decem praedicamenta, quod uidetur inconueniens. [] Si etiam ponitur tantum "praedicabile", illud idem est quod uniuersale; ergo idem est subiectum huius libri et Porphyrii. Quod est inconueniens et excedit decem praedicamenta. [C. Responsio Scoti] [] Ideo dici potest quod hic consideratur de decem praedi-camentis in quantum eis attribuitur aliquid causatum a ratione, quia aliter non possunt considerari a logico. Et illo modo non habent tantum unitatem analogiae, sed etiam uniuocationis; et illud uniuocum istis illo modo est aliquod intentionale, quod est hic primum subiectum. Illud potest nominari "praedicamentum" uel "generalissimum", quia omnes proprietates quae per se determinantur hic de istis, determinantur de eis in quantum habent rationem generalissimi uel praedicamenti. [] Contra: tunc de substantia, quantitate etc. tantum determina [] tur hic per accidens, quia tantummodo secundum aliquid quod inest eis per accidens, scilicet aliquod intentionale, quia nullum tale potest eis inesse per se. [] Item, nulla passio est hic ostensa de praedicamento uel genera-lissimo secundum suam rationem, ergo illud non est subiectum. [] Item, subiectum hic non conuenit omni conceptui formato a primo actu rationis, sicut subiectum Perihermenias conuenit omni conceptui formato a secundo actu. Quod uidetur inconueniens, quia similiter uidetur iste liber esse de conceptu incomplexo sicut ille de complexo. [] Item, cum generalissimum uel praedicamentum contineatur sub "uniuersali", sequitur hanc scientiam subalternari libro Porphyrii, quia sicut subiectum ad subiectum, ita scientia ad scientiam. Sed illud uidetur inconueniens. [] Ad primum istorum dico quod non est inconueniens illa tantum per accidens considerari a logico quae metaphysicus per se considerat. [] Ad secundum dico quod in quantum aliquid intentionale uniuocum hic determinatur de substantia et quantitate in quantum habent rationem generalissimorum, in tantum illud dicitur de generalissimo primo, scilicet "diuidi in species", et "non habere genus supraueniens", et "praedicari uniuoce" quod ostenditur de substantia et supponitur cognitum de aliis, quia in hoc quod aliquod [] uniuocum ostenditur de multis subiectis non primis, in hoc ostenditur de suo subiecto primo. [] Ad tertium potest dici quod "enuntiatio" est primum subiectum libri Perihermenias, quae non dicitur formali praedicatione de omni conceptu formato a secundo actu rationis, sed alia reducuntur ad ipsum, ut oratio imperatiua. Sic omnis conceptus simplex reducitur ad aliquod praedicamentorum. [] Ad quartum potest dici quod licet subiectum sit sub subiecto, non tamen scientia sumit sua principia ab illa; et ideo alterum deest quod requiritur ad subalternationem scientiarum. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum principale dico quod licet illorum in se non sit aliqua causa, tamen respectu suarum passionum habent causam, praecipue respectu passionum intentionalium quae insunt eis in quantum considerantur a ratione. Et quod dicitur "nihil est prius eis naturaliter", uerum est in se; tamen respectu inhaerentiae passionis intentionalis potest eis aliquid esse prius naturaliter. [] Ad secundum patet quod primum subiectum hic est aliquid [] uniuocum istis decem, ut "praedicamentum". [] Ad tertium patet quod quae metaphysicus considerat per se, hic considerantur per accidens, quia scilicet per se consideratur aliquid intentionale applicabile eis. [QUAESTIO 3 [] AN ALIQUOD PRAEDICATUM INTENTIONALE SIT UNIVOCUM ISTIS GENERALISSIMIS] [] Quaeritur de supposito in dicta solutione, scilicet an aliquid sit uniuocum istis generalissimis, et primo an aliquod praedicatum intentionale sit uniuocum istis. [] Quod non, uidetur: [] Quia si sic, tunc illud esset prius et communius istis, et ita haec non essent generalissima et prima genera; quod est contra Boethium. [] Item, si aliquid esset eis uniuocum, cum sint diuersa inter se, essent "aliquid-idem entia; ergo differentia". Consequentia patet per definitionem differentium positam V Metaphysicae. Consequens est falsum, quia praedicamenta sunt secundum se diuersa et non differentia, quia tunc essent species. [] Item, intentio causatur a re, igitur unitas intentionis ab unitate rei; sed nulla res uniuoce conuenit illis; ergo nec aliqua intentio. Prima propositio patet: quod enim est ab intellectu, non a re, est figmentum, cuiusmodi non est aliqua intentio. [] Item, nullum uniuocum est denominatiuum; sed praedicatum intentionale tantum dicitur, de illis quae sunt res primae intentionis, [] denominatiue; ergo nullum praedicatum intentionale est uniuocum istis. Probatio maioris: tum quia uniuocum distinguitur hic contra denominatiuum sicut contra aequiuocum; tum quia inferius dicit Aristoteles in cap. "De substantia" quod "quaedam praedicantur secundum nomen, et non secundum rationem nominis", ut concreta siue denominatiua, et exemplificat de albo. [] Ad oppositum: [] Aliquod intentionale dicitur de istis decem secundum idem nomen et eandem rationem, ergo uniuoce. Consequentia patet per definitionem uniuocorum. Probatio antecedentis: substantia est genus, quantitas est genus. [] Item, "substantia" praedicatur de pluribus differentibus specie in quid, et "quantitas" similiter; quare "genus" praedicatur de istis secundum nomen et definitionem. Ita potest argui de multis intentionibus inhaerentibus istis et contentis sub eis, ut "species" homini et albedini. [] Item, sola diuersitas in materia accidentali non diuersificat illud cuius est species, quia differentia specie est differentia formalis. Sed [] intentio, applicata rei unius generis et alterius, tantum habet differentiam penes materiam per accidens. Ergo non differt specie ex hoc quod inest istis; ergo nec tollitur propter illud uniuocatio, quia quod non tollit unitatem secundum speciem, non tollit uniuocationem. Prima propositio patet, quia circulus aureus et circulus aeneus non differunt specie. Et ratione patet, quia talis differentia, cum eo cui additur, non facit nisi ens per accidens, quod non est natum esse species generis. Minor patet, quia nulla intentio inest rei primae intentionis per se, ut ostensum est prius; sed sola diuersitas hic et ibi est penes res primae intentionis; ergo tantum penes materiam accidentalem. [I. Responsio ad quaestionem] [] Ad quaestionem dicendum quod aliquod intentionale uniuocum potest applicari rebus omnium generum, quia omnis diuersitas in rebus primae intentionis inter se non impedit ipsas posse concipi ab intellectu per eundem modum concipiendi. Intentiones autem eis attribuuntur in quantum ab intellectu concipiuntur, et ideo intentiones eaedem specie possunt diuersis rebus attribui. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum potest dici quod sunt prima et [] "Unaquaeque forma, secundum se et absolute considerata, non nisi specifice per se distinguitur ab alia"; Quodl. VII q. 5 in corp. (PhB III 332): "Ea quae differunt forma secundum se considerata, differunt secundum speciem"; Duns Scotus, Ordinatio II d. 2 p. 1 q. 4 n. 101 (VII 440); Porph. q. 14 n. 3; Metaph. V q. 9 n. 1. [] communissima genera rerum, non intentionum. [] Similiter ad secundum, quod non sunt differentia, quia non sunt aliquid-idem entia, id est aliqua res. [] Aliter ad utrumque, quod licet sint communissima et prima, potest tamen aliquid-idem inesse omnibus illis denominatiue, quod non debet dici prius uel communius illis, nisi essentialiter de eis diceretur. [] Sic ad secundum, quod non sunt aliquid-idem, ideo non sequitur ipsa esse differentia. Hoc quodammodo apparet ubi minus uidetur scilicet in accidentibus realibus; quia "album", unum significans, dicitur de superficie et de homine, quae sunt duorum generum. Sed non est omnino simile; accidens enim reale tantum habet aliquod unum pro proximo subiecto, ita quod nulli alii inest nisi per naturam eius. Unde aliud tantum est eius subiectum per accidens, mediante primo subiecto. Sed accidens intentionale potest aeque primo inesse rebus omnium generum, et nulli per aliud. [] Ad tertium dico quod res non est tota causa intentionis, sed tantum occasio, scilicet in quantum mouet intellectum ut actu consideret, et intellectus est principalis causa. Ideo minor unitas sufficit in re quam sit intentionis, quia sufficit intellectum ab aliquo extrinseco moueri ad causandum multa per considerationem, quibus non correspondent aliqua in re. Sicut in exsistendo, albedo [] secundum quid est "per se stans", motus secundum quid habet modum "habitus". Utrique enim attribuit intellectus modum "habitus" et "per se stantis" similiter, sicut homini; et utrumque est simpliciter nomen. Sed tamen ubique est aliquid correspondens illi modo, sed non ita uere sicut intentio causata ab intellectu, moto ab illo extrinseco. Similiter, intellectus considerans per illam unam speciem, potest millesies reflectere se supra suam operationem considerando, et quaelibet consideratio aliquid est, nihil habens extrinsecum sibi correspondens, nisi tantum primum obiectum pro occasione, in quantum illud mouet primo intellectum ad considerandum. De hoc dictum est in libro Porphyrii. [] Ad quartum dico quod aliud est dicere "aliquid uniuocum praedicari de multis", et "esse uniuocum praedicatum de multis". Denominatiuum primo modo est uniuocum, secundo modo non, ut ostendit ratio. Unde concedo conclusionem quod nullum praedicatum intentionale est uniuocum praedicatum de rebus primae intentionis, sed aliquod intentionale uniuocum in se praedicatur de istis non uniuoce. Sed de hoc magis dicetur postea. [QUAESTIO 4 UTRUM ENS SIT DECEM PRAEDICAMENTIS UNIVOCUM] Quaeritur utrum ens sit uniuocum decem praedicamentis. [] Quod sic, uidetur per media logicalia: In aequiuocis non est contradictio, per Aristotelem in Elenchis; sed hic est contradictio "Socrates est ens, et Socrates non est ens"; ergo ens est uniuocum. [] Item, nullum aequiuocum est determinabile per aliquid additum ad aliquod aequiuocatorum, quia quodlibet illorum actu importat; sed ens per aliquod additum est determinabile ad unum praedicamentum, ut cum dicitur "ens absolutum" et "ens per se", contrahitur ad substantiam; ergo non est aequiuocum. [] Item, sequitur "homo est substantia, ergo homo est ens", quia antecedens non potest esse uerum sine consequente; sed in aequi uocis non est consequentia; ergo etc. [] Item, si ens est aequiuocum, haec aliquo modo est uera "substantia est non-ens". Et sequitur "ergo substantia non est aliquid", quia "aliquid" non est communius ente, et ulterius sequitur "ergo substantia est nihil". Ergo hoc consequens aliquo modo est uerum, [] quod uidetur inconueniens, quia tunc non peccaret ratio Parmenidis in I Physicorum in hoc quod accipit illam "non-ens est nihil", quod tamen uidetur esse contra Aristotelem. [] Item, "praedicari in quid" est ratio una conueniens enti ut dicitur de omnibus istis; ergo illud quod dicitur de istis est unum, quia ratio sub qua aliquid dicitur, non est magis una eo quod dicitur. [] Item, "possibile" est uniuocum: tum quia habet contradictionem; tum quia est consequens ad "necesse"; quorum utrumque patet II Perihermenias. Sed "possibile" non uidetur communius ente sed minus commune, cum ens diuidatur per actum et potentiam. Ergo multo magis ens est uniuocum. [] Item, omnis diuisio incipit ab uno; sed ens diuiditur in haec decem; ergo est aliquid unum in istis. [] Item, omnis multitudo est reducibilis ad unitatem, per Auctorem De causis. Sed substantia et accidens sunt multa quia diuersa, ut patet per Aristotelem X Metaphysicae dicentem quod "omne ens est omni enti idem uel diuersum". Ergo illa multa reducuntur ad aliquod unum. Nihil uidetur illud nisi ens; ergo etc. [] Item, secundum Aristotelem VII Physicorum: "omnis comparatio est secundum aliquod uniuocum"; sed comparatio est secundum ens; ergo etc. Probatio minoris: tum quia dicimus "accidens minus ens et posterius quam substantia"; tum quia dicitur II Metaphysicae: "unumquodque sicut se habet ad esse, sic se habet ad ueritatem". Et ibidem probantur principia sempiternorum esse maxime uera, ex quo sequitur quod sunt maxime entia. Ergo secundum ens est comparatio. [] Item, unius scientiae est unum subiectum uniuocum; sed ens in quantum ens est subiectum metaphysicae, ut determinat Aristoteles IV illius; ergo est uniuocum. Probatio maioris. Tum quia de subiecto fiunt demonstrationes; in demonstrationibus autem oportet esse aliquid uniuocum, per Aristotelem I Posteriorum; et parum infra: in demonstrationibus non accidit aequiuocatio. Tum quia [] de subiecto oportet praecognoscere ante demonstrationem "quid est"; aequiuocum uero non habet quid est, quia nec definitionem. [] Item, in II Metaphysicae arguitur principia sempiternorum esse uerissima, quia sunt causa effectus uniuoci ut ueritatis in aliis. Tunc ueritas uniuoce inest causis omnibus et causatis, ergo et entitas. Quia Aristoteles dicit ibidem: "unumquodque sicut se habet ad esse, sic se habet ad ueritatem"; sed omnia uel sunt causae uel causata; ergo omnibus est ens uniuocum. [] Item, IV Metaphysicae ponitur istud esse primum principium "non contingit idem simul esse et non esse", et certissimum omnium principiorum. Sed si ens esset aequiuocum, esset hoc principium dubium, propter multiplicitatem terminorum; ergo aliquid aliud certius, cuius termini non essent multiplices; hoc est inconueniens. Ergo ens non est aequiuocum. [] Item, unius potentiae cognitiuae est unum obiectum primum in genere; sed ens in quantum ens est obiectum primum intellectus, per Auicennam; igitur est uniuocum. Maior patet inductiue et ra [] tione: quia potentia cognitiua nata est perfici per se per formam sui per se obiecti; sed unius potentiae non sunt diuersae formae in genere per se perfectiuae; ergo eidem potentiae cognitiuae non correspondent diuersa genera pro obiecto. [] Item, Auicenna dicit: qui dicit ens, non dicit substantiam nec accidens. Sed qui dicit aequiuocum, dicit alterum significatorum, quia aequiuocum nullum intellectum constituit nisi alterius significati. Igitur non est aequiuocum. [] Item, ens imponitur ab una ratione, ut ab actu essendi; ergo significat unum. [] Ad oppositum est Porphyrius, dicens: "Si quis omnia entia uocet, aequiuoce nuncupabit". [] Item, Aristoteles in principio Praedicamentorum: "Singulum incomplexorum aut significat substantiam aut quantitatem" etc. Sed si ens significaret aliquod commune istis, nullum istorum significaret, quia quod significat superius, non significat inferius sub propria ratione. Ergo non esset ens incomplexum, quod est inconueniens; ergo etc. [] Item, si ens sit uniuocum istis, tunc erit genus istorum, et ita haec non erunt decem genera prima, sed erit unum generalissimum. [] Probatio consequentiae primae: omne uniuocum dictum de multis, dicitur de illis sub ratione alicuius uniuersalis; aliter illa quinque uniuersalia non sufficienter diuiderent "praedicabile de multis". Sed ens, si esset uniuocum, non posset dici sub ratione speciei specialissimae, quia haec non sunt singularia; nec sub ratione differentiae, quia nullum istorum distinguit ("differentia est qua differunt a se singula"); nec proprii nec accidentis, quia ens praedicatur in quid, per Aristotelem IV Metaphysicae; haec duo non. Igitur si sit uniuocum, erit genus respectu illorum. Ex hoc non tantum sequitur inconueniens suppositum, scilicet quod haec non sunt genera prima, sed est contra Aristotelem III Metaphysicae, quia ens est de intellectu cuiuslibet, et genus non est de intellectu differentiae. [] Similiter, si haec decem habent aliquod uniuocum, praedicatum de eis, per illud non distinguuntur, manifestum est; igitur per aliquid superadditum unumquodque differt ab alio. Quidquid sit illud, sequitur haec esse differentia et non secundum se diuersa, quia "sunt aliquid-idem entia" quod est contra Aristotelem IV Metaphysicae. Sequitur etiam haec esse species, quia omne compositum secundum rationem ex aliquo communi dicto de se in quid et aliquo formali [] superaddito, est proprie definibile per illa. Definitio autem proprie est solius speciei, per Aristotelem VI Topicorum. [] Item, si sit commune istis, cum haec differant, et non per ens, quaero de addito in hoc et illo: aut est ens aut non-ens. Si ens, igitur ens est de eius intellectu; ergo addendo illud enti, erit nugatio. Et ens et illud est de intellectu cuiuslibet praedicamenti, ergo in intellectu simplici cuiuslibet praedicamenti est nugatio. Ergo in intellectu cuiuslibet est nugatio, quia in intellectu cuiuslibet includitur aliquod praedicamentorum. Etiam in omni definitione erit nugatio, semper resoluendo usque ad genus generalissimum, ponendo rationes pro nominibus; quod habet Aristoteles pro inconuenienti, VII Metaphysicae. [] Haec probatio est generalis ad probandum omnem determinationem, facientem unum per se cum determinabili, esse extra intellectum determinabilis et e conuerso; de determinatione non faciente unum essentialiter, est hoc magis manifestum. [] Si illud additum in quolibet praedicamento sit non-ens, sequuntur duo inconuenientia. Primum quod quodlibet praedicamentum sit non-ens formaliter, et ita omnia inferiora erunt per se non-entia, quia de omni inferiori praedicatur aliquod istorum. Aliud est quod de intellectu cuiuslibet praedicamenti sit repugnantia, et ita de intellectu cuiuslibet, ut prius deductum est. [] Item, Aristoteles VIII Metaphysicae dicit quod sicut substantiae separatae sunt statim id quod sunt, id est non per formam aliquam aduenientem materiae, sic ens est statim aliquod praedicamentorum, ergo non per differentiam additam; igitur non est commune. [] Item, si ens sit uniuocum istis, hic erit nugatio "substantia quanta", "homo albus", et uniuersaliter addendo accidens subiecto, quia aliquid idem includitur per se in intellectu utriusque. Ergo faciendo resolutionem, ponendo rationes pro nominibus, aliquid idem bis dicetur, et ita erit nugatio. [] Similiter, in omni definitione erit nugatio propter idem, quia in utriusque definientis intellectu includitur idem. [I. Ad quaestionem [] A. Conclusio 1: Ens non est analogum decem praedicamentis] [] Propter hoc dicendum est quod ens non est uniuocum decem praedicamentis. Tamen quomodo se habeat, dubium est, utrum pure aequiuoce uel analogice. [1. Opinio aliorum de analogia] [] Ponitur autem analogia in uocibus tripliciter: uel quia [] significant unam rationem primo, quae in exsistendo diuersimode conuenit duobus uel pluribus, quae dicuntur analogata. Sicut hoc nomen "causa" et hoc nomen "principium" et multa alia nomina, quae distinguuntur in V Metaphysicae, significant unam rationem primo, tamen illa est in diuersis secundum ordinem. [] Alio modo ponitur analogia in uocibus, quia unum significatur per prius per uocem, et reliquum per posterius. Cuius causa ponitur: quia significare sequitur intelligere. Quod igitur per prius intelligitur alio, si significetur per eandem uocem per quam et illud aliud, per prius significabitur. [] Tertio modo: quod uox uni imponitur proprie, et propter aliquam similitudinem ad illud cui primo imponitur, transfertur uox ad significandum aliud, sicut est in secundo modo aequiuocationis, ubi etiam est quodammodo ordo in significando, quia numquam uox transfertur ad significandum aliquid nisi supponatur illam impositam esse ad significandum aliquid proprie, et hoc secundum significat solum propter aliquam similitudinem eius ad illud cui primo imponitur. [2. Contra opinionem aliorum] [] Voces analogicae primo modo uidentur esse apud logicum simpliciter uniuocae. Quia genus, secundum logicum, est simpliciter uniuocum; licet ratio, quam primo significat, diuersis speciebus secundum ordinem conueniat. "In omni enim genere est unum primum, quod est mensura omnium posteriorum", per Aristotelem X Metaphysicae. [] Forte tamen non est omnino simile de uocibus sic analogicis et de genere respectu specierum, quia licet generis species inter se habeant ordinem secundum perfectius et imperfectius in essendo, tamen in participando rationem generis non habent ordinem, quia aeque primo omnes participant, nam aeque immediate praedicatur "genus" de primis speciebus condiuidentibus ipsum. Tunc nulla est differentia in primitate inter istas praedicationes "albedo est color", "nigredo est color", licet comparando albedinem et nigredinem inter se, albedo sit perfectior. Sed in uocibus, quae ponuntur analogicae primo modo, est ordo inter participantia in participando illud, sicut non est aeque primo "finis", "causa" et "materia", nec forte aeque primo "contrarietas", "contradictio", "oppositio". [] Secundus modus analogiae supra dictus uidetur impossibilis. Quia contingit ignorare simpliciter prius, quando nomen imponitur posteriori, quia posterius simpliciter potest esse nobis prius, et ita prius intelligi et prius significari. Si ergo secundo uox ista imponatur priori simpliciter, manifestum est quod significabit per posterius [] illud cui primo imponitur, quia illud semel significauit primo, igitur semper. Vox enim postquam imposita est, non mutatur in significando illud cui imponitur, igitur ordo rerum non concludit ordinem in significatione uocum. [] Ratio posita ad hoc non uidetur ualere. Quia "significare non sequitur intelligere" necessaria consequentiá, sicut effectus necessariam causam. Quia aliquid potest intelligi prius alio tempore et naturá, nec tamen tunc significari. Non enim necesse est, ut intelligens, uocem imponat ei quod intelligit, sed adhuc est ad placitum ut imponat uel non. Sed ista propositio "significare sequitur intelligere" intelligenda est ut illud "sine quo non", quia non potest aliquid significari nisi intelligatur; sed nec sequitur necessario nec quoad similem ordinem in intelligendo et significando. [] Sed quomodo debeat uox poni analoga apud logicum? Tertius modus uidetur probabilissimus, quia aliter non uideretur differentia inter primum modum aequiuocationis et secundum. Vel si utrobique uox significaret plura primo, uel si in secundo modo non significaret illud cui conuenit improprie, tunc ille modus non uideretur esse aequiuocationis, quia illa uox esset simpliciter uniuoca, quia tantum unum significans. [] Sed qualitercumque sit de modo ponendi analogiam, nullus istorum modorum uidetur conuenire enti respectu decem praedi [] camentorum. Quod non primus, probant omnes rationes ad oppositum. Similiter, non uidentur ista habere ordinem in participando ens,a quia de quolibet praedicatur in quid et per se primo modo et immediate. Secundus modus non est possibilis apud logicum. Tertius non in proposito, quia hoc nomen "ens" non uidetur transferri a substantia ad accidens propter aliquam similitudinem accidentis ad substantiam, cum de utroque praedicetur in quid, per Aristotelem IV Metaphysicae, et ita de neutro improprie. [] Similiter, accidentia prius sunt in sensu quam substantia, igitur et in intellectu. Igitur possibile est eis imponi nomen significans ipsa, non per habitudinem ad substantiam. Etiamsi accidens significaretur per hoc nomen "ens", ut "attributum substantiae", igitur significaretur sub propria ratione, quia ratio attributi est propria ratio accidentis. Igitur simpliciter est "ens" aequiuocum substantiae et accidenti, quia utrumque significat sub propria ratione. [] a Sequitur adnotatio interpolata: Nota hoc est contra Boethium qui disputando hanc quaestionem dicit ens secundum quemdam ordinem participari a substantia et accidente. [B. Conclusio 2: Nomen "ens" est simpliciter aequiuocum ad decem praedicamenta] [] Propter hoc dicendum quod hoc nomen "ens" simpliciter est aequiuocum primo modo aequiuocationis ad haec decem genera, praecipue propter hoc ultimum. Quia certum est substantiam significari sub propria ratione, et accidens alio modo. Quia si sub ratione propria significetur accidens per hoc nomen "ens", hoc erit sibi proprium sub ratione qua attribuitur substantiae uel aliqua alia consimili, illa est propria accidentis; adhuc sequitur utrumque significari sub propria ratione. [] Intelligendum tamen quod uox, quae apud logicum simpliciter aequiuoca est, quia scilicet aeque primo importat multa, apud metaphysicum uel naturalem, qui non considerant uocem in significando sed ea quae significantur secundum illud quod sunt, est analoga, propter illud quod ea quae significantur, licet non in quantum significantur; tamen in quantum exsistunt habent ordinem inter se. Ideo "ens" a metaphysico in IV et VII Metaphysicae ponitur analogum ad substantiam et accidens, quia scilicet haec quae significantur, in essendo habent ordinem; sed apud logicum est simpliciter aequiuocum, quia in quantum significantur per uocem, aeque primo significantur. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum dico quod circa ens non est contra- [] dictio nisi praefacta distinctione, uel supponendo "ens" accipi in affirmatiua et negatiua pro eodem. Et hoc modo est contradictio in elenchis, quia tunc sumuntur ut uniuoca, quia pro uno significato. [] Ad secundum dico quod quantum est de ui sermonis, non contrahitur ens per aliquod additum nisi aequiuocum possit contrahi, tamen per aliquid additum potest esse contractio quoad utentes, ut referant intellectus ad idem; sicut nomina propria contrahuntur per cognomina superaddita quoad usum loquentium, non quoad significationem uocis in se. [] Ad tertium: nego omnem consequentiam ab ente ad aliquid et e conuerso, nisi praefacta distinctione et sumpto ente pro illo significato. Et tunc non proprie consequentia est "substantia, igitur ens", sed illatio eiusdem ex se. Ad probationem consequentiae dico quod antecedens, quia est simplex, potest esse uerum sine consequente multiplici, nisi consequens sumatur in uno sensu. Quia ipsum, ut multiplex, nec est uerum nec falsum, sed distinguendum. [] Ad quartum dico quod haec est multiplex "substantia est nihil", sicut haec "substantia est non-ens", et uera in aliquo sensu, quia substantia est nulla qualitas, quia "aliquid", cuius negationem importat "nihil", non uidetur esse communius quam "ens", cum expo-natur "aliquid", id est, aliqua res, et "res" non est communius quam ens. [] Ad quintum patet quod "praedicari in quid" de substantia et quantitate inest enti sumpto aequiuoce. Nec sequitur "praedicatum ita esse idem, sicut modus praedicandi", ut saepe dictum est, quia ad unitatem speciei modi praedicandi sufficit unitas proportionis in his quibus inest talis modus. [] Ad sextum dico quod "possibile" aequiuoce est nomen primae impositionis et secundae. Primo modo significat potentiam ad actum et diuidit ens, et est aequiuocum sicut "actus" in diuersis generibus. Secundo modo significat modum compositionis, et isto modo est uniuocum, et non est minus ente communi quod diuiditur in decem praedicamenta, et est uniuocum sicut caetera intentionalia. Hoc modo procedunt probationes de consequentia et contradictione. Haec distinctio pluries potest haberi V Metaphysicae cap. "De potentia". [] Ad septimum dico quod diuisio incipit a sic uno, quali modo unius est diuisio. Diuisio autem entis in decem genera est diuisio unius, non generis sed uocis in significationes, et ideo incipit a sic uno, scilicet una uoce. [] Ad octauum dico quod non omnis multitudo reducitur ad unum quod nihil sit illius multitudinis, sicut multitudo primae causae et causatorum non reducitur ad aliquod unum extra illam multitudinem, quia sic sequeretur aliquid esse prius primo. Sed tota illa multitudo reducitur ad unum quod est aliquid illius multitudinis, cui alia attribuuntur ut ad primam causam. Ita in proposito, multitudo substantiae et accidentis reducitur ad unitatem substantiae, non alicuius quod sit extra illam multitudinem. [] Ad illud de VII Physicorum dico quod Aristoteles intelligit ibi de comparatione quae est secundum aliquid participatum ab utroque extremo secundum magis et minus, quia magis et minus non faciunt aequiuocationem. Sed talis comparatio non est secundum ens, sed comparatio quae est secundum ordinem aliquorum ad inuicem. Est enim intellectus: accidens est minus ens substantiá, id est in essendo habet ordinem ad substantiam; et haec comparatio non requirit uniuocationem. [] Ad aliud argumentum de subiecto Metaphysicae dico quod ad subiectum scientiae sufficit unitas analogiae in subiecto, ut determinatur IV Metaphysicae, scilicet quod omnia quibus conuenit subiectum scientiae habeant per se attributionem ad unum primum in essendo et cognoscendo. [] Cum ostenditur subiectum necessario esse uniuocum, dico quod omnes illae auctoritates et probationes procedunt de subiecto demonstrationis. Quando autem subiectum est analogum, de illo secundum se non fiunt demonstrationes, sed de primo ad quod omnia alia attribuuntur. Quia ad determinandum de multis analogatis sufficit determinare de primo ad quod omnia alia attribuuntur, ut dicitur in principio VII Metaphysicae. Nec est inconueniens de subiecto scientiae, secundum se, nullam passionem ostendi quando est analogum, si tamen passiones ostendantur de primo ad quod alia attribuuntur. [] Ad aliud dico quod Aristoteles innuit in ratione "uerum" esse uniuocum principiis sempiternorum et ipsis sempiternis. Et concedo etiam quod "uerum" quod consequitur entitatem rei in se sit uniuocum omnibus subiectis et "ens" esse uniuocum illis. Sed ex hoc non sequitur "ens" esse uniuocum decem generibus, quia omnes substantiae sunt in uno genere. [] Quod accipitur in argumento quod "omnia sunt causae uel causata et illis "ens" est uniuocum, ergo omnibus": Dico quod "causa" et "causatum", "uniuersale" et "particulare" et multae huiusmodi differentiae non tantum consequuntur ens secundum rationem eius communem, sed in particulari, ut in eodem genere uel in eadem specie, sicut in generatione uniuoca causa et causatum sunt eiusdem speciei. Unde ad formam argumenti dico "quod dicitur de causa et causato est uniuocum" uerum est quando sunt eiusdem generis, non autem de omni causa et causato, quia non de substantia et accidente. [] Ad aliud dico quod "principia cognoscimus in quantum terminos cognoscimus", ut dicitur I Posteriorum. Et ideo illud principium potest esse notissimum cuius ueritas est notissima cognitis terminis. Unde certitudini principii non repugnat multiplicitas terminorum; nec est aliud certius habens terminos non multiplices, quia aliud non est ita manifestum cognitis terminis. [] Ad aliud concedi potest maior, quia primum obiectum intellectus potest unico actu intelligendi intelligi. Quod non contingit de aequiuoco, quia in aequiuoco nullus conceptus est idem, sed sola uox. Ad minorem dico quod primum obiectum intellectus est substantia. Quia, ut dicit Aristoteles in principio VII Metaphysicae, "substantia est primum omnium entium cognitione", quod non intelligitur de prioritate temporis sed naturae, scilicet quod cognitio eius est perfectissima. Auctoritas Auicennae potest concedi uera, sic quod accipit "ens" pro uno significato quod est primum, scilicet substantia. [] Vel forte quod duplex est ratio a qua hoc nomen "substantia" imponitur, scilicet subsistendi et substandi. "Ens" autem imponitur ab actu essendi. Sed actus essendi uidetur ratio simplicior quam actus substandi. Et ideo "ens" primo occurit intellectui quoad rationem a qua est nominis impositio, quia est simplicissima. Sed quoad essentiam significatam, "substantia" intelligitur quando "ens" primo intelligitur. Hoc patet in aliis nominibus synonymis, quia illa eandem essentiam significant, tamen imponuntur a diuersa ratione. Et quando intelligitur essentia significata per unum, intelligitur essentia significata per aliud, quia eadem est. Sed non oportet ea cointelligi quantum ad rationes a quibus est nominum impositio. [] Ad aliud dico quod dicens "ens" non dicit substantiam nec accidens. Sed illud est uerum si tantum intelligitur quantum ad rationes a quibus nomina imponuntur, non autem quoad essentias significatas. [] Ad aliud dico quod illa ratio, a qua imponitur "ens", non est una, sed aequiuoca in diuersis sicut et ens. [] Contra: ratio entis non est eadem rationi substantiae, per prius dicta, neque rationi a qua imponitur nomen accidentis, sed simplicior utráque. Igitur cum in utraque includatur, utraque habet illam cum illo addito. Ergo illud est commune utrique. [] Dici potest quod ratio essendi est simplicior ratione substandi, et aequiuoce sumpta est simplicior ratione accidendi. Et ita aequiuoce sumptum conuenit uni et alteri. Et ita potest esse aequiuocum illis, licet neutri sit omnino idem sed simplicius utroque, quia non est uniuoce sumptum simplicius utroque. [] Contra responsionem ad argumentum antepaenultimum, scilicet de obiecto intellectus, arguitur sic: nihil cognoscitur ab aliqua uirtute nisi quod participat rationem primi obiecti illius uirtutis. Si igitur substantia sit primum obiectum intellectus, cum accidens non sit substantia, non per se intelligitur. Quod est manifeste falsum, quia accidens est per se sensibile, igitur et intelligibile. Maior patet, quia nihil per se uidetur nisi coloratum uel lux, nihil per se auditur nisi sonus, et sic de caeteris. [] Potest dici quod non oportet omne per se cognoscibile ab aliqua uirtute suscipere praedicationem primi obiecti illius uirtutis in recto, sed sufficit quod habeat per se habitudinem, in quantum cognoscitur, ad primum obiectum illius uirtutis. Sensibilia enim communia, per Aristotelem II De anima, sunt per se sensibilia ab omnibus uel pluribus sensibus. Nec tamen proprium obiectum alicuius sensus praedicatur de eis in recto, quia "numerus" uel "figura" non est color uel sonus. Sed ideo per se sentiuntur quia habent per se habitudinem, in quantum cognoscuntur, ad propria sensibilia, quia faciunt diuersitatem in modo immutandi sensus a sensibili proprio. Sic accidentia, in quantum cognoscuntur ab intellectu, habent per se attributionem ad substantiam, licet non sint substantiae; ideo stat quod per se intelligantur. [QUAESTIO 5 [] AN DEFINITIO AEQUIVOCORUM [] SIT CONVENIENTER DATA] [] Quaeritur de definitione aequiuocorum an sit conuenienter data, haec scilicet: "Aequiuoca dicuntur quorum solum nomen commune est, ratio autem substantiae est diuersa". [] Quod non, uidetur: [] Primo ex parte definiti: quia est concretum, et illud non habet definitionem quia nec genus, per Aristotelem III Topicorum. [] Item, plurale nihil aliud est quam singulare geminatum, per Priscianum; igitur "aequiuoca" non est aliud quam "aequiuocum et aequiuocum". Sed totum copulatum non est definibile. Ergo nec illud in plurali. Minor patet, quia totum copulatum non est unum, quia copulatio uult poni inter diuersa. Sic potest argui generaliter nullam definitionem datam de aliquo in plurali esse conuenientem. [] Item, non ponuntur genus et differentia, ergo non est definitio. Consequentia patet per Aristotelem VI Topicorum et per Boethium Libro diuisionum. [] Item, contra particulas singulas arguitur. Primo sic: si aequiuoca "dicuntur", igitur sunt uoces, quia uocis est dici per se. Sed uoces sunt nomina, ergo non sunt quorum sunt nomina. Ergo prima particula et secunda, scilicet "quorum" etc., repugnant. [] Item, si solum nomen est commune, ergo nihil aliud hoc sequitur, ex intellectu exclusionis. Ergo superfluit postea addere "et ratio substantiae est diuersa". [] Item, "aequiuoca non definiuntur", ergo non habent rationem substantiae, id est definitionem essentialem. Igitur nec est eorum substantiae ratio eadem nec diuersa, quia nulla, et hoc secundum illud nomen secundum quod sunt aequiuoca cuius tamen oppositum ponitur in definitione. [] Item, contra exemplum: si "animal" conueniat aequiuoce homini picto et homini uero, pari ratione quodlibet nomen erit aequiuocum uerae naturae et eius similitudini; et ita omnis propositio distinguenda, et nulla uera simpliciter. Similiter, hic uidetur esse fallacia secundum quid et simpliciter "homo pictus, ergo homo", et non aequiuocationis. [] Item, "homo", ut de eo dicitur intentio speciei et ut dicitur de supposito, solum habet nomen commune; et non est aequiuocum; ergo etc. Probatio primae propositionis, ponendo definitionem pro nomine: quia "animal rationale" non est species sed definitio; "species" autem et "definitio" sunt oppositae intentiones. Probatio secundae: si esset aequiuocum, tunc haec "homo est species, Socrates est homo, ergo etc." non esset fallacia figurae dictionis nec accidentis, quorum utrumque est falsum. Consequentia patet, quia ubi est actualis multiplicitas, ibi ratione illius eiusdem non est phantastica multiplicitas. Sic enim idem uere significaret multa et tantum apparenter, quod est dicere incompossibilia. Similiter, in fallacia accidentis terminus uariatus est unus secundum significationem, quia loci extra dictionem non peccant contra contradictionem; et aliter non esset accidens "aptissimus" ad decipiendum inter locos sophisticos extra dictionem. Ergo non sunt in eodem paralogismo, ratione eiusdem, aequiuocatio et figura dictionis, nec aequiuocatio et fallacia accidentis.a Igitur non est aequiuocatio. [] Ad oppositum est Aristoteles. [I. Responsio ad quaestionem] [] Ad quaestionem dicendum quod ista notificatio satis conuenienter datur de aequiuocis aequiuocatis. Ubi intelligendum est quod aequiuocatio dicta actiue dicit habitudinem unius in ratione signi ad multa in ratione significatorum, et passiue e conuerso. Et ita aequiuocum includit duplicem relationem et actiue sumptum et passiue: scilicet habitudinem ad aequiuocans, quae relatio est suppositionis; et habitudinem ad aliud aequiuocatum, quae relatio est [2] [] a Sequitur textus interpolatus: Sed in praedicto paralogismo, ratione medii, est figura dictionis et fallacia accidentis. [] aequiparantiae. Non enim dicitur "caeleste sidus" aequiuocum ad "canis", sed caeleste sidus uel animal latrabile sunt aequiuocata. Haec duplex relatio patet resoluendo nomen "aequiuocum", id est "aeque uocatum": ratione primae partis dicitur ad aliud quod est aeque cum eo; ratione secundae dicitur ad uocans. [] Propter ergo relationem aequiparantiae datur notificatio in plurali, sicut caetera huiusmodi relatiua definiuntur in V Metaphysicae: "similia", "dissimilia", "contraria" etc. Propter relationem aliam ponitur correlatiuum definiti in habitudine qua dicitur ad ipsum: quorum, ut significatorum, solum nomen commune est, ut signum; et per sequens, scilicet ratio substantiae diuersa, ponitur differentia aequiuocatorum. Et non sumitur ibi "ratio" pro definitione ex genere et differentia, quia prima genera, quae non habent rationem talem, sunt aequiuocata in hoc nomine "ens". Sed ratio substantiae, id est essentialis intellectus est diuersus. Et quia aequiuocata in uno nomine possunt in alio uniuocari et ibi habere rationem eandem, ideo adiungitur secundum illud nomen, id est essentialis intellectus aequiuocatorum est diuersus in quantum de eis dicitur aequiuocans, licet in alio uniuocante sit essentialis intellectus eorum idem. [] Si autem dicatur quod "dicuntur" ponitur pro "concipiuntur", [] id est sunt conceptus, et quod conceptus sit de essentia aequiuocatorum: potest dici quod est uera definitio, et per illam primam particulam "dicuntur" ponitur genus; per reliquas, correlatiuum definiti et differentia. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum dico quod concretum habet genus et differentiam respectu quorum est quid, licet respectu substantiae sit denominatiuum et concretum; quia in omni genere est reperire "quid" per Aristotelem; et sic per illa sui generis potest definiri. Vel potest dici quod est notificatio; et conceptus, qui intelligitur per "dicuntur", non est de essentia aequiuocati sed subiectum eius. [3] [] Ad secundum dici potest quod omnia relatiua aequiparantiae conuenienter definiuntur in plurali, ut patet in V Metaphysicae ubi multa huiusmodi nomina definiuntur, scilicet relatiua, et omnia in plurali, quia sic eorum intellectus est magis finitus in quantum denominat utrumque extremum. Quod autem dicit Priscianus de plurali, intelligendum est de natura constructionis, non quoad unitatem formae significatae. [] Ad tertium concedendum est quod non sit uera definitio. Vel potest dici quod in definitione accidentis concreti primo debet poni subiectum, ut hic "nomen est uox"; sic est in proposito. [] (ed. A. Conti p. 189): "Similiter uero qui dicunt librum esse de simplicibus conceptibus adducunt pro se Aristotelem, qui diuidit ea quae dicuntur in dicta secundum complexionem et in dicta sine complexione. Quae autem dicuntur sunt conceptus rerum, non res ipsae". [] Ad quartum dico quod definitio datur de aequiuocatis, et non sequitur "illa dicuntur, igitur sunt uoces"; conceptus enim dicitur per uocem. Unde si duo per diuersas uoces exprimant eundem conceptum, dicimus quod idem dicunt. Vel exponatur "dicuntur", id est "concipiuntur". [4] [] Ad aliud potest dici quod ex hoc "solum nomen commune est" non sequitur "igitur ratio substantiae est diuersa". Quia etsi sequitur "non esse rationem substantiae communem", non tamen "esse diuersam rationem substantiae". [] Vel aliter: licet sequeretur, potest dici quod "solum" refertur ad aequiuocans, ad quod definitum refertur secundum relationem suppositionis; et sequens, scilicet "ratio substantiae diuersa", refertur ad aequiuocata in se. Et ita non pertinent ad idem. [] Aliter dicendum, magis ad propositum, quod aequiuocata habent rationem diuersam secundum nomen aequiuocans, id est in quantum aequiuocantur in illo; sed aequiuocantia non habent aliam rationem. [] Ad sextum dicendum quod haec intentio "aequiuoca", ut sumitur pro aequiuocatis, uniuoca est, et ita definiri potest, licet illa quibus inest haec intentio non sint uniuoca nec definibilia. Sicut haec intentio "generalissimum" est definibilis, et definitur a Porphyrio, licet substantia, uel aliud cui inest haec intentio, non definiatur. [] Ad septimum potest dici quod non intelligit hoc nomen "ani [5] [] mal" esse aequiuocum ad hominem uerum et pictum. Sed si esset, manifestum esset ibi quod solum nomen esset commune et nulla ratio. Sicut communiter de exemplis non multum curat nisi quod sint uera ut sunt ad propositum, hoc est quod ars sua sit uera in eis. [] Ad ultimum potest dici quod terminus non est aequiuocus ad diuersas acceptiones, quia non significat nec consignificat illas. Nec est simpliciter uniuocum ut sumitur sub illis, quia nulla est una ratio hominis secundum quam uere praedicatur de eo "species" et secundum quam praedicatur de Socrate. [6] [] Contra hoc: omne praedicatum est uniuocum uel aequiuocum uel denominatiuum; sed "homo" non praedicatur de intentione et supposito uniuoce nec aequiuoce per se; igitur denominatiue. Quod falsum est, quia praedicatur in quid de supposito. [] Ad hoc potest dici quod quodcumque praedicatum de aliquo uno est respectu eius uniuocum uel aequiuocum uel denominatiuum. Sed non quodcumque praedicatum de multis est respectu multorum, aliquo istorum trium modorum se habens. Sed respectu unius uno modo, respectu alterius alio modo. Ut "coloratum" praedicatur de corpore et albo non uno modo, sed de albo uniuoce et in quid, et de corpore denominatiue. Sic quodlibet nomen praedicatur de supposito uniuoce, de intentione uero nullo dictorum modorum, quia est praedicatio per accidens, uel saltem reducitur ad praedicationem denominatiuam. [QUAESTIO 6 [] UTRUM DEFINITIO UNIVOCORUM SIT BONA] [] Quaeritur de definitione uniuocorum an sit conueniens, haec scilicet: "Uniuoca sunt quorum nomen commune est et ratio substantiae eadem". [] Quod non, potest argui per tria argumenta prima ad praecedentem quaestionem. Et similiter soluuntur sicut ibi sunt soluta. [] Item, "album" praedicatur de homine et de equo secundum eandem rationem; aliter enim esset aequiuocum. Et tamen non est uniuocum praedicatum respectu istorum, quia est denominatiuum. Similiter arguitur de omni praedicato denominatiuo, et maxime de intentionibus, quia hoc praedicatum "genus" dicitur secundum eandem rationem de substantia et quantitate, et tamen non est uniuocum, quia est denominatiuum. Et uniuocum et denominatiuum sunt oppositi modi praedicandi sicut uniuocum et aequiuocum. [] Item, omnia aequiuoca habent idem nomen, scilicet hoc nomen "aequiuoca", et eandem rationem substantiae, id est essentialem, secundum illud nomen, scilicet rationem aequiuocorum. [] Igitur si dicta definitio esset conueniens, omnia aequiuoca essent uniuoca, quod falsum est, quia oppositum praedicatur de opposito. [] Item, quorum substantia essentialis est eadem, ipsa sunt eadem essentialiter. Sed uniuoca uniuocata habent eandem rationem substantiae uniuocantis. Ergo omnia uniuocata essent eadem essentialiter, quod falsum est, quia sic homo et asinus essent idem essentialiter. [] Ad oppositum est Aristoteles. [I. Responsio ad quaestionem] [] Dicendum quod notificatio est conueniens, et potest conuenienter intelligi de uniuocatis sic: Uniuocata sunt quorum, non ut significatorum, est nomen uniuocantis commune. Quia illud nomen non significat aliquod uniuocum, sed quorum, ut contentorum sub uniuocante, est nomen uniuocantis commune, et ratio substantiae uniuocatorum eadem, secundum illud nomen uniuocans. Et tunc nullum uniuocum uniuocans est denominatiuum respectu eiusdem, quia denominatiui ratio non est ratio substantialis denominatorum. [] Similiter potest intelligi de uniuocantibus sic: Uniuocantia sunt quorum nomen, ut totius pars, commune est uniuocatis et ratio substantiae uniuocantis eadem uniuocatis secundum illud nomen. Non autem potuit definitio aequiuocorum intelligi de aequiuocantibus, quia illo [] rum non est nomen, cum nihil sit aequiuocans nisi sola uox. Similiter, non habent aliquam definitionem; ergo nec diuersam nec eandem. Sed neutrum istorum impedit hanc definitionem intelligi de uniuocantibus, quia et istorum est nomen (quia non solum nomen uniuocat), et ista habent eandem rationem substantiae. [] Aristoteles tamen magis uidetur intelligere de uniuocatis. Dicit enim: "ut animal, homo atque bos. Communi enim nomine utraque animalia nuncupantur", quod manifestum est dici de uniuocatis. Et subdit de "ratione eadem": "si quis assignet utriusque rationem, quid sunt in eo quod sunt animalia, eandem assignabit utriusque rationem"; quod similiter manifeste refertur ad uniuocata. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum dicitur quod nullum denominatiuum habet rationem substantiae respectu illius respectu cuius est denominatiuum, licet in suo genere possit habere rationem substantiae. Et ideo nullum denominatiuum praedicatur secundum eandem rationem. [] Contra hoc: denominatiuum non recipit magis et minus nisi respectu subiecti respectu cuius est denominatiuum. Sed Aristoteles in III Topicorum ad concludendum accidens de aliquo secundum [] magis et minus, docet considerare ad definitionem accidentis quod magis suscipiat propositi (id est accidentis) rationem, ut albius quod est coloratum magis disgregatiuum uisus. Ergo denominatiuum, respectu illius respectu cuius est denominatiuum, habet rationem. [] Probatio primae propositionis: Porphyrius cap. "De differentia" dicit: "Esse autem unicuique unum et idem est, neque suscipiens intensionem neque remissionem" hoc est, essentia cuiuslibet consistit in indiuisibili. Illam enim propositionem adducit ad probandum differentiam non suscipere magis et minus, respectu cuius est per se differentia. Ergo denominatiuum in suo genere, in quantum est quid in se in suo genere, non recipit magis et minus; igitur tantum in comparatione ad subiectum quod denominat. [] Potest dici aliter ad primum argumentum quod homo et equus non sunt uniuocata sub albo nec quaecumque alia sub aliquo praedicato denominatiuo , quia "uniuoca sunt quorum nomen est commune, et ratio substantiae uniuocantis eadem", quae ratio est eis "substantiae ratio", licet non propria. Ratio autem uniuscuiusque denominatiui non est ratio substantiae denominati. Sed quia ratio sit de denominatiuo quod praedicatur secundum idem [] nomen et secundum eandem rationem substantiae denominantis, ideo dicendum quod definitio de uniuocantibus sic debet intelligi: "et ratio substantiae eadem", quae ratio est essentialis uniuocatis; quod non est uerum de denominatiuo. Nam secundum Aristotelem inferius, cap. "De substantia": "album praedicatur de corpore, rationem uero albi praedicari de illo impossibile est", quod est ita intelligendum quod illa ratio sit ratio corporis. [] Ad secundum argumentum potest dici dupliciter. Uno modo concedendo conclusionem quod omnia aequiuoca sunt uniuoca. Nec praedicatur oppositum de opposito nisi forte in respectiuis. [] Vel aliter dicitur quod non sequitur "aequiuoca habent hoc nomen commune "aequiuocum" et rationem substantialem huius eandem, igitur habent idem nomen et eandem rationem", sed est fallacia secundum quid et simpliciter. Quia habere hanc rationem eandem est simpliciter habere diuersam rationem et secundum quid eandem, sicut conuenire in differentia est conuenire secundum quid et differre simpliciter. [] Ad tertium dico quod quorum est ratio substantiae propria et completa eadem, ipsa sunt eadem; sed uniuocatorum non est ratio eadem propria, licet ratio uniuocantis sit eadem eis, quia illa nulli uniuocato est propria. [QUAESTIO 6 [] UTRUM DEFINITIO UNIVOCORUM SIT BONA] [] Quaeritur de definitione uniuocorum an sit conueniens, haec scilicet: "Uniuoca sunt quorum nomen commune est et ratio substantiae eadem". [] Quod non, potest argui per tria argumenta prima ad praecedentem quaestionem. Et similiter soluuntur sicut ibi sunt soluta. [] Item, "album" praedicatur de homine et de equo secundum eandem rationem; aliter enim esset aequiuocum. Et tamen non est uniuocum praedicatum respectu istorum, quia est denominatiuum. Similiter arguitur de omni praedicato denominatiuo, et maxime de intentionibus, quia hoc praedicatum "genus" dicitur secundum eandem rationem de substantia et quantitate, et tamen non est uniuocum, quia est denominatiuum. Et uniuocum et denominatiuum sunt oppositi modi praedicandi sicut uniuocum et aequiuocum. [] Item, omnia aequiuoca habent idem nomen, scilicet hoc nomen "aequiuoca", et eandem rationem substantiae, id est essentialem, secundum illud nomen, scilicet rationem aequiuocorum. [] Igitur si dicta definitio esset conueniens, omnia aequiuoca essent uniuoca, quod falsum est, quia oppositum praedicatur de opposito. [] Item, quorum substantia essentialis est eadem, ipsa sunt eadem essentialiter. Sed uniuoca uniuocata habent eandem rationem substantiae uniuocantis. Ergo omnia uniuocata essent eadem essentialiter, quod falsum est, quia sic homo et asinus essent idem essentialiter. [] Ad oppositum est Aristoteles. [I. Responsio ad quaestionem] [] Dicendum quod notificatio est conueniens, et potest conuenienter intelligi de uniuocatis sic: Uniuocata sunt quorum, non ut significatorum, est nomen uniuocantis commune. Quia illud nomen non significat aliquod uniuocum, sed quorum, ut contentorum sub uniuocante, est nomen uniuocantis commune, et ratio substantiae uniuocatorum eadem, secundum illud nomen uniuocans. Et tunc nullum uniuocum uniuocans est denominatiuum respectu eiusdem, quia denominatiui ratio non est ratio substantialis denominatorum. [] Similiter potest intelligi de uniuocantibus sic: Uniuocantia sunt quorum nomen, ut totius pars, commune est uniuocatis et ratio substantiae uniuocantis eadem uniuocatis secundum illud nomen. Non autem potuit definitio aequiuocorum intelligi de aequiuocantibus, quia illo [] rum non est nomen, cum nihil sit aequiuocans nisi sola uox. Similiter, non habent aliquam definitionem; ergo nec diuersam nec eandem. Sed neutrum istorum impedit hanc definitionem intelligi de uniuocantibus, quia et istorum est nomen (quia non solum nomen uniuocat), et ista habent eandem rationem substantiae. [] Aristoteles tamen magis uidetur intelligere de uniuocatis. Dicit enim: "ut animal, homo atque bos. Communi enim nomine utraque animalia nuncupantur", quod manifestum est dici de uniuocatis. Et subdit de "ratione eadem": "si quis assignet utriusque rationem, quid sunt in eo quod sunt animalia, eandem assignabit utriusque rationem"; quod similiter manifeste refertur ad uniuocata. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum dicitur quod nullum denominatiuum habet rationem substantiae respectu illius respectu cuius est denominatiuum, licet in suo genere possit habere rationem substantiae. Et ideo nullum denominatiuum praedicatur secundum eandem rationem. [] Contra hoc: denominatiuum non recipit magis et minus nisi respectu subiecti respectu cuius est denominatiuum. Sed Aristoteles in III Topicorum ad concludendum accidens de aliquo secundum [] magis et minus, docet considerare ad definitionem accidentis quod magis suscipiat propositi (id est accidentis) rationem, ut albius quod est coloratum magis disgregatiuum uisus. Ergo denominatiuum, respectu illius respectu cuius est denominatiuum, habet rationem. [] Probatio primae propositionis: Porphyrius cap. "De differentia" dicit: "Esse autem unicuique unum et idem est, neque suscipiens intensionem neque remissionem" hoc est, essentia cuiuslibet consistit in indiuisibili. Illam enim propositionem adducit ad probandum differentiam non suscipere magis et minus, respectu cuius est per se differentia. Ergo denominatiuum in suo genere, in quantum est quid in se in suo genere, non recipit magis et minus; igitur tantum in comparatione ad subiectum quod denominat. [] Potest dici aliter ad primum argumentum quod homo et equus non sunt uniuocata sub albo nec quaecumque alia sub aliquo praedicato denominatiuo , quia "uniuoca sunt quorum nomen est commune, et ratio substantiae uniuocantis eadem", quae ratio est eis "substantiae ratio", licet non propria. Ratio autem uniuscuiusque denominatiui non est ratio substantiae denominati. Sed quia ratio sit de denominatiuo quod praedicatur secundum idem [] nomen et secundum eandem rationem substantiae denominantis, ideo dicendum quod definitio de uniuocantibus sic debet intelligi: "et ratio substantiae eadem", quae ratio est essentialis uniuocatis; quod non est uerum de denominatiuo. Nam secundum Aristotelem inferius, cap. "De substantia": "album praedicatur de corpore, rationem uero albi praedicari de illo impossibile est", quod est ita intelligendum quod illa ratio sit ratio corporis. [] Ad secundum argumentum potest dici dupliciter. Uno modo concedendo conclusionem quod omnia aequiuoca sunt uniuoca. Nec praedicatur oppositum de opposito nisi forte in respectiuis. [] Vel aliter dicitur quod non sequitur "aequiuoca habent hoc nomen commune "aequiuocum" et rationem substantialem huius eandem, igitur habent idem nomen et eandem rationem", sed est fallacia secundum quid et simpliciter. Quia habere hanc rationem eandem est simpliciter habere diuersam rationem et secundum quid eandem, sicut conuenire in differentia est conuenire secundum quid et differre simpliciter. [] Ad tertium dico quod quorum est ratio substantiae propria et completa eadem, ipsa sunt eadem; sed uniuocatorum non est ratio eadem propria, licet ratio uniuocantis sit eadem eis, quia illa nulli uniuocato est propria. [QUAESTIO 6 [] UTRUM DEFINITIO UNIVOCORUM SIT BONA] [] Quaeritur de definitione uniuocorum an sit conueniens, haec scilicet: "Uniuoca sunt quorum nomen commune est et ratio substantiae eadem". [] Quod non, potest argui per tria argumenta prima ad praecedentem quaestionem. Et similiter soluuntur sicut ibi sunt soluta. [] Item, "album" praedicatur de homine et de equo secundum eandem rationem; aliter enim esset aequiuocum. Et tamen non est uniuocum praedicatum respectu istorum, quia est denominatiuum. Similiter arguitur de omni praedicato denominatiuo, et maxime de intentionibus, quia hoc praedicatum "genus" dicitur secundum eandem rationem de substantia et quantitate, et tamen non est uniuocum, quia est denominatiuum. Et uniuocum et denominatiuum sunt oppositi modi praedicandi sicut uniuocum et aequiuocum. [] Item, omnia aequiuoca habent idem nomen, scilicet hoc nomen "aequiuoca", et eandem rationem substantiae, id est essentialem, secundum illud nomen, scilicet rationem aequiuocorum. [] Igitur si dicta definitio esset conueniens, omnia aequiuoca essent uniuoca, quod falsum est, quia oppositum praedicatur de opposito. [] Item, quorum substantia essentialis est eadem, ipsa sunt eadem essentialiter. Sed uniuoca uniuocata habent eandem rationem substantiae uniuocantis. Ergo omnia uniuocata essent eadem essentialiter, quod falsum est, quia sic homo et asinus essent idem essentialiter. [] Ad oppositum est Aristoteles. [I. Responsio ad quaestionem] [] Dicendum quod notificatio est conueniens, et potest conuenienter intelligi de uniuocatis sic: Uniuocata sunt quorum, non ut significatorum, est nomen uniuocantis commune. Quia illud nomen non significat aliquod uniuocum, sed quorum, ut contentorum sub uniuocante, est nomen uniuocantis commune, et ratio substantiae uniuocatorum eadem, secundum illud nomen uniuocans. Et tunc nullum uniuocum uniuocans est denominatiuum respectu eiusdem, quia denominatiui ratio non est ratio substantialis denominatorum. [] Similiter potest intelligi de uniuocantibus sic: Uniuocantia sunt quorum nomen, ut totius pars, commune est uniuocatis et ratio substantiae uniuocantis eadem uniuocatis secundum illud nomen. Non autem potuit definitio aequiuocorum intelligi de aequiuocantibus, quia illo [] rum non est nomen, cum nihil sit aequiuocans nisi sola uox. Similiter, non habent aliquam definitionem; ergo nec diuersam nec eandem. Sed neutrum istorum impedit hanc definitionem intelligi de uniuocantibus, quia et istorum est nomen (quia non solum nomen uniuocat), et ista habent eandem rationem substantiae. [] Aristoteles tamen magis uidetur intelligere de uniuocatis. Dicit enim: "ut animal, homo atque bos. Communi enim nomine utraque animalia nuncupantur", quod manifestum est dici de uniuocatis. Et subdit de "ratione eadem": "si quis assignet utriusque rationem, quid sunt in eo quod sunt animalia, eandem assignabit utriusque rationem"; quod similiter manifeste refertur ad uniuocata. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum dicitur quod nullum denominatiuum habet rationem substantiae respectu illius respectu cuius est denominatiuum, licet in suo genere possit habere rationem substantiae. Et ideo nullum denominatiuum praedicatur secundum eandem rationem. [] Contra hoc: denominatiuum non recipit magis et minus nisi respectu subiecti respectu cuius est denominatiuum. Sed Aristoteles in III Topicorum ad concludendum accidens de aliquo secundum [] magis et minus, docet considerare ad definitionem accidentis quod magis suscipiat propositi (id est accidentis) rationem, ut albius quod est coloratum magis disgregatiuum uisus. Ergo denominatiuum, respectu illius respectu cuius est denominatiuum, habet rationem. [] Probatio primae propositionis: Porphyrius cap. "De differentia" dicit: "Esse autem unicuique unum et idem est, neque suscipiens intensionem neque remissionem" hoc est, essentia cuiuslibet consistit in indiuisibili. Illam enim propositionem adducit ad probandum differentiam non suscipere magis et minus, respectu cuius est per se differentia. Ergo denominatiuum in suo genere, in quantum est quid in se in suo genere, non recipit magis et minus; igitur tantum in comparatione ad subiectum quod denominat. [] Potest dici aliter ad primum argumentum quod homo et equus non sunt uniuocata sub albo nec quaecumque alia sub aliquo praedicato denominatiuo , quia "uniuoca sunt quorum nomen est commune, et ratio substantiae uniuocantis eadem", quae ratio est eis "substantiae ratio", licet non propria. Ratio autem uniuscuiusque denominatiui non est ratio substantiae denominati. Sed quia ratio sit de denominatiuo quod praedicatur secundum idem [] nomen et secundum eandem rationem substantiae denominantis, ideo dicendum quod definitio de uniuocantibus sic debet intelligi: "et ratio substantiae eadem", quae ratio est essentialis uniuocatis; quod non est uerum de denominatiuo. Nam secundum Aristotelem inferius, cap. "De substantia": "album praedicatur de corpore, rationem uero albi praedicari de illo impossibile est", quod est ita intelligendum quod illa ratio sit ratio corporis. [] Ad secundum argumentum potest dici dupliciter. Uno modo concedendo conclusionem quod omnia aequiuoca sunt uniuoca. Nec praedicatur oppositum de opposito nisi forte in respectiuis. [] Vel aliter dicitur quod non sequitur "aequiuoca habent hoc nomen commune "aequiuocum" et rationem substantialem huius eandem, igitur habent idem nomen et eandem rationem", sed est fallacia secundum quid et simpliciter. Quia habere hanc rationem eandem est simpliciter habere diuersam rationem et secundum quid eandem, sicut conuenire in differentia est conuenire secundum quid et differre simpliciter. [] Ad tertium dico quod quorum est ratio substantiae propria et completa eadem, ipsa sunt eadem; sed uniuocatorum non est ratio eadem propria, licet ratio uniuocantis sit eadem eis, quia illa nulli uniuocato est propria. [QUAESTIO 8 [] AN DENOMINATIVUM IDEM SIGNIFICET [] QUOD ABSTRACTUM] [] Circa definitionem denominatiuorum, quaeritur utrum differant solo casu, id est sola cadentia ad subiectum a principalibus a quibus habent denominationem, an etiam differant in significatis. Et hoc est quaerere an denominatiuum idem significet quod abstractum, scilicet formam tantum, uel aliud ut subiectum. [] Et quod significet subiectum, uidetur: [] Quia significare est intellectum constituere, per Aristotelem I Perihermenias cap. "De uerbo"; sed nomen concretum prolatum constituit intellectum subiecti; ergo illud significat. Probatio minoris: constituit intellectum accidentis, et illud impossibile est intelligi sine subiecto: tum quia impossibile est esse sine subiecto, et "unumquodque sicut se habet ad esse, sic ad ueritatem", id est ad cognitionem ueram, II Metaphysicae; tum quia "substantia est primum omnium cognitione", per Aristotelem VII Metaphysicae. Ergo nihil significatur sine illo. Per hoc etiam probatur quod subiectum primo significatur, quia illud primo intelligitur prolata uoce; quia accidens non potest sine illo intelligi, et illud est prius cognitione accidente, per Aristotelem VII Metaphysicae. [] Item, terminus idem significat quod supponit; sed terminus accidentalis concretus supponit subiectum; ergo etc. Maior patet: quia terminus supponens, ex hoc quod supponit, non habet nouum significatum. Probatio minoris per Aristotelem I Posteriorum: haec est per accidens "album est lignum", quia significatur quod illud, cui accidit album, est lignum; igitur illud, cui accidit album, ut subiectum, ibi supponitur per "album". [] Item, idem significat nomen et definitio, per Aristotelem IV Metaphysicae: "Ratio quam significat nomen est definitio"; sed definitio concreti habet in se subiectum et accidens; igitur nomen haec significat. Minor patet per Aristotelem in VII Metaphysicae dicentem quod accidens definitur per substantiam. [] Item, dictio exclusiua excludit quidlibet quod est extra per se significatum termini; sed addita termino concreto, non excludit subiectum; igitur etc. Probatio minoris: sic dicto "tantum album currit", non excluditur corpus currere, quia includitur. Probatio: sequitur "tantum album currit, igitur album currit", et ultra "igitur corpus currit"; igitur a primo ad ultimum, et ita corpus non excluditur. [] Item, hoc uidetur per auctoritatem Commentatoris super I Physicorum ubi dicit quod "nomen concretum significat formam et [] susceptiuum"; et XII Metaphysicae dicit Commentator quod significat ambo. [] Item, Aristoteles in VII Metaphysicae dicit quod in dictis secundum accidens non est idem "quod quid est" cum illo cuius est "propter duplex significare, ut musicum et album"; igitur huiusmodi significant duo. [] Ad oppositum est Aristoteles. Hic dicitur quod "denominatiua differunt solo casu" a principalibus, ergo non in significato; sed abstracta non significant subiecta, quia tunc non essent in aliquo genere; ergo nec denominatiua. [] Item, inferius, cap. "De substantia", dicit quod "album solam qualitatem significat". [] Item, Commentator V Metaphysicae dicit Aristotelem uelle quod tantum significet formam. Et ratio eius est quia aliter esset nugatio addendo accidens cum subiecto, quod uidetur inconueniens. Consequentia patet, quia ponendo rationem concreti loco nominis, idem subiectum bis diceretur. [] Item, si concretum significaret subiectum, igitur haec "album est lignum" esset secundum se; quia subiectum, quoad suum significatum, natum esset supponere. Consequens tamen est falsum per Aristotelem I Posteriorum. [] Item, si "album" significaret subiectum et accidens sicut "homo albus", igitur esset secundum accidens; quod uidetur esse contra Aristotelem V Metaphysicae, quia diuidit ibi ens secundum se in decem genera. [] Item, si concretum significaret subiectum, tunc non definiretur per additamentum. Consequentia patet, quia tunc quidquid poneretur in eius definitione esset de ratione essentiali eius. Consequens est contra Aristotelem VII Metaphysicae. [] Item, impossibile est rebus diuersorum generum generalissimorum esse aliquam rationem substantiae communem, igitur nomen significans talia duo non potest esse uniuocum. Sed subiectum et accidens sunt diuersorum generum. Ergo si concretum utrumque significaret, esset simpliciter aequiuocum, quod non uidetur conueniens. Quia tunc illa propositio non esset simpliciter uera in qua ponitur; nulla etiam in eis esset contradictio; nulla consequentia; passio etiam non posset demonstrari de suo subiecto, cum sit concretum in demonstratione non est aliquid aequiuocum, per Aristotelem I Posteriorum. Haec omnia uidentur [] inconuenientia et contra Aristotelem, et quartum specialiter I Posteriorum. [I. Responsio ad quaestionem] [] Dicendum quod si contingat subiectum et accidens unico actu intelligere, et composito ex eis unum nomen imponere, sicut toti historiae Troianae hoc nomen "Ilias", illud nomen non significat utrumque sub propria ratione; nec est concretum concernens aliud a suo significato. Nullum autem nomen potest utrumque significare, nisi sit aequiuocum, sub propria ratione. Inconueniens autem est concedere omne nomen concretum esse aequiuocum, quia periret finis sermonis, quia uix posset aliquis determinatum conceptum exprimere. Ideo dicendum quod nomen concretum non significat subiectum, sed tantum formam. [] Diceretur forte quod non est aequiuocum, quia non significat utrumque sub propria ratione, sed formam in quantum informans, et subiectum in quantum informabile. [] Contra: quod non significat aliquid sub propria ratione, non significat illud; sicut qui non intelligit aliquid sub propria ratione, non intelligit illud. Ergo esset dicendum simpliciter non significare subiectum. [] Item, propria ratio subiecti est ratio informabilis; igitur nomen [] significans illud sub ratione informabilis, significat illud sub propria ratione, et ita duo opposita dicerentur in illa ratione. [] Verumtamen propter argumenta est intelligendum quod licet accidens non sit sine subiecto, est tamen in se quaedam essentia distincta ab essentia subiecti (licet non adeo perfecta); nam per Aristotelem I Topicorum: "In omni genere est reperire quid". Similiter, nisi esset essentia distincta in se, non esset per se in alio genere a subiecto, quod manifeste falsum est. Quamlibet autem essentiam contingit sub propria ratione intelligere, cum quod quid est sit primum obiectum intellectus. Istam igitur essentiam contingit sub propria ratione intelligere, et sic significare. Et tali modo intelligendi correspondet modus significandi abstractus. Alio modo contingit intelligere istam essentiam in quantum informat subiec tum, et huic modo intelligendi correspondet modus significandi concretus. Sicut igitur eadem essentia intelligitur sub utroque modo intelligendi, sic idem significatur per nomen concretum et abstrac-tum, sed diuerso modo significandi. Sed propter istum modum significandi forte dicitur subiectum cointelligi, non tamquam intraneum illi intellectui per se, sed tamquam ad quod dependet intellectum accidentis sub tali modo intelligendi. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum dico quod sicut aliquid constituit [] intellectum alicuius, sic illud significat. Nomen autem concretum non principaliter constituit intellectum subiecti, sed tantum ex hoc quod illud, cuius primo intellectum constituit sub tali modo intelligendi, ad subiectum dependet et ita significat ipsum. Hoc est, ex tali modo significandi dat intelligere, quod non est significare ut nunc loquimur de significatione, quae est repraesentatio alicuius ex impositione. [] Ad probationem minoris, cum dicitur "impossibile est accidens intelligi sine subiecto", dico quod impossibile "esse accidens" intelligi sine subiecto ita quod "sine subiecto" dicat modum intellecti. Alio modo potest accipi ut dicat modum actus intelligendi, sub hoc sensu "impossibile est intelligere accidens sine hoc quod subiectum intelligatur". Et tunc potest responderi secundum praedicta "nisi subiectum intelligatur", non ut per se intra intellectum accidentis, sed ut illud ad quod dependet intellectum; et sic significatur. [] Alio modo potest dici quod accidens non potest intelligi sine subiecto, id est complete cognosci, quia "ex eisdem est aliquid et cognoscitur". Tamen potest cognosci quid dicitur per nomen non cognito subiecto, sicut species non cognoscitur simpliciter non cognito genere, tamen cognoscitur quid dicitur per nomen sine cognitione generis, ut exemplificat Themistius super librum Posteriorum quod si dicatur puero "adduc equum", non adducit bouem sed [] equum, et ita cognoscit quid dicitur per nomen, sed quid est per genus et differentiam non cognoscit. Et idem habetur ab Aristotele in principio I Physicorum quod definitum prius cognoscitur definientibus. Sic in proposito: potest accidens cognosci ea cognitione quid dicitur per nomen, non cognito subiecto, et ita cognitio confusa sufficit ut significetur. Hoc modo dicendo, posset saluari quod nomen abstractum significat subiectum, et eo modo quo concretum, de quo est dubium. Videtur tamen, propter probationes minoris supra positas, quod nomen abstractum det intelligere subiectum, sed non simpliciter, quia concretum in recto, abstractum in obliquo, sicut subiectum diuersimode ponitur in definitione unius et alterius. Et tunc non est modus significandi concretus principium intelligendi subiectum, sicut supra dictum est; sed ipsum quod significatur, propter dependentiam eius ad subiectum. [] Si obicitur contra hoc: quia abstractum significat formam sub propria ratione, igitur non in quantum dependet ad subiectum: [] Dici potest quod propria ratio formae accidentalis est esse subiecti. Et ita stant simul quod significetur sub propria ratione et sub modo, ut est subiecti. Hoc uidetur probabilius quam dicere quod modus significandi concretus sit principium intelligendi subiectum, quia aliter in definitione accidentis abstracti non oporte-ret ponere subiectum. Quod est contra Aristotelem VII Metaphysi [] cae, ubi dicit quod "substantia est primum omnium definitione", quia in definitione omnium ponitur, et non e conuerso. [] Quando obicitur quod "subiectum primo significatur, quia illud primo intelligitur per uocem": Dici potest quod "aliquid primo intelligi per uocem" est dupliciter: aut "sine quo non", aut primo ex intentione imponentis. Primo modo potest subiectum primo intelligi, quia sine quo non intelligitur accidens. Secundo modo non intelligitur subiectum primo, sicut primo intelligitur per hanc uocem "homo" animal, tamquam sine quo non intelligitur homo; sed non primo quoad intentionem imponentis uel proferentis. Aliter potest dici, ut supra, quod non oportet subiectum intelligi ad intellectum accidentis, quid scilicet dicitur per nomen, licet oporteat ad completam cognitionem accidentis. [] Ad secundum principale concedo quod terminus illud supponit quod significat. Sed non semper pro eo supponit quod significat, sed tantum supponitur significatum pro significato quando est suppositio simplex; sicut commune supponit pro suppositis et non suppositum, quia non significat suppositum. Ad minorem dico quod terminus concretus supponit pro subiecto, sed non subiectum. [] Ad probationem dico quod haec est per accidens "album est lignum", non quia "album" supponat subiectum quia illud est natum supponere et tunc si illud supponeretur, esset praedicatio per se, quia supponeret quod natum est supponere , sed est per accidens, quia significatum albi, quod est accidens, non est natum supponere per se respectu talis praedicati, sed supponit pro eo cui accidit. [] Contra hoc: uidetur quia dicit quod "album est lignum", hic significatur quod cui accidit album est lignum; quod non esset uerum nisi illud cui accidit album esset illud quod supponitur, et non tantum pro quo. Non enim potest uere dici hanc "homo currit" significare Socratem currere, licet "homo" supponat pro Socrate. [] Ad hoc dicitur quod haec propositio "album est lignum" significat lignum inesse albo, non tamen pro se sed pro eo cui accidit. Et ita debet intelligi auctoritas Aristotelis. Significatur enim quod cui accidit album est lignum, non tamen quod supponit, sed pro quo. Sicut communiter dicitur quando subiectum non est natum pro alio supponere respectu praedicati quam pro hoc, dicimus quod praedicatum significatur huic inesse, ut hic "homo currit", quod currere significatur inesse supposito, licet hoc non habeatur ex prima significatione sermonis. Sic, cum "album" respectu talis praedicati "lignum" non sit natum supponere nisi pro subiecto, dicitur praedicatum significari ei inesse. [] Ad tertium dicitur quod est duplex definitio. Una simpliciter, quae est habentis "quod quid est" simpliciter, ut substantiae; et ista definitio tantum habet genus et differentiam quae sunt intra per se [] intellectum speciei; et de illa est maior uera, et probatio eius de IV Metaphysicae. Alia est definitio per additamentum, ubi scilicet aliquid additur praeter essentialia definiti; et talis est accidentium. Quia enim accidentia non cognoscuntur complete sine subiecto, et definitio datur causá completae cognitionis habendae, ideo non definiuntur sine subiecto. Sed quia talis definitio aggregat in se aliquid non de essentia, ideo plus significat quam nomen definiti; et de tali non est maior uera, nec eius probatio. [] Ad quartum dico quod maior est falsa quando quod includi tur, comparatur ad reale praedicatum. Tunc enim non excluditur nisi diuersum ab eo respectu praedicati, quia syncategoremata dispo nunt subiectum in comparatione ad praedicatum. Respectu autem praedicati realis, non est subiectum diuersum ab accidente concreto, ideo non excluditur. Unde dicitur communiter quod exclusio non semper excludit aliud secundum essentiam, sed secundum esse, quod maxime est uerum respectu realis praedicati. [] Ad auctoritates Commentatoris, intelligendum est "significare" extensiue pro "dare intelligere", quia aliter esset contrarius sibi in V Metaphysicae. [] Ad auctoritatem Aristotelis: intelligit de "homine albo" et huiusmodi, de quibus proposuit dubitationem in principio capituli. [] Illa enim sunt entia secundum accidens, secundum ipsum in V Metaphysicae. [] Contra positionem sic arguitur: si "album" idem significet quod "albedo", sed sub modo concernentis uel denominantis, ergo de quo dicitur "album", ut de homine, de eo dicetur interpretatio eius, scilicet "albedo ut concernens", quod non uidetur uerum. [] Hic potest dici quod illa non est interpretatio albi, quia "album" tantum significat formam sub uno modo significandi. Sed hoc totum "albedo ut concernens" significat formam sub duobus modis oppositis, quia "albedo" significat formam sub uno modo, et "ut concernens" dicit alium modum oppositum. [] Si quaeratur quae est interpretatio huius nominis "album" non est possibile nisi per aliquod nomen. Posset tantum forma significari sub uno modo significandi, quod non est possibile forte addito hoc modo "ut concernens".a [] a Sequitur adnotatio interpolata: Notandum quod ad denominationem proprie dictam, siue quantum ad planam rationem eius secundum quod usi sunt philosophi de ea, duo requiruntur, uidelicet conuenientia uocalis et participatio realis. Conuenientia uocalis, ita scilicet quod illud denominatum communicet cum eo a quo denominatur in principio nominis, et differat secundum finem eiusdem nominis, sicut se habet ad iustitiam iustus et ad fortitudinem fortis et ad uirtutem uirtuosus, et sic de consimilibus. Requiritur etiam et secundo participatio realis, ita uidelicet quod denominatum participet realiter qualitatem a qua denominatur, sicut iustus participat iustitiam realiter et fortis fortitudinem. Sic enim non denominatur studiosus a uirtute. Licet enim participat realiter uirtutem, non tamen communicat nomen studiosi secundum [] uocem cum uirtute. Unde si dicatur studiosus qui habet uirtutem, hoc non dicitur proprie denominatiue sed magis dicitur antonomastice, secundum Damascenum in Logica sua cap. 1842. Alio modo denominatio potest sumi improprie siue large et extenso nomine pro quacumque nominatione seu nuncupatione quae attribuitur alicui ex qualitate, qua talis dicitur siue non, secundum quod uulgariter dicitur quod a fine denominandum est: unumquodque debet denominari a nobiliori uel notiori. Et hoc modo quidquid dicitur quale, potest dici quod denominatiue dicitur ab eo. Et denominatio hoc modo accepta continet omnem nominationem quam habet quale a qualitate siue sit proprie denominatiua siue aequiuoca siue antonoma, de quibus exempla ponit Damascenus in Logica sua cap. 18 uel 7943. Et hoc modo potest concedi quod denominatiue dicitur studiosus a uirtute, quod tamen proprie loquendo magis dicitur antonomastice quam denominatiue, quia non est uocalis conuenientia, sed realis. Proprie accipiendo denominationem a uirtute proprie dicitur denominatiue uirtuosus, et a studio studiosus. Patet ergo quod ad denominationem proprie dictam attenditur participatio realis et conuenientia uocalis in principio, et differentia in fine nominis et [per] finalem syllabam. [] Ad denominationem large acceptam attenditur solummodo participatio realis. Hoc patet per Damascenum ubi supra, et potest haberi a Philosopho libro Praedicamentorum cap. "De qualitate". [] 1 cum] tantum D [QUAESTIO 9 [] UTRUM HAEC REGULA "QUANDO ALTERUM DE ALTERO PRAEDICATUR" ETC. SIT VERA] [] De prima regula Aristotelis quaeritur de ueritate, scilicet "quando alterum de altero praedicatur, quidquid praedicatur de praedicato, praedicatur de subiecto". [] Quod sit falsa uidetur: [] Quia animal est praedicatum de homine, et album de animali, ergo album de homine; secundum istam ergo regulam teneret haec consequentia, "animal est album, ergo homo est albus", ubi uidetur esse fallacia consequentis. Similiter antecedens potest esse uerum sine consequente. [] Item, secundum hanc regulam sequeretur, "substantia est generalissimum, igitur animal est generalissimum." [] Item, si quidquid praedicatur de praedicato, praedicatur de subiecto; sed praedicatum praedicatur de praedicato, quia praedicatum est praedicatum; igitur praedicatum praedicatur de subiecto; igitur subiectum est praedicatum. [] Ad oppositum est Aristoteles. [I. Status quaestionis: [] A. Opinio aliorum] [] Dicitur quod regula est uera quando tria sumuntur in eodem genere essentialiter ordinata: quidquid praedicatur essentialiter (sicut hic sumitur "praedicari") de praedicato, essentialiter praedicatur de subiecto. Cum hoc etiam intelligenda est regula quando praedicatum intermedium non uariatur in comparatione ad praedicatum de ipso et ad subiectum de quo praedicatur. [] Per primam condicionem soluuntur duo prima argumenta, quia album et generalissimum non praedicantur de animali et substantia essentialiter. Similiter, secundum soluitur penes uariationem praedicati intermedii, quia sic arguendo ut ibi, est fallacia accidentis. [] Ad tertium dicitur quod regula debet intelligi de praedicari signato in intentionibus; in fundamentis de praedicari exercito. Arguitur autem in intentionibus cum esse, per quod exercetur praedicatio; ideo non tenet. [B. Contra opinionem aliorum] [] Contra hoc: secundum omnes istas condiciones, haec consequentia "animal est substantia, igitur homo est substantia", esset bona, quia hic sumuntur tria essentialiter ordinata in eodem genere, nec uariatur praedicatum intermedium, et arguitur in primis intentionibus de praedicari exercito. Sed ista consequentia non ualet; igitur omnes praedictae condiciones non saluant ueritatem regulae. Probatio minoris, quia sequitur "asinus est substantia, ergo animal est substantia", et non sequitur "igitur homo est substantia"; igitur ista "homo est substantia" est antecedens non conuertibile isti "animal est substantia". Igitur e conuerso arguendo est fallacia consequentis a positione consequentis, et a propositione habente plures causas ueritatis ad unam illarum. [] Item, nulla consequentia tenet nisi in uirtute syllogismi; sed si haec reducatur in syllogismum, cum "homo" et "substantia" faciant conclusionem, erunt extrema et "animal" medium. Facto igitur antecedente prius nunc maiore, erit syllogismus in prima figura habens maiorem particularem, qui non ualet in quibuscumque terminis; quia forma arguendi in omnibus est eadem, igitur nec consequentia prius ualuit. [] Item, forma arguendi eadem est in essentialibus praedicatis et non essentialibus, quia consequentia tenet ex significatione propositionum, sicut et syllogismus; per hanc autem "animal est substantia" non significatur maior identitas extremorum quam per hanc "animal est album"; igitur ex significatione sermonis non plus significatur praedicatum unum esse idem homini quam aliud. [] Si dicatur quod "esse" est unio extremorum, et ideo talem unionem dicit qualis debetur extremis, et ita maior identitas significatur hic "animal est substantia" quam hic "animal est album": [] Hoc non uidetur esse uerum, quia tunc omnis propositio de inesse simpliciter significaret se esse talem, et omnis propositio de inesse ut nunc significaret se esse de inesse ut nunc. Et ita exprimendo esset nugatio, ut hic "homo ut nunc est albus"; et hic esset repugnantia intellectuum "homo simpliciter est albus uel necessario"; quod non uidetur probabile. Similiter hic esset nugatio "homo necessario est animal" uel "semper est animal"; et hic repugnantia intellectuum "homo ut nunc est animal". Et si hoc, igitur oppositum unum deminueret alterum. Et ita in hac consequentia "homo ut nunc est animal, igitur homo est animal" esset fallacia secundum quid et simpliciter. Et hic similiter "animal necessario est album, igitur animal est album", et ita ad illam de necessario non sequeretur illa de inesse in omnibus terminis. Quod consequentia non ualeret "animal necessario est album, igitur animal est album" patet per Aristotelem II Perihermenias, quia quando est oppositio in adiecto, non tenet a coniunctis ad diuisa. Similiter si ualet, ergo consequens non ponit intellectum oppositum antecedenti. [] Propter tres rationes principales potest dici quod non sequitur formaliter "animal est substantia, igitur homo est substantia", sicut nec sequitur "substantia est alba, igitur animal", quia ex significatione sermonis utrobique antecedens eodem modo se habet ad consequens. [II. Responsio ad quaestionem] [] Sed ad quaestionem tunc est dicendum quod regula est uera, quia per se datur de secundis intentionibus, sicut logicus debet loqui, et sumendo "praedicari" proprie, quod est "prae alio dici". Tunc tantum et non plus significatur per regulam: "quod est prius priore in genere est prius posteriore" uel "quod est superius superiore est superius inferiore", cuius ueritas nulli dubia est. Et ita conuenienter ponitur ut regula, quia eius ueritas omnibus est nota. [] Si autem dicatur quod Aristoteles exemplificat de rebus primae intentionis, quomodo igitur arguendum est in illis secundum hanc regulam? [] Dico quod Aristoteles sic exemplificat "ut "homo" de quodam homine praedicatur, "animal" uero de homine, ergo et de quodam homine", ubi significatur "animal" essentialiter praedicari de homine. [] Si autem debeat exerceri ista praedicatio cum hoc uerbo "est", oportet, ad arguendum secundum regulam, modificare compositionem per aliquid quod notet praedicatum praedicari de subiecto, sicut hic sumitur "praedicari". Et tunc sic est arguendum "homo per se primo modo est animal; quidam homo per se primo modo est homo uel essentialiter; igitur quidam homo per se est animal". [] Si autem absolute arguatur "animal est substantia, igitur homo", nihil exprimitur in antecedente quod notet uirtutem huius regulae, [] quia per "esse" absolute non significatur praedicatum praedicari, id est, esse subiecto prius uel superius ipso. [] Si autem dicatur quod Aristoteles sumit absolute compositionem, "quidam enim homo et homo est et animal": [] Dico quod intelligit "per se", quia sic expressit prius in secundis intentionibus: "animal praedicatur de homine", unde sequens est intelligendum secundum praecedens. [III. Ad argumenta principalia] [] Ad duo argumenta contra regulam, patet. [] Ad tertium dico quod respectu subiecti praedicatum est praedicatum tantum praedicatione signata; sed praedicatum respectu praedicati est praedicatum praedicatione exercita tantum. Regula autem est intelligenda utraque praedicatione uniformiter sumpta. [] Si arguatur: hic tenet "animal praedicatur de homine" ubi est praedicatio signata, et "quidam homo per se est homo" ubi est praedicatio exercita, ergo "quidam homo per se est animal": [] Dico quod haec "animal praedicatur de homine" est per accidens, non tamen animal praedicatur secundum accidens; et est uera pro praedicatione exercita. Et ita utrobique est ueritas, sumendo uniformiter praedicationem exercitam. [QUAESTIO 10 [] QUAERITUR DE SECUNDA REGULA UTRUM IDEM POSSIT ESSE IN DIVERSIS GENERIBUS] [] Quaeritur de ueritate huius regulae "diuersorum generum et non subalternatim positorum, diuersae sunt species et differentiae", utrum aliquid idem possit esse in diuersis generibus. [] Quod sic, uidetur: [] Corpus est in genere substantiae, per Porphyrium; et in genere quantitatis, per Aristotelem cap. "De quantitate". [] Item, figura est in genere quantitatis, quia geometer, qui per se tantum considerat quantitatem,4 per se considerat figuram. Et figura est in genere qualitatis, per Aristotelem cap. "De qualitate". [] Item, scientia per se est in genere qualitatis, quia est in prima specie; et est per se relatiuum, per ipsum cap. "De relatione" et V Metaphysicae. [] Item, duplum et dimidium sunt quantitates per se et relatiua. [] Similiter, proprium est secundum qualitatem "simile" uel "dissimile" dici, et secundum quantitatem "aequale" uel "inaequale", ergo haec sunt in illis generibus; et sunt per se relatiua, per Aristotelem. Consimiliter arguitur de multis aliis relatiuis. [] Item, motus uidetur esse in genere quantitatis, et in genere actionis uel passionis. Probatio primi per Aristotelem V Metaphysicae cap. "De quanto": "tempus est quantitas per motum", igitur motus magis; et tempus est per se, quia quinta species quantitatis continuae per Aristotelem; igitur magis motus est species quantitatis. Probatio secundi: quia omne uere praedicatum in abstracto est idem essentialiter illi; haec est uera "passio est motus" et "actio est motus"; igitur etc. Probatio minoris: haec est per se uera "patiens mouetur"; ergo passio est motus. [] Item, per Aristotelem V Physicorum: motus accipit speciem a termino ad quem; igitur similiter et genus. Sed per se terminus motus est in tribus generibus, per Aristotelem ibidem, scilicet quantitate, qualitate et ubi. Igitur motus est per se in illis tribus generibus. [] Si dicatur quod motus aequiuoce est in illis tribus generibus: [] Contra, motus dicitur de alteratione, augmentatione et loci mutatione secundum idem nomen et eandem rationem essentialem, scilicet "actus entis in potentia in quantum in potentia", quae est ratio eius, per Aristotelem III Physicorum; igitur uniuoce. [] Ad oppositum est Aristoteles. [] Item, quae differunt in priore, differunt in posteriore; igitur quae differunt genere, differunt in quolibet posteriore; et nihil est in diuersis generibus generalissimis. [I. Ad quaestionem] [] Ad quaestionem dicendum quod idem dicitur multipliciter, ut dicitur I Topicorum: genere, specie et numero. Et idem numero tripliciter: accidente, proprio et definitione. Et in V Metaphysicae dicitur quod idem secundum se dicitur tot modis quot modis unum secundum se, scilicet numero, specie, genere et proportione. Idem proportione et idem numero, quoad duos modos, scilicet idem [] accidente et proprio, potest esse in diuersis generibus. Quia animal et color sunt idem proportione, quia huiusmodi identitas est in "similiter se habere"; sicut enim color ad albedinem ita animal ad hominem. Similiter, Socrates et album idem sunt accidente; Socrates et disciplinae perceptibile uel risibile sunt idem proprio, et sic eadem; manifestum est quod sunt in diuersis generibus. Idem specie uel genere nullo modo est in diuersis generibus generalissimis, uel quibuscumque non subalternis ut species uel differentia, nisi forte idem genere superiore in diuersis generibus inferioribus. Quod autem idem specie uel genere inferiore non sit in diuersis generibus superioribus non subalternis, ut species uel differentia, uidetur manifestum, quia ad essentiam speciei pertinet genus. Ergo si idem specie uel genere inferiore esset in diuersis generibus superioribus, illa ambo genera essent de eius essentia; igitur illud non esset idem essentialiter, quia duo genera non subalterna diuersam essentiam praedicant. Similiter, differentia cum genere facit unum essentialiter; sed cum diuersis generibus non subalternis nihil idem facit essentialiter; igitur etc. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum dicit Albertus quod corpus, ut [] dicit naturam aptam ad recipiendum tres dimensiones, est in genere substantiae; ut nominat ipsas tres dimensiones, est in genere quantitatis. Primum patet, quia natura incorporea dicitur substantia cui repugnat suscipere dimensiones. [] Ad secundum dico quod hoc nomen "figura" uno modo significat superficiem terminatam lineis, et sic est in genere quantitatis; alio modo significat ipsam clausionem linearum siue terminationem, et sic est in quarta specie qualitatis. Unde qualitates quartae speciei dicuntur qualitates circa quantitatem. [] Ad aliud dicitur quod relationes sunt per se in genere relationis; relatiua uero possunt esse res aliorum generum, quia illa sunt relatiua in quibus fundatur relatio, et illa sunt res aliorum generum. Per hoc dicitur ad omnia illa quod licet sint relatiua, tamen non sunt in genere relationis sed in aliis generibus. [] Contra: concretum et abstractum significant idem essentialiter, igitur sunt in eodem genere. Igitur si relationes sunt per se in genere relationis, et relatiua erunt. Consequentia patet, quia eadem est essentia eiusdem generis, cum ens secundum se diuidatur in decem genera. [] Item, si relatiua non essent in genere relationis, nihil determinatum in cap. "De ad aliquid" in Praedicamentis conueniret alicui in illo genere. Et ita ad determinandum de illo genere essent omnia impertinentia quae determinat ibi, quod uidetur inconueniens. Prima consequentia patet: nec enim prima definitio "ad aliquid", nec secunda quam Aristoteles approbat, nec aliqua proprietas quam [] ponit, conueniret relationibus, sed tantum relatiuis, quae per hypothesim non sunt in genere relationis. [] Ideo potest dici quod per se relatiua sunt in genere relationis, sicut concreta aliorum sunt in aliis generibus, de quo dicetur post; et ita nihil idem essentialiter est per se relatiuum et species alterius generis. "Scientia" ergo aequiuocum est ad significandum habitum mentis et ad significandum imaginem scibilis, quae duo essentialiter sunt diuersa. Primo modo est species qualitatis, secundo modo per se relatiuum. [] Ad aliud dicitur quod duplum et dimidium sunt per se in genere relationis, non quantitatis; nec hoc dicit Aristoteles, licet illud cui inest duplum per se, ut duo, sit per se quantitas. Quia non oportet accidens esse in eodem genere ut speciem cum suo subiecto. Similiter de aequali et inaequali, simili et dissimili, dicendum quod sunt relatiua per se, sed in genere quantitatis uel qualitatis sunt, non ut species sed ut propria, ut patet per Aristotelem, ultima proprietate quantitatis et qualitatis. Possibile autem est de multis esse in uno genere ut species, in alio ut propria; quia "risibile" est in genere substantiae ut proprium, in qualitate ut species. [] Ad auctoritatem Aristotelis dico quod dicit: "Si contingat idem esse relatiuum et quale, nihil prohibet hoc sic idem adnumerari in diuersis generibus"; quod non est idem essentialiter. [] Ad aliud de motu dicetur postea. [III. Instantiae earumque solutiones] [] Contra positionem. Per Aristotelem V Metaphysicae "unum numero infert unum specie". Accidens et subiectum sunt unum numero, per responsionem; et sunt in diuersis generibus; igitur idem specie potest esse in diuersis generibus. [] Item, arguitur per syllogismum expositorium in tertia figura, scilicet "iste asinus est non-qualitas; iste asinus est non-homo; ergo non-homo est non-qualitas", sumendo in praemissis utrumque extremum ut est terminus infinitus, et sic concludendo. Sed "si oppositum de opposito, et propositum de proposito", per Aristotelem II Topicorum. Ergo "homo est qualitas". Sed qualitas in abstracto de nullo praedicatur nisi quod est eiusdem generis. Igitur homo est in genere qualitatis et est substantia; ergo etc. Haec ratio potest fieri communiter ad ostendendum omnem affirmatiuam esse ueram. [] Ad primum istorum potest dici quod Aristoteles prius distinxit modos unius per accidens, et postea unum per se distinxit in illos modos: numero, specie etc. Et cum subditur "unum numero inferre unum specie", intelligit tantum de uno numero ut prius illud posuit, scilicet ut est modus unius per se. Subiectum autem et accidens, si sint unum numero, hoc est per accidens et non per se, et [] ita de illis non intelligit istam consequentiam tenere. [] Ad aliud dicitur quod regula "si oppositum" etc. tenet de contrariis in se ipso; de contradictoriis e contrario, ut dicitur II Topicorum. Unde non est arguendum eodem ordine affirmatiue et negatiue sine fallacia consequentis, sed est arguendum ex opposito praedicati ad oppositum subiecti. Arguitur autem sic "non-homo est non-qualitas, ergo homo est qualitas", quae consequentia non ualet. [] Contra, arguo e contrario sic "non-homo est non-qualitas, ergo qualitas est homo". Et si haec est uera, igitur et haec "homo est qualitas" per conuersionem. Similiter, transpone praemissas "igitur nonqualitas est non-homo", et ulterius "igitur homo est qualitas" e contrario, igitur etc. [] Ideo dicitur aliter quod "homo" et "non-homo" non opponuntur ut sunt termini infiniti, sed ut "non homo" est terminus negatus. Et isto modo conclusio non sequitur in syllogismo expositorio. [] Contra: ut est terminus infinitus, de quolibet dicitur "homo" uel "non-homo", et de nullo eodem ambo; ergo subiecto contradicunt. [] Item, negatio infinitans et negans terminum non uidentur [] differre quoad significatum, quia utrobique negatur significatum termini finiti. [] Aliter dicitur quod in paralogismo expositorio est fallacia accidentis, quia medium uariatur. Quia primo sumitur "iste asinus" quantum ad differentiam completiuam per quam est in specie qua distinguitur ab homine. In alia "iste asinus est non-qualitas" sumitur secundum formam substantiae in qua conuenit cum homine et distinguitur ab omni quod est alterius generis. [] Contra: consimiliter potest alibi argui ubi non potest defectus talis assignari, ergo nec est hic per se. Consequentia patet per Aristotelem II Elenchorum: "Omnium orationum quae propter idem eadem est solutio". Antecedens patet si arguatur sic "albedo est nonhomo; albedo est non-asinus; ergo non-asinus est non-homo"; "igitur homo est asinus". [] Aliter potest dici, concessa conclusione syllogismi expositorii, quod non sequitur ulterius "igitur homo est qualitas", nec etiam "igitur qualitas est homo". Quod autem dicitur in II Topicorum "in contradictoriis tenet e contrario", manifeste dicitur de consequentia, non de praedicatione. [] Item, ista regula "si oppositum de opposito" etc. tantum intelligenda est in contrariis. Vel si in contradictoriis intelligatur de praedicatione e contrario, hoc tantum uerum est, si in antecedente [] est praedicatio per se, uel ad minus uniuersaliter si sint termini communes. Hoc dico pro conuersione uniuersalis affirmatiuae per contrapositionem. Nunc autem quaecumque conclusio sit illata per syllogismum expositorium, neque concluditur esse uera per se neque uniuersaliter, et ideo nullo modo sequitur oppositum praedicari de opposito, neque in se ipso neque e contrario. [QUAESTIO 11 [] UTRUM SINT TANTUM DECEM [] GENERA GENERALISSIMA] [] Singulum incomplexorum aut significat substantiam etc. [] Circa hoc quaeritur utrum sint tantum decem generalissima. [] Quod non, uidetur: [] Ens diuiditur in substantiam et accidens, in absolutum et comparatum, in ens per se et in ens in alio; sed tantum est unum generalissimum ens-absolutum uel ens per se uel substantia; igitur tantum est unum praedicamentum-accidens; igitur etc. [] Negatur consequentia, quia ens per se est uniuocum omnibus de quibus dicitur, et ita potest esse genus; ens per accidens, uel in alio, non est uniuocum illis quibus conuenit. [] Contra: "si unum oppositorum dicitur multipliciter, et reliquum", per Aristotelem I Topicorum; et uerificat illud in omni ge [] nere oppositorum. Si igitur "ens in subiecto" sit aequiuocum ad nouem, "non ens in subiecto" erit aequiuocum ad tot; et ita erunt duodeuiginti genera. [] Item, dato quod accidens sit aequiuocum nouem generibus, sequitur quod non plus conueniant accidentia inter se quam unum eorum cum substantia, quia utrobique est tantum conuenientia in aliqua uoce aequiuoca. Igitur non erit conuenientior diuisio entis in substantiam et accidens quam in "quando" et in "ens non-quando", quia utrobique unum diuidens est unum generalissimum et reliquum diuidens aequiuocum ad alia nouem genera. [] Sequitur etiam quod non sit sufficiens diuisio entis in substan tiam et accidens, quia "accidens", cum sit aequiuocum, sumitur pro aliquo significato; et ita fiet diuisio tantum in duo generalissima. [] Item, ad principale: "Quod per superabundantiam dicitur, uni soli conuenit", per Priscianum; huiusmodi est generalissimum; igitur tantum unum est generalissimum. [] Item, "omnis diuisio et multitudo reducitur ad unum quod est prius illa multitudine". Igitur si sint multa generalissima, igitur aliquid unum est prius illis. Sed generalissimis nihil est prius. Ergo nec sunt multa. [] Item, album est unum aliquid essentialiter, quia per praede terminata nihil aliud significat quam albedo. Igitur est in aliquo genere per se. Non in genere qualitatis: quia qualitas uere praedicatur [] de omni quod est per se in genere qualitatis; qualitas non uere praedicatur de albo; igitur album per se est in alio genere generalissimo. Ita contingit arguere de concreto cuiuscumque generis accidentis; igitur sunt duodeuiginti genera accidentium. [] Item, "quale" praedicatur de albo. Quaero: sub ratione cuius uniuersalis? Non proprii, quia non conuertitur. Non accidentis, quia non "adest et abest" etc. Non differentiae, quia non distinguit album ab aliis. Non speciei specialissimae, quia praedicatur de differentibus specie. Igitur sub ratione generis. Et non habet "supraueniens genus"; igitur quale est generalissimum. Et non idem quod qualitas, quia nec habet easdem species, quia nec praedicatur de eisdem; igitur est generalissimum. Quod etiam quale sit genus, patet per Aristotelem IV Topicorum docentem considerare genus in abstractis per hoc quod concretum est in concreto uel non est. [] Similiter, sicut albedo ad album ita color ad coloratum; ergo permutando, sicut color ad albedinem ita coloratum ad album. Sed color, uel qualitas, est genus albedinis; ergo quale est genus albi. Quod etiam quale sit aliud genus a qualitate patet, quia intentiones attribuuntur rei non absolute sed ut considerantur ab intellectu. Sed album sub alio modo concipitur ab intellectu quam albedo, licet sit eadem essentia. Igitur potest esse aliud, habens intentionem aliam ab albedine. [] Item, intentiones sunt per se intelligibiles quia definibiles, et in eis manifestum est esse aliquid superius et inferius; igitur aliquid [] supremum. Illud non habet supraueniens genus aliquod istorum, quia ens secundum se diuiditur in haec decem, in V Metaphysicae. Est igitur "ens in anima"; igitur est unum generalissimum intentionum praeter haec omnia. [] Item, contingit intelligere non-ens, quia et significare, per Ari-stotelem II Posteriorum; et in eis est ratio superioris et inferioris; ergo aliquid supremum. Illud non continetur in aliquo istorum decem, quia nullum istorum de illo praedicatur. Ergo est distinctum generalissimum non-entium, et ita plura genera quam decem. [] Item, figmenta concipiuntur ab intellectu, et in eis est superius et inferius, ergo supremum; ergo aliquod generalissimum. [] Item, de omnibus istis, scilicet intentionibus, non-entibus, figmentis, sic potest argui: intellectus componens facit compositiones de eis, quarum ueritatem uel falsitatem iudicat, ut patet. Igitur et intellectus simplex ea concipit. Igitur sub aliqua ratione concipiendi. Non singularis, igitur uniuersalis; igitur generis uel speciei etc.; igitur est in eis generalissimum. Consequentia autem supposita in omnibus his rationibus, scilicet si est superius in eis, et supremum, patet per Aristotelem IV Metaphysicae: uerius est quod est primo uero propinquius; et V eiusdem "prius est quod est principio propinquius". Et ratione: quia aliter non esset status ascendendo, sed [] processus in infinitum. Item, arguitur similiter de priuationibus. Diceretur ad hoc quod concreta, intentiones, non-entia, figmenta, priuationes et quaeuis huiusmodi sunt in genere per reductionem ad abstracta, res primae intentionis, entia, [entia] quorum sunt figmenta et priuationes. Quia, cum "communiora intelligantur prius minus communibus", oportet generalissima esse primo intelligibilia. Haec autem non sunt intelligibilia nisi per attributionem ad illa quibus dicta sunt habere habitudinem. Ideo non possunt poni generalissima, sed ponuntur in genere per reductionem. Similiter ponitur de potentia, quod est in genere per reductionem ad actum cuius dicitur potentia. [] Contra hoc: in omnibus istis est per se praedicatio superioris de inferiori, ergo sub ratione alicuius uniuersalis. Quia praedicari proprie est proprium uniuersalis; non alterius quam generis. Arguatur de singulis sicut supra argutum est de concretis. Igitur si non sit procedere in infinitum in eis, erit aliquod genus non habens supraueniens genus; igitur generalissimum, quia sic definitur generalissimum a Porphyrio. Illud nulli istorum decem est idem, quia nec habet easdem species, quia nec de eisdem praedicatur per se primo modo; igitur est aliud generalissimum ab istis decem. Etiam [] per rationem: nullius istorum decem praedicatur de suis in quid; ergo per nullum istorum decem habet rationem generis. Sed, cum aeque primo dicatur quodlibet de suis speciebus sicut aliquod istorum decem de suis, sequitur quod erunt aeque primo genera, et non per reductionem ad aliquod istorum decem. [] Similiter, quod inter quaelibet praenumerata sit genus et species, ostenditur per duo argumenta praefata de concreto. Etiam per hoc quod de quolibet istorum contingit quaerere "quid", et respondere per aliquod uniuocum, quod est in plus illo cuius quaeritur quid; omne praedicatum uniuocum in quid, quod est in plus subiecto, est genus, per Aristotelem IV Topicorum. [] Quod etiam in responsione dicitur quod oportet generalissimum esse primo intelligibile, manifeste falsum est, nisi intelligatur respectu illorum quorum est generalissimum. Quantitas enim non est primum intelligibile simpliciter, sed in suo genere. Ita prima "intentio" est primum intelligibile respectu intentionum specialium, et "non-ens" respectu non-entium particularium, et "priuatio" respectu priuationum particularium. Quia si contradictio non-entis uel oppositum priuationis prius occurrerit intellectui particulari ente et particulari habitu, sequitur quod non-ens et priuatio prius intelliguntur suis particularibus. Quia ens primo ducit in cognitionem non-entis, et habitus primo in cognitionem priuationis; non primo huius nonentis et huius priuationis. Sic etiam potest argui de potentia respectu [] actus. De concretis et intentionibus non est dubium quin sint per se intelligibilia. [] Posset responderi specialiter de non-ente, priuatione et potentia, quod licet sit praedicatio in quid in eis et ratio superioris, non tamen ratio generis et speciei. Quia nullum praedicatur de pluribus differentibus specie uel numero; quia non-entium uel priuationum uel potentiarum secundum suam rationem nulla est distinctio, sed tantum in habitudine ad eorum opposita. [] Contra: tunc aliquid praedicatur proprie de aliquo immo in quid; et sub ratione nullius uniuersalis. Quod non uidetur, cum "praedicari de pluribus" sit conuertibile cum uniuersali. [] Item, haec est uera "caecitas non est surditas", praecise ratione significatorum; ergo priuationes distinguuntur. Licet earum distinctio sit ab alio, hoc non prohibet eas esse species. Sic enim species quae sunt in genere substantiae differunt per formas, quae formae non sunt ipsae species. [] Item, "commune multis" numquam ex se distinguitur in illis; igitur priuatio non distinguitur in caecitate et surditate nisi per aliqua addita, quae cum priuatione constituunt ista in sua ratione. Ergo in illis additis "abundant haec a genere". Haec igitur addita sunt differentiae, licet non ita completae in essendo sicut differentiae substantiae. Ergo istae sunt duae species differentes. [] Ad omnia obiecta de istis quinque concretis, intentionibus secundis, priuationibus, non-entibus et potentiis posset responderi [] quod, licet haec possint intelligi sub aliqua ratione intelligendi et praedicari inter se sub ratione alicuius uniuersalis et statum esse ad aliquod uniuersalissimum, quod in quantum attribuitur ei ista inten tio est diuersum ab istis decem, tamen stat tantum decem esse genera lissima rerum. Quia non quodlibet intelligibile, sed ens secundum se diuiditur in haec, V Metaphysicae, et ita nullum istorum est ens secundum se distinctum ab istis decem. [] Contra: tunc uidetur quod logicus, considerans per se intentio nes et numerum generalissimorum tantum sub hac ratione scilicet qua eis haec intentio "generalissimum" possit applicari , deberet dicere plura esse generalissima quam decem, quia plura istis sunt intentionalia quibus, in quantum intelliguntur, potest intentio attri bui; licet metaphysicus, considerans ens in quantum ens, diceret ea tantum esse decem. Cuius oppositum uidetur Aristoteles dicere, dicens "singulum incomplexorum significare substantiam uel quan titatem" etc., non tantum singulum ens significare substantiam etc. [] Ad oppositum est Aristoteles. [I. Responsio ad quaestionem] [] Dicendum quod tantum sunt decem generalissima rerum, quo rum distinctio non sumitur penes aliquid logicum tantum, sed penes [] ipsas essentias. Ipsa enim intentio generalissimi est tantum uariata numero in istis. Unde quoad illud quod difficultatis est, magis metaphysica quam logica. Ideo sufficienter hic scitur quia ita est, quamuis forte metaphysicus debeat uel possit scire propter quid. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum dico ut supra. [] Ad primum contra hoc dico quod "ens per se" et "non ens per se", uel "ens in subiecto" et "non ens in subiecto" sunt contradictoria. Et ideo cum negatio non negat solam uocem sed significatum et non potest unico actu quodlibet significatum negare, erit aequiuocum sicut affirmatio. Sed "non ens in subiecto" non est idem quod substantia, nam "non ens" est non ens in subiecto. Neque "non ens per se" est accidens, quia "non ens" est non ens per se. Sed "ens non per se" idem est quod accidens; et "ens non in alio" idem quod substantia. Et primum non contradicit enti per se, nec secundum enti in subiecto. [] Ad aliud potest dici quod accidentia conueniunt in aliquo intentionali ut "attribuuntur substantiae" uel "posterius substantiá"; in quo non conuenit accidens cum substantia. Vel potest concedi, si esset nomen aequiuoce significans substantiam et alia generalissima, [] ut a, aeque conueniens esset diuisio entis in a et "quando" sicut in substantiam et accidens, quia utrobique aequiuoci in aequiuocum et uniuocum. [] Ad tertium contra illud dico quod aequiuocum actu importat omnia sua significata, et ideo actu ponit "accidens" omnia nouem genera cum diuiditur ens in substantiam et accidens. Cum dicitur "aequiuocum non accipitur simul nisi pro uno significato", uerum est ab eodem intelligente; sed non minus ipsum secundum se omnia significata simul ponit. Et eo modo sumitur, non autem ut intelligi-tur ab uno. [] Ad secundum principale dicitur quod superlatiuum tantum uni conuenit in uno genere, et ita tantum unum est generalissimum in uno genere; sed non simpliciter tantum unum. Vel aliter: quod superlatiuum dupliciter dicitur et exponitur: uno modo positiue, per "excessum omnium aliorum"; alio modo priuatiue, per "non excedi ab aliquo alio". Primo modo nullum est generalissimum simpliciter, sed tantum in aliquo genere, id est generalius omnibus aliis in suo genere. Secundo modo quodlibet illorum est generalissimum, quia nullum eo generalius. Et illa propositio "quod per superabundantiam dicitur" etc., uera est ut superlatiuum exponitur positiue, non ut exponitur priuatiue; quia multa possunt esse prima ita quod quolibet illorum nihil est prius. [] Ad tertium dictum est prius. Vel potest dici quod multi [] tudo praedicamentorum reducitur ad unum quod est prima causa, quae prior est eis, non praedicatione sed entitate et causalitate; et ita potest aliquid esse prius eis. [] Ad aliud de concretis dico quod essentia significata per "album" est in genere qualitatis; sed illa sub hoc modo intelligendi uel significandi non est per se qualitas uel in genere qualitatis sed per reductionem, quia scilicet est idem essentialiter albedini quod est per se in illo genere. Est autem in aliquo generalissimo per se, scilicet in quali, sed non in alio. Quale enim a qualitate tantum differt in modo significandi; quae differentia, licet prohibeat praedicationem unius de altero, non tamen sufficit ad distinguendum genera uel ad faciendum aliquid esse in diuersis generibus. [] Ad aliud concedo quale esse generalissimum propter probationes illas, sed non aliud quam qualitas. Cum dicitur "habet alias species", dico quod falsum est. Cum dicitur "praedicatur per se de aliis", dico quod falsum est, quia species per se unius et alterius differunt tantum in modo significandi. [] Contra: quale est generalissimum et qualitas est generalissimum, et haec non sunt idem generalissimum; igitur aliud. Consequentia patet, quia circa ens, idem et diuersum includunt contradictionem, per Aristotelem IV Metaphysicae. Secunda pars antecedentis patet, quia si essent idem generalissimum, tunc unum prae [] deus scilicet excedens omnia, qui nec est uniuersale, nec particulare, nec species, nec genus, nec differentia, nec potentia, nec actus alicuius, et uere non est aliquid ut substantia uel ut accidens alicuius, sed est omnium efficiens, et tale principium per suam scientiam actiuam et per intellectum uniuersaliter agentem"; cf. Duns Scotus, Metaph. V q. 5-6 n. 105. [] dicaretur de altero sic "qualitas est qualis", et unum de speciebus alterius. [] Dici potest quod sunt idem generalissimum. Cum ostenditur quod non, quia unum non praedicatur de altero, dici potest quod aliquid est idem alii et non praedicatur de illo propter diuersum modum praedicandi. Quae diuersitas, licet prohibeat praedicationem unius de altero, non tamen sufficit ad distinguendum generalissima uel species diuersas. Similiter, propter istum modum significandi non praedicatur unum de speciebus alterius; nec tamen de aliis speciebus praedicatur hoc et illud. Secundum hoc neganda est haec "albedo est species qualis", quia et haec "albedo est qualis". Et concedendum est quod album non est albedo, sed non est concedendum quod sunt species alterius generis nec aliae species. Quia plus requiretur ad concedendum talem diuersitatem quam ad impediendum mutuam praedicationem de se inuicem. Cum probatur superius ea esse diuersa genera quia "non praedicantur de eisdem", potest negari, quia eaedem sunt species utriusque, sed hoc non est illud. [] Ad aliam probationem cum dicitur "intentiones attribuuntur essentiae ut intelligitur", dico quod secundum modum intelligendi abstracti uel concreti non uariatur secundum genus uel speciem, licet hoc non sit illud. [QUAESTIO 12 [] UTRUM "ALIQUIS HOMO" SIT PRIMA SUBSTANTIA] [] Circa capitulum de substantia quaeritur utrum "aliquis homo" sit prima substantia. [] Quod sic, uidetur: [] Per auctoritatem Aristotelis, qui sic exemplificat de prima substantia ut "aliquis homo", "aliquis equus". Et inferius, ubi intendit quidlibet aliud a primis dici de primis uel esse in eis, arguit sic: "animal praedicatur de homine, igitur de aliquo homine", per "aliquem hominem" intelligens primam substantiam. [] Item, non est secunda substantia, et inter illam et primam non est medium, igitur est prima substantia. Probatio primae propositionis: si esset secunda substantia, non esset nisi species; sed hoc est falsum, quia haec est uera "nullus homo est species"; igitur sua contradictoria falsa. [] Item, si "aliquis homo" non esset prima substantia, posset praedicari de multis, et ita haec esset uera "omnis homo est aliquis homo", quia non posset esse commune ad alia quam ad supposita hominis; sed illa non est uera. Probatio: tum quia praedicatum uniuersalis affirmatiuae confunditur tantum confuse, et ita per accidens, ad confusionem alterius, ut subiecti; igitur potest confundi per se. Sed hoc quod dico "aliquis homo" non potest confundi per se [] sic dicendo "omnis aliquis homo". Tum quia omne praedicatum uniuersalis affirmatiuae potest esse subiectum particularis conuertentis illam uniuersalem; tale non est hoc quod est "aliquis homo". [] Si dicatur hanc "omnis homo est aliquis homo" conuertendam esse in hanc "aliquis homo est homo", contra: istae differunt "omnis homo est homo" et "omnis homo est aliquis homo"; ergo earum conuersae differunt. [] Ad oppositum: [] "Aliquis homo" praedicatur de pluribus; ergo non est prima substantia. Antecedens patet, quia iste est aliquis homo et ille est aliquis homo. [] Item, sequitur "iste homo currit, ergo aliquis homo currit" et non e conuerso; ergo "aliquis homo" est prius et ita communius; ergo non est prima substantia. [] Item, haec est uera "omnis homo est aliquis homo"; tum quia sua contradictoria est impossibilis "aliquis homo non est aliquis homo"; tum quia quaelibet singularis est uera. Igitur "aliquis homo" praedicatur de omni homine, igitur non est prima substantia. [I. Ad quaestionem [] A. Opinio aliorum] [] Dicitur ad quaestionem quod "aliquis homo" est prima substantia, nec dicitur de multis nisi aequiuoce. [] Ad secundum dicitur quod consequentia non ualet nisi distincto consequente. [] Ad tertium dicitur quod illa uniuersalis est falsa et sua contradictoria uera, sumendo "aliquis homo" in praedicato pro prima substantia, ut scilicet false affirmatur de homine, quia aliquis homo non est aliquis homo, ut Socrates non est Plato. Inductio non ualet, sed est figura dictionis, procedendo a pluribus determinatis ad unam, et ita commutatur quale quid in hoc aliquid. [B. Contra opinionem aliorum] [] Contra istud: ex hoc sequitur quod ad uniuersalem non sequitur particularis nisi praefacta distinctione. Et quod ad singularem non sequitur particularis nisi praefacta distinctione. Et quod particularis propositio non habeat contradictoriam nisi praefacta distinctione; et tunc non uniuersalis sibi contradicet, sed particulari affirmatiuae in hoc sensu singularis negatiua sufficienter contradicet, quia in eis est affirmatio et negatio eiusdem de eodem. Et quod particularis propositio non sit simpliciter syllogizabilis et absolute, uel non nisi sit singularis. Et quod nullus syllogismus absolute ualeat, quia nullus conuersus absolute ualeat, quia in omni syllogismo uel in suo conuersiuo est aliqua propositio particularis, quae absolute non est syllogizabilis. Et quod particularis et indefinita non conuertuntur, quia una (ut indefinita) habet singulares pro causis ueritatis quas habet particularis pro sensibus multiplicatis. Et quod aequiuocatio non [] sit in dictione, quia nec "homo" multiplex nec "aliquis". Non in se, manifestum est; nec ut alii additur, probatio: quia additio alicuius alii non confert sibi nouum significatum. [II. Solutio quaestionis] [] Quia ergo ista uidentur magis inconuenientia contra Aristotelem in tota logica et contra omnem naturam syllogismi et contradictionis quam exponere unam auctoritatem Aristotelis, uidetur potius dicendum quod "aliquis homo" non est prima substantia, id est non significat tantum unum suppositum hominis, sicut "iste homo", propter inconuenientia praedicta. [] Sed propter auctoritatem Aristotelis intelligendum quod "homo" de se est indifferens ad multas acceptiones, scilicet pro uoce, intentione, et pro suppositis. Signa ergo, ut "omnis", "aliquis" sibi addita, indifferentiam ad intentiones et ad uocem tollunt, et determinant ipsum ad acceptionem tantum pro suppositis. Sed adhuc in illa acceptione est indifferens ad quodcumque suppositum. Igitur Aristoteles, uolens primam substantiam exprimere ut distinguitur contra secundam, uidelicet ut ei inest intentio secundae substantiae, et tamen quodammodo in generali, dixit "ut aliquis homo", id est quidlibet quod est iste homo. [] Alio modo potest dici quod per "aliquis homo" ponitur prima substantia determinata, indeterminate tamen, et tunc exemplificauit Aristoteles de prima substantia determinata, licet non determinate, ut ad haec uel illa. [] Sed forte "aliquis homo" non significat primam substantiam determinatam, neque determinate neque indeterminate, licet pro illa supponat quando est subiectum particularis propositionis. Quod non significet, patet per ueritatem huius propositionis "omnis homo est aliquis homo". Prima enim substantia determinata, siue determinate siue indeterminate sumpta, non praedicatur uere de omni homine. Ita et "homo", quando est subiectum, indefinite supponit primam substantiam determinatam indeterminate, non tamen illam significat. Ideo posterior modus dicendi uidetur conuenientior. [III. Ad argumenta principalia [] A. Ad primum et secundum principale] [] Ad primum argumentum patet quod Aristoteles nominat primam substantiam quodammodo in communi, per "commune" sumptum pro acceptione pro suppositis. [] Ad aliud dico quod "aliquis homo" est ens per accidens, compositum ex re primae intentionis et secundae; et nec est prima substantia nec secunda, sed medium accidentale inter illa. Et tale medium inuenitur inter speciem specialissimam et indiuiduum, ut "homo albus", licet non medium essentiale. [] Contra: "aliquis homo" praedicatur de pluribus differentibus numero in quid, secundum praedicta; igitur est species. [] Item, ens per accidens est compositum ex rebus diuersorum [] generum; huiusmodi non est "aliquis homo", quia modus intelligendi hominem non est res alicuius generis. [] Ad primum potest dici quod "aliquis homo" de nullo praedicatur in quid, quia ens per accidens non habet quid. [] Contra hoc: tunc pari ratione haec praedicatio non est in quid "aliquis homo est animal". [] Item, in I Elenchorum dicit Aristoteles: "Eadem est definitio propositionis et unius solius propositionis, et rei et unius solius rei". Istud tamen "una sola res" est compositum ex re primae intentionis et secundae. Igitur tale compositum potest habere definitionem, ergo quid. [] Item, "aliquis" dicit tantummodo modum intelligendi hominem pro suppositis, et tantum in illa acceptione dicit quid suppositorum. Igitur "aliquis" non prohibet hominem praedicari in quid de illis; immo magis confert ad hoc. [] Pro responsione istorum oportet intelligere quod omne syncategorematicum in praedicato est pars praedicati. Cuius probatio est per impossibile: aliter ex ueris sequeretur falsum sic "nullus homo est omnis homo, iste homo est homo". Si signum in maiori non esset pars praedicati, posset inferri in conclusione "ergo iste homo non est homo", quia ad habendum identitatem maioris extremitatis non [] oporteret ipsum sumi in maiori et in conclusione cum eodem signo si illud non esset pars praedicati, sicut manifestum est in secundo modo secundae figurae. Quia maior extremitas non sumitur cum eodem signo in conclusione et maiore, et ita ex ueris sequeretur falsum. [] Item, ostenditur ostensiue magis propter quid, quia syncategorematicum numquam habet respectum ad praecedens. Aliter negatio subsequens compositionem posset propositionem facere negatiuam sicut et negatio praecedens. Igitur syncategorematicum additum praedicato non determinat ipsum in comparatione ad subiectum, et ita non in quantum extremum, quia in quantum est extremum respicit aliud extremum. Sed omne syncategorematicum determinat extremum in quantum est extremum; igitur nullum additum termino in praedicato est syncategorematicum, sed pars extremi. Tamen absolutum intellectum termini cui additur determinat, et ita est syncategorematicum respectu partis praedicati, sed non respectu praedicati, quia ipsum est alia pars praedicati. Sed syncategorematicum additum subiecto non est pars subiecti, quia determinat illud cui additur in comparatione ad praedicatum. [] His uisis, patet ad rationem. Quia sic dicto "aliquis homo est animal", est "aliquis" tantum syncategorematicum et "homo" tantum subiectum, et ideo potest propositio esse per se. Sed non est ita ubi "aliquis homo" praedicatur. [] Ad aliud dico quod "unus" et "solus" possunt esse syncategorematica uel categorematica. Secundo modo intelligit Aristoteles in [] in I Elenchorum, quia "eadem est definitio rei et unius solius rei", id est rei in se indiuisae et ab aliis diuisae, quia illud est res per suam essentiam. Non autem intelligit ut "unus" et "solus" sunt syncategorematica. [] Ad tertium concedo quod "aliquis" dicit modum intelligendi hominem pro suppositis, tamen sub tali modo intelligendi non potest "homo" praedicari nisi ille modus sit pars praedicati, propter rationem supra dictam; et illud totum non praedicatur in quid. Quia si posset "homo" praedicari sub tali modo, tantum manente modo, posset praedicari in quid. Et quia nihil dicitur species nisi in quantum est aptum praedicari, "homo" sub isto modo non potest esse species. [] Ad aliud superius, quod fuit contra responsionem ad secundum principale, cum dicitur "ens per accidens est compositum ex rebus diuersorum generum", illud potest negari. Quia quidquid non est essentialiter idem cum aliquo, siue sit res generis siue non, com positum cum illo aliquo facit ens per accidens. [B. Ad tertium argumentum principale] [] Ad tertium principale, concedo hanc esse ueram "omnis homo est aliquis homo". Cum ostenditur primo quod non, quia praedicatum non est confundibile per se, nego. Nam in contradictoria praedictae uniuersalis erit idem praedicatum quod et in ista, et confusum confuse et distributiue; nec aliter oportet confundibile per accidens [] esse per se confundibile. Vel aliter potest concedi quod in quantum praedicatur "aliquis homo", intelligitur specificare rem huius uerbi "est", ita quod praedicatum est hoc totum "ens-aliquis-homo"; et illud potest confundi per signum uniuersale affirmatiuum immediate additum. Per hoc dico ad aliam probationem: quia illa uniuersalis conuertitur in hanc "aliquod ens-aliquis-homo est homo". [III. Notandum de diuisione substantiae] [] Substantia est quae proprie principaliter etc. [] Nota quod diuisio substantiae in primam et secundam non est diuisio generalissimi in species, sed subiecti in accidentia, quia "substantia" secundum quod intelligitur secundum quam considerationem pertinet ad logicum diuiditur in intentiones sibi accidentes. [QUAESTIO 13 UTRUM QUAEDAM CONSEQUENTIAE ARISTOTELIS TENEANT FORMALITER] [] Alia ergo omnia aut de substantiis dicuntur primis aut in eis sunt. [] Quaeritur de consequentiis quas facit Aristoteles ad probandum istam conclusionem, scilicet "animal praedicatur de homine, ergo de aliquo homine" et "color est in corpore, ergo in aliquo corpore", utrum huiusmodi consequentiae teneant formaliter. [] Quod non, uidetur: [] Quia nec alibi tenet "species praedicatur de homine, ergo de aliquo homine", ubi est eadem forma arguendi. [] Item, uidetur esse fallacia consequentis "a superiori non distributo ad inferius", et ita positio consequentis, quae consequentia non ualet. [] Item, terminus de se est indifferens ad omnem suppositionem. Igitur si arguatur ab ipso sumpto absolute ad ipsum sub una suppositione tantum, arguitur ab indifferenti ad determinatum, et ita fit fallacia consequentis. Sic est in proposito. [] Item, eadem ratione qua illa consequentia tenet, uidetur ista tenere "animal praedicatur de omni homine, igitur aliquod animal"; sed non ualet ista; igitur nec illa. Probatio maioris: utrobique fit similis descensus, nisi quod hic in subiecto ibi in praedicato; quae diuer [] sitas non impedit, cum omnis uniuersalis possit conuerti, sumptis terminis uniformiter. Probatio minoris: quia antecedens est uerum, consequens falsum. [] Item, pari ratione sequeretur "animal est omnis homo, ergo aliquod animal", quod non est uerum, quia antecedens uerum et consequens falsum, quia sua contradictoria uera. Quod antecedens sit uerum, patet: quia "animal est homo in quantum homo, ergo omnis homo". Antecedens istius patet: quia "animal per naturam hominis est homo, igitur in quantum homo". Consequentia patet per Aristotelem I Priorum cap. "De reduplicatione". [] Item, destructis primis, animal praedicatur de homine, et non de aliquo homine, quia nullus est; igitur consequentia non ualet. Ex hoc etiam sequitur aliam conclusionem Aristotelis esse falsam, scilicet "destructis primis" etc., quia eis non exsistentibus, possunt secundae substantiae praedicari de se inuicem per se, igitur et manere; quia hoc "secundam substantiam esse" est esse praedicatum essentiale in genere substantiae. [] Ad oppositum est Aristoteles. Et probat utramque consequentiam inferendo ex opposito consequentis oppositum antecedentis. [I. Ad quaestionem [] A. Dubia de prima et secunda consequentia primae conclusionis Aristotelis] [] Dicendum quod haec consequentia est bona "animal praedicatur de homine, ergo de aliquo homine", sumendo "praedicari" ut hic sumit Aristoteles, scilicet superioris de inferiori in genere. Decurrit enim super hanc regulam "quando alterum de altero praedicatur" etc., quae ualet hanc "quod est prius priore in genere, est prius posteriore". Intelligendum etiam quod haec consequentia tenet descendendo ad istum hominem, ubi est prima substantia determinata et determinate, quia sequitur "si animal est prius homine, igitur isto". Sed Aristoteles, inferendo, infert de prima substantia determinata, indeterminate tamen, sicut ponitur per hoc "quod est aliquis homo", quia sic sumitur oppositum consequentis. [] Sed de alia consequentia "color est in corpore, igitur in aliquo corpore" est magis dubium, quia non tenet per regulam supra dictam. [] Dicitur quod tenet de accidentibus communibus per locum a maiori, quia illa prius insunt primis substantiis quam secundis, licet e conuerso contingit de proprio. [] Contra hoc: tunc non probat uniuersaliter omnia alia a primis dici de primis aut esse in eis, quia non accidentia propria. [] Potest dici quod secunda consequentia tenet de omni accidente reali, quia nullum tale inest communi nisi mediante supposito aliquo. [] Igitur si communi inest, inest et supposito, indeterminate tamen. Et secundum hoc intelligendum quod secunda consequentia non tenet, descendendo ad primam substantiam determinatam et determinate, sed est fallacia consequentis. Nec sic descendit Aristoteles, quia nec sic sumit oppositum consequentis, sed descendit ad determinatam, indeterminate tamen. [] Adhuc haec probatio non uidetur sufficiens, quia proprium inest communi, et non in quantum inest suppositis. Quia, in quantum proprium, inest primo communi, et secundum hoc commune est extraneum suppositis. Quia sumendo commune pro medio ut de eo dicitur proprium primo, et in minore ut est in supposito, est fallacia accidentis sic: "homo primo est risibilis; iste est homo; ergo iste est primo risibilis". Igitur non omne accidens reale inest communi in quantum est in suppositis. [B. Solutio dubiorum de utraque consequentia] [] Ideo dicitur quod utraque consequentia tenet tantummodo sumendo "commune" ut habet suppositionem personalem, et tunc secunda consequentia tenet per hanc regulam "nihil inest alicui supponenti disiunctiue pro multis, nisi alicui illorum indeterminate sumpto insit". [] Sed tamen prima consequentia uidetur tenere absolute sine tali specificatione suppositionis, quia significatum superioris prius est in [] feriore. Igitur quidquid est prius illo significato, est prius supposito; et secundum hoc tenet prima consequentia. [] Potest dici quod in suppositione simplici sumitur significatum pro significato, et non quidquid est prius significato superioris illo modo, est prius inferiore. Quia significatum superioris illo modo non est prius inferiore, sed est ei extraneum, ut patet coniungendo praemissas, ubi in maiori stat terminus simpliciter et in minori dicitur de suppositis. [C. De secunda conclusione Aristotelis] [] Ex istis consequentiis probatis ex oppositis infert Aristoteles: "alia igitur omnia aut de subiectis principalibus substantiis dicuntur aut sunt in eis". Quae conclusio ita intelligenda est sicut sequitur ex antecedente probato, et hoc est sic: omnia alia quae dicuntur de secundis uel sunt in eis, ut habent acceptionem personalem, dicuntur de primis uel sunt in eis. [4] [D. De tertia conclusione Aristotelis] [] Ex hac secunda conclusione infert Aristoteles tertiam: "Destructis igitur primis, impossibile est aliquod aliorum remanere". Quae sic exponitur "quoad illud esse quod alia habent in primis", quamuis possint remanere quoad aliud esse, ut quiditatiuum uel esse intelligibile. [] Contra hanc expositionem: secunda substantia, in quantum hic fit sermo de ea, opponitur primae, quia diuidunt substantiam per oppositum, et accidens utrique illorum. Nullum autem oppositum habet esse in suo opposito. Igitur nullum esse habet secunda substantia in prima. Secundum igitur istam expositionem absolute dicetur "destructis primis, nullum aliorum destrui". Hoc confirmatur per hoc quod Aristoteles, loquens de secunda substantia et accidentibus, dicit "omnia alia a prima". Sed haec, in quantum habent esse in prima, non sunt alia. Igitur non loquitur de illis in quantum habent esse in prima substantia. [] Ideo potest dici aliter quod haec tertia conclusio logice sumpta, scilicet de ipsis intentionibus, est manifesta, sic: secunda substantia dicitur relatiue ad primam sicut dictum ad illud de quo dicitur. Igitur si prima non est, secunda non est, quia "relatiua sunt simul naturá", per Aristotelem inferius cap. "De relatione". [] Item, accidens relatiue dicitur ad subiectum, loquendo de intentionibus; et intentio subiecti uel fundatur in prima substantia uel secunda. Si in prima, ergo destructa prima, non est subiectum illius accidentis. Si non est subiectum, igitur nec accidens, per hanc regulam "relatiua sunt simul naturá". Si intentio subiecti fundetur in secunda substantia, arguatur sic: destructa prima substantia, secunda non est, per locum a relatiuis. Et si secunda non est, subiectum talis accidentis non est. Et si hoc, igitur tale accidens non est, per locum a relatiuis. [] Dicitur quod intentio subiecti, respectu accidentis, potest fundari in aliquo accidente, quod nec est secunda substantia nec prima. [] Contra: illud accidens habet subiectum, aut accidens aut substantiam. Si substantiam, arguatur ut prius. Si accidens, illud habet subiectum: uel procedetur in infinitum in accidentibus, quorum quodlibet sit subiectum alterius quod habet Aristoteles pro inconuenienti IV Metaphysicae; uel stabitur ad substantiam secundam uel primam. Et de omnibus arguatur a primo ad ultimum. [] Notandum autem quod haec propositio "destructis primis" etc. non ponit primas destrui. Quia ablatiuus absolutus, per Priscianum II Constructionum exponitur per "si", "quia" uel "dum". Potest igitur iste esse sensus: "si" destruantur primae substantiae, destruuntur alia; uel "quia" uel "dum". Et quaelibet exponens est uera, quia positio alicuius in comparatione ad aliud, non requirit ipsum poni absolute, sed est fallacia secundum quid et simpliciter. [] Praedicta etiam conclusio, scilicet "destructis primis" etc., potest intelligi de ipsis quae subsunt intentionibus, quia secunda substantia non habet aliud esse quam a prima substantia. Similiter, esse accidentis est a subiecto. Si a prima substantia, illa non exsistente, acci [] dens non est. Si a secunda, illa non est, si prima non sit. Igitur si prima substantia non sit, nulla substantia est neque ullum accidens. [] Haec etiam tertia conclusio forte generalius est uera quam prima uel secunda, licet non in quantum ex eis infertur. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum dico quod species non praedicatur de homine, ut hic sumitur "praedicari", quia non est superius eo in genere. [] Contra: haec est uera "homo est species", igitur "species" uere praedicatur de homine. [] Item, si species est in homine, arguitur quod secunda conse quentia non ualet, quia non sequitur "igitur est in aliquo homine". [] Ad primum dico quod hoc uerbum "est" potest notare qualem cumque unionem extremorum, et non oportet quod semper notet praedicatum esse superius subiecto. Sed ad exercendum illud quod significatur, hic oportet addere ad compositionem huius uerbi "est" aliquam determinationem, ut "essentialiter" uel aliquid huiusmodi. [] Secunda ratio contra responsionem probat illud quod est in homine non secundum acceptionem personalem sed simplicem non esse in aliquo homine, quod bene est concedendum. Potest etiam dici ad rationem principalem quod "species", si dicatur de homine, non tamen ut homo habet acceptionem personalem. Et neutra consequentia ualet nisi sic sumendo commune. [] Ad secundum argumentum principale, ut est contra utramque consequentiam, potest dici generaliter quod non est fallacia conse quentis, quia non arguitur ad primam substantiam determinatam et determinate sed indeterminate, et illo modo est aeque commune cum termino communi, sumpto personaliter. Sed in quantum est contra primam consequentiam, potest dici specialiter quod, cum huiusmodi "prius" uel "superius" etc. dicant respectum ad posterius et inferius, licet arguere a superiore terminante talem respectum ad inferius. Quia quidquid est prius homine, est prius isto. Cuius causa est quia superius, in quantum terminans talem respectum, habet uirtutem uniuersaliter sumpti. Quod enim est prius superiore, dicitur de eo uniuersaliter; et a superiori distributo licet descendere ad infe rius. [] Ad tertium dico quod terminus in una propositione non habet nisi unam suppositionem, quia una propositio est signum unius intellectus compositi. Et diuersae suppositiones termini sunt diuersae rationes intelligendi terminum respectu tertii; et omnes diuersae suppositiones in suo genere sunt oppositae. Cum igitur impossibile sit idem, in eodem intellectu composito respectu tertii, intelligi sub diuersis uel oppositis rationibus intelligendi, impossibile est idem in una propositione habere diuersas suppositiones. Indifferens igitur est terminus ad diuersas suppositiones, licet non in una propositione. Loquimur autem de consequentia ut antecedens est propositio una, et sic non est maior indifferentia in antecedente quam in consequente. [] Ad quartum argumentum ut est contra primam consequentiam, potest dici quod non est similis ratio descendendi. Quia descendendo sub subiecto, arguitur per hanc regulam "quod praedicatur de superiori, et inferiori", quae necessaria est ut hic sumitur "praedicari". Descendendo autem sub praedicato, arguitur per hanc regulam "de quo praedicatur superius, et inferius", quae facit fallaciam consequentis. [] Notandum quod licet haec posset concedi uera "omnis homo est aliquod animal", non tamen in quantum "aliquod animal" est prima substantia. Prima enim substantia determinata, siue determinate siue indeterminate sumpta, non dicitur de omni homine. [] Sed tunc uidetur illa ratio plus ualere contra secundam consequentiam, quia arguendo sic "in omni corpore est color, igitur in omni corpore est aliquis color", ut "aliquis color" dicit primam substantiam, est antecedens uerum et consequens falsum. Et tamen illa consequentia uidetur tenere per eandem regulam per quam et consequentia Aristotelis. [] Dico quod non per eandem regulam, quia secunda consequentia Aristotelis tenet per hanc regulam "quod inest alicui stanti disiunctiue pro multis, inest alicui illorum indeterminate"; sed terminus stans confuse tantum, non stat pro multis disiunctiue. Ex hoc sequitur consequentiam tantum tenere a communi habente suppositionem personalem, et non quamcumque sed determinatam; et illam dico quando terminus stat pro aliquo determinato, indeterminate tamen, sicut subiectum indefinitae uel particularis. [] Contra hoc: si non sequitur "animal praedicatur de omni homine, ergo aliquod animal", ergo animal quod praedicatur de omni homine non est aliquod animal. Et si hoc non dicitur de prima substantia nec est in ea, ut manifestum est, igitur aliquid nec dicitur de prima substantia nec est in ea, quod est contra Aristotelem. Sequitur igitur inconueniens contra Aristotelem, nisi descensus teneat sub termino stante confuse tantum. Eodem modo potest argui de ista "in omni corpore est color". [] Ad hoc dico quod in prima consequentia est fallacia consequentis, quia ad "hoc sequi illud" infertur "hoc esse illud" et non e conuerso. Multa enim uere de se inuicem dicuntur per hoc uerbum "est" quorum nullum infert aliud. Arguendo igitur eodem ordine negatiue est fallacia consequentis a destructione antecedentis. [] Ulterius, cum dicitur "si non est aliquod animal, non dicitur de prima substantia", illa consequentia non ualet, quia "aliquid" in quantum est secunda substantia dicitur de prima, ut hic sumitur "dici de"; et secundum hoc est extraneum "alicui animali". Unde in ista consequentia innuitur fallacia accidentis. [] Ulterius, cum dicitur "si animal, ut dicitur de omni homine, non dicitur de aliqua prima substantia nec est in ea, igitur aliquid nec dicitur de prima substantia nec est in ea", ibi est fallacia figurae dictionis, commutando "quo" in "quid". Debet enim sic inferri "igi [] tur aliquid sub aliquo modo accipiendi, nec de primis dicitur nec est in primis". Et hoc est concedendum tanquam necessarium, quia "omnis homo" nec dicitur "de" nec est "in". [] Cum dicitur in quarto argumento principali quod "non est diuersitas hic et ibi, nisi quia hic fit descensus ex parte subiecti, ibi ex parte praedicati", dico quod illum descensum concomitatur diuersitas suppositionum quae prohibet consequentiam, quia non tenet nisi termino uno modo supponente. [] Cum dicitur quod "uniuersalis conuertitur sine figura dictionis", uerum est, quia uariatio suppositionum circa unum terminum non est respectu reliqui termini supponentis eodem modo; et nisi esset, non esset figura dictionis. [] Ad aliud dico quod non similiter sequitur utrobique, quia ista propositio "animal est omnis homo" a nullo ponitur uera ut "animal" habet suppositionem determinatam; et aliter non tenet illa consequentia. Vel aliter: quia "omnis homo" non praedicatur de animali ut hic sumitur "praedicari", licet propositio ponatur uera; non enim est uera primo modo per se. [] Ad ultimum dico quod loquendo de intentionibus, destructis primis, nullae sunt secundae substantiae; quia uno relatiuo destructo, destruitur et reliquum. Nec est etiam aliquod praedicatum in genere substantiae. Nec isto modo sunt primae substantiae magis corruptibiles quam secundae. [] Similiter est de rebus quae subsunt, in quantum eis attribuuntur tales intentiones. Sed si loquamur de esse rerum, forte potest concedi hominem esse animal, licet non hunc uel illum; sed hoc non secundum quod "homo" habet suppositionem personalem determinatam (illam enim non habet nisi cum sint aliqua eius supposita), sed quia cuiuslibet communis, siue exsistentis siue non exsistentis, est suppositum accipere per additionem pronominis demonstratiui sic: sicut "ipsum commune" est. Propterea melius dicendum quod siue aliquis homo sit siue non semper sequitur "animal praedicatur de homine, igitur de aliquo", et quod propter idem est consequens uerum, propter quod et antecedens, scilicet propter inseparabilem unionem extremorum, licet neutrum exsistat. [] Contra conclusionem tertiam arguitur sic: destructo posteriori, non oportet prius destrui. Sed secunda substantia est prior primá, quia sequitur ad primam et non e conuerso; et tale est prius per Aristotelem cap. "De prius". Ergo destructa prima substantia, non oportet secundam destrui. [] Dici potest quod, loquendo de intentionibus, sunt simul naturá quia correlatiua; loquendo de rebus, licet forte "homo" sit prius isto homine, non tamen aliquo homine, quia secunda substantia non habet aliud esse quam esse alicuius primae substantiae. [QUAESTIO 14 [] UTRUM DIFFERENTIA DE GENERE SUBSTANTIAE SIT SUBSTANTIA] [] Commune est omni substantiae in subiecto non esse. Hoc autem non est proprium substantiae, sed et differentiae. [] Quaeritur circa hoc an differentia in genere substantiae sit substantia, loquendo de eo quod subest intentioni. [] Quod non, uidetur per litteram hic: [] Quia non inest soli substantiae prima proprietas, sed etiam differentiae; sed si differentia esset substantia, posset ei inesse et tamen soli substantiae. [] Item, nec est prima substantia, quia dicitur de subiecto; nec secunda, quia nec species nec genus in genere substantiae; haec sola sunt secundae substantiae per Aristotelem. [] Item, habet contrarium, quia habet aliquid a se maxime distans in eodem genere; et talis distantia, per Aristotelem X Metaphysicae, est contrarietas. Substantiae autem nihil est contrarium, per Aristotelem inferius. [] Item, per Aristotelem V Metaphysicae, primus modus qualitatis est differentia substantiae; qualitas autem non est substantia. [] Si dicatur quod Aristoteles intelligit in V quod habet mo dum praedicandi "in quale": [] Hoc non uidetur uerum, quia metaphysicus a logico differt in hoc quod metaphysicus considerat ens in quantum ens; logicus in quantum consideratur a ratione. Quod ergo habet solum modum praedicandi "in quale", quamuis a logico posset aliquo modo dici qualitas, non tamen a metaphysico nisi sit essentialiter qualitas. [] Ad oppositum: [] Non-substantia non est prior substantiá, quia substantia est primum ens. Differentia est naturaliter prior specie, quae est substantia. [] Item, non-substantia interempta non interimitur substantia; sed differentia interempta interimitur species, quae est substantia. [] Item, differentia est pars definitionis speciei, igitur indicat aliquid essentiae eius. Nihil autem pertinet ad essentiam substantiae nisi substantia. [] Item, si esset accidens, faceret unum ens per accidens cum genere. Et cum addita generi faciat speciem, igitur omnis species in genere substantiae esset ens per accidens; et ita nulla species. [I. Ad quaestionem] [] Ad quaestionem potest dici quod differentia in genere substantiae est substantia, quia est idem per se ei quod est per se substantia. Non tamen est species uel indiuiduum in genere substantiae, nec per se substantia. Verior tamen est talis praedicatio "rationale est substantia" quam ista "quantum est substantia", quamuis utraque necessaria et utraque per accidens. Prima enim est per accidens, non quia aliquid est substantia cui accidit rationale, sed cui per se inest rationale. Sed secunda est per accidens, quia illud est substantia cui accidit quantum. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum dico quod intelligit, "non est hoc proprium substantiae" id est ei quod directe est in genere substantiae ut species uel genus , sed etiam differentiae quae non est sic substantia. [] Secundum idem ostendit. [] Ad tertium dico quod contrarietas uno modo dicitur communiter pro maxima distantia. Et hoc modo priuatiue opposita dicuntur contraria, ut in I Physicorum dicuntur principia, scilicet forma et priuatio, contraria; hoc est, in omni genere inter differentias generis, de qua dicitur X Metaphysicae, quod omnis differentia secundum [] speciem contrarietas est. Alio modo sumitur proprie ut est maxima distantia formarum mutuo circa idem se expellentium. Et sic sumitur hic et V Physicorum, et ubi est ista contrarietas, ibi est motus proprie dictus. [] Ad quartum dico quod Aristoteles, ut in pluribus in V, diuidit uoces in significationes et in modos diuersos accipiendi, quod ad minus facit de qualitate. Non enim eam diuidit, ut est generalissimum, in species, ponens differentiam substantiae esse primam speciem eius, sed diuidit hanc uocem "qualitas" in significata; et unum significatum eius est "differentia substantiae". Quia sicut "forma" aequiuocatur ad substantialem quae tribuit esse simpliciter, et accidentalem quae tribuit esse secundum quid, ita "actus" ad actum primum et actum secundum; et ita "qualitas" ad qualitatem essentialem et accidentalem aequiuocatur. Et differentia substantiae est qualitas essentialis; nullo modo "qualitas" ut est generalissimum. [QUAESTIO 15] [AN PARTES SUBSTANTIAE SINT SUBSTANTIAE] [] Non uos conturbent substantiarum partes. [] Quaeritur circa hoc an partes substantiae sint substantiae. [] Quod non, uidetur: [] Quia substantia ut est generalissimum est per se ens; nulla pars substantiae est per se ens dum est pars substantiae, quia tunc esset "hoc aliquid", et una substantia esset ex multis hoc aliquid, quod non uidetur uerum. [] Item, sit quaecumque pars substantiae a. Si a est substantia, descendendo diuisiue a generalissimo, oportet concedere quod uel sit illa substantia cuius est pars, uel species distincta contra illam, uel quod contineatur in aliqua specie distincta ab illa. Quia "omne quod est in genere, est in aliqua eius specie", per Aristotelem II Topicorum. Non est illa cuius est pars, quia illa de ea non praedicatur. Non alia species. Nec in alia specie, quia tunc differret a suo toto specifice, et ita per differentiam essentialem, et etiam ab omni alia parte. Sed hoc non est possibile: tum quia omnis pars haberet formam specificam, quia omnis differentia sumitur a tali forma, et ita nulla pars esset pars totius, nec constitueret eius essentiam, nec unum essentialiter [] cum alia parte; tum quia tunc omnis pars per propriam formam esset ens in actu, et "ex duobus in actu non fit uere unum," per Aristotelem VII Metaphysicae, et ita nullum totum esset uere unum. [] Item, si quaelibet pars substantiae est substantia, et nulla pars hominis est homo, sequitur "igitur nullus homo est substantia". Conclusio est falsa, et non minor, igitur maior. Forma arguendi patet per Aristotelem IV Physicorum, quia tali forma arguendi utitur contra ponentes tempus esse circulationem, sic: "quaelibet pars temporis est tempus; non quaelibet pars circulationis est circulatio; ergo tempus non est circulatio". Unde si forma arguendi ibi ualet, et hic. [] Item, de materia dicitur VII Metaphysicae quod "non est quid, nec quale" etc., igitur non est substantia. [] Item, forma non est substantia, quia est in subiecto. Etiam quia "adest et abest praeter subiecti corruptionem", ut in transmutatione substantiali patet. [] Ad oppositum potest argui per tres rationes factas ad oppositum praecedentis quaestionis. [] Item, diuisum praedicatur de diuidentibus; II De anima: "sub- [] stantia diuiditur in materiam et formam et compositum"; igitur quodlibet istorum est substantia. [] Item, VII Metaphysicae dicit Aristoteles quod forma est magis ens quam materia, et ideo est magis ens quam compositum. In qua consequentia innuitur materiam esse magis ens quam compositum. Tunc arguo sic: substantia est maxime ens; si igitur illud quod minime est ens, ut compositum, est substantia (ut patet), multo magis materia et forma, quae sunt magis entia composito, erunt substantiae. [] Item, hic in littera uidetur Aristoteles innuere quod partes substantiae sint substantiae; aliter non oporteret prohibere illud quasi inconueniens, ne sequeretur ex dicta proprietate. [I. Ad quaestionem] [] Ad quaestionem potest dici quod duplices sunt partes, scilicet essentiales, ut materia et forma, quae essentiam substantiae constituunt; aliae partes quantitatiuae, quae non sunt substantiae in quantum substantia est, sed in quantum est quanta et extensa. Sed tam de his quam de illis potest dici quod non sunt substantiae per se, id est generalissimum substantiae non praedicatur de eis per se, neque uere in abstracto, propter primam rationem et secundam [] prius positas ad illam partem quaestionis. Verumtamen substantia est aequiuocum: ut dicitur ens per se, et isto modo est generalissimum; et ut dicitur de principiis entis per se, et isto modo possunt partes substantiae dici substantia. Similiter, in genere substantiae ut est generalissimum sunt non ut species, sed per reductionem in per se principia specierum; et de illis quae sunt in genere per reductionem non oportet genus in abstracto uere praedicari. [II. Ad argumenta in oppositum: [] A. Ad argumenta in oppositum praecedentis quaestionis] [] Ad argumenta praecedentis quaestionis, ut hic ualent. [] Ad primum, "non-substantia non est prius substantiá", dico quod si intelligitur non-substantia, id est, illud de quo non praedicatur per se generalissimum in genere substantiae, falsa est propositio. Sed uera sic: non-substantia, id est, nullo modo substantia, neque ut substantia est generalissimum neque ut dicitur de principiis substantiae. [] Ad probationem, cum dicitur "substantia est primum ens", dico quod hoc est uerum comparando generalissimum substantiae ad alia genera, id est, entium per se in genere est substantia primum ens; non tamen est uerum de substantia principiata simpliciter, quia principia talis substantiae sunt priora illá, ut dicitur VII Metaphysicae quod forma et materia sunt magis entia composito. Forte tamen [] potest concedi absolute quod substantia est primum perfectione, licet non uiá generationis. [] Ad secundum, "non-substantia interempta, non interimitur substantia": dico quod si maior intelligitur non-substantia, id est, eo interempto quod non sit substantia per se in genere substantiae, non interimitur substantia, falsa est, quia principiis substantiae, quae non sunt sic substantiae, interemptis, substantia interimitur. Vera tamen potest esse sic: quod nullo modo est substantia ut est generalissimum, nec ut dicitur de principiis substantiae. [] Ad tertiam, per idem, "nihil pertinet ad essentiam substantiae nisi substantia": si intelligitur "nisi" quod est per se in genere substantiae, falsa est; alio modo uera, et illo modo pars substantiae est substantia. [B. Ad argumenta in oppositum huius quaestionis] [] Ad illud de II De anima, dico quod illa diuisio substantiae non est diuisio generis in species, quia tunc materia haberet differentiam distinguentem ipsam a forma, et esset ens actu de se distinctum a forma, quod non est uerum; sed est illa diuisio aequiuoci in aequiuocata secundum logicum, uel analogi in analogata secundum naturam. Et sic praedicationem substantiae de diuidentibus concedo; sed hoc non est ut substantia est generalissimum. [] Ad aliud dico quod materia et forma sunt magis entia com- [] posito entitate principii, et ita sunt substantiae, non tamen ut species substantiae. [] Ad auctoritatem Aristotelis, dico quod Aristoteles non dicit nec innuit ex littera hic partes substantiae esse substantias; sed dicit quod, propter primam proprietatem substantiae, non oportet eas concedere non esse substantias, quia nec partes substantiae sunt in subiecto, id est, in aliquo actu completo exsistente ut formae, licet sint in toto, quia alius est modus essendi in toto et alius in subiecto. [III. Ad aliqua argumenta principalia] [] Tunc ad duo argumenta ad aliam partem quaestionis quae probant formam non esse substantiam per hoc quod est in subiecto, dicendum est quod "materia" appropriate est tantum illud quod est in potentia ad suscipiendum formam, non habens ex se actum aliquem completum, cui forma tribuit esse simpliciter ut est in substantiis. "Subiectum" dicitur quod, licet sit in potentia ad formam, tamen est in actu completo ex se, et ideo forma adueniens tribuit ei tantum esse secundum quid. Forma igitur substantiae, licet sit in materia, non tamen est in subiecto. [] Per idem patet ad aliud, quia non "adest praeter subiecti corruptionem" etc., quia nullum est eius subiectum. [IV. Notabilia de caeteris proprietatibus substantiae] [] De quinta proprietate substantiae, sciendum quod generalissi [] mum substantiae non dicitur de aliquo magis et de aliquo minus, neque aliqua substantia secundum suam essentiam suscipit magis et minus; tamen quoad actum substandi, qui est una proprietas eius, scilicet substantiae, aliquid dicitur magis substantia alio, ut species magis substantia genere, quia pluribus substat. Sicut dicitur genus esse uniuersalius specie, quia de pluribus praedicatur, licet uniuersale aequaliter praedicetur de genere et de specie ut de speciebus eius. Multa est circa hanc proprietatem difficultas quae physico relinquatur. [] De sexta proprietate substantiae, quae est "cum sit una et eadem numero, est susceptiua contrariorum secundum sui mutationem", haec est propria substantiae et conuertitur cum substantia, quia nulla substantia ex ratione substantiae prohibetur suscipere contraria, licet aliqua ex sua propria forma determinetur ad unum contrarium. Similiter intelligendum est quod "substantia suscipit contraria", non sibi, sed aliqua quae sunt inter se contraria; alioquin haec proprietas repugnaret quartae proprietati. [QUAESTIO 16 [] UTRUM QUANTITAS SIT GENUS] [] Quantitatis aliud continuum, aliud discretum. [] Quaeritur primo an quantitas sit genus. [] Quod non, uidetur: [] Quia "nullum genus praedicatur denominatiue de specie". Sed haec est uera "linea est quanta" et sic de aliis quae ponuntur species quantitatis. Igitur nullum istorum est eius species; igitur nullam speciem habet; igitur non est genus. Probatio maioris: nullum praedicatum uniuocum est denominatiuum; omne genus respectu speciei est praedicatum uniuocum, per Aristotelem prius; ergo etc. Probatio huius maioris: quia ratio praedicati uniuoci est ratio subiecti, quod manifeste est uerum de genere respectu speciei; sed nullius denominatiui ratio est ratio subiecti, ut dicitur in cap. "De substantia", quia "album" praedicatur de corpore; rationem uero albi impossibile est praedicari. [] Item, quantitas non habet species, quia de continua et discreta non praedicatur aequaliter; et genus aequaliter praedicatur de speciebus. Probatio assumpti: quia quantitas continua est naturaliter prior sua diuisione, quia in quantum continuum est diuisibile, est [] naturaliter prius sua diuisione. Igitur et continuum est prius numero, quia numerus est posterior diuisione continui, cum causetur ex illa, per Aristotelem III Physicorum. [] Ad oppositum est Aristoteles. [QUAESTIO 17 [] UTRUM QUANTITAS SIT GENUS UNUM] [] Quaeritur secundo an quantitas sit genus unum. [] Quod non, uidetur: [] Per Aristotelem I Posteriorum et X Metaphysicae: "In omni genere uno est unum primum et minimum quod est metrum et mensura omnium aliorum". Sed in quantitate non est unum primum et minimum, sed duo, scilicet unitas et punctus. Igitur quantitas est duo genera. [] Item, cuiuscumque generis omnes species sunt oppositae, quia uel primas differentias generis oppositas includunt, uel differentias oppositas diuidentes aliud genus intermedium, si sub aliquo eodem genere intermedio contineantur; et includens unum oppositum non praedicatur de alio includente alterum, eo modo quo differentiae diuisiuae generis debent esse oppositae. Igitur nulla species unius generis de quacumque specie illius generis praedicatur. Sed aliqua [] species quantitatis praedicatur de alia denominatiue, ut "linea est numerata"; igitur etc. [] Item, passio et subiectum non sunt in eodem genere ut species. Tum quia passio praedicatur denominatiue de subiecto, igitur et genus passionis; sed genus subiecti non praedicatur denominatiue de subiecto; ergo non est idem genus subiecti et passionis. Prima consequentia patet ab inferiori ad superius. Tum quia tunc passio de subiecto non praedicaretur, ut patet ex praecedenti argumento, quod ostendit nullam speciem cuiuscumque generis posse praedicari de alia; sed longitudo est passio lineae, quae est in genere quantitatis, et longitudo est in genere quantitatis; ergo genus quantitatis non est unum. [] Ad oppositum est Aristoteles. [I. Ad decimam sextam quaestionem] [] Dicendum quod quantitas est genus, quia praedicatur de pluribus differentibus specie in quid, ut de quantitate continua et discreta. Quia quaesito "quid" de utroque eorum, conuenienter respondetur "quantitas". Et est generalissimum, quia non habet genus superueniens. Nihil enim de eo praedicatur in quid nisi ens, quod non est genus, quia nec uniuocum. [II. Ad decimam septimam quaestionem] [] Et est unum genus, quia secundum unam rationem dicitur de omnibus suis speciebus. [A. Quae sit ratio quantitatis: Opinio Alberti [] 1. Expositio opinionis] [] Sed quae sit illa una ratio, duplex est modus ponendi. [] Uno modo ponitur ratio mensurae. Tum quia hic probat Aristoteles orationem esse speciem quantitatis per hoc quod est mensura. Tum quia secundum diuersitatem huius rationis uariantur species quantitatis. Quia mensura continua quaedam est intrinseca mensurato, quaedam extrinseca. Intrinseca uel mensurat secundum unam dimensionem tantum, et sic est linea; uel duas, et sic est superficies; uel tres, et sic corpus. Extrinseca est duplex: propria, et sic est locus; uel communis, et sic est tempus. Et dicitur locus mensura propria, quia unus tantum est unius mensurati; tempus commune, quia est idem multorum mensuratorum. Non autem cuiuslibet temporalis suum tempus propria mensura. Manifestum est etiam numerum et orationem esse mensuras. [2. Ad opinionem Alberti] [] Contra illud: ratio generis aequaliter inuenitur in omnibus speciebus; non sic ratio mensurae in continuo et discreto. Quia uni maxime proprie proprium est esse mensuram, et cum illud per se sit principium numeri, ab illo primo deriuatur ratio mensurae ad numerum, et de numero ad continua, ut manifeste habetur X Metaphysicae cap. 211. [] Si dicatur quod discretum est prius continuo in se, non comparando ad suum genus: Hoc concedit propositum, quia neutrum participat rationem generis per alterum. Sed continuum non habet rationem mensurandi nisi a discreto, ut docetur ubi supra. Igitur ratio mensurae non est ratio quantitatis, ut est genus. [B. Opinio Scoti] [] Ideo dicitur aliter quod licet per se mensura conueniat quantitati, non tamen est illa ratio essentialis quantitatis secundum quod ei attribuitur ratio generis; sed ratio diuisibilitatis. Et hoc de illa diuisione quae est in partes eiusdem rationis. Quod ostenditur tripliciter: [] Primo, in V Metaphysicae, ubi definitur "quantum", secundum quod potest habere definitionem saltem exprimentem quid dicitur per nomen, ibi sic notificatur: "Quantum est quod est diuisibile in ea quae insunt, quorum singulum natum est esse hoc aliquid", id est in partes eiusdem rationis diuidi. Igitur quantitas est per se diuisibilitas in huiusmodi partes; nam ubi est praedicatio per se primo modo, tenet a concretis ad abstracta. [] Secundo ostenditur: quia quantitas continua et discreta non definiuntur hic per mensuram, sed per hoc "quorum partes copulantur" etc. Igitur de eorum essentia est esse partibile. [] Tertio, quia per rationem diuisibilitatis sumuntur species quantitatis in V Metaphysicae, quia diuisibile in non-continua est numerus uel oratio; in continua secundum dimensionem unam, linea; se [] cundum duas, superficies; secundum tres, corpus. Et secundum alias differentias diuisibilitatis possunt sumi tempus et locus. [] Contra hunc secundum modum: quantitas continua est in potentia diuisa; discreta actu; sed quae sunt actu et potentiá aliquid, non sunt aequaliter illud; ergo diuisibilitas non conuenit aequaliter continuo et discreto. Assumptum patet, quia partes numeri actu sunt diuisae ab inuicem, continui non. [] Item, "cuius est potentia per se, eius est et actus". Si igitur quantitas continua sit per se diuisibilis, potest esse per se diuisa; igitur continua potest esse per se non-continua, quod non uidetur dandum. [] Item, Aristoteles probat orationem quantitatem esse, quia est mensura; igitur illa est ratio essentialis quantitatis. [] Ad primum potest dici quod quantitas discreta est una et indiuisa dum manet in sua specie undecumque sit eius unitas , quamuis materialia, quae subsunt illi formae, sint diuisa. Verbi gratia, "quinarius" in sua specie manens est formaliter indiuisus, quia diuisio eius perimit formam quinarii, quia diuisione facta in ternarium et binarium non amplius manet quinarius; licet materialia ut unitates sint diuisae. Unde negandum est quod sumitur de discreto. [] Ad secundum dici potest quod actus huius potentiae "continuum est diuisibile" non est iste "continuum est diuisum", sed iste [] "continuum diuiditur", id est, est in fieri diuisionis; et illud potest per se inesse continuo. [] Ad tertium: quod non negatur illud, quod per se est mensura, esse quantitatem; sed quod illa ratio non est essentialiter quantitatis ut est genus, quia non aequaliter inest speciebus eius. [III. Ad argumenta principalia decimae sextae quaestionis] [] Ad primum argumentum primae quaestionis potest dici quod de linea absolute non dicitur quantitas denominatiue, nec de aliqua sui specie absolute sumpta, sed in abstracto et in quid. Sed denominatiue dicitur de linea in materia et aliis speciebus, et sic sumitur species eius ut concreta. Et non est mirum concretum generis praedicari de concreto speciei. Unde quantumcumque usus loquendi est dicere "linea est quanta" siue "diuisibilis" et ita de aliis speciebus hoc simpliciter est falsum de eis ut sunt species, quia tunc essent subiecta quantitatis uel diuisibilitatis. Talis enim modus praedicandi conuenit omnibus accidentibus respectu subiectorum. Aliter dicitur quod maior est uera in omni alio genere a quantitate, et non de illa specialiter. Quia quantitas non tantum aliis est principium mensurae uel diuisionis, sed etiam sibi; et ideo se denominat et suas species, quod non est uerum de aliis. [] Ad secundum dico quod in omni genere potest aliqua species esse prior aliá in essendo, comparando illas inter se; sed nulla est prior aliá in participando rationem generis. Sic, continua quantitas naturaliter est prior discretá, ut ostendit ratio, licet non in suscipien [] do praedicationem quantitatis, quia neutri speciei inest diuisibilitas per alteram. [IV. Ad argumenta principalia decimae septimae quaestionis] [] Ad primum argumentum secundae quaestionis dicitur quod punctus et unitas non sunt duo simpliciter prima, quia punctus ad unitatem reducitur ut ad prius se. "Est enim punctus unitas habens positionem", ut dicitur I Posteriorum; et ita tantum unitas est primum. [] Contra: "sicut principium ad principium, ita principiatum ad principiatum". Igitur si unitas sit materiale uel formale in puncto quorum alterum oportet si punctus sit unitas positionem habens , et discretum erit similiter materiale uel formale in continuo. Non materiale, manifestum est, quia continuum non componitur ex discretis; igitur formale, quod negat Aristoteles, VII Metaphysicae, reprehendens Platonem qui ita posuit.a [] Ideo dicendum quod sicut magnitudo non est multitudo, neque materialiter neque formaliter, sic punctus non est unitas, neque materialiter neque formaliter; quia punctus est indiuisibilitas magnitudinis, unitas multitudinis. Nec est haec definitio Aristotelis [] a Sequitur textus interpolatus: Item, si naturaliter esset unitas prior puncto, naturaliter esset prius discretum quam continuum, cuius oppositum prius est probatum. [] "punctus est unitas" etc. Sed si alicubi dicatur de puncto, hoc est secundum Platonem, qui posuit numeros esse formalia in continuo, et ita unitatem in puncto. Sed neque secundum Aristotelem neque secundum Platonem habetur I Posteriorum illa definitio, sed sic: "Unitas est substantia sine positione, punctus autem substantia posita", quod manifeste falsum est, secundum Aristotelem, sed uerum secundum Platonem ponentem quantitates esse differentias rerum. [] Aliter ad argumentum potest dici quod maior, scilicet "in omni genere", non est uera de omni genere generalissimo, quia uix in aliquo genere generalissimo posset aliquod unum primum assignari mensura omnium aliorum, uel in nullo. Sed intelligitur illa propositio de genere naturali; et dicitur illud genus naturale cui correspondet unitas susceptiui, hoc est, quod tantum dicitur de formis habentibus idem susceptiuum primo. Et de huiusmodi exemplificat Aristoteles ubi illam propositionem dicit: "non tale genus est quantitas". [] Aliter potest dici quod licet sint duo prima et minima in genere quantitatis, tamen tantum est ibi unum primum et minimum quod est mensura aliorum. Punctus enim non est mensura continui, quia tunc aliquoties sumptus redderet continuum, et esset continuum compositum ex indiuisibilibus. Sed unum essentialiter est mensura numeri; unum autem applicatum alicui parti continui est mensura continui, ut dicitur X Metaphysicae; unde tantum unum est mensu [] ra in hoc genere.b [] Ad secundum argumentum concedo quod nulla species generis praedicatur de alia in abstracto, secundum quod includit differentias oppositas. Tamen possibile est hoc in concreto, secundum quod species, quae subicitur, sumitur ut est in materia, et non ut est species opposita. [] Ad tertium dico quod "longitudo", "latitudo", "magnitudo", "multitudo" etc. sunt aequiuoca, ut notant quantitatem et excessum in quantitate. Primo modo sunt species quantitatis; secundo modo passiones. Primo modo sunt idem quod linea, superficies etc., nec habent opposita "breue" uel "strictum"; quia linea, quantumcumque breuis, est longitudo illo modo. Secundo modo non sunt in genere quantitatis secundum se, sed primo modo, id est, ut species; sed non secundo modo, id est, ut passiones. Quod manifestum est de multitudine cui, ut est species, opponitur "unitas"; et "paucitas", ut est passio. Et eidem uniuoco non sunt duo opposita, per Aristotelem I Topicorum. [] Adhuc potest argui quod quantitas non sit unum genus, quia unius generis est tantum una diuisio prima per duas differentias, quia tantum duae primae species. Sed quantitas diuiditur aeque primo duplici diuisione, scilicet per continuum et discretum, et per constare [] b Sequitur textus interpolatus: Ad secundum argumentum dico quod specierum quantitas licet una sit prior altera in essendo comparando ipsas inter se ut ostendit ratio, non tamen in participando, quia sic utrumque est aeque primo quantitas. [] ex partibus habentibus positionem et non habentibus etc.39 Probatio maioris per Aristotelem I Topicorum: "Si propositi sint diuersae differentiae, ut coloris in uoce et in corpore, ipsum est aequiuocum"; et per Boethium Libro diuisionum: omnis diuisio generis fit per duas differentias. Probatio minoris: neutra diuisio est subdiuisio alterius, quia tunc ambo membra alterius diuisionis continerentur sub aliquo membro reliquae diuisionis, quod non est uerum, ut patet inducendo. [] Ad istud potest dici quod non est duplex diuisio prima generis per differentias formales constituentes species. Potest tamen una esse per differentias formales, alia per materiales; quae diuisiones non sunt sub inuicem. Sicut "corpus" in genere substantiae, praeter diuisionem eius formalem in "animatum" et in "inanimatum", potest diuidi in "corruptibile" et in "incorruptibile", et utraeque differentiae se habent ut excedentia et excessa, ita et in proposito: prima diuisio est formalis, secunda materialis penes partes quantitatis. Ad probationem maioris: Boethius et Aristoteles intelligunt de diuisione formali per differentias constitutiuas specierum. [QUAESTIO 18 [] AN ORATIO SIT QUANTITAS] [] Quaeritur an oratio sit quantitas. [] Quod non, uidetur: [] Quia non oratio in scripto, illa enim est substantia. Non in mente, quia illa est in non-quanto. Et neutra mensurat per se, et Aristoteles exponit se de neutra harum intelligere. Non oratio in uoce, quia illa est per se sensibilis, quia uox. Igitur est in tertia specie qualitatis. [] Ad oppositum est Aristoteles. [QUAESTIO 19 [] UTRUM ORATIO SIT QUANTITAS DISCRETA] [] Quaeritur utrum oratio sit quantitas discreta. [] Quod non, uidetur: [] Quia "breue" et "longum" sunt differentiae quantitatis continuae; oratio mensurat secundum has, per Aristotelem in littera: "mensuratur enim syllaba breuis et longa". [] Dicitur quod syllaba est breuis et longa, non oratio, Contra: [] tunc continuum est per se pars discreti. Item, sumatur maior sic: omne per se mensurans secundum has differentias "breue" et "longum" est continuum; oratio est huiusmodi, licet non sit longa. [] Item, si esset quantitas discreta, non uideretur differre specie a numero, quia in nulla differentia specifica. [] Dicitur quod quantitas discreta, ut est in materia permanente, est numerus, quia "numerus causatur ex diuisione continui"; et ut est in successiua, est oratio, quia orationis nulla pars permanet. [] Contra: hoc concedit propositum. Quia differentia secundum speciem est differentia formalis; haec, si sic tantum differant, in nullo formali differunt; igitur non specie. [] Item, falsum dicitur; quia successio et permanentia sunt differentiae posteriores motu et quiete, igitur et ente naturali in quantum naturale. Sed quantitas, quantum ad totum genus, est naturaliter prius ente naturali in quantum naturale. Igitur successio et permanentia sunt multo posteriora toto genere quantitatis; igitur non sunt differentiae specierum in hoc genere. [] Item, numerus applicatur materiae successiuae sicut permanenti, igitur non omnis numerus est quantitas in materia permanente. Antecedens patet exemplo, ut dicimus "duo tempora", "duo dies"; et [] ratione, quia continuum aliquod est successiuum, igitur ex eius diuisione causatur numerus. [] Item, tunc non differret oratio a tempore, quod est "numerus motus"; et ita quantitas discreta in materia successiua. [] Ad oppositum est Aristoteles. [I. Responsio ad quaestionem duodeuigesimam] [] Dicendum ad primum quaesitum quod oratio est quantitas propter rationem Aristotelis, quia "syllaba mensuratur breuis uel longa"; igitur huius est mensura alia per se; illud est oratio; ergo etc. [II. Ad argumentum principale quaestionis duodeuigesimae] [] Ad argumentum concedo quod oratio nullo istorum modorum dicta est; sed, ut dicit Aristoteles, oratio quae fit cum uoce prolata. Illam autem dico discretionem appropriatam orationi per eius differentiam specificam. Quae differentia nec scripta est, nec prolata, nec in mente, nec actus proferentis quia ille mensuratur tempore , nec partes discretae. Sed discretio non communis numero et orationi, sed orationi appropriata. [III. Responsio ad quaestionem undeuigesimam] [] Ad secundum quaesitum dicendum quod est quantitas discreta, quia partes eius "ad nullum terminum communem copulantur". Quaelibet enim syllaba est ab alia diuisa; nec actus proferentis, nec [] significatum eas continuat, quia terminus per se continuans partes quantitatis non est essentialiter extra illas; sed haec duo sunt essentialiter extra partes orationis. Similiter, haec oratio potest esse ubi significatum non est, ut coniungendo uoces non significatiuas, et ibi nullum est significatum. [IV. Ad argumenta principalia quaestionis undeuigesimae] [] Ad primum argumentum potest dici quod "longum" et "breue" aequiuoce conueniunt continuo et discreto; huic scilicet continuo proprie; illi transumptiue. Omne igitur mensurans per se secundum haec proprie sumpta, est continuum. Huiusmodi non est oratio; aequiuoca enim est longitudo syllabae et mensurati a linea. [] Ad secundum dico quod oratio essentialiter differt a numero et a quacumque specie quantitatis, non tantum differentia materiali, sed formali et specifica. Illa tamen non est nota, immo uix alicuius speciei specialissimae est differentia nobis nota. Quia si esset, non posset esse uerum quod dicitur II Posteriorum quod "quaelibet pars definitionis debet esse in plus, omnes autem in aeque". Hoc autem non contingeret, si ultima differentia esset nota. Illa enim, cum sumatur a propria forma speciei, nullo modo est in plus specie. Igitur illud dictum est uerum, quia differentiae ultimae fere omnium definiendorum ignotae sunt. [QUAESTIO 20 [] AN ARISTOTELES SUFFICIENTER ENUMERET SPECIES QUANTITATIS] [] Quaeritur an Aristoteles sufficienter enumeret species quantitatis. [] Quod non, uidetur. [] Per Aristotelem V Metaphysicae: tempus est quantum per accidens; sed de nulla specie praedicatur genus per accidens; igitur tempus non est species. [] Item, per ipsum ibidem: tempus est quantum per motum; igitur motus magis quantus: "Omne enim propter quod unumquodque tale, et illud magis" per Aristotelem I Posteriorum: igitur sunt plures species quam hic enumerantur. [] Item, tempus est numerus, per Aristotelem IV Physicorum; igitur non est alia species. [] Item, locus non enumeratur inter species quantitatis, V Metaphysicae; igitur, uel est insufficiens ibi, uel locus non est quantitas. Similiter Commentator ibi assignat causam quare Aristoteles omittit ibi locum, dicens quod locus non est quantitas secundum opinionem Aristotelis, sed tantum famose. [] Item, locus non uidetur alia species a superficie, quia illud primo ponitur in definitione loci in abstracto; et quando accidens in abstracto definitur, quod primo ponitur in definitione eius est de essentia eius. [] Ad oppositum est Aristoteles, etc. [QUAESTIO 21 [] AN LOCUS SIT QUANTITAS] [] Iuxta hoc quaeritur an locus sit quantitas. [] Quod non, uidetur: [] Quia omne quod ponitur in definitione accidentis, est subiectum eius uel de eius essentia; "ultimum corporis continentis" ponitur in definitione loci, et non est de eius essentia, quia tunc esset eadem species cum superficie; igitur "ultimum" est subiectum loci. Sed impossibile est subiectum et passionem esse species eiusdem generis. Igitur locus non est species quantitatis. Et ratio confirmatur per Commentatorem V Metaphysicae, qui dicit locum esse passionem in ultimo, ut immobilitatem. [] Item, ad "quantum" in quantum "quantum" nihil mouetur naturaliter; sed ad locum proprium quodlibet mouetur naturaliter, per Aristotelem IV Physicorum. Probatio maioris: nihil mouetur ad [] aliud nisi propter conuenientiam in natura; sed "quantum" in quantum "quantum" cum nullo conuenit in natura, sed est natura quae est "principium motus et quietis", quia naturaliter prius istis inest substantiae. [] Item, "quantum" in quantum "quantum" non saluat aliquid naturaliter, quia nec conuenit cum aliquo in natura; sed locus in quantum locus saluat locatum, per Aristotelem IV Physicorum. [] Item, locus per se dicitur ad locatum; igitur est in genere relationis. [] Ad oppositum est Aristoteles. [] Item, locus est per se mensura; igitur quantitas. Antecedens patet; consequentia etiam per Aristotelem qui sic arguit de oratione. [] Item, proprie proprium non inuenitur extra illud cuius est. Sed "proprie proprium est quantitati, ut secundum eam aliquid aequale uel inaequale dicatur"; hoc autem conuenit loco. Igitur est quantitas. [] Item, locus est per se diuisibilis, igitur est quantitas. [QUAESTIO 22 [] AN LOCUS SIT QUANTITAS CONTINUA] [] Iuxta hoc quaeritur an sit quantitas continua. [] Quod non, uidetur: [] Figatur uirga aliqua continua in terra, cuius pars sit in terra et [] pars in aere. Tunc arguo sic: "locus est ultimum corporis continentis"; sed ultimum aeris et ultimum terrae, quae locant hoc locatum, non sunt continua sed tantum contigua; igitur locus huius uirgae non est continuus. [] Ad oppositum est Aristoteles. [QUAESTIO 23 [] AN PARTICULAE CORPORIS ET LOCI COPULENTUR AD EUNDEM TERMINUM] [] Iuxta hoc quaeritur an particulae corporis et loci copulentur ad eundem terminum. [] Quod non, uidetur: [] Quia particulae corporis copulantur ad superficiem; particulae loci non. Quia locus est superficies, et particulae superficiei non copulantur ad superficiem sed ad lineam. [] Item, locus est diuisus a locato, per Aristotelem IV Physicorum, igitur non est idem terminans et continuans partes utriusque. Consequentia patet, quia terminus ab eo cuius est non est diuisus; igitur non est idem duorum diuisorum. [] Ad oppositum est Aristoteles. [I. Responsio ad quaestiones] [] Ad secundum quaesitum dicendum quod locus non est species quantitatis, propter primam rationem ibi, et propter dictum Commentatoris supra dictum in quaestione praecedenti. [] Similiter pro prima ratione ad tertiam quaestionem: quod locus non est necessario continuus. Sed nihil differt ad unitatem eius superficies esse contiguatas si idem locetur a diuersis corporibus contiguis , uel superficiem unius continuam, quando locatum locatur in uno locante. [] Similiter ad quartam: quod nullo modo possunt partes loci copulari ad eundem terminum numero ad quem partes corporis, quia locus diuisus est a locato. Locus enim est unde et ad quem locatum mouetur, et non mouetur cum locato nec ad eundem terminum specie. Quia iste terminus corporis est superficies, qui non est terminus loci, nisi locus esset corpus; immo ad nullum terminum eundem oportet eas copulari, cum non oporteat eas esse continuas. [] Ex hoc sequitur solutio primae quaestionis, quia non sufficienter enumerat species quantitatis, saltem quoad hanc speciem "locus". [II. Responsio ad auctoritates Aristotelis] [] Ad auctoritates Aristotelis in oppositum ad omnes quaestiones, dicendum quod non loquitur hic de loco secundum propriam opinionem, sed secundum opinionem ponentium locum esse spa [] tium aequale locato; et secundum illam, essent haec omnia uera de loco. [] Sed ista opinio improbatur ab Aristotele IV Physicorum. Ita, frequenter, quando loquitur de aliquo, ubi non est proprius locus determinandi ueritatem, de illo utitur communi sententiá aliorum, usque alibi ubi locus est de illo ueritatem determinare; dummodo ars possit dari secundum sententias aliorum sicut et secundum ueritatem propriam. Ita est paene de omnibus exemplis in logica; quia si sic sit uel non, non curat; sed quod ars sit uera in istis, si haec sint talia. Sicut hic sufficienter manifestatur quantitatem esse genus, quia habet sub se multas species intermedias et specialissimas; siue locus sit aliqua istarum siue non. [III. Ad argumenta principalia uigesimae quaestionis] [] Ad primum argumentum primae quaestionis, potest dici quod "aliquid esse quantum per accidens siue per aliud" est dupliciter: effectiue uel formaliter. Formaliter non est tempus quantitas per aliud, id est, nihil aliud est per quod recipiat praedicationem quantitatis; sed praedicatur de eo per se primo modo. Effectiue quodammodo potest dici tempus quantum per aliud, quia effectiue suam essentiam et suam quantitatem, quae est sua essentia, habet ab alio ut a motu; non tamen efficit aliquid quod tempus sit quantitas. [] Ad secundum dico quod propositio Aristotelis tantum est uera ubi aliquid uniuocum dicitur de causa et effectu, quod natum [] est recipere magis et minus, et quando causa est per se et totalis. Prima condicio deest hic, et secunda similiter. Prima, quia tempus est quantitas, motus non est quantitas, quia ratio eius tota potest intelligi conuenire indiuisibili. Nec uniuocantur in "quanto", quia illud dicitur de motu per se secundo modo; nullo modo de tempore, ut tempus est species quantitatis. [] Ad tertium dico quod "numerus" aliquando transumitur, ut generaliter sumatur pro mensura, forte propter hoc quod ratio mensurae in quantitatibus primo conuenit numero, et ita ponitur in definitione temporis non autem ut est quantitas discreta. Et est aequiuocatio penes secundum modum. [] Alia concedenda sunt de loco praeter ultimum. Ad quod dicendum quod haec est praedicatio tantum materialis "locus est ultimum"; et formaliter propositio est falsa. Sed formaliter locus est immobilitas in ultimo, secundum Commentatorem. Forte tamen in definitione loci primo ponitur "ultimum", quia illud est notius immobilitate loci. [IV. Ad argumenta in oppositum uigesimae primae quaestionis] [] Ad argumenta in oppositum secundae quaestionis dicendum. [] Ad primum dici potest quod locus non est mensura per se, sed per naturam sui materialis quod est superficies; unde secundum eandem dimensionem mensurat secundum quam et superficies. [] Et si arguitur contra hoc: quia aliam rationem mensurae habet [] a superficie; est enim mensura extrinseca, superficies intrinseca: [] Dici potest quod extrinsecum et intrinsecum per se non uariant rationem mensurae. Ideo nec locus per se habet aliam rationem mensurae a superficie; ideo enim est extrinseca, quia est "ultimum corporis continentis" materialiter et ultimum contenti, quod tamen mensuratur a loco. [] Ad secundum dico quod secundum locum formaliter non dicitur aliquid per se aequale alii, sed forte materialiter secundum superficiem continentis; immo magis locus dicitur aequalis locato, secundum Aristotelem IV Physicorum, et non illud secundum quod alia dicuntur aequalia. [] Ad tertium dico quod locus per accidens est diuisibilis per naturam materialis sui, sicut caeterae formae per se fundatae in quantitate sunt per accidens diuisibiles per naturam quantitatis; et locus forte plus caeteris eo quod est propria passio superficiei. [QUAESTIO 24 [] AN QUANTITATI SIT ALIQUID CONTRARIUM] [] Quaeritur an quantitati sit aliquid contrarium. [] Quod sic, uidetur: [] Primo, per rationes generales. Aliqua quantitas magis distat ab alia, aliqua minus; igitur aliqua maxime distat ab alia. Sed contrarietas est maxima distantia in eodem genere, per Aristotelem X Metaphysicae. Igitur aliqua quantitas alii contrariatur. Prima consequentia ostenditur prius, auctoritatibus et ratione supra. [] Item, in hoc genere et in omni alio est differentia secundum speciem; et illa est contrarietas per Aristotelem X Metaphysicae; igitur etc. [] Item, hoc arguitur per rationes proprias. Quia, per Aristotelem V Physicorum, omnis motus est a contrario in contrarium uel a medio in medium. Sed in genere quantitatis est motus proprie dictus, per ipsum ibidem. Igitur ibi sunt contraria uel media inter contraria; et si media, igitur et contraria. [] Item, suscipere magis et minus et recipere contraria, sunt proprietates conuertibiles respectu cuiuscumque generis; sed quantitas suscipit magis et minus; igitur et contraria. Maior patet inductiue. Probatio minoris: magnum et paruum sunt per se passiones quantitatis et eius solius; sed magis et minus non fiunt nisi ubi magnum et [] paruum; et alicubi, igitur in solo genere quantitatis. Similiter, "omne totum est maius sua parte"; sed quantitas aliqua est per se pars alterius quantitatis; igitur in quantitate est per se magis et minus. Similiter, insunt per se aequale et inaequale; sed inaequale est magis uel minus; igitur etc. [] Item, magnum et paruum uidentur quantitates contrariae. [] Similiter, sursum et deorsum; igitur etc. [] Ad oppositum est Aristoteles. [I. Responsio ad quaestionem] [] Ad quaestionem dicendum quod contrarietas sumitur aequiuoce, scilicet proprie et transumptiue. Transumptiue dicitur absolute maxima distantia in genere, et extenditur ad oppositionem priuatiuam, sicut in I Physicorum dicitur principia esse contraria pro forma et priuatione quae manifestum est priuatiue opponi. Hoc modo est in omni genere contrarietas, quia omnis diuisio generis est per differentias oppositas hoc modo contrarias. Contrarietas proprie est maxima distantia formarum, quae natae sunt mutuo fieri circa idem susceptiuum. Hoc negatur a substantia et quantitate; et est hoc intelligendum in definitis, id est in speciebus quantitatis, ut dicit Aristote- [] les, non forte in passionibus. Similiter, intelligendum est de quantitate secundum se, non secundum esse naturale, quia forte illo modo habet contrarium, ut dicetur respondendo ad argumenta. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum dicitur quod in quantitate nulla est maxima distantia, cum diuisio continui procedit in infinitum, ita et infinitas in continuis et numeris causatis ex diuisione eorum. [] Contra hoc est quod dicit Porphyrius quod species specialissimae sunt finitae secundum naturam, licet non quoad nos. Hoc etiam uidetur per rationem, quia quaelibet species est pars essentialis uniuersi, et in illis partibus non uidetur possibilis infinitas, quia hoc repugnat ordini qui est bonum uniuersi. [] Potest igitur dici quod quamuis essent infinitae species in potentia quantitatis, licet nulla infinitarum alii contrarietur quia nec maxime distat , tamen species intermedia his communis potest maxime distare ab alia specie intermedia communi illis, ut continuum maxime distaret secundum formam continuitatis a discreto, licet continua essent infinita et discreta similiter. Potest igitur dici quod duae primae rationes uerum concludunt de contrarietate primo modo dicta, scilicet transumptiue, quia tantum de illa est utraque auctoritas Aristotelis in X Metaphysicae intelligenda. [] Ad tertium dico quod ad quantitatem secundum se non est motus, sed ut subest naturali. Et isto modo habet contrarietatem, ut imperfecta quantitas perfectae, ad quas et de quibus sunt augmentatio et deminutio. Istae enim differentiae non sunt quantitatis secundum se, sed quantitatis naturalis. "Imperfecta" enim dicitur quae non est debita speciei secundum formam suam naturalem; "perfecta" per oppositum. Nam, ut dicitur II De anima: "Omnium natura constantium est determinata ratio magnitudinis et augmenti". Non enim aliqua quantitas imperfecta absolute est in genere quantitatis, sed imperfecta tali enti naturali; et secundum hoc mouetur aliquid ab imperfecta quantitate ad perfectam uel e conuerso. [] Contra: motus est ad rem alicuius generis, non ad ens per accidens, per Aristotelem III Physicorum: "tot sunt species motus, quot et entis"; addit Commentator "acquisiti per motum". Sed quantitas sub esse naturali non est species generis, sed ens per accidens, quia compositum ex duobus quorum unum alteri accidit. Igitur ad quantitatem sic non est motus, sed ad illud quod per se est in genere quantitatis est motus; igitur illi est aliquid contrarium. [] Potest dici hic quod ad quantitatem est motus, ita quod acquisitum per motum, ut terminus, per se est in genere quantitatis. Sed non acquiritur ut est quantitas, sed sub tali modo essendi; et sub tali modo essendi habet contrarium. Tunc oportet dicere quod non oportet illi formae, quae est per se terminus motus, esse aliquid proprie contrarium, sed tantum ei ut acquiritur per motum. Tunc ad formam dico quod quantitas sub esse naturali, si intelligatur unum compositum ex his, est ens per accidens; sed quantitas non, licet sumatur sub tali modo essendi, quando modus non intelligitur esse pars entis compositi ex duobus; et ita ad quantitatem est motus. [] Ad quartum argumentum dico quod aliud est suscipere maius et minus, et aliud suscipere magis et minus, quia maius et minus dicuntur secundum quantitatem; sed magis et minus dicunt intensionem et remissionem in forma cui adduntur. Concedendum est tunc quod quantitas suscipit maius et minus, sed non magis. [] Ad quintum de magno et paruo respondet Aristoteles quod non sunt quantitates, quia dicuntur in sola habitudine ad aliud; aliter "nunquam diceretur mons paruus et milium magnum". [] Aliter respondetur quod si sint quantitates, non sunt contraria. Tum quia ei quod dicitur in sola habitudine ad aliud, nihil est contrarium; et huiusmodi sunt magnum et paruum. Tum quia tunc contraria dicerentur de eodem, quia aliquid idem est magnum ad hoc et paruum ad illud; igitur est magnum et paruum. [] Contra primam responsionem. Per Aristotelem in V Metaphysicae ponitur magnitudo per se species quantitatis; et concretum non est in alio genere ab abstracto. [] Item, ibidem in V29 dicuntur magnum et paruum esse quantitates per se. [] Contra secundam responsionem probantem dupliciter illa non esse contraria. Prima probatio non uidetur ualere, quia relationi aliquid est contrarium, ut dicit Aristoteles inferius, ut uirtus uitio, et scientiae ignorantia. [] Secunda probatio non uidetur ualere, quia omnia opposita inferunt contradictoria; igitur ad illa, ad quae non sequuntur contradictoria, non sequuntur alia opposita. Sed ad praemissas, in quibus est respectus ad diuersa, non sequuntur contradictoria, sed est ignorantia elenchi: ut est duplum ad hoc et non-duplum ad illud, ergo duplum et non-duplum. Igitur nec aliqua opposita sequuntur ad tales praemissas. [] Ad primum istorum potest dici quod "magnitudo" sumitur aequiuoce: ut est species quantitatis, et ut est passio. Secundo modo dicitur "magnum" denominatiue a magnitudine quando Aristoteles negat magnitudinem esse quantitatem. [] Ad aliud dico quod sunt quantitates per se secundo modo, id [] est passiones quantitatis; non primo modo per se, ut species. [] Ad aliud dico quod nihil dicitur contrarium eius cuius est relatiuum, quia "contraria" et "relatiue opposita" in multis distinguuntur. Magnum autem dicitur relatiue ad paruum, igitur non est eius contrarium; ita intelligit Aristoteles. Tamen contrarium uni potest esse relatiuum alteri, ut scientia est relatiuum ad scibile; et ei non est contrarium, sed ignorantiae. Et ita in aliis. [] Ad aliud dico quod relatiua possunt praedicari de eodem et de se inuicem, sed non relatiue opposita. Et ita possunt relatiua absolute inferri ex se sumptis respectu diuersorum. Igitur magnum et paruum possunt inferri absolute ex se sumptis respectu diuersorum, et ex hypothesi sunt contraria; igitur contraria de eodem. Concedo etiam quod non possunt inferri opposita relatiue ex se sumptis respectu diuersorum, sed magnum et paruum possunt; et ex hypothesi illa sunt contraria, ergo contraria de eodem. [] Ad sextum dico de sursum et de deorsum quod uel sumitur simpliciter "sursum" pro circumferentia caeli, et "deorsum" pro centro terrae; uel sumitur generaliter, ut quidlibet dicitur sursum respectu inferioris. Primo modo non sunt contraria, quia non sunt nata fieri circa idem; nec maxime distant in natura forte, licet maxime distent secundum locum. Secundo modo sunt ad aliquid. Et est utraque responsio de eis, quae est de magno et paruo. [] Potest tamen dici quod siue sint contraria siue non nihil ad propositum. Quia si sint species uel differentiae loci, non sunt in genere quantitatis, quia nec locus, ut praedictum est. [QUAESTIO 25 [] AN GENUS RELATIONIS SIT GENUS UNUM] [] Ad aliquid uero talia dicuntur. [] Quaeritur primo an genus relationis sit genus unum. [] Quod non, uidetur: [] Enti et non-enti non est genus unum commune uniuocum; sed aliquae sunt relationes entes, et aliquae non-entes; igitur etc. Probatio secundae partis minoris: inter ens et non-ens est contradictio, quae est relatio media, quae uidetur non-ens. Tum quia inter contradictoria nihil est medium, et talis relatio est medium inter contradictoria; igitur non est aliquid. Tum quia illa oppositio potest esse in non-ente ut in subiecto; sed accidens quod est in non-ente ut in subiecto, non potest esse ens. [] Dicetur ad hanc secundam probationem quod haec oppositio tantum est in ente ut in subiecto, secundum quod uidetur haberi a Commentatore VI Metaphysicae. [] Contra: relatiuum aequiparantiae aequaliter denominat utrumque extremum in comparatione ad aliud. Quod manifestum est in [] proposito, quia aeque uerum est dicere "non-ens opponitur enti" sicut "ens opponitur non-enti"; ergo talis relatio aequaliter potest esse in utroque extremo ut in subiecto. [] Ad principale: enti rationis et enti naturae nihil est uniuocum; sed quaedam relationes sunt entia naturae, ut "paternitas" et "filiatio", quae essent intellectu non exsistente; quaedam uero sunt entia rationis. [] Probatur: tum quia relatio non habet uerius esse quam subiectum super quod fundatur; et multae relationes fundantur super res rationis, ut relatio generis ad speciem et caetera huiusmodi; igitur huiusmodi relationes sunt tantum entia rationis. [] Tum quia omnis relatio requirit duo extrema; igitur cuius relationis extrema non sunt duo nisi secundum rationem, illa relatio est tantum ens rationis. Talis relatio est identitas secundum quod dicitur V Metaphysicae cap. "De eodem": intellectus in illa relatione "utitur uno ut duobus". [] Item, ad principale: "Ad aliquid sunt," secundum Aristotelem "quorum esse est ad aliud se habere". Istud inest omnibus quae sunt ad aliquid per se primo modo; igitur per naturam alicuius uniuoci eis. Illud non est nisi generalissimum relationis. Igitur generalissimum relationis "hoc ipsum quod est" ad aliud se habet; non ad aliquid prius nec posterius, quia "relatiua sunt simul naturá"; non ad aequale, quia sic essent duo generalissima. Quod etiam generalissi [] mum se habet ad aliud, patet ex ipso nomine. Dicitur enim ab Aristotele "ad aliquid"; et non potest concedi "ad aliquid" non esse ad aliud nisi contradictorium dicatur de contradictorio. [] Item, ad principale: cuiuslibet unius generis sunt tantum duae species primae; sed generalissimi relationis non sunt tantum duae primae species; igitur generalissimum relationis non est unum. Probatio minoris: quia si sic, sint a et b. Aut igitur refertur a sibi et b sibi, et tunc ambo sunt relatiua aequiparantiae; igitur et omnia inferiora, et ita relatiua suppositionis et superpositionis erunt in alio genere generalissimo. Aut a refertur ad b et e conuerso; et si hoc, igitur species eorum referuntur ad inuicem. Quia per Aristotelem in IV Topicorum: "Si genus ad genus, et species ad speciem". Et similiter in II8: si ad propositum sequitur propositum, ad relatiue oppositum antecedentis sequitur relatiue oppositum consequentis; et non est intelligendum nisi de consequentia superioris ad inferius. Si autem a et b referantur sibi mutuo, igitur omnia relatiua sunt relatiua suppositionis et superpositionis; igitur relatiua aequiparantiae erunt in alio genere generalissimo. Aut tertio, a refertur ad aliud et non ad b, ut ad c; et b refertur ad aliud et non ad a, ut ad d; et tunc sequitur quod c et d non sunt priores nec posteriores quam a et b (quia utrumque est aeque primum cum suo correlatiuo, quia relatiua sunt simul naturá); igitur erunt quattuor primae species huius generis. Aut quarto, a refertur sibi et b alii, uel b sibi et a alii, et [] utroque modo erunt tres primae species huius generis; quia illud aliud ad quod refertur a uel b est aeque primum cum suo correlatiuo. Nullo igitur istorum quattuor dato, erit hoc genus unum. [] Ad oppositum est Aristoteles. [I. Responsio ad quaestionem] [] Dicendum quod generalissimum in genere relationis est unum, quia secundum unam rationem dicitur de omnibus suis inferioribus, quae ratio est habitudo unius ad aliud. Et quia omnes relationes habent eundem modum denominandi substantiam, uidelicet in comparatione ad aliud ut accidentia quia eodem modo denominant substantiam, sunt unius generis. [II. Ad argumenta principalia: [] A. Ad primum et secundum principale [] 1. Responsio praeuia] [] Ad primum argumentum. Ad minorem dico quod nulla relatio est non-ens. Cum probatur oppositum de contradictione: ad primam probationem cum dicitur quod "inter contradictoria non est medium", intelligendum est de his quae subsunt intentioni contradictionis. Ut de complexis, sic: "de quolibet subiecto uerum est praedicatum affirmare uel negare", et non est medium; de incomplexis sic: [] alterum illorum dicitur de quolibet, et non est medium. Sed alia propositio, scilicet quod "talis relatio est media inter contradictoria", intelligenda est ratione intentionum. Et tunc cum concluditur conclusio, fit fallacia accidentis; quia "medium" sumitur extranee in praemissis, hoc scilicet quod est medium esse inter contradictoria. Istud patet in exemplo: "ens" et "non-ens" non referuntur per se ad inuicem, et inter illa absolute nihil est medium. Sed illa, in quantum contradictoria, referuntur; et sic inter illa est contradictio media, sicut inter similia est similitudo media et inter quaecumque relatiua est relatio media. [] Ad aliam probationem concedo quod illa relatio potest esse in non-ente ut in subiecto, sicut et in ente. "Non-ens" tamen, in quantum est subiectum illius relationis, est ens rationis, et ita talis relatio potest esse ens rationis. [] Ad secundum principale, nego maiorem. Et concedo quod relatio dicitur ens rationis: uel quia utrumque extremum uel alterum est solummodo ens rationis; uel quia extrema eius non sunt duo nisi secundum considerationem rationis, ut est in identitate. Potest tamen maior utriusque rationis probari sic: non omni enti est aliquid uniuocum, nec etiam omni enti naturae est aliquid uniuocum; igitur multo magis nec aliquid erit uniuocum enti et non-enti, siue enti rationis; quia si illis, quae magis uidentur conuenire, nihil est uniuocum, nec illis quae minus. [] Et ad hanc probationem, secundum quod est pro secunda ratione, dicendum quod consequentia non ualet, nec est ibi locus a maiori, quia non omnia entia naturae plus conueniunt in aliquo uni [] uoco quam ens naturae et ens rationis, nisi forte in pluribus dictis de eis aequiuoce. [2. Obiectio] [] Sed quia de oppositione, quae est inter ens et non-ens, est absolute uerum dicere quod est non-ens (quia aliter esset medium inter ens et non-ens), et quia est in non-ente simpliciter ut in subiecto, ideo non uidetur ponenda in genere relationis, cum ens secundum se diuidatur in decem genera generalissima. Quia etiam licet aliquid sit uniuocum enti naturae et enti rationis, hoc est enti quod est in ratione, ut scientiae et uirtuti est aliquid uniuocum, tamen enti quod est ex sola consideratione rationis et enti naturae nihil uidetur uniuocum. Quia tunc haberent oppositionem, quia omnia uniuoce contenta sub aliquo eodem, ut species, differunt differentiis contrariis, et ita non possent talia entia rationis applicari cuilibet enti naturae, quod falsum est. [3. Alia responsio] [] Ideo uidetur dicendum ad duas primas rationes aliter. [] Ad primam concedo quod contradictio inter ens et non-ens est non-ens simpliciter, sed non est species in genere relationis. [] Ad secundam similiter concedo maiorem, dicendo ad minorem quod nulla relatio secundum rationem est species in genere relationis; neque identitas, neque relationes fundatae super intentiones secundas, neque aliae consimiles. [4. Obiectiones et responsiones] [] Contra ista: "Ad aliquid sunt quorum hoc ipsum esse est ad [] aliud se habere". Haec est uera notificatio relatiuorum, secundum Aristotelem. Ista inest contradictorio, quia "hoc ipsum quod est" est contradictorii contradictorium; et eidem, quia "hoc ipsum quod est" est eidem idem; et relatiuis intentionalibus et consimilibus, ut genus "hoc ipsum quod est" est speciei genus. Quod de omnibus ostenditur per hoc quod in definitionibus eorum ponenda sunt correlatiua sua, ut manifeste dicit Porphyrius de genere et specie. Quod non oporteret, nisi dependerent ad inuicem essentialiter. Omnia igitur praedicta sunt uere relatiua; igitur et formae, secundum quas dicuntur ad inuicem, sunt uerae relationes, quod negatum est. [] Item, ista in nullo alio genere uidentur esse nisi in genere relationis, et inconueniens uidetur concedere illa esse in nullo genere. [] Item, si contradictio inter ens et non-ens sit in nullo genere relationis, quaero de contradictione quae est inter alia extrema, utrum illa sit in genere relationis. Si sic, ergo contradictio non inest omnibus uniuoce, quod est inconueniens, cum contradictionis uniuersaliter sumptae assignetur eadem definitio in I Posteriorum: "contradictio est oppositio cuius non est medium secundum se". Si autem contradictio inter alia extrema non sit in genere relationis, et ita nulla contradictio. Et contrarietas est in genere relationis, ut manifestum est, quia est per se habitudo duorum uere entium. Igitur oppositio non erit uniuocum contradictioni et contrarietati, quod [] uidetur contra Boethium in illo capitulo inferius "Quoties autem solet opponi", qui diuidit oppositionem in has quattuor species oppositionis sicut genus in species. [] Immo sequitur maius inconueniens quod oppositio inconuenienter ponitur in definitione contradictionis in I Posteriorum, quia oppositio sumpta secundum illam significationem secundum quam conuenit contradictioni, aut est idem contradictioni, aut superius eá. Si idem, frustra additur illud in definitione "cuius non est medium secundum se", quia oppositio secundum illum modum accipiendi per se determinatur ad contradictionem. Si superius, non habet sub se alia inferiora a contradictione nisi alias species oppositionis. Sed aliae sunt entes, et contradictio "non-ens"; et tunc aliquid erit uniuocum enti et non-enti, quod negatum est. [] Ad primum istorum potest dici quod uera notificatio relatiuorum, quam ponit Aristoteles, nulli istorum conuenit, quia nullius eorum esse est ad aliud se habere. "Aliud" enim est differentia entis, et dicitur tantum in comparatione ad "ens"; non enim dicitur aliquid "aliud" a non-ente. Nunc praedicta, uel eorum correlatiua, sunt non-entia communiter loquendo, et ideo nullius illorum esse est ad aliud se habere nisi forte secundum rationem sicut ista et sua correlatiua sunt entia. [] Et si arguitur "contradictorii esse est ad aliud secundum ratio [] nem, scilicet ad contradictorium se habere, igitur est ad aliud se habere", est fallacia secundum quid et simpliciter. [] Quod dicitur "quod in definitionibus istorum ponuntur sua correlatiua", dico quod nullum istorum habet ueram definitionem exprimentem quid est res, licet habeat definitionem exprimentem quid dicitur per nomen, uel illud quod intellectus concipit de istis; quae ratio, licet sit definitio eorum simpliciter, non tamen est definitio simpliciter. [] Ad secundum dico quod non est inconueniens concedere illa non esse in aliquo genere generalissimo ut species. Si tamen debeant poni in genere per reductionem, maxime ponenda sunt in genere relationis, quia plus speciebus illis assimilantur, sicut forte omnia intentionalia sunt in genere per reductionem et hoc in illo cuius speciebus maxime assimilantur in modo praedicandi. [] Ad tertium concedo quod "oppositio" non sit uniuoca contradictioni et contrarietati. Cum assumitur a Boethio quod diuisio oppositionis in ista quattuor est diuisio generis in species, hoc potest intelligi dupliciter: "generis", id est "generalis", quia diuisum secundum aliquem modum praedicatur de diuidente; et ideo per hoc distinguitur haec diuisio a diuisione totius in partes. Vel sic quod illud sic intelligatur pro aliquibus diuidentibus, non pro omnibus, quia contrarietas et oppositio relatiua sunt species oppositionis, sumptae secundum unam significationem secundum quam est genus intermedium in genere relationis, licet contradictio non sit species eius ut sic sumitur. [] Per hoc ad illud de libro Posteriorum dico quod definitio con [] tradictionis est bene assignata, et quod oppositio, secundum illam significationem secundum quam conuenit contradictioni, non est omnino idem illi, sed superius. Et habet aliud inferius, uidelicet "priuatiuam oppositionem"; quia tam illa quam contradictio, uel est non-entis ut subiecti uel ut termini, quorum utrumque oporteret esse ens ad hoc quod relatio esset ens. [] Ex his sequitur quod oppositio in uno sensu sumpta dicitur de contrarietate et relatiua oppositione uniuoce; in alio sensu sumpta dicitur uniuoce de contradictione et priuatiua oppositione. [B. Ad tertium et quartum principale [] 1. Responsio praeuia] [] Ad tertium dicitur quod generalissimum relationis non est "ad aliquid", nec aliquid quod est in illo genere per se; sed ipsum generalissimum est habitudo unius ad aliud, et ita omnia quae sunt in genere relationis. Ad illam probationem in contrarium dicitur quod illa definitio non datur de relatione, sed de relatiuis. Similiter, hoc nomen "ad aliquid" est concretiue dictum a relatione et non relationis nisi sic intelligatur: "ad aliquid" est habitudo ad aliquid. [D. Ad quartum principale] [] Per hoc similiter ad quartam rationem principalem: quod primae species relationis non referuntur ad inuicem sibi nec alii; sed sunt principia referendi, sicut et omnia alia quae sunt in genere relationis. [2. Obiectiones et responsiones [] contra duas responsiones supra dictas] [] Contra istas duas responsiones. Ex his sequitur quod neutra definitio, quam ponit Aristoteles, esset eorum quae sunt in genere relationis, nec etiam aliqua proprietas quam ipse assignat. Et ita omnis determinatio Aristotelis esset impertinens ad genus relationis. Consequentia prima patet, inducendo in singulis proprietatibus quas ponit Aristoteles, quarum nulla conuenit relationibus, sed relatiuis. [] Item, oppositum non est principium sui oppositi. Igitur forma absoluta non est principium secundum quod aliquid dicitur comparatum ad aliud; sed relatio est huiusmodi forma; igitur non est absoluta in se, igitur est ad aliud. [] Item, concesso eo quod dicitur, non uitatur difficultas argumentorum principalium. Quia si generalissimum in abstracto sit relatio, aliquid secundum eam dicitur relatiue ad aliud. [] Probatio huius: tum quia "secundum qualitatem", secundum quod est generalissimum, "dicimur quales", secundum Aristotelem, quia sic notificat qualitatem ut est generalissimum; igitur secundum relationem, ut est generalissimum, dicuntur aliqua relatiua. [] Tum quia secundum relationes inferiores in genere relationis dicuntur aliqua relatiua. Omne autem inhaerens per se primo modo cuilibet speciei uniuoce, inhaeret per naturam generis, et ita generi primo; igitur secundum generalissimum dicitur aliquid relatiue. Ex hoc arguo: aut relatiuum dictum secundum formam generalissimi dicitur ad aliquid secundum aliam formam, aut secundum eandem. [] Si secundum eandem, igitur relatiuum illud est relatiuum aequiparantiae, ergo et relatio illa est relatio aequiparantiae; igitur omnes inferiores relationes. [] Si dicatur ad aliud secundum aliam formam, igitur et illi alii correspondet alia forma, secundum quam dicitur relatiue ad istud. Illa est aeque prima cum relatione quae est generalissimum, quia relatiuum illud est aeque primum cum illo; igitur duae relationes generalissimae aeque primae. [] Similiter, manet difficultas quartae rationis. Quia si primae species sint relationes, quaero. Aut sunt relationes aequiparantiae? et ita omnes relationes inferiores erunt tales relationes. Aut a est principium referendi aliquid dictum secundum eum ad aliquid denominatum a b? et ita erunt a et b relationes suppositionis et superpositionis. Aut a est principium referendi denominatum ab eo ad aliquid denominatum ab alia forma ut ad c, et b principium referendi ad aliud secundum eandem formam? et tunc erunt tres primae species. Aut a est principium referendi ad aliquid dictum ab alia forma, et b similiter? et tunc erunt quattuor primae species. Et uniuersaliter, cum omni relationi correspondeat relatiuum et e conuerso, nulla diuersitas erit in numero relationum et relatiuorum. [] Ad primum istorum dici potest et concedi consequens primum quod illa definitio non est generalissimi relationis nec alicuius specierum, sed eius quod denominatiue dicitur ab ea; similiter de proprietatibus. Nec tamen sequitur ulterius quod determinatio Aristotelis nullo modo sit conueniens generalissimo relationis, quia re [] latio inter omnia entia est debilissimum ens cum sit sola habitudo duorum, et ita minime cognoscibilis in se. Noscibilior autem est secundum quod informat ea quorum est habitudo; et ad determinandum de relatione conueniens fuit determinare de relatiuis, praesertim cum ex eorum cognitione siue definitione, siue quoad proprietates eorum, possit haberi cognitio relationis. Quia si relatiui esse est ad aliud se habere, proportionaliter relatio est forma secundum quam hoc sic se habet ad aliud. Consimiliter quoad proprietates, si relatiua dicantur ad conuertentiam, relatio est forma secundum quam aliqua dicuntur ad conuertentiam. Et sic de caeteris proprietatibus. [] Ad aliam rationem dico quod comparatio et absolutio non sunt opposita nisi circa idem. Et ideo absolutio circa formam et comparatio circa subiectum informatum formá non sunt opposita. [] Aliter potest dici quod relatio non est forma comparata nec absoluta. Quia enim est forma secundum quam aliquid dicitur comparatum alteri, ideo nec est nata dici absoluta nec comparata, sicut nec absolutio sibi opposita est absoluta nec comparata. [] Si dicatur absolutum et comparatum esse contraria immediata circa ens: uerum est, circa ens quod est natum ea recipere. Sicut "sanum" et "aegrum" sunt contraria immediata circa corpus animalis, sed non circa sanitatem uel aegritudinem; neque enim sanitas neque aegritudo est sana uel aegra. [] Ad alias rationes dicitur quod neque secundum generalissi [] mum relationis aliquid refertur, neque secundum eius primas species, sed solummodo secundum eius species inferiores. [] Ad secundam prius praetactam contra hoc, conceditur quod "secundum omnes relationes inferiores aliquid refertur, igitur secundum genus" etc.; conceditur quod secundum ipsum genus ut est in inferioribus, non in se. [] Contra illud: secundum Aristotelem IV Topicorum: "Si species sit ad aliquid, et genus erit ad aliquid"; igitur si species sit prin-cipium referendi ad aliquid, et genus erit ad aliquid. [] Item, impossibilia uidentur quod generalissimum sit relatio siue habitudo ad aliud et quod informando subiectum non faciat subiec-tum se habens ad aliud. [] Item, secunda probatio non soluitur, quia secundum omnes species specialissimas aliquid refertur; igitur secundum aliquod uniuocum illa sunt genera infima et intermedia. Sed secundum omnia illa aliquid refertur; igitur per aliquod uniuocum eis quod genus uniuocum est superius eis et ita semper ascendendo ad generalissimum, tandem oportet concedere quod secundum generalissimum aliquid refertur; nec solummodo secundum quod habet esse in inferioribus, quia sic nec est aliud a suis inferioribus, et per consequens non uniuocum illis. [] Ad secundam istarum rationum diceretur quod generalissimum non informat substantiam nisi in suis inferioribus, quia non informat substantiam nisi in quantum est ens; non est autem ens nisi [] in suis inferioribus. [] Contra hoc: saltem potest concipi ab intellectu relationem informare substantiam, non concipiendo aliquam inferiorem relationem informantem substantiam. Quia potest prius concipi ab intellectu, non concipiendo posterius, et ita conceduntur opposita: ipsam informare substantiam, et tamen non esse relatiuum relatum per ipsam. Quod est impossibile. [3. Alia responsio ad tertium principale] [] Ad tertiam igitur rationem principalem dicendum quod generalissimum in genere relationis est principium referendi ad aliud, sed non ad aliud relatum secundum aliam formam genere. Consimiliter, relatiuum dictum a generalissimo denominatiue dicitur relatiue, sed non ad aliquid relatum secundum aliam formam genere. [] Contra hoc: si relatio sit principium referendi ad aliquid relatum secundum eandem formam, igitur est relatio aequiparantiae, et relatiuum denominatum ab eo relatiuum aequiparantiae, et ita omnes relationes et relatiua inferiora erunt aequiparantiae, quod est inconueniens. [] Ad istud dicendum quod "relatiuum aequiparantiae" est aequiuocum, quia proprie sumptum est aliquid relatum ad aliud secundum eandem formam specie, a qua relatione aequiparantiae imponitur unum nomen quod de utroque extremo relationis talis dicitur, cuiusmodi sunt "simile" et "aequale" et huiusmodi. Transumptiue dicitur relatiuum aequiparantiae omne illud quod eodem nomine denominat utrumque extremum, licet illud nomen non imponatur ab una [] forma specie. Et hoc secundo modo concedo relationem, quae est generalissimum, esse relationem aequiparantiae; et relatiuum ab ea dictum esse similiter relatiuum aequiparantiae. Dicitur enim "relatiuum relatiui relatiuum". Sed relatio primo modo sumpta est species huius generis. [] Contra: quocumque modo generalissimum sit relatio aequiparantiae, sequitur relationes omnes inferiores esse illo modo relationes tales. Quod uidetur inconueniens, cum paternitas et huiusmodi relationes suppositionis et superpositionis nullo modo sint relationes aequiparantiae, quia non denominant utrumque extremum aliquo eodem nomine. [] Ad hoc dici potest quod omnis relatio inferior est aequiparantiae, id est principium referendi ad aliquid dictum secundum eandem formam genere. Ubi etiam utrumque extremum eodem nomine generis nominatur, licet non quaelibet sit principium referendi ad aliquid secundum eandem formam specie; nec ubi utrumque nominatur eodem nomine speciei. Dicitur enim "pater" secundum formam sui generis relatiuum relatiui, etsi non dicatur secundum propriam formam patris "pater". [4. Alia responsio ad quartum principale] [] Ad quartam rationem principalem concedo quod tam a quam b est principium referendi ad aliquid dictum secundum eandem formam, puta sit a hoc quod est relatio aequiparantiae, b hoc quod est relatio suppositionis et superpositionis. Relatiuum denominatum a b, quod est relatiuum suppositionis et superpositionis, dicitur ad relati [] uum suppositionis et superpositionis. Sed non sequitur ex hoc ipsum relatiuum aequiparantiae esse nisi sumendo secundo modo, sicut dictum est prius. [] Et si forte quaeratur diuisio huius generis quod est b, quomodo eius primae species se habent? Potest concedi quod referantur mutuo inter se, ut sint relatiuum secundum potentiam actiuam et relatiuum secundum potentiam passiuam. Et ulterius potest concedi quod species eorum referantur inter se, ut pater et calefactiuum quae sunt species primi generis ad filium et calefactibile, quae sunt species secundi. Et proportionabiliter est dicendum de relationibus correspondentibus. [] Ex his patent tot: qualiter relationes rationis se habent ad genus relationis; et iuxta hoc quomodo entia rationis sunt in genere; et quomodo illud sit intelligendum "inter contradictoria non est medium"; et quomodo oppositio se habet ad illa quattuor in quae diuiditur inferius in hoc libro; et quomodo secundum relationem ut est generalissimum aliquid refertur et ad quae referatur quod ab eodem denominatiue dicitur; et quomodo aequiuoce dicuntur aliqua relatiua aequiparantiae; et qualiter determinatio Aristotelis sit conueniens quae est de relatiuis, cum solae relationes sint in hoc genere ut species; et quomodo huius generis sunt tantum duae primae species, et caetera quae patent inspicienti. [QUAESTIO 26 [] AN SECUNDA NOTIFICATIO RELATIVORUM SIT CONVENIENTER DATA] [] Quaeritur an secunda notificatio relatiuorum, quam ponit Aristoteles, sit conuenienter data. [] Quod non, uidetur: [] Quia illa nulli in genere relationis conuenit; igitur non conuenit generalissimo relationis. Probatio antecedentis: quia si esse relationis esset "ad aliud se habere", hoc esset per aliam relationem; illius igitur alterius esse esset ad aliud se habere pari ratione, et sic in infinitum, quarum semper posterior esset relatio prioris. Quod est inconueniens. [] Item, illa definitio aut est formae relationis in se, quod per argumentum praecedens est improbatum; aut subiecti in se, quod falsum est, quia eius esse non est ad aliud se habere, quia ipsum secundum se est res alterius generis et absolutum; aut subiecti informati tali formá, et tunc est entis per accidens, quod est inconueniens, quia eius non est definitio, secundum Aristotelem VI Metaphysi-cae. Nullius igitur est illa notificatio. Quod est inconueniens. [] Item, generalissimum est praedicabile de qualibet sui specie; sed hoc non potest nisi secundum quod significatur in singulari illa autem notificatio datur de aliquo secundum quod significatur in plurali; igitur non de ipso generalissimo. [] Item, haec notificatio non uidetur conuenire omnibus quae sunt in genere relationis. Multa enim dicuntur ad aliud quorum esse essentiale non est se habere ad aliud. [] Ad oppositum est Aristoteles. [I. Opinio communis [] A. Expositio opinionis] [] Dicitur ad quaestionem quod duplicia sunt relatiua: quaedam secundum esse, et quaedam secundum dici. Prima notificatio Aristotelis datur de relatiuis secundum dici, scilicet "Ad aliquid dicun-tur quaecumque hoc ipsum quod sunt aliorum dicuntur, uel quomodolibet aliter ad aliud". Secunda notificatio, quam magis approbat, scilicet "Ad aliquid sunt quorum hoc ipsum esse est ad aliud se habere", datur de relatiuis secundum esse. [B. Contra opinionem communem] [] Contra hanc distinctionem: aut diuisio datur per opposita, aut non. Si non, non ualet. Si sic, igitur relatiua secundum dici non sunt relatiua secundum esse; igitur non sunt relatiua; igitur relatiua male diuiduntur in illa. Similiter, si sint opposita, sequitur quod relatiua secundum esse non sunt relatiua secundum dici, quod est falsum. [] Si dicatur quod membra debent intelligi cum praecisione, sequitur quod relatiua secundum dici sunt tantum secundum dici, et ita illa non uerius essent relatiua quam nigrum, dictum album, est album. [] Item, alterum membrum diuisionis conuertitur cum diuiso; idem enim est homo absolute et homo secundum esse. [] Item, illa notificatio quae ponitur relatiuorum secundum dici nulla est. Tum quia illa competit substantiis quae nullo modo sunt ad aliquid, secundum Aristotelem, quia habet hoc pro inconuenienti. Tum quia secundum illam "disciplina" dicitur relatiue ad "disciplinatum", quia eius; et pari ratione "albedo" ad "album", et pari ratione omnia accidentia ad subiectum, quia eorum dicuntur. Ex illa igitur notificatione nullum eorum potest concludi esse in genere relationis. [II. Solutio quaestionis] [] Dicendum igitur quod relatiua nullo modo diuiduntur in relatiua secundum esse et relatiua secundum dici, quia sumendo membra praecise, relatiuum secundum dici non est magis relatiuum quam homo mortuus est homo. [] Forte tamen entia sic diuiduntur quod quaedam sunt relatiua secundum esse, ut illa quae denominatiue dicuntur a relationibus; quaedam autem sunt relatiua secundum dici, ut quae sunt in aliis generibus et secundum aliquam habitudinem dicuntur ad alia illa tamen simpliciter loquendo non sunt relatiua. [] Sed uere relatiuorum quaedam dicuntur secundum suam propriam formam ad aliud, ut quae sunt primo relatiua; alia sunt uere [] relatiua et per se, sed non dicuntur secundum propriam formam ad alia, ut sunt relatiua secundum genus. Illa enim sunt per se relatiua, sed non primo; et dicuntur ad alia secundum formam sui generis, ut si scientia sit per se relatiuum, impossibile est illud quod est eius species secundum illam significationem non esse relatiuum, quia tunc genus et species non essent in eodem genere. Sed non est primo relatiuum, quia non secundum illud quod superaddit suo generi. Et ideo dicitur ad correlatiuum generis secundum ipsum genus. [] Dicendum igitur quod notificatio Aristotelis secunda est conueniens de relatiuis, quia indicat rationem eorum in quantum sunt relatiua, ut patebit respondendo ad rationes. [III. Ad argumenta principalia] [] Ad primum igitur dicendum concedendo quod illa notificatio non datur de relatione, sed de relatiuis dictis denominatiue ab eis. Quare autem illa definiat et non relationes, et eorum proprietates ponat, dictum est in praecedenti quaestione. [] Ad aliam dico quod illa notificatio non est relationis absolute ut significatur in abstracto, neque subiecti absolute, neque totius aggregati; sed formae ut informat subiectum eo modo quo significatur per nomen concretum dictum a generalissimo relationis, ita quod ly ut non dicat partem eius quod significatur, sed modum. [] Ad tertium dictum est prius quare relatiua aequiparantiae definiantur in plurali conuenientius quam in singulari, cum huius [] modi sit illud quod hic definitur, sicut patet ex praecedenti quaestione. [] Ad quartum dicendum quod illa ratio conuenit omnibus essentialiter quae sunt in genere relationis, ut denominatiue dicta a relationibus. Si quae autem sint quae dicantur ad aliud, et non habeant hanc rationem, non sunt relatiua nisi secundum quid. [IV. Notabilia de proprietatibus relatiuorum] [] De prima proprietate et secunda, quae sunt "recipere contraria", et "suscipere magis et minus", notandum quod illae non insunt per se relationibus neque forte relatiuis, sed tantummodo ratione eorum in quibus per se fundatur relatio. Unde quae fundantur in formis suscipientibus magis et minus uel contrarietatem recipiunt haec, sicut similitudo secundum albedinem recipit magis et minus et contrarium, quia et albedo in qua fundatur. Similitudo autem, quae est secundum aliqua quae sunt in quarta specie qualitatis, non suscipit contrarium neque magis et minus, quia nec illa suscipiunt in quibus illa similitudo fundatur; et hoc, loquendo de prima proprietate et de contrarietate proprie dicta. Tum quia si illae duae per se inessent relationibus, posset esse motus per se in genere relationis, quia posset esse acquisitio partis post partem alicuius [] formae in genere relationis; et talis acquisitio est motus, secundum Commentatorem super III Physicorum. Sed consequens est inconueniens, scilicet motum esse per se in genere relationis, quia est contra Aristotelem in V Physicorum. Tum quia si in forma relationis esset suscipere magis et minus, relatiuum dictum secundum magis per se referretur ad duo: scilicet ad aliquid dictum secundum minus secundum eandem formam, et praeter hoc ad illud ad quod tale relatiuum absolute dicitur. Verbi gratia, similius diceretur per se ad "minus simile", et praeter hoc ad illud ad quod suum positiuum refertur, scilicet "simile"; sed consequens uidetur inconueniens, quia contra Aristotelem, V Metaphysicae, qui habet pro inconuenienti quod idem bis referatur, id est, ad duo. [] Propter hoc uidetur dicendum quod illae proprietates per accidens insunt relatiuis. Nec obstat auctoritas Aristotelis in contrarium, quia nihil uidetur secundum propriam opinionem determinare de relatiuis ante illam partem ubi incipit improbare primam notificationem relatiuorum. Sed ad minus, nullum relatiuum dicitur proprie contrarium ei cui est relatiuum, licet accidat aliquid idem uni esse relatiuum et alii contrarium, ut scientia contrariatur ignorantiae, et ad illud non refertur, sed ad scibile. [QUAESTIO 27 [] UTRUM RELATIVA SINT SIMUL NATURA] [] De quarta proprietate quaeritur utrum relatiua sint simul naturá. [] Quod non, uidetur: [] Quia, secundum Porphyrium, genus refertur ad speciem et e conuerso; sed haec non sunt simul naturá, quia illud est prius naturaliter "a quo non conuertitur subsistendi consequentia"; huiusmodi est genus, quia a specie ad genus tenet consequentia et non e conuerso; igitur etc. Consimiliter potest argui in omnibus intentionibus fere relatiuis ad inuicem, ut de prima substantia et secunda, de uniuersali et particulari. [] Item, secundum Porphyrium, "Socrates senex differt a se puero"; sed differentia est quaedam relatio; igitur Socrates senex et Socrates puer referuntur ad inuicem. Sed haec non sunt simul naturá. Ita potest argui de omnibus quae non sunt eadem, sed ordinata ad inuicem quoad istas relationes "differentia" et "diuersitas". [] Item, "scibile" et "scientia" referuntur ad inuicem, et non sunt simul naturá, quia "destructo scibili, destruitur scientia" et non e conuerso. Similiter, de sensu et sensibili, ut arguit Aristoteles. Quia destructo sensibili, destruitur corpus animalis licet non "corpus" ut [] genus in genere substantiae uel ut est in genere quantitatis; quia destructo corpore animalis, destruitur sensus, quia sensus est in corpore ut in subiecto, etsi sit in anima ut in principio uel causa. Igitur a primo: destructo sensibili destruitur sensus sed non e conuerso, quia sensus destruitur destructo animali, sed destructo animali non oportet sensibile destrui; possunt enim illa manere adhuc, ex quibus est animal, quia sunt naturaliter priora animali. Isto modo contingit arguere de omnibus relatiuis secundum tertium modum, qui ponitur in V Metaphysicae, scilicet quae referuntur ut mensura et mensurabile et e conuerso. [] Item, pater dicitur relatiue ad filium; et pater potest manere destructo filio; igitur non sunt simul naturá. [] Probatio minoris: tum quia destructo isto filio, potest alius filius manere ad quem pater potest dici; tum quia destructo filio, possibile est nullam mutationem fieri circa substantiam patris. [] Sed impossibile uidetur aliquam formam realem prius exsistentem in subiecto postea non esse in subiecto nisi subiectum mutetur. Ergo impossibile est paternitatem prius exsistentem in isto postea non esse in isto propter solam destructionem filii. Igitur destructo filio, manebit iste pater sicut prius. [] Tum quia pater dicitur eo quod genuit. Impossibile est autem eum, qui genuit, non genuisse; quia omnis propositio uera de praeterito est necessaria. Igitur impossibile est eum, qui aliquando est pater, postea non esse patrem; necessario igitur pater manet destructo filio. [] Item, prius in quantum prius refertur ad posterius in quantum posterius, et causa in quantum causa refertur ad causatum. Sed prius in quantum prius non est simul naturá cum posteriori, neque causa cum causato. Igitur nec omnia relatiua sunt simul naturá. [] Item, relatiua secundum genus sunt per se relatiua, quia in eorum per se intellectu sunt eorum genera secundum quae referuntur, et non habent alia correlatiua quam correlatiua generum. Sed correlatiuum generis est simul naturá cum genere, quod est prius naturaliter specie. Igitur et illud correlatiuum est prius naturaliter specie, igitur etc. [] Ad oppositum est Aristoteles. [] Item, "omnia relatiua dicuntur ad conuertentiam", per ipsum in tertia proprietate, id est, secundum mutuam dependentiam. Igitur neutrum est prius altero, quia qua ratione hoc esset prius illo, eadem ratione et e conuerso illud prius isto, cum mutuo dependeant. Et ita idem respectu eiusdem esset prius et posterius, quod est inconueniens. [I. Ad quaestionem] [] Dicendum quod omnia relatiua, quae mutuo per se referuntur ita quod unius esse sit ad aliud se habere et e conuerso, sunt simul naturá, propter rationem Aristotelis. Quia posito uno ponitur reliquum et e conuerso, et destructo uno destruitur et reliquum et e conuerso. [] Si tamen sint relatiua per accidens, uel non per se relatiua mutuo, non oportet quod sint simul naturá. Per accidens relatiua sunt [] quae non secundum suas formas dicuntur ad inuicem; et non mutuo dependent, quorum unum secundum suam formam dependet ad aliud, et reliquum e conuerso non dependet ad ipsum, cuiusmodi sunt quae referuntur ut mensura et mensurabile ad inuicem. Scientia enim per se dicitur ad scibile, sed non scibile ad scientiam nisi quia scientia ad ipsum, secundum Aristotelem V Metaphysicae cap. "De ad aliquid". [II. Ad rationes principales] [] Ad rationes. Ad primam dicendum quod intentiones generis et speciei referuntur ad inuicem et sunt simul naturá. Sed quod subest intentioni generis in quantum ei attribuitur illa intentio, licet non in quantum exsistit, prius est eo cui attribuitur intentio speciei. Et inter illa quae subsunt, est consequentia sic et non e conuerso; sed inter intentiones est consequentia mutua; de illis enim sequitur "si genus est, species est" et e conuerso. Subiecta autem harum intentionum sunt relatiua per accidens; huiusmodi relatiua non oportet esse simul naturá. [] Ad secundam: Socrates senex et Socrates puer sunt relatiua per accidens, quia in relatiuis aequiparantiae utrumque per se extremum est aliquid nominatum eodem nomine. Unde hic per se extremum est "differens" et "differens", et illa sunt simul naturá. Cum enim Socrates est puer, est differens a Socrate sene; et cum Socrates [] est senex, est differens a Socrate puero; quia utrumque est simul differens ab alio, licet non utrumque simul sit. [] Ad tertiam: illa ratio uerum concludit de relatiuis quae non dependent ad se mutuo. [] Ad quartam dico quod licet substantia subiecta paternitati possit manere destructo filio, tamen pater non potest manere. [] Cum probatur oppositum: ad primam probationem dico quod pater non refertur ad hunc filium nisi per accidens, ad filium autem per se. Et ideo destructo hoc filio, dummodo manet alius filius, potest et pater manere, quia non oportet relatiuum esse simul naturá cum suo correlatiuo per accidens. [] Ad aliam probationem dico quod possibile est formam realem inesse subiecto uel non inesse sine mutatione subiecti in se; quia quod inest subiecto tantum in comparatione ad aliud, potest illi non inesse, tantum altero transmutato. [] Ad tertiam probationem: [] Si concedatur aliquando patrem non posse non esse patrem, concedendum est aliquando filium non posse non esse filium. Quia sicut de eo qui genuit, semper uerum est dicere quod genuit, ita de eo qui genitus est, semper uerum est dicere quia genitus est, licet non semper exsistat, et per consequens semper manet filius, sicut et pater. [] Si dicatur, patre exsistente et nullo exsistente qui est filius, quod pater est et filius non est, quia "esse" quando praedicat secundum adiacens, praedicat "esse exsistere", secundum Boethium; igitur non sunt simul naturá: [] Dici potest quod relatiua sunt simul naturá secundum illud esse quod est eis proprium in quantum sunt relatiua. Sed illud non est esse exsistere, quia hoc accidit eis in quantum referuntur. Et ideo unum relatiuum potest sic esse, alio non exsistente. Unde haec consequentia non tenet "pater est id est, exsistit , igitur filius est", id est exsistit; licet teneat sumendo "esse" quod est proprium patris in quantum refertur, et consimile "esse" filii. Et ita intelligenda est consequentia Aristotelis qua probat relatiua esse simul naturá. [] Ad quintam dico quod istae intentiones "prius" et "posterius", "causa" et "effectus" referuntur ad inuicem et sunt simul naturá, sed non res quae subsunt. [] Contra hoc: quod est simul cum posteriore in quantum posterius, est posterius. Si igitur prius in quantum prius refertur ad posterius in quantum posterius et ita esset simul cum posteriore, prius in quantum prius esset posterius. Sed hoc est inconueniens, loquendo etiam de intentionibus, quia praedicatur oppositum de opposito. [] Ad hoc potest dici quod maior propositio uera est sumendo "simul" eo modo quo sumuntur "prius" et "posterius". Sic non est in proposito, quia "prius" et "posterius" sumuntur pro ipsis intentionibus, et "simul" sumitur pro simultate naturae. Vel aliter: quod [] "prius" et "posterius" sumuntur secundum rem; "simul" secundum rationem. Sed tunc uidetur sequi quod relatio prioris et posterioris sit tantum secundum rationem si extrema sint tantum secundum ratio nem. [] Ad sextam dicendum quod illa ratio concludit uerum de correlatiuis generum ad quae dicuntur aliqua relatiue secundum genus; inter illa enim non est dependentia mutua per se. [QUAESTIO 28 [] UTRUM IN DEFINITIONE UNIUS RELATIVI [] NECESSARIUM SIT PONERE EIUS CORRELATIVUM] [] Quaeritur utrum in definitione unius relatiui necessarium sit ponere suum correlatiuum. [] Quod non, uidetur: [] Quia omne ponendum in definitione est prius et notius, ut genus uel differentia respectu definiti; sed respectu definiti, nullo istorum modorum se habet suum correlatiuum; ergo etc. Minor patet quoad duo prima membra per argumentum ad oppositum ad praecedentem quaestionem. [] Item, omnis definitio indicat essentiam definiti; sed unum relatiuum non est de essentia alterius, quia relatiui esse est "ad aliud se habere"; "aliud" autem dicit diuersitatem in essentia; igitur etc. [] Item, in definitione unius oppositi non debet poni alterum; relatiua sunt opposita; ergo etc. Probatio maioris: tum quia ad omnia opposita sequuntur contradictoria, et in definitione unius contradictorii non debet poni alterum; ergo nec in aliis oppositis. Consequentia patet, quia ad cuius definitionem non pertinet consequens, nec antecedens. Tum quia quaelibet pars definitionis potest praedicari de eo de quo et definitum praedicatur, per Aristotelem in tertia consideratione II libri Topicorum. Ergo si in definitione unius oppositi poneretur alterum, duo opposita praedicarentur de eodem, quod est inconueniens. Minor patet in illo cap. "Quoties autem solet [] opponi" ubi Aristoteles enumerat unam speciem oppositionis "re-latiuam oppositionem", et exemplificat, ut "duplum", "dimidium", dans intelligi quod hoc sequitur in omnibus relatiuis. [] Si dicatur maiorem esse ueram tantum in aliis oppositis a relatiuis, contra: [] Contraria et contradictoria sunt relatiue opposita, quia contrarium dicitur contrario contrarium; igitur si unum contrarium non definiatur per alterum, non omne relatiuum definietur per suum correlatiuum. [] Item, "omnis differentia secundum speciem est contrarietas", secundum Aristotelem in X Metaphysicae; sed relatiue opposita differunt specie; igitur sunt contraria. Igitur si maior sit uera de contrariis, et de relatiue oppositis erit uera. [] Item, idem significat nomen et definitio, per Aristotelem IV Metaphysicae; sed nomen relatiui non significat suum correlatiuum, quia tunc esset nugatio exprimendo unum cum altero; igitur nec in definitione debet poni reliquum. [] Item, aliqua est bona definitio relatiui ubi non ponitur suum correlatiuum, ut haec "species est quae praedicatur de pluribus differentibus numero etc.7" ubi non ponitur genus ad quod dicitur species [] relatiue; igitur non semper oportet relatiuum definiri per suum correlatiuum. [] Item, omnes rationes factae ad praecedentem quaestionem, quae probant unum relatiuum posse esse sine altero, probant unum non esse definiendum per alterum; nihil enim definitur per illud sine quo potest esse. [] Ad oppositum est Porphyrius in cap. "De specie", dicens quod genus dicitur ad speciem et e conuerso: "Ideo necesse est in utrorumque rationibus utrisque uti". [] Item, Aristoteles hic dicit quod impossibile est unum relatiuum definite cognosci nisi cognoscatur alterum; sed quodlibet incomplexum definite cognoscitur cum cognoscitur per suam definitionem; igitur impossibile est unum relatiuum cognosci per suam definitionem nisi cognito altero, igitur unum necessario est ponendum in definitione alterius. [I. Responsio Scoti] [] Hoc potest concedi, quia esse essentiale relatiui est "ad aliud se habere"; definitio autem indicat esse essentiale definiti; igitur definitio relatiui debet indicare suum habere ad aliud, quod non potest nisi in ea ponatur correlatiuum ipsius definiti, igitur etc. Istud autem uerum est non tantum de relatiuis mutuo dependentibus, sed de quibus [] cumque quae essentialiter dependent ad alia. Quod illa alia ponenda sunt in eorum definitione, sed non mutuo se definiunt nisi quae mutuo ad inuicem per se dependent. Quod non est uerum de relatiuis per accidens, neque de relatiuis tertio modo relatis, ut mensura et mensurabile, neque de relatiuis secundum genus. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primam rationem: maior est uera de definitione quae datur tantummodo per essentialia, cuiusmodi est definitio substantiae, uel ad minus absoluti, non respectiui. Quia enim respectiua essentialiter mutuo dependent, ideo mutuo se definiunt, licet neutrum sit prius altero. [] Ad secundum: maior est uera tantum de definitione quae datur sine additamento, cuiusmodi non est definitio relatiui neque alicuius accidentis. Tamen in definitionibus aliorum accidentium tantum additur subiectum praeter essentiam definiti. In defini-tionibus relatiuorum est subiectum et correlatiuum, et hoc quia relatiuum ad plura dependet quam aliud accidens quod dicitur absolute. [] Ad tertium potest negari maior de relatiuis et contrariis transumptiue dictis et priuatiue oppositis, quia in his omnibus possibile est unum oppositum definiri per alterum. [] Ad primam probationem maioris: forma arguendi non ualet, sicut patet in aliis: "ad substantiam sequitur non-qualitas; et ad de [] finitionem hominis non pertinet non-qualitas; ergo non-substantia" non ualet. Neque illa regula sumpta, scilicet "ad cuius definitionem non pertinet consequens, nec antecedens", uera est nisi de consequentia superioris et inferioris in eodem genere, qualis consequentia non est inter contradictorie opposita et relatiua. Quia negatio ex parte contradictoriorum non est superius in genere ad alterum relatiuum, sicut non-pater non est superius ad filium. [] Ad aliam probationem potest dici quod omnis pars definitionis, eo modo quo ponitur in definitione, potest praedicari de definito. Et ita unum relatiue oppositum non ponitur in definitione sui correlatiui in recto secundum quod ei opponitur sed in obliquo ut "huius" uel "huic", et sic de eo praedicatur; licet enim pater non sit filius, est tamen filii. Potest etiam negari minor, quia non omnia relatiua sunt relatiue opposita, sed tantummodo si ambo sumantur respectu eiusdem. [] Ad quartum: maior est uera de definitione substantiae quae datur tantum per essentialia. [] Contra: saltem si relatiuum definiatur per correlatiuum, oportet correlatiuum saltem esse de intellectu relatiui, quia nihil definitur per aliquid sine quo potest complete intelligi. Sed consequens est falsum, quia pari ratione daretur correlatiuum intelligi, quando exprimeretur cum eo, et tunc esset nugatio quia idem bis diceretur. [] Dicitur quod relatiuum, quando exprimitur cum correlatiuo, non amplius intelligitur per ipsum, licet detur intelligi quando non exprimitur. Quod uidetur Aristoteles innuere ubi dicit quod in [] relatiuis non est dandum idem "significari", id est, dari intelligi per ipsa relatiua separata et per ipsa iuncta cum suis correlatiuis; et per hoc docet uitare nugationem in aliis. [] Contra: quaero de nomine imposito uni relatiuo. Si dat intelligere aliud correlatiuum, aut hoc est ex impositione aut a natura. Siue sic siue sic, sequitur quod non sit uariatio circa ipsum sumptum absolute et iunctum alii correlatiuo quoad alterum istorum, nec erit uariatio quoad ipsum effectum quin aequaliter semper detur correlatiuum intelligi. [] Item, correlatiuum non datur intelligi per hanc uocem nisi per hoc quod relatiuum significatur per eam. Sed circa hanc causam non est uariatio quin hoc relatiuum uniformiter significetur, siue exprimatur aliud cum eo siue non. Ergo nec erit uariatio quoad hoc quod aliud relatiuum detur intelligi. [] Ad primum istorum dicitur quod uox imposita ad significandum unum relatiuum nullo modo est signum alterius, neque a natura neque ad placitum. Sed quia relatiuum, quod per ipsam significatur, non potest intelligi sine suo correlatiuo, ideo oportet intellec to isto relatiuo per hanc uocem correlatiuum eius intelligi. Quod fit quando aliud correlatiuum per aliam uocem exprimitur et etiam quando non exprimitur, sed non quia haec uox aliquo modo sit signum illius. Unde concedo ex parte uocis significantis nullam accidere uariationem, expresso correlatiuo uel non; neque ex parte eius quod significatur per uocem, quin semper ad eius intellectum oporteat correlatiuum eius intelligi. Sed sola uariatio est ex hoc quod correlatiuum expressum uel non expressum per propriam uocem [] datur intelligi per hoc relatiuum; et illa diuersitas est ualde accidentalis relatiuis. [] Ad secundum patet, quia per hanc uocem impositam relatiuo, nullo modo datur intelligi correlatiuum; sed per ipsum relatiuum cui haec uox imponitur, intelligitur aliud correlatiuum, quandoque expressum per propriam uocem quandoque non expressum. [] Contra hoc: "quidquid est signum signi, est signum signati"; sed haec uox imposita huic relatiuo est signum huius relatiui, et hoc relatiuum est signum correlatiui; igitur haec uox imposita huic relatiuo est signum sui correlatiui, licet non immediatum. [] Ad hoc dicitur quod maior sic est uera "quidquid est signum signi, est signum signati", ita quod signum intermedium non uarietur in comparatione ad primum signum et ultimum signatum. Quod non accidit in proposito, quia extraneum est relatiuo, in quantum dat intelligere suum correlatiuum, significari per hanc uocem et e conuerso. [] Ad quintum dicitur quod eiusdem possunt esse multa per se relatiua. Et secundum hoc potest esse aliqua definitio conueniens, ubi ponitur unum correlatiuum, quamuis non ponatur reliquum. [QUAESTIO 29 [] UTRUM IDEM POSSIT PER SE REFERRI AD DIVERSA] [] Quaeritur utrum idem possit per se referri ad diuersa. [] Probatio quod non: [] Quia Aristoteles, V Metaph. cap. "De relatione", habet pro inconuenienti quod idem bis dicatur, id est referatur ad duo correlatiua. [] Item, si aliquod relatiuum, ut a, posset referri ad duo per se, ut ad b et c, sequitur quod idem posset simul esse et non esse. Consequens falsum, igitur antecedens. Probatio consequentiae: quia illa duo correlatiua eius, ut b et c, non referuntur ad inuicem; igitur unum potest esse sine altero, ut b poterit esse c non exsistente; sed b exsistente est a, c non exsistente non est a; ergo idem, ut a, poterit simul esse et non esse. [] Item, relatiui esse est ad aliud se habere; sed ad duo non est eadem habitudo; ergo esse unum unius relatiui non est se habere ad duo. Ergo nullum relatiuum unum essentialiter per se refertur ad duo. [] Item, si sic, eiusdem relatiui possent esse duae definitiones, et ita idem relatiuum simul posset esse cognitum et incognitum. Quod uidetur inconueniens, cum unius incomplexi sit tantum una cognitio. [] Ad oppositum: [] Omnes species relatiui dicuntur ad illud ad quod suum genus, per Aristotelem IV Topicorum. Et praeter hoc potest habere suum proprium correlatiuum aliud a correlatiuo sui generis. Igitur refertur ad duo per se: ad correlatiuum enim generis refertur per se, quia ad quodcumque essentialiter dependet genus, et species. [] Item, species refertur ad genus et ad indiuidua, igitur ad duo. Aliter non assignaret Porphyrius tres uel duas eius definitiones; igitur etc. [] Item, similius per se refertur ad minus simile, et praeter hoc refertur ad illud ad quod simile absolute refertur; igitur ad duo. Ita contingit arguere de omni relatiuo, dicto secundum magis et minus, quod magis refertur ad minus et e conuerso, et praeter hoc referuntur ad illud ad quod et relatiuum simpliciter refertur. [I. Ad quaestionem] [] Ad istud dici potest quod idem primo non refertur ad duo, id est secundum suam propriam rationem; quia tunc non esset unum essentialiter, sicut probat una ratio in contrarium. Per se tamen potest aliquid referri ad duo non omnino diuersa, sed quorum unum includit alterum aliquo modo, sicut probant rationes ad oppositum. Quia aliquid secundum propriam formam potest dici ad unum, et secundum formam sui generis ad aliud ad quod non dicitur primo [] (quia non secundum eius propriam rationem secundum quam distinguitur ab aliis speciebus), licet per se, quia secundum genus quod est de eius per se intellectu. [II. Ad argumenta principalia utriusque partis [] A. Ad argumenta principalia] [] Ad argumenta patet fere. [] Ad primum: Aristoteles habet pro inconuenienti quod aliquid primo referatur ad duo sicut ad intelligentem et intelligibile, secundum quod ibi loquitur; uel forte ad duo omnino diuersa, cuiusmodi sunt alia duo. [] Ad aliud dico quod b et c exsistentibus duobus ad quae refertur a per se uel non est possibile unum illorum esse altero non exsistente, sicut si unum includat alterum; uel non sequitur eius esse ad esse utriusque, sed tantum ad esse sui primi correlatiui, cum eius esse non stat non-esse alterius quod est eius per se correlatiuum, sed non primo. [] Ad tertium dico quod ad duo omnino diuersa non est eadem habitudo aeque primo, licet posset esse ad duo includentia se: ad unum primo, ad reliquum per se etsi non primo. [] Ad quartum patet quod non habet duas definitiones secun-dum suam propriam rationem, sed unam talem; aliam secundum [] rationem sui generis. Et forte non sunt simpliciter dicendae duae definitiones, quia illa quae est eius secundum rationem sui generis est pars definitionis quae est eius secundum propriam suam rationem. Iuxta hoc patet ad quintam rationem praecedentis quaestionis. [B. Ad rationes in oppositum] [] Ad primam rationem in oppositum concedendum est speciem relatiui referri ad correlatiuum sui generis, sed non primo. Neque etiam est correlatiuum generis diuersum simpliciter a primo correlatiuo speciei, sed forte in eo includitur. Quia, secundum Aristotelem II Topicorum, in relatiuis est consequentia in se ipso, ita quod si ad relatiuum ex una parte sequatur relatiuum, et ad correlatiuum primi sequitur correlatiuum secundi. Ex quo uidetur sequi quod correlatiuum primi generis sit superius ad correlatiuum speciei, sicut et genus ad speciem, quod manifeste dicitur in IV Topicorum, 7 consideratione de relatiue oppositis. [] Ad aliud dicendum quod species primo refertur ad genus; sed per rationem sui generis, quod est uniuersale, refertur ad indiuidua (sicut omne uniuersale dicitur ad illa de quibus praedicatur); et ita non primo ad utrumque. Et illorum correlatiuorum alterum, ut [] genus, includit correlatiuum primum alterius, ut uniuersale; et ita non potest esse non exsistente reliquo correlatiuo per se. Uniuersaliter etiam, primum correlatiuum ad non-primum sed per se, uel dependet uel ipsum includit uel aliquid includit quod ad ipsum dependet. Unde numquam primum potest esse reliquo non exsistente, licet quandoque sit e conuerso. Primo autem correlatiuo non exsistente, reliquo quod per se sed non primo est eius correlatiuum exsistente, non oportet primum esse; quia positio per se correlatiui et non primi, non includit positionem reliqui. [] Ad aliud dico quod similius primo refertur ad minus simile; et omne magis ad minus secundum illam formam. Sed per se et non primo refertur ad correlatiuum sui positiui. Et correlatiuorum eius alterum, ut minus simile, includit reliquum ut simile, per Aristotelem II Topicorum in fine: "quod secundum magis et minus inest, et simpliciter inest". [III. Responsio contra quaedam supposita] [] Contra quaedam supposita in hac quaestione: [] Videtur enim quod nihil sit primo relatiuum ad aliud, id est secundum illud quod superaddit generi. Quia nulla differentia in genere relationis est per se relatio, sicut nec in aliis generibus praedica [] tur genus de aliqua differentia per se. Igitur nulla differentia in genere relationis dicitur ad per se relatiuum, quia relatiuum per se non dicitur nisi a relatione per se; igitur nec specialia relatiua per differentias proprias, quas superaddunt generi; et ita non primo sed omnia secundum genus. [] Ad hoc potest dici, concedendo quod nulla differentia sit per se relatio, tamen species constituta per differentiam est per se relatio, et ita denominatiue dictum a specie potest referri ad aliquod proprie relatiuum primo, licet nullum denominatiue dictum a differentia sit tale. [IV. Notanda pro quaestione praecedenti] [] Notandum pro quaestione praecedenti quod sicut in definitione unius per se relatiui debet poni alterum ita in definitione relationis, a qua dicitur illud relatiuum, debet poni alia relatio sibi correspondens uel relatiuum dictum ab alia relatione, ut in definitione paternitatis debet poni filiatio uel filius. Quia relatio est essentialiter habitudo ad aliud, et impossibile est concipere habitudinem sine termino ad quem est. Et omne illud oportet poni in definitione alicuius sine quo definitum non potest concipi, quia definitio exprimit completum intellectum definiti. Ergo in definitione relationis oportet terminum, ad quem est, poni. [] Magis tamen uidetur relationem, ut filiationem, ponendam esse in definitione relationis, ut paternitatis quam relatiuum, ut filius. Quia filius est simul naturá cum patre, et pater est naturaliter posterius paternitate. Sed nullum posterius uidetur ponendum in definitione prioris. [] Sed ad istud posset dici quod pater non est posterius paternitate, posterioritate opposita illi simultati quae est in relatiuis. Sicut enim illa relatiua simul sunt et non sunt, ita pater et paternitas simul sunt, licet paternitas sit prius patre, quia simplicius et formale. Et quod est posterius aliquo, opposito modo isti prioritati, nihil prohibet poni in definitione prioris hoc modo. Secundum hoc esset dicendum quod correlatiuum, sicut filius, conuenientius ponitur in definitione relationis, ut paternitatis, quam relatio, ut filiatio, quia correlatiuum immediatius significat terminum habitudinis. [] Contra istud. Essentia relationis est absoluta in suo genere. [] Tum quia quidlibet uidetur esse absolutum in suo genere, quia quidlibet in suo genere habet modum quid, et modus quid est modus absoluti. [] Tum quia omne ens aut est absolutum aut comparatum (illae enim uidentur esse differentiae immediate diuidentes ens, secundum quod descendit in decem praedicamenta); sed relatio non est comparata, quia non refertur; igitur est absoluta, igitur ad nihil aliud in suo genere dependet. [] Consimiliter arguitur de relatiuis, quia essentia relatiui est a relatione formaliter. Et ita, si relatio absoluta, et essentia relatiui erit absoluta; ergo non dependet ad aliquid in suo genere, igitur non debet definiri per aliud. [] Item, si relatio dependet ad aliud ut ad relatiuum, illud aliud esset terminus dependentiae istius; et terminus est posterius eo cuius est. Sed hoc est falsum, quia "relatiua sunt simul naturá" uel etiam relationes a quibus relatiue dicuntur. [] Ad primum istorum potest dici quod relatiuum est absolutum in suo genere, hoc est, in comparatione ad suum genus, quia suum genus dicitur de eo absolute. Sed non oportet quod sit ita absolutum in genere quod ad nihil aliud in genere dependeat. Cum ostenditur ipsam esse absolutam: ad primam probationem dicendum quod quidlibet habet modum quid in suo genere, hoc est genus eius praedicatur de eo in quid, et ita absolute. Sed ex hoc non sequitur ipsum esse omnino absolutum. [] Ad aliam probationem dico quod absolutum et comparatum, ut diuidunt ens, sunt idem quod ens in subiecto et ens non in subiecto. Et sic concedo relationem esse comparatum, quia est ens in subiecto; non tamen comparatum ut relatiuum dicitur comparatum ad terminum, sed est comparatio ad terminum. Cum hoc tamen stat quod in definitione eius oporteat terminum poni, quia comparatio ad terminum non potest concipi sine termino. [] De relatiuo autem manifestum est quod eius essentia non est absoluta nisi respectu sui generis, quia eius genus praedicatur de eo absolute et in quid; simpliciter autem essentia eius est "se habere ad aliud". Nec sequitur eius essentiam esse absolutam, etiam si relatio esset absoluta, quia quod inest principio formali non oportet inesse composito cuius illud est; sicut si forma sit simplex, non sequitur essentiam compositi, quae est per formam, esse simplicem. Vel aliter: concesso quod relatio sit absoluta (ut probatur superius dupliciter), et quod non dependeat ad aliud in genere relationis, non se [] quitur ipsum non esse definiendum per aliud in suo genere; quia est comparatio et dependentia ad aliud, quorum neutrum definitur sine termino. [] Ad aliud dico quod non omnis terminus dependentiae est posterius eo cuius est, praecipue quando est mutua dependentia, sicut est in relatiuis per se. [] Notandum quod solutio illius quaestionis uera est de relatiuis aequiparantiae quando definiuntur in singulari, quia eorum esse est "ad aliud se habere"; definitio enim debet indicare esse definiti. Sed quando definiuntur in plurali, non oportet in eorum definitionibus eorum correlatiua poni; tunc enim tam subiectum relationis quam eius correlatiuum exprimuntur per idem nomen sumptum in plurali. [] Si arguatur contra hoc "igitur aliquid definitur per idem specie sibi", non uidetur inconueniens hoc concedere, ut per additamentum, quando est relatio secundum eamdem formam specie; sicut nec est inconueniens de aliis relatiuis concedere aliquid definiri per aliud specie, quod tamen non est prius definito. Vel diceret aliquis quod simile differt a simili cui refertur specie, quia opponitur sibi; et omnis oppositio est secundum formam, licet similitudo in hoc et in illo sit eadem specie. Sed hoc non uidetur, quia, formá exsistente eadem, sint aliqua diuersa secundum illam formam. [QUAESTIO 30 [] UTRUM SPECIES QUALITATIS CONVENIENTER ASSIGNENTUR] [] Qualitatem autem dico secundum quam quales etc. [] Quaeritur primo utrum species qualitatis conuenienter assignentur. [] Quod non, uidetur: [] Nullum multiplex habet species; sed qualitas est multiplex, per Aristotelem in littera: "qualitas est eorum quae multipliciter dicuntur". Maior patet, quia genus praedicatur uniuoce, per Aristotelem in definitione uniuocorum. [] Item, cuiuslibet unius generis sunt tantum duae primae species; qualitas est unum genus; igitur non habet quattuor primas species. Nec uidentur istae species subalternae, quia nulla sub altera continetur. Maior probatur sic: omnis diuisio generis fit per differentias contrarias, per Aristotelem in X Metaphysicae et Boethium Libro diuisionum; sed "tantum unum uni est contrarium", ut probat Aristoteles in eodem X6. Igitur tantum sunt duae primae differentiae [] diuisiuae cuiuslibet generis; igitur duae species tantum constitutae per illas. [] Item, impossibile est duas species eiusdem generis praedicari de eodem; sed "habitus" et "dispositio" quae assignantur pro prima specie, et "passio" uel "passibilis qualitas" quae assignantur pro tertia, praedicantur de eadem qualitate, ut de calore et frigore et consimilibus, quae Aristoteles enumerat in prima specie et tertia; igitur prima species et tertia non sunt duae. Probatio maioris: "omnis differentia secundum speciem est contrarietas", per Aristotelem in X Metaphysicae; et contraria nullo modo praedicantur de eodem. Minor etiam probatur ratione: quia eadem qualitas secundum essentiam potest inferre passionem sensui, et ita esse passibilis qualitas et esse faciliter uel difficulter mobilis a subiecto, et ita esse habitus uel dispositio. [] Ad oppositum est Aristoteles. [QUAESTIO 31 [] AN PRIMA SPECIES QUALITATIS SIT [] HABITUS ET DISPOSITIO] [] Iuxta hoc quaeritur an prima species qualitatis sit habitus et dispositio. [] Quod non, uidetur: [] Quia aut haec sunt duo, aut non. Si sic, igitur non sunt tantum quattuor species. Etiam non omnis habitus esset dispositio, quod est [] contra Aristotelem hic et in V Metaphysicae. Si non, igitur inconuenienter ponitur copulatio inter illa, quia copulatio uult esse inter diuersa, et inconuenienter poneretur eorum differentia per "faciliter mobile" et "difficulter mobile" quam ponit Aristoteles, quia illa, cum sint opposita, non insunt eidem. [] Item, habitus est unum generalissimum, igitur non est species qualitatis. [] Item, quae ponuntur in hac specie, ut scientia, uirtus et huiusmodi, sunt relatiua per Aristotelem supra in cap. "De relatione" et in IV Topicorum in multis considerationibus de relatiue oppositis. Et si illa sint ad aliquid, igitur genus eorum, quod est habitus, est ad aliquid. Consequentia patet per Aristotelem IV Topicorum, prima consideratione de relatiue oppositis. Igitur non est species qualitatis. [] Item, in V Metaphysicae dicit Aristoteles quod dispositio est ordinatio partium in habente partes; sed ordo partium non est species qualitatis; igitur nec dispositio est species eius. [] Ad oppositum est Aristoteles. [QUAESTIO 32 [] AN SECUNDA SPECIES QUALITATIS SIT NATURALIS POTENTIA VEL IMPOTENTIA] [] Iuxta hoc quaeritur an secunda species qualitatis sit naturalis potentia uel impotentia. [] Quod non, uidetur: [] Quia potentia per se refertur ad actum; quaelibet species qualitatis est aliqua forma absoluta. Quod patet ad minus de hac specie, quia durities et mollities, quae hic enumerantur, sunt formae absolutae. [] Item, per Aristotelem IV Topicorum prima consideratione de priuatiue oppositis: "priuatio autem, aut non est in eodem genere, aut non in eodem proximo"; ergo impotentia non est in eodem genere proximo cum potentia. [] Item, potentia est transcendens, quia est prima differentia entis; igitur non est species qualitatis. [] Item, potentia et impotentia non sunt subalterna, manifestum est, quia neutrum de neutro praedicatur; igitur sunt duae primae species, et ita non ambo in secunda specie. [] Ad oppositum est Aristoteles. [QUAESTIO 33 [] AN TERTIA SPECIES QUALITATIS SIT PASSIO ET PASSIBILIS QUALITAS] [] Iuxta hoc quaeritur an tertia species qualitatis sit passio uel passibilis qualitas. [] Quod non, uidetur: [] Quia passio est unum generalissimum. [] Item, aut haec sunt duo "passio" et "passiblis qualitas" aut non. [] Si sic, igitur non sunt una species qualitatis, ut tertia; si non, sequuntur inconuenientia. Primo quod Aristoteles male assignat differentiam eorum, dicens illas esse passiones quae cito transeunt, et permanentes esse passibiles qualitates. Secundo sequitur quod male copulantur ad inuicem. Ostenditur etiam quod sint idem, quia omnis passio est qualitas, igitur "secundum eam quales dicimur" per qualitatis notificationem, et infert passionem sensui. Igitur omnis passio est passibilis qualitas et e conuerso. Probatio: quia V Metaphysicae dicit Aristoteles quod "passio dicitur qualitas secundum quam dicimur alterari"; sed omnis passibilis qualitas est talis, quia secundum eam est alteratio per se; igitur omnis passibilis qualitas est passio. [] Item, probo quod nulla sit qualitas passibilis eo modo quo Aristoteles intelligit. Dicit enim qualitatem non esse passibilem quia subiectum aliquid ab ea patiatur, sed quia facit passionem in sensu. Probo utrumque esse falsum. [] Primum: quia secundum qualitates tertiae speciei est per se alte-ratio, secundum Aristotelem VII Physicorum. Igitur ad hoc quod subiectum recipiat talem qualitatem oportet ipsum alterari, et ita pati ab aliquo agente habente eandem qualitatem specie. Igitur talis qualitas infert passionem subiecto recipienti ipsam. [] Quod secundum sit falsum, probo: tum quia omnis passio est motus et omnis motus est in tempore, immutatio autem sensus a sensibili non est in tempore; tum quia omnis passio est cum abiectio-ne contrarii, quia et omnis motus, per Aristotelem V Physicorum. Sed immutatione sensus a sensibili non est abiectio contrarii, quia sensus est summe dispositus ad recipiendum species sensibiles. Utrumque assumptum patet per locum a maiori, quia medium immutatur in instanti et sine abiectione contrarii, quod tamen minus uidetur dispositum ad speciem sensibilem quam sensus. [] Ad oppositum est Aristoteles. [QUAESTIO 34 [] UTRUM FORMA ET FIGURA SIT QUARTA [] SPECIES QUALITATIS] [] Iuxta hoc quaeritur de quarta specie utrum "forma et circa aliquid constans figura" sit quarta species qualitatis. [] Quod non, uidetur: [] Quia forma, secundum quod patet per definitionem eius quae assignatur in principio Sex principiorum, communis est omni accidenti; igitur non est species qualitatis. [] Item, forma non est secundum se ens, sed principium eius; ens autem secundum se diuiditur in decem genera, per Aristotelem in [] V Metaphysicae; ergo forma in nullo genere est ut species. Item, figura est quantitas, quia est superficies; igitur non est species qualitatis. [] Item, aut haec sunt idem, aut non. Si non, male ponuntur una species qualitatis, cum sint duae. Si sic, male copulantur ad inuicem. [] Ad oppositum est Aristoteles. [QUAESTIO 35 [] AN ISTAE QUATTUOR SPECIES CONVENIENTER ORDINENTUR] [] Iuxta hoc quaeritur an istae quattuor species conuenienter ordinentur. [] Quod non, uidetur: [] Quia inter omnia accidentia, quantitas primo inhaeret substantiae; igitur illae qualitates quae immediatius consequuntur quantitatem sunt priores naturaliter, cuiusmodi sunt qualitates quartae speciei; igitur illae debent esse primae naturaliter. [] Item, secundum Aristotelem III Topicorum, prius est illud "quod est a natura eo quod non est a natura"; sed qualitates secun-dae speciei sunt a natura, qualitates aliarum specierum non; igitur secunda species debet esse prima. [] Item, qualitates elementorum dicuntur primae qualitates, quia eas consequuntur omnes aliae qualitates; sed illae sunt qualitates tertiae speciei; igitur tertia species deberet esse prima. [] Item, habitus et dispositio praesupponunt omnes alias qualitates, ut patet inductiue. Prius enim naturaliter est homo figuratus, habens qualitates sensibiles et potentiam naturalem uel impotentiam, quam sciens uel uirtuosus. Igitur prima species deberet esse ultima. [] Item, potentia naturalis est principium operandi immediate consequens formam substantialem, habitus autem mediate. Sed quod propinquius est priori, est prius, secundum Aristotelem III Topicorum. Igitur potentia prior est habitu. Hoc etiam patet, quia potentia naturalis est immediatum subiectum habitus uel dispositionis, ut potentia intellectiua scientiae; subiectum prius naturaliter est accidente, cuius est subiectum. [] Ad oppositum est Aristoteles. [QUAESTIO 36 [] AN SPECIES QUALITATIS SUFFICIENTER ENUMERENTUR] [] Iuxta hoc quaeritur an species qualitatis sufficienter enumerentur. [] Quod non, uidetur: [] Quia potentia animae uidetur esse qualitas, quia secundum eam dicitur anima qualis; sed in nulla specie alia potest esse quam in secunda. Et non est in ipsa. Tum quia secundum qualitates in secunda specie dicitur aliquid posse faciliter agere uel difficulter pati; sed potentia animae non est ad agere faciliter, sed ad agere [] absolute. Tum quia impossibile est aliquam speciem alicuius generis esse subiectum alterius speciei illius generis; sed potentia est subiectum habitus, qui est in prima specie; igitur etc. Maior probatur: tum quia dicit Aristoteles IV Topicorum quarta consideratione post considerationes de oppositis, quod in eodem subiecto nata sunt fieri genus et species. Sed genus non est natum esse in aliqua eius specie ut in subiecto, per ipsum in undecima consi deratione sequenti, sed natum est tantum dici de specie; igitur nec aliqua species generis nata est fieri in alia eiusdem generis ut in subiecto. Tum quia dicit Aristoteles, decima tertia consideratione IV Topicorum, quod si aliquod superius praedicetur de subiecto in quid, et inferius praedicetur de illo subiecto, praedicabitur de eo ut genus. Igitur cum generalissimum praedicetur de qualibet sui specie in quid, si aliqua species eius dicatur de hac specie, dicetur de ea ut genus. Igitur nulla alia est in hac ut in subiecto. [] Item, ira et dementia et huiusmodi sunt qualitates, quia secundum eas aliquis dicitur qualis, et in nulla alia specie sunt nisi in tertia. Sed ibi non sunt, quia secundum qualitates tertiae speciei potest fieri alteratio. Sed secundum istas non, quia istae sunt in anima, secundum Aristotelem in littera. Et anima non alteratur, quia non est quanta, et omnis motus secundum qualitatem praesupponit quantitatem. [] Item, pulchritudo siue decor uidentur qualitates per rationem qualitatis; et in nulla istarum specierum; igitur sunt plures. Probatio [] minoris: quia maxime uidentur esse in quarta specie, et ibi non sunt quia suscipiunt magis et minus, quod negat Aristoteles de qualitatibus quartae speciei. [] Ad oppositum est Aristoteles. [I. Ad trigesimam quaestionem [] A. Responsio Scoti] [] Ad primam quaestionem potest dici quod Aristoteles non assignat species qualitatis propter tertiam rationem ad primam quaestionem. Quae confirmatur sic: quia istae quattuor species non sunt subalternae, nam de nullis duabus earum potest uere dici quod quidquid est in una est in alia, uel e conuerso. Ergo si istae essent species, essent non subalternae, et tales diuersas praedicari de eodem est impossibile. Sed has possibile est praedicari de eodem, quia possibile est eandem qualitatem essentialiter esse radicatam in subiecto, et ita habitum, et esse principium naturale faciliter operandi uel non faciliter, et esse per se obiectum sensus. Et propter primam rationem ad tertiam quaestionem. Sed assignat modos eius (quod patet per litteram eius) antequam haec enumeret. Dicit enim: "Qualitas multipliciter dicitur", id est multis modis; et in fine, his enumeratis, dicit: "Et fortasse quidam alii apparent modi, sed qui maxime dicuntur hi sunt". [] Est autem differentia inter speciem et modum. Quia species, super illud cuius est, addit differentiam essentialem; modus differentiam accidentalem. Et ita isti modi dicunt diuersam habitudinem qualitatis ad subiectum penes hoc quod est "esse permanens" uel non, "a natura" uel non, "sensibile" uel non. Quae tamen omnia non uariant qualitatem essentialiter, quia omnes istae habitudines, uel plures, possunt esse in eadem qualitate secundum essentiam. [B. Ad argumenta principalia trigesimae quaestionis] [] Ad primum argumentum in contrarium: "multipliciter" non intelligitur, id est "aequiuoce", sed "multis modis". Et est manifesta differentia inter significata quae faciunt multiplicitatem primo modo, et inter modos qui sunt differentiae accidentales et faciunt multiplicitatem secundo modo. [] Ad secundum et tertium patet. [] Ad auctoritatem Aristotelis in contrarium: sumendum est quoties dicit "species" pro modo speciali, et quoties dicit "genus" pro modo generali. Et hoc forte dicit quia isti modi nec sunt generalissimi nec specialissimi, sed generales et speciales in comparatione ad diuersa. Nec ista expositio multum extorquet litteram, quia intermedia intelligenda sunt secundum ea quae ponuntur in prooemio et epilogo, scilicet "multipliciter" et "alii modi". [II. Ad trigesimam primam quaestionem [] A. Responsio Scoti] [] Ad secundam quaestionem dicendum quod "habitus" uno modo significat aliquid transcendens secundum quod ab eo dicitur [] "habere" denominatiue, quod distinguitur inferius in fine libri. Alio modo significat habitudinem mediam inter habentem et rem habitam, quae est uelut actio media inter agens et patiens, et sic est decimum generalissimum. Alio modo significat idem quod forma positi-ua, et sic sumitur inferius in oppositione priuatiua. Nullo istorum modorum fit hic sermo de habitu. Sed quarto modo, secundum quod habitus significat qualitatem radicatam in subiecto et difficulter mobilem. [] Dispositio autem aut sumitur absolute, et tunc est superius ad habitum, secundum quod dicitur hic ubi ponitur conuenientia inter dispositionem et habitum in V Metaphysicae cap. "De habitu". Alio modo sumitur cum praecisione, et tunc distinguitur contra habitum. Primo modo posset primus modus poni dispositio; secundo modo sumendo oportet simul ponere habitum et dispositionem. Alio modo dicitur quod dispositio significat qualitatem, quae de sua natura est faciliter mobilis a subiecto; et habitus illam quae secun-dum suam naturam est difficulter mobilis. Sed istud est contra Aristotelem, quia tunc nullus habitus esset dispositio. [] Aliter dicitur quod dispositio se habet ad habitum sicut imperfectum ad perfectum. [] Contra: aut ista imperfectio est in essentia qualitatis, aut in informando subiectum. Neutro modo est. Non in essentia, quia essentia mensuratur instanti, igitur aeque perfecta est siue diu [] maneat in subiecto siue non. Nec informando subiectum, quia si essentia breuiter manens est aeque perfecta in subiecto sicut diu manens, sicut nunc ostensum est, igitur aeque perfecte denominat subiectum. [] Ideo dicendum est, ut prius, quod dispositio secundum unum significatum forte est ita generale sicut qualitas secundum aliud significatum, sicut primus modus qualitatis; sed praecise sumptum ipsum cum habitu constituit primum modum qualitatis. Exemplum est sicut in Porphyrio. Porphyrius diuidit differentiam in facientem alteratum et aliud; et tamen dicit omnem differentiam facere alteratum. Igitur in diuisione oportet intelligere "alteratum" praecise, et in secunda propositione "alteratum" absolute. [B. Ad argumenta principalia trigesimae primae quaestionis] [] Ad primum argumentum patet qualiter sunt duo et qualiter non. [] Ad secundum patet aequiuocatio "habitus". [] Ad tertium dico quod nullum quod est in hoc modo, secundum illam significationem secundum quam est essentialiter qualitas, est per se in genere relationis, siue ut relatio siue ut dictum denominatiue a relatione; sed si sic, hoc est secundum aliam significationem. [] Ad quartum: dispositio est aequiuocum secundum quod signi-ficat idem quod positio, quod est generalissimum, et secundum quod significat speciem qualitatis. [III. Ad trigesimam secundam quaestionem [] A. Responsio Scoti] [] Ad aliam quaestionem dico quod potentia uel impotentia non significant aliqua quae essentialiter sunt in genere qualitatis. Sed tantum significat modum qualitatis absolute, secundum quod est principium operationis. Et impotentia significat modum qualitatis secundum quod illa est principium difficulter agendi uel faciliter patiendi. Qualitates autem quae subsunt, sunt formae absolutae et non nominantur nominibus nominantibus eas absolute, sed in comparatione ad operationes quarum sunt principia. Secundum quod dicit Aristoteles inferius "qualia autem", quod "ualetudinibus non sunt nomina imposita", quia forte non concipimus illas nisi per comparationem ad operationes. [B. Ad argumenta principalia trigesimae secundae quaestionis] [] Ad argumenta. Prima ratio est concedenda quod potentia et impotentia non significant species qualitatis, sed modos essentiae per comparationem ad operationem. [] Ad secundum patet quod impotentia non est species qualitatis. Illa etiam qualitas quae subest impotentiae, ut hic sumitur, est forma positiua sicut mollities. [] Ad tertium concedendum est quod isti sunt duo aeque primi [] modi, quorum neuter sub altero continetur; et ita de quolibet alio modo. Et ita, loquendo praecise, possunt concedi octo primi modi qualitatis. Sed secundum aliquam rationem generalem conueniunt inter se illa duo, quae enumerantur in aliquo uno modo, secundum quam non conueniunt cum aliis quae enumerantur in alio modo; ut naturalis potentia uel impotentia in hoc quod est esse innatum et esse principium operandi. Unde illud posset poni secundus modus generalis, et ita in omnibus aliis modis. [] Ad aliam rationem patet quod potentia aequiuoce sumitur: secundum quod est differentia entis et secundum quod significat principium faciliter agendi. [IV. Ad trigesimam tertiam quaestionem [] A. Responsio Scoti] [] Ad quartam quaestionem dicendum quod "passio" est aequiuocum, secundum quod distinguitur in V Metaphysicae in multa significata. Sed hic sumitur secundum quod significat qualitatem secundum quam est alteratio. Et tunc: uel sumitur absolute uel cum praecisione. Absolute sumptum est conuertibile cum passibili qualitate, uel superius ad ipsum. Praecise sumptum distinguitur contra passibilem qualitatem, prout passibilis qualitas dicitur illa a qua aliquis denominatur denominatione significante permanentiam formae in subiecto. Absolute igitur tertius modus est passio quae dicit comparationem qualitatis ad subiectum natum alterari secundum eam; uel comparationem qualitatis ad sensum cui infert passionem, ut patebit respondendo ad argumenta. [B. Ad argumenta principalia trigesimae tertiae quaestionis] [] Ad primum igitur argumentum dicendum quod passio aequiuoce est effectus actionis, secundum quod dicit Auctor Sex principiorum, et secundum quod est qualitas secundum quam est alteratio. [] Ad secundum dico quod passio praecise distinguitur contra passibilem qualitatem, et sic intelligenda est illa distinctio et differentia quam ponit Aristoteles. Et tamen possunt poni unus modus, quia habent aliquam rationem generalem, sicut praedictum est de secundo modo; et absolute loquendo de utroque sunt conuertibilia, quia omnis passio est qualitas, et ita secundum eam dicimur quales. Sed tunc ad dictum Aristotelis, quando dicit quod "secundum passionem non dicimur quales", hoc est intelligendum: Vel quia non illo denominatiuo quod sumitur a passibili qualitate quod denominat subiectum per modum durantis (ut a rubore causato per uerecundiam non dicitur aliquis rubicundus, quia illud denominatiuum notat permanentiam huius formae cum subiecto), pro tempore tamen, pro quo inest ille rubor, potest dici rubeus uel rubens, quae notant absolute talem formam ut est in subiecto. Vel dictum Aristotelis sic est intelligendum quod non dicimur quales a passionibus, quia ab illis non sumuntur communiter denominatiua; sed si sumerentur, posset habens passionem denominari ab illa, [] sicut habens passibilem qualitatem denominatur ab illa. [] Ad aliud dico, sicut dicit Aristoteles, quod qualitates tertiae speciei non dicuntur passibiles quia inferunt passiones suis subiectis nulla enim forma nata est agere in suum subiectum , sed dicuntur passibiles quia inferunt aliquo modo passionem sensui. [] Cum arguitur contra primum membrum, dico quod passibilis qualitas inducitur per alterationem; et ita subiectum patitur ab aliquo alterante, sed non a forma quam recipit, sed ab aliquo habente eandem formam specie. [] Cum arguitur contra secundum membrum, dico quod passibile efficit quandam passionem in sensu, non ueram sicut dicit Aristoteles. Et qualis sit illa passio, distinguitur in II De anima. [] Notandum etiam, iuxta hoc, quod inferre passionem sensui non est de essentia qualitatis, secundum quod habetur in II De anima cap. "De uisibili" in principio, quod esse uisibile non est de essentia coloris sed passio eius. Igitur passio, uel passibilis qualitas, quae nominat qualitatem in quantum infert passionem sensui, non nominat essentiam uel speciem qualitatis, sed modos. Et hoc ualet pro solutione primae quaestionis. [V. Ad trigesimam quartam quaestionem [] A. Responsio Scoti] [] Ad quintam quaestionem dicendum quod "forma" uno modo est transcendens, secundum quod sumitur in principio Sex prin- [] cipiorum; alio modo est exterior dispositio rei animatae uel decens lineatio. Similiter, "figura" uno modo significat superficiem inclusam uel terminatam lineis; alio modo ipsam terminationem uel clausionem superficiei. Haec duo, secundum duo prima significata, non pertinent per se ad genus qualitatis, sed secundum alia duo. Et secundum illa: uel sunt subalterna, ita quod omnis forma est figura et non e conuerso; uel praecise loquendo, sunt duo disparata. [] Quod forma habeat secundam significationem, patet per Porphyrium cap. "De specie", qui dicit quod "species uno modo dicitur forma uniuscuiusque", ubi "forma" significat idem quod decor, siue exteriorem dispositionem rei animatae, secundum quod patet per exemplum eius, scilicet "species Priami digna est imperio", et secundum quod dicitur in IV Ethicorum quod "parui possunt esse formosi et commensurati", id est decenter lineati. [B. Ad argumenta principalia trigesimae quartae quaestionis] [] Ad prima duo argumenta patet per aequiuocationem istorum duorum, "forma" et "figura", quae dicta est prius. [] Ad tertium dicendum quod si forma est decens lineatio, et figura clausio uel terminatio superficiei, tunc absolute sumpta sunt subalterna; sed cum praecisione sumpta, sunt diuersa. Si autem figura sit exterior dispositio rei inanimatae et forma rei animatae, tunc sunt omnino diuersa. Conuenienter tamen possunt poni unus [] modus qualitatis, quia superaddunt essentiae qualitatis hanc rationem unam generalem: quod est exterius disponere uel constare circa aliquid, et non intra. Quae ratio, si accidat essentiae qualitatis, non mirum est haec duo non constituere speciem qualitatis, sed modum. [VI. Secunda uia [] A. Responsio Scoti ad quaestiones 30-34] [] Ad omnes istas quinque quaestiones sustinendo quod Aristoteles enumeret species qualitatis et non tantum modos, potest dici quod istae differentiae "esse faciliter mobile uel difficulter", "esse principium operandi uel non", "inferre passionem sensui", "exterius disponere substantiam" sunt differentiae accidentales generi qualitatis, quibus tamen Aristoteles utitur pro differentiis essentialibus, quia differentiae essentiales sunt ignotae; et ita illae formae, quae subsunt primo istis differentiis, sunt quattuor species qualitatis. Et iste modus dicendi non multum differt a priori, nisi in hoc quod secundum priorem modum non oportet concedere istos quattuor modos consequi per se distinctas species qualitatis, quin plures possint inesse eidem qualitati secundum speciem. Sed secundo modo dicendo, oportet ad minus concedere has differentias quamuis accidentales esse proprias quattuor distinctis speciebus qualitatis; ita quod sicut illarum specierum una non dicitur de alia neque ambae de aliquo eodem ita et istarum differentiarum nulla dicatur de alia neque duae de aliquo eodem, quia "proprium" dicitur uniuersaliter de eo cuius est et tantum. [] Dicendo hoc secundo modo, dicendum sicut prius ad quattuor quaestiones praecedentes, concedendo has differentias esse accidentales quae hic assignantur; tamen formae, quas istae differentiae consequuntur tamquam proprietates earum, sunt essentialiter qualitates. [] Sed ad distinguendum has differentias ab inuicem potest dici quod tam "forma" quam "figura" est exterior dispositio rei; tam "passio" quam "passibilis qualitas" est per se immutatiua sensus; tam potentia quam impotentia naturalis est naturale principium agendi uel patiendi. Et istae tres differentiae uidentur ita distinctae quod nulli qualitati eidem insunt. [] Prima autem species non uidetur sumi per aliquam differentiam positiuam distinctam ab his tribus, sed per priuationem cuiuslibet istorum, ita quod illa qualitas quae nulli istarum differentiarum subest (quae est quasi "tantum qualitas", quia nulla differentia quam superaddit qualitati nota est, neque essentialis neque propria accidentalis), dicatur esse in prima specie qualitatis. Istae enim differentiae, "faciliter mobile a subiecto" uel "difficulter", non sunt distinctae ab aliis quin possint dici de eadem qualitate de qua aliqua illarum differentiarum dicitur. Sed adhuc qualitati exsistenti in prima specie, istae differentiae accidunt; et per has distinguuntur habitus et dispositio praecise sumpta ab inuicem. [] Istud patet in exemplo: "scientia", "uirtus" et "sanitas radicata" uel "non radicata in subiecto" et huiusmodi, neque sunt exteriores dispositiones rei, neque per se sensibilia, neque innata principia operandi uel patiendi, neque est alia differentia positiua nota quam [] ista superaddunt qualitati. Ergo uidentur esse tantum qualitates, ut per illam praecisionem distinguantur ab aliis speciebus quae superaddunt differentiam notam; et tamen inter illas (quae sunt primae speciei) radicatas et non-radicatas est differentia per "faciliter mobile" et "difficulter". [Tria obiecta] Contra distinctionem specierum arguitur sic: aliqua qualitas in tertia specie est innatum principium operandi uel patiendi, ut caliditas in igne et frigiditas in aqua; igitur eadem qualitas est in tertia specie et secunda. [] Item, a naturali potentia pugnandi uel currendi, dicitur aliquis pugil uel cursor, et etiam ab arte pugnandi uel currendi dicitur talis; sed a diuersis qualitatibus non dicitur denominatiue idem quale; igitur qualitates secundae speciei et primae non differunt. [] Item, figura quae ponitur in quarta specie est per se sensibilis, secundum Aristotelem II De anima; igitur infert passionem sensui, et sic passibilis qualitas; igitur quarta species et tertia non differunt. [Responsio generalis ad tria obiecta] Ad hoc potest dici quod differunt species quae intelliguntur per differentias accidentales hic assignatas. Sed nec sunt illae differentiae propriae specierum nisi sumantur praecise. Puta sic: ista qualitas sic diuidatur: alia est dispositio interior, alia exterior. Exterior: figura. Interior: aut primo sensibilis, et sic tertia species. Si interior dispositio et non primo sensibilis: aut innatum principium operandi, et sic secunda species; aut interior dispositio non innatum principium operandi, et sic pri [] ma species. Intelligendum est semper per istas differentias accidentales, differentias essentiales specierum. Et sic patet qualiter una species includit differentiam priuatiuam respectu alterius speciei; et sic semper una perfectior species debet sumi cum praecisione respectu inferioris. [Ad tria obiecta singillatim] Ad primam igitur rationem dicendum quod calor ignis est in tertia specie, quia est primo sensibilis, et non in secunda; quia non est tantum innatum principium operandi nisi cum praecisione differentiarum tertiae speciei et quartae; sic autem est proprie secundae speciei. [] Ad secundum dico quod pugil uel cursor, et uniuersaliter omnia qualia dicta a qualitatibus primae speciei et secundae, aequiuoce dicuntur. Quia de eodem potest affirmari, ut dicitur a qualitatibus primae speciei, et negari, ut dicitur a qualitatibus secundae speciei et e conuerso. Et idem aequiuoce sumptum potest de eodem affirmari et negari. Quod patet exemplariter in aliis, quia aliquis sanatiuus secundum naturalem potentiam potest esse aeger secundum habitum. [] Ad tertium dicendum quod figura est de numero sensibilium communium, et illa sunt per se sensibilia; non tamen inferunt passionem sensibus, sed tantummodo diuersificant modum immutandi sensus a sensibili proprio; quod sensibile solum infert passionem sensui etc. In tertia specie sunt sola sensibilia propria. [B. Responsio ad quaestionem trigesimam quintam] [] Hoc secundo modo dicendo, potest aliquo modo saluari ordo [] specierum. Quia prima species est communissima: quaecumque enim qualitas, non habens aliquam differentiam alicuius aliarum specierum, potest poni in hac specie. Post hanc, secunda prior est aliis, quia consequitur naturam rei tamquam suam causam. Et tertia post hanc, quia quamuis de eius ratione non sit inesse a natura, communius tamen disponit subiectum et in profundo et in superficie. Quarta est ultima per priuationem omnium istarum, nec enim est communior in genere qualitatis caeteris speciebus, id est, plures species qualitatis continens, licet forte pluribus subiectis insit; nec est innatum, quia figura potest uariari circa subiectum, nulla facta uariatione in natura; nec est dispositio in profundo, sed tantum exterior; ideo rationabiliter ponitur postrema. Secundum hanc uiam dicendum quod conuenienter distinguuntur species qualitatis; non primae forte, quia illae sunt tantum duae, sed proximae primis, et hoc solummodo intelligendo per istas differentias illas qualitates quarum istae sunt propriae, licet accidentales. [C. Ad rationes principales trigesimae quaestionis] [] Secundum hoc patet ad secundam rationem primae quaestionis. [] Ad primam uidetur dicendum ut dictum est prius. [] Ad tertium dicendum quod nulla qualitas eadem est in una specie et in alia; nec etiam aliquae differentiae duarum specierum dicuntur de eadem qualitate. Et cum arguitur quod "eadem qualitas potest inferre passionem sensui et esse faciliter mobile uel difficulter", dico quod "faciliter mobile" uel "difficulter" non sunt propriae diffe [] rentiae primae speciei, nec essentiales nec accidentales, nisi determinentur ad qualitates quae non habent aliquam differentiam alterius speciei, cuiusmodi prius dictae sunt qualitates primae speciei esse. Possunt autem et illae differentiae "faciliter mobile" uel "difficulter" inesse qualitati habenti aliam differentiam alterius speciei; sed ex hoc non sequitur illam qualitatem esse in prima specie, nisi illae differentiae essent ad minus propriae primae speciei. [D. Ad argumenta principalia trigesimae quintae quaestionis] [] Ad argumenta sextae quaestionis quae sunt contra ordinem specierum: [] Ad primum dicendum quod species qualitatis non ordinantur secundum hoc quod est "immediatius consequi quantitatem uel substantiam", sed secundum alias rationes praedictas, scilicet secundum maiorem communitatem in genere qualitatis, et secundum naturaliter inesse, et disponere in superficie et profundo, et eorum opposita. Et secundum omnes has condiciones debet quarta species esse postrema. [] Ad secundum dico quod illa species quae est communior in genere qualitatis, id est minus addens super rationem qualitatis absolutae, licet non sit a natura, debet poni prior species aliá quae non est ita communis. [] Ad tertium dico quod qualitates tertiae speciei non sunt tantum qualitates elementorum, sed omnes qualitates quae sunt per se immutatiuae sensus, quarum quaedam sunt elementorum, et non insunt a natura. Unde ex prioritate qualitatum elementarium uel ex inhaerentia naturali earum in elementis, non potest concludi genera [] lis prioritas omnium qualitatum tertiae speciei ad alias, quia oportet medium sufficiens esse ad concludendum illud esse rationem com-munem omnium qualitatum tertiae speciei. [] Ad quartum dico quod qualitates primae speciei licet non primo insint substantiae sed aliae praecedant eas, tamen haec species est communior caeteris, minus superaddens qualitati, et forte plures species inferiores continens. [] Ad quintum patet per hoc quod licet illa qualitas quae dicitur "naturalis potentia" immediatius consequatur formam substantialem quam illa quae dicitur "habitus", non tamen est ita communis sicut illa, et ideo non debet poni prior species. [VIII. Ad trigesimam sextam quaestionem [] A. Responsio Scoti] [] Ad septimam quaestionem potest dici quod non enumerantur hic omnes species qualitatis, sicut et Aristoteles dicit in littera, sed species magis famosae, quia nec istae sunt primae species, nec forte duae condiuidunt idem genus primo, et aliae duae aliud genus. [B. Ad rationes principales trigesimae sextae quaestionis] [] Sustinendo tamen quod sufficienter enumerentur, potest responderi ad rationes: [] Ad primam potest dici quod potentia animae est in secunda specie qualitatis, loquendo de qualitate cui attribuitur ista ratio quae [] est principium operandi. Ad primam probationem in contrarium dico quod non tantum potentia quae est in secunda specie est tantum ad faciliter agendum, sed et illa quae est ad agendum absolute, dummodo sit innata. [] Ad aliam rationem dici potest quod ira et dementia et huiusmodi sunt in prima specie, et forte omnes qualitates animae. Cum dicitur quod ista enumerantur in tertia specie, dico quod passio et passibilis qualitas, sumpta praecise, differunt penes has differentias accidentales "faciliter mobile" et "difficulter", penes quas etiam differunt habitus et dispositio. Et ideo quae sunt in prima specie possunt enumerari in tertia, quia participant illam differentiam quae non est propria tertiae; sicut e conuerso in prima specie enumerantur calor et frigus, quae tamen uere sunt in tertia specie, ut per hanc mutuam enumerationem specierum insinuet Aristoteles has differentias "faciliter mobile" et "difficulter" non tantum non esse essentiales, sed nec esse proprias alteri illarum specierum, sed accidentaliter distinguere passionem a passibili qualitate et dispositionem ab habitu. [] Ad tertium dico quod decor et pulchritudo, loquendo de pulchritudine corporali quae est conueniens membrorum dispositio, sunt in quarta specie qualitatis. Cum arguitur contra hoc quod qualitates quartae speciei non suscipiunt magis et minus et haec suscipiunt, dico quod non ab omnibus qualitatibus quartae speciei negat Aristoteles suscipere magis et minus, sed a quibusdam. Sufficit enim hoc ad propositum suum quod est hanc proprietatem "suscipere magis et minus" non inesse omni qualitati; illis autem quae sunt in quarta specie non inest quae sunt qualitates mathematico [] rum, quia illae sunt priores motu, et magis et minus non habent fieri nisi ubi est motus. [IX. Notanda quaedam de qualitate [] A. De raro et denso et huiusmodi] [] Notandum quod rarum et densum, asperum et lene, uno modo significant extensionem partium quantitatiuarum, et sic idem corpus compressum et non compressum potest esse rarum et densum, ut patet de lana et spongia. Alio modo significant extensionem partium materiae, prout rarum dicitur quod multum habet de forma et parum de materia, et densum e conuerso. Primo modo haec forte significant positionem, quia dicunt ordinem partium in toto et in loco; secundo modo forte significant qualitates. Et sic patet solutio controuersiae, quae est de istis inter auctoritatem hic et in IV Physicorum cap. "De uacuo" et inter Auctorem Sex principiorum, quomodo scilicet sunt qualitates et quomodo positiones. [B. De notificatione qualium] [] Circa notificationem qualium uidetur quod ibi et in notificatione qualitatis sit circulus. Primo enim dicitur quod "qualitas est secundum quam quales dicimur" et secundo "qualia dicuntur quae denominatiue dicuntur a qualitatibus", et sic mutuo utrumque per [] alterum notificatur. Sed forte prima notificatio est per nobis notius, secunda per notius simpliciter; neutra tamen notificatio est definitio. [] Notandum etiam quod Aristoteles dicit "qualia dici denominatiue a qualitatibus", nisi ubi uel non sunt nomina imposita qualitatibus, ut est de qualitatibus secundae speciei; uel ubi nominibus exsistentibus impositis, non sumuntur directe ab eis denominatiua, "ut a uirtute dicitur aliquis "studiosus"," nec tamen istud "quale" ab illa qualitate directe sumitur. Ex quo patet quod denominatiua in nullo pertinente ad significatum debent differre a suis principalibus, sed tantum forte in modo significandi et in fine uocis. [X. De proprietatibus qualitatis [] A. De prima proprietate qualitatis] [] Iuxta primam proprietatem, quae est "recipere contraria", notandum quod qualitatibus mediis inter contraria est unum extremum contrarium, contrarietate transumptiue dicta, quae est differentia secundum speciem; et similiter contrarietate proprie dicta sed deminuta. Tum quia aliter non posset esse motus ab extremo in medium uel e conuerso, cuius oppositum habetur ab Aristotele in V Physicorum. Tum quia medium aliquid participat utriusque extremi, et ita utrique extremo contrariatur incomplete pro eo quod habet in se de reliquo. Sed nihil est eis contrarium contrarietate completa et proprie dicta, quia eodem modo contrariatur utrumque extremum medio. Et non possunt duo contrariari eidem, contrarietate completa et perfecta, secundum quod dicitur X Metaphysicae. [B. De secunda proprietate qualitatis] [] Iuxta secundam proprietatem, quae est "suscipere magis et minus", notandum quod essentia qualitatis, quae significatur in abstracto, non suscipit magis et minus, secundum quod dicitur in littera quod iustitia non dicitur magis aliá iustitiá, nec grammatica aliá grammaticá, et hoc quia essentia qualitatis, sicut et cuiuslibet formae, est indiuisibilis, per Auctorem Sex principiorum in principio; et indiuisibile non suscipit magis et minus. Sed denominatiue dicta a quibusdam qualitatibus suscipiunt magis et minus; ut aliquis dicitur iustior uel grammaticior altero, ut dicitur in littera. Et ita ipsa forma, informando subiectum, suscipit magis et minus, licet non in essentia, quia unum subiectum plus participat formam quam aliud. [1. Sex argumenta contra positionem Scoti] [] Contra hoc: a magis et minus potest aliquid mutari, per Aristotelem V Physicorum. Sed nulla mutatio est ab eodem specie in idem specie. Igitur magis et minus non sunt in qualitate eiusdem speciei. Et non sunt nisi in qualitate eiusdem speciei, quia non est comparatio nisi secundum aliquam formam eandem specie, secundum Aristotelem in VII Physicorum. Igitur absolute in qualitate non sunt magis et minus. [] Item, hoc modo uidetur esse concedendum quod quantitas susciperet magis et minus, quia secundum esse eius in subiecto naturali [] potest esse perfectum et imperfectum, licet non secundum suam essentiam; et eo modo ponitur de qualitate. Ergo ambo consimiliter suscipiunt magis et minus; et haec proprietas neganda est a quanti tate, secundum Aristotelem prius; igitur a qualitate. [] Item, "si simpliciter sequitur simpliciter, et magis sequitur magis", per Aristotelem II Topicorum; sed ad album sequitur quod sit albedine album; igitur ad albius sequitur quod sit magis albedine albius. Igitur si forma ut in subiecto suscipit magis et minus, et in se suscipit magis et minus. [] Item, omne magis secundum aliquam formam est per se relatiuum ad minus secundum eandem formam; igitur forma, secundum quam istae referuntur, est per se relatio; igitur secundum nullam qualitatem dicuntur per se magis et minus. Consequentiae patent: quia relatiuum non dicitur per se nisi a relatione, et quia nulla qualitas est per se relatio. [] Item, albius et minus album sunt relatiua suppositionis et superpositionis, quia non aequiparantiae, ut manifestum est. Sed relatiua superpositionis et suppositionis differunt specie, quia sunt opposita. Ergo nulla qualitas eadem specie suscipit magis et minus, nec diuersa specie ut probat prima ratio, igitur etc. [] Item, probo quod si qualitas suscipiat magis et minus aliquo modo, quod suscipiat secundum essentiam. Si enim suscipiat magis et minus secundum esse eius in subiecto uel secundum quodcumque aliud, sit illud a. Aut igitur a est de eius essentia, uel non. Si sic, et a est aliquid essentiae eius, igitur secundum essentiam suam suscipit [] magis et minus. Si non, et a suscipiet magis et minus, quia aliter non posset qualitas secundum ipsum suscipere magis et minus: aut ergo a suscipit magis et minus secundum essentiam, et habetur propositum; quia pari ratione primum suscipiet magis et minus secundum essentiam, quia quantum ad hoc, idem iudicium uidetur esse de omni forma accidentali. Si a suscipiat magis et minus secundum aliquid aliud a sua essentia, sit illud b, et sic procedendo: uel infinitae erunt formae accidentales quarum una suscipit magis et minus secundum aliam, uel stabitur ad aliquam formam accidentalem quae suscipit magis et minus secundum essentiam. Igitur pari ratione uidetur standum in primo, quia idem iudicium est de omnibus. [2. Responsio Scoti ad obiecta [] a. Responsio generalis] [] Si concedatur propter has rationes quod qualitas speciei secundum essentiam suscipit magis et minus, quia subiectum aliquod secundum perfectiorem gradum participat eandem essentiam specie, et aliud subiectum secundum minus perfectum gradum: [] Contra: aut iste gradus et ille sunt intra essentiam aut non. Si sic, et iste gradus est diuersus ab illo, igitur haec essentia est diuersa ab illa per aliquid quod est intra essentiam. Igitur "magis" differt a minus specie. Haec ultima consequentia patet: tum quia omnis diuersitas essentialis diuersificat speciem; tum quia essentia primo est speciei, non indiuidui, alioquin indiuiduum posset habere definitionem specialiorem definitione speciei. Igitur differentia in essentia non est sola differentia numero, sed specie. [] Sex rationum positarum contra proprietatem, si secunda et [] tertia et sexta concedantur quia improbant non proprietatem absolute, sed falsum modum intelligendi eam , tunc intelligendum est quod sicut similitudo est relatio proprie fundata super essentiam qualitatis, ita magis et minus. Fundamentum autem "magis" est essentia speciei sub perfecto gradu, qui gradus est aliquid absolutum de genere qualitatis, licet ipsum consequatur respectus "magis" ad alium imperfectum in eadem specie quem consequitur relatio "minus". [] Quando igitur dicunt Aristoteles et Boethius in contrarium quod iustitia non dicitur magis et minus a iustitia, sed aliquis dicitur iustior altero: [] Intelligendum est quod essentia speciei in se considerata, abstrahendo a suppositis, non habet in se magis et minus, quia ipsa sic considerata est indifferens ad omnem gradum. Sed ipsa in uno supposito est perfectior se ipsa in alio supposito. Et ut est in supposito, sic denominat subiectum, quia per se suppositum eius non est subiectum, sed qualitas in hoc subiecto. Non igitur "iustitia", abstracte intelligendo, sed "iustum", id est haec iustitia ut denominat illud subiectum, est maior aliá. [b. Ad argumenta singillatim] [] Ad primum argumentum de motu responsio: inter duo supposita eiusdem speciei potest esse motus per se, non in quantum [] eiusdem speciei, sed in quantum aliquo modo opposita. Et haec oppositio in proposito non est per relationes tantum, quia motus non est per se ad relationem, secundum Aristotelem V Physicorum. Sed est per aliquos gradus absolutos in hoc et in illo, qui sunt de genere qualitatis qui opponuntur in quantum unus habet rationem medii respectu alterius. Nec tamen ista relatio medii est causa motus, sicut nec relatio "minus", sed illud quod subest, sicut fuscum est extremum motus, non fuscum in quantum medium. [] Contra: in quantum extremum a quo opponitur termino ad quem; non opponitur nisi aliqua relatione, Responsio: prima propositio est uera, prout "in quantum" correspondet secundo modo per se, non primo. Et sic ille gradus in quantum ille opponitur illi in quantum "illi" secundo modo per se non primo. [] Ad quartum et quintum de relationibus patet. [] Quartum potest fieri de tertia proprietate qualitatis eodem modo sicut hic. Unde concedendum est cum magis refertur ad minus loquendo de istis formis non de illis quae subsunt, ergo formae secundum quas dicuntur magis et minus, sunt relationes; uerum est "secundum quas" per se primo modo, non secundo. [] Similiter ad quintum: istae relationes "maioritas intensionis" et "minoritas remissionis", quae sunt propria qualitatis, opponuntur specie; sed non fundamenta, sicut "simile" et "dissimile" fundantur in eadem qualitate specie. [] Confirmatur totum hoc: quia tota perfectio absoluta in magis albo, scilicet quicumque gradus albedinis in ipso, potest remanere, destructo respectu "magis", posito quod non sit aliud minus ad quod posset dici. Sicut tota albedo est in subiecto isto quae prius fuit, licet nulli dicatur similis secundum eam, sicut prius dicebatur. Unde ista proprietas debet intelligi inesse qualitati secundum aptitudinem. [] Sed de quinto argumento: nunquid albius est in genere relationis? Videtur quod non, quia tunc albius non significaret idem quod album. Item, "magis" uidetur esse modus significandi in albiore. Item, quid terminaret motum per se in eadem specie a minori in magis? [] Contra: aliquid est albius, cum prius non fuit, per solam mutationem in alio; ergo dicit relationem tantum. Item, "magis album" dicit formaliter relationem, tamen fundatam in hoc, ergo et "albius". [] Responsio: significat essentiam sub tali gradu qualitatis. Unde est quasi species albi, quod est indifferens ad omnem gradum; relatio est passio huius; nec de significato nec forte de modo significandi nominis. Si tamen gradus sit de significato, tunc relatio potest consequi "esse" modi significandi quaere responsionem ad argu-menta. [E. De tertia proprietate qualitatis] [] De tertia proprietate qualitatis, quae est quod "secundum eam dicitur aliquid simile uel dissimile", notandum quod "simile" et "dis [] simile" licet sint propria generi qualitatis, sunt tamen ut species in genere relationis, hoc est, ut denominatiue dicta a speciebus relationis, quia "similitudo" est per se relatio et "simile" per se relatiuum. Sic intelligendum est de propriis aliorum generum, quae non sunt in illo genere ut species. Consimiliter sunt intelligenda secundum aptitudinem. Licet enim aliquid secundum aliquam qualitatem nihil habeat simile si nihil aliud illam qualitatem habeat, non eo minus conuenit haec proprietas illi qualitati, quia secundum illam qualitatem aliquid natum est dici simile alteri. [X. De caeteris praedicamentis] [] Recipit autem facere et pati etc. [] Notandum quod "recipere contraria" et "magis et minus" non insunt actioni et passioni, nisi ratione terminorum ad quos, cum tam actio quam passio speciem accipiat a termino ad quem, secundum quod habetur in V Physicorum. Ab eo etiam accipiet contrarietatem et similiter magis et minus. [] Notandum quod de istis duobus et de aliis quattuor subsequentibus, breuiter pertransit Aristoteles: uel quia species eorum in quas essent diuidenda, secundum quod sunt genera, non sunt notae, nec passiones eorum quae insunt eis secundum quod considerantur a ratione. De his autem passionibus, quae insunt eis secundum esse naturale eorum, plenius determinatur in libris naturalibus et Metaphysicae; de "actione" et "passione" in III Physicorum et [] in De generatione; de "quando" et "ubi" in IV Physicorum, in hoc quod determinatur ibi de loco et tempore (innotescunt enim proprietates "ubi" et "quando" per proprietates loci et temporis); de "positione" et "habitu" aliquantulum V Metaphysicae. Et ita determinatio hic habita de istis sufficiens est quantum ad logicum. [QUAESTIO 37 [] AN OPPOSITIO SIT ACCIDENS REALE VEL INTENTIONALE] [] Quoties autem solet opponi etc. [] Circa istud quaeritur primo an oppositio sit accidens reale uel intentionale. [] Quod reale, uidetur: [] Quia metaphysici est tantum considerare ens et accidentia realia entis; accidentia enim entis, ut considerantur a ratione, pertinent ad considerationem logici. Sed metaphysicus considerat oppositionem, ut patet V Metaphysicae. Igitur oppositio est passio realis. [] Item, oppositio est species differentiae, et differentia est species diuersitatis; et diuersitas est passio realis; ergo oppositio, quia genus non est uerius ens suis speciebus. [] Item, oppositio esset non exsistente intellectu, igitur non est accidens intentionale. Antecedens patet inductiue: esset enim mutua actio inter calidum et frigidum et motus inter illa, non exsistente intellectu; igitur et contrarietas. [] Similiter, esset aliquis pater et aliquis filius non exsistente intellectu, quia genuisse et genitum esse non dependent ab intellectu; igitur et relatiue opposita. [] Similiter, esset carentia habitus in apto nato habere habitum; igitur et priuatiue opposita. [] Similiter, et contradictio, quia illa sequitur ad quamcumque [] oppositionem; igitur illa potest esse sine intellectu, quacumque alia sic manente. [] Ad oppositum: [] Accidens non habet uerius esse quam suum subiectum; sed oppositiones fundantur in intentionibus ut in subiecto; igitur non sunt realia sed tantum intentionalia. Minor patet inductiue. Referuntur enim genus et species ad inuicem; et contradicunt genus et non-genus; et sic de aliis oppositis. [] Item, in solis accidentibus intentionalibus possibile est aliquid praedicari de se ipso denominatiue; sed hoc possibile est in oppositionibus; igitur etc. Probatio maioris: praedicatio denominatiua de aliquo est praedicatio accidentis de subiecto; sed nullum accidens, nisi intentionale, potest esse in aliquo sui ut in subiecto. Probatio minoris: "omnis diuisio est inter opposita"; sed oppositio diuiditur in contrarietatem et oppositionem priuatiuam et huiusmodi, igitur haec opponuntur; ergo et oppositiones opponuntur. [] Item, nihil reale inuenitur in omnibus generalissimis; sed oppositio et eius species inueniuntur in omni genere; igitur etc. Minor patet, quia contradictio secundum eamdem rationem inuenitur inter hominem et non-hominem, et inter album et non-album, quia secundum hanc rationem: "oppositio cuius non est medium secundum se". Consimiliter uidetur de contrarietate, quae in diuersis generibus reperitur, secundum hanc rationem: "maxima distantia formarum quae natae sunt fieri mutuo circa idem". [QUAESTIO 38 [] UTRUM DIVISIO OPPOSITIONIS IN HAEC QUATTUOR, SCILICET RELATIVAM OPPOSITIONEM, CONTRARIAM, CONTRADICTORIAM ET PRIVATIVAM, SIT CONVENIENS] [] Iuxta hoc quaeritur utrum diuisio oppositionis in haec quattuor, scilicet relatiuam oppositionem, contrariam, contradictoriam, et priuatiuam, sit conueniens. [] Videtur quod non: [] Quia omnis diuisio est per opposita, per Boethium Libro diuisionum; haec non; igitur etc. Probatio minoris: quia haec diuisio est inter oppositiones, et nulla oppositio opponitur. Probatio: quia si sic, igitur opponitur per aliam oppositionem; et pari ratione illa, cum posset esse diuisa contra aliam oppositionem; et sic erit procedere in infinitum in oppositionibus. Igitur diuisio est insufficiens, cum non fiat in omnes illas oppositiones. [] Item, ubi unum uidetur sequi ad aliud, diuisio est insufficiens; sed contradictoria sequuntur ad omnia alia opposita; igitur etc. Minor patet, quia omnia alia opposita includunt contradictorie opposita. [] Item, relatiue opposita dicuntur de eodem; igitur non sunt opposita. Antecedens patet, quia sicut arguitur cap. "De quantitate": "hoc est magnum ad hoc, et hoc est paruum ad hoc, igitur hoc est [] magnum et paruum". Igitur si iste modus arguendi ualeat, possunt duo relatiue opposita inferri absolute ex se ipsis positis in comparatione ad diuersa. Intelligit enim Aristoteles per "magnum" et "paruum" relatiue opposita, ut patet ibi. [] Item, priuatiue opposita dicuntur de eodem; igitur non sunt opposita. Probatio antecedentis: quia, per Aristotelem II Topicorum, in priuatiue oppositis tenet consequentia in se ipso; igitur si ad uisum sequitur sensus, ad caecitatem sequitur insensibilitas. Sed sequitur "uisus est sensus, igitur omnis uidens est sentiens", quia ab abstractis tenet consequentia per se ad concreta. Similiter "si surditas est insensibilitas, igitur surdus est insensibilis". Igitur si idem sit uidens et surdus, igitur idem erit sensibilis et insensibilis, et sic priuatiue opposita de eodem. Hoc idem patet in alio exemplo, quia sequitur "iste est similis huic, igitur est similis", et "dissimilis illi, igitur est dissimilis"; ergo est similis et dissimilis. Consequentia patet, quia relatiuum positum respectu cuiuscumque termini infert se ipsum simpliciter, quia nullus terminus distrahit a ratione relatiui simpliciter. [] Item, contraria dicuntur de eodem, igitur non sunt opposita. Antecedens patet. Tum quia in medio dicto per participationem est natura utriusque extremi; aliter non differret a medio dicto per abnegationem; etiam aliter non esset motus ab utroque extremo in medium, sicut medium dictum per participationem denominatur ab [] utroque extremo. Tum quia scutum, cuius medietas est alba et medietas nigra, est coloratum; igitur album uel nigrum uel medium. Consequentia patet, per Aristotelem II Topicorum: quidquid est in genere uel denominatur a genere, necesse est esse in aliqua specie uel denominari ab aliqua specie. Non medium, manifestum est. Si album, pari ratione nigrum, igitur contraria dicuntur de eodem. [] Ad primam probationem diceretur quod natura extremorum imperfecte est in medio, et ideo medium a neutro extremo denominatur. Contra: utrumque extremum est aliqua forma; ergo simplex, per Auctorem Sex principiorum in principio: "simplex, ubi est, secundum se totum est". Ergo si utrumque extremum secundum aliquid sui est in medio, secundum se totum erit in medio. [] Dicitur ad secundam probationem quod scutum non est coloratum sed colorata. Contra: igitur est hoc coloratum et illud. Quia per Priscianum, "plurale non est nisi singulare geminatum". [] Sed consequens est falsum, quia tunc esset multiplicatio subiecti et accidentis. [] Item, contradictorie opposita dicuntur de eodem, igitur non sunt opposita. Probatio antecedentis: quia contradictorie opposita sequuntur ad quaecumque alia; sed omnia alia dicuntur de eodem, sicut ostensum est; igitur et contradictoria. [] Item, si oppositio conuenienter diuidatur, igitur oppositio est subiectum diuisionis. Et praeter hoc, diuisio est subiectum oppositionis, quia diuisio opponitur alicui ut indiuisioni uel collectioni. Igitur idem respectu eiusdem est subiectum et accidens, quod uidetur inconueniens; ergo etc. [] Ad oppositum est Aristoteles et Boethius in Commento. Similiter et Aristoteles in libris Topicorum. Quoties enim docet considerare de oppositis, docet inspicere tantum ad haec. [I. Ad trigesimam septimam quaestionem [] A. Responsio Scoti] [] Ad primam quaestionem potest dici quod oppositio aequiuoca est. Quia in uno sensu sumpta dicitur uniuoce de contrarietate et oppositione relatiua; in alio sensu dicitur uniuoce de contradictione et priuatiua oppositione. Primo modo est ens et species in genere relationis; si inueniatur in aliis generibus, hoc non est ut species, sed [] ut passio. Secundo modo est intentio, quia et alterum extremum eius est tantum ens secundum considerationem rationis. [B. Ad argumenta principalia trigesimae septimae quaestionis] [] Ad primum argumentum dicendum quod metaphysicus distinguit multa multiplicia in V, non quia omnia sunt entia uel passiones reales entis, sed secundum alios et alios sensus forte ponit ut excludat a proposito; ita et de oppositione, cuius una species est ens et species relationis, et alius sensus adiungitur ut a proposito forte excludatur. [] Ad aliud dico quod oppositio in uno sensu, prout scilicet dicitur de contrarietate et oppositione relatiua, est species differentiae; non autem prout dicitur de contradictione et priuatiua oppositione. Quia ens et non ens contradicunt, et tamen non differunt, nec sunt diuersa, quia diuersitas est differentia entis, et differentia similiter. [] Ad tertium concedo quod contrarietas et relatiua oppositio essent, intellectu non exsistente; non autem priuatiua oppositio nec contradictio. Quia alterum extremum in illis oppositionibus, puta negatio et priuatio, secundum quod est extremum relationis, est tantum ens secundum rationem. Quod de negatione patet, quia licet illa dicatur de aliquo ente, ut "non-homo" dicitur de asino, tamen secundum rationem qua contradicit homini non est ens nisi rationis. Per hoc patet quod licet contraria maneant, non exsistente intellectu, non oportet contradictoria manere secundum quod sunt contra [] dictoria. Quia negatio albi, prout contradicit albo, non est in nigro, quia ut contradicit, est dicibilis de ente et de non-ente. [] Si dicatur quod ad nigrum saltem sequatur negatio albi, ut contradicit albo, et ita contradictoria sunt si contraria sunt: Dico quod non exsistente intellectu non est consequentia. Similiter priuatio, licet sit negatio habitus in subiecto, tamen tantummmodo opponitur habitui ratione negationis, et illa non est ens nisi tantum secundum rationem. [C. Ad argumenta in oppositum trigesimae septimae quaestionis] [] Ad argumenta in oppositum. [] Ad primum dico quod contrarietas et relatiua oppositio, sumpta in illo sensu quo sunt species oppositionis, non sunt in subiectis intentionalibus; licet forte contrarietas secundum alium sensum prout dicitur esse in propositionibus secundum qualitatem et quantitatem earum sit intentionale et in subiecto intentionali, ut in propositione. Alia autem duo, ut contradictio et priuatiua oppositio, possunt esse in subiectis intentionalibus. [] Ad secundum dico quod maior potest negari, quia etiam in accidentibus realibus comparatis uidetur aliquid praedicari de se ipso denominatiue, cuiusmodi sunt oppositiones. [] Contra: impossibile est in rebus aliquid esse in eadem specie ut in subiecto; et praedicatio denominatiua est proprie de subiecto. Vel potest dici quod cum dicitur "oppositiones opponuntur", illud [] quod denominat "oppositiones" non est oppositio realis sed intentionalis, et ita non idem denominat se. [] Contra: contrarietas et relatiua oppositio diuidunt oppositionem ut genus; ergo sunt species absolutae. Igitur oppositio earum est aliqua realis, quia et utrumque extremum est ens. Et ideo dicendum sicut dicitur ad primum argumentum quaestionis sequentis. [] Ad tertium dico quod contradictio et priuatiua oppositio possunt uniuoce inueniri in omni genere, et similiter contrarietas et relatiua oppositio, forte ut passiones, non ut species. [II. Ad trigesimam octauam quaestionem [] A. Responsio Scoti] [] Ad secundam quaestionem dicendum quod diuisio oppositionis in illa quattuor est conueniens. Quia oppositio realis est eorum quae sunt in eodem genere aut igitur quorum unum illorum dependet ad aliud, et sic est oppositio relatiua; aut non, et sic est oppositio contraria. Oppositio habens alterum extremum non-ens, quod dicitur de oppositione priuatiua et contradictoria: aut habet extremum non-ens secundum nullum subiectum sibi determinatum, et sic est contradictio; aut quod determinat sibi aliquod subiectum, et sic est priuatiua oppositio. Et sic patet sufficientia. [B. Ad argumenta principalia trigesimae octauae quaestionis] [] Ad primum argumentum potest dici quod non omnis diuisio [] est inter opposita, proprie loquendo, quia non diuisio generis in species, ut in genere substantiae. Et ita contraria et relatiua diuidunt oppositionem, ut species; et alia, licet in alio sensu oppositionum, ut species. Et species diuidentes non oportet esse contrarias nisi transumptiue, quae contrarietas non est oppositio ut hic loquimur, sed forte intentio communis omnibus disparatis. Diuidentia autem multiplex nullo modo proprie oportet opponi, et ita nec contrarietatem contradictioni. Vel aliter: hoc non ualet ad propositum, quia nulla oppositio harum potest denominare haec omnia diuidentia; nec aliqua se ipsam in comparatione ad aliam in uno sensu diuiditur in contrarietatem et relatiuam oppositionem in hac diuisione, licet omnia dicantur disparata, et ita contraria transumptiue. [] Intelligendum tamen quod diuisio oppositionis in haec absolute est diuisio uocis in significationes. Sed oppositio sumpta in uno sensu diuiditur in contrarietatem et relatiuam oppositionem, ut genus in species; in alio sensu sumpta similiter est generale. Propterea diuidentia ipsam in utroque sensu sunt opposita, ut contrarietas et relatiua oppositio sunt forte contraria, loquendo de contrarietate transumptiue sumpta, quae est differentia secundum speciem; sed non oportet diuidentia in uno sensu opponi diuidentibus oppositionem in alio sensu. [] Ad aliud dico quod diuisio oppositionis est in istas intentiones, ut unum membrum illorum non sequitur ad aliud, quia non sequitur "haec sunt contraria, igitur sunt contradictoria". Sed [] consequentia est inter illa quae subsunt, ut sequitur "album et nigrum, igitur album et non-album"; et in illa non est diuisio nisi per accidens. [] Contra hoc: loquendo de intentionibus, omnia sunt relatiue opposita, quia contradictorium dicitur contradictorio contradictorium, et contrarium contrario contrarium, et sic de aliis. [] Responsio: contradictorium est relatiuum per accidens, sicut homo est albus; contradictio autem non est relatiua oppositio. Diuisio autem oppositionis sic: in abstracto uel in concreto, sumpta essentialiter, non pro omni illo quod potest denominare, quia tunc "quale" non diuideretur in denominatiua specierum suarum, cum illa possint de eodem praedicari et de se mutuo, licet per accidens. [] Ad aliud dico quod relatiua non sunt relatiue opposita nisi in comparatione ad idem. Et sic non possunt inferri ex se ipsis positis in comparatione ad diuersos terminos, licet relatiua absolute possint inferri. Qualiter autem ratio Aristotelis ualeat de magno et paruo, dictum est supra. [] Contra hoc: Aristoteles in principio huius capituli, ubi dat differentiam inter contraria et relatiue opposita, dicit quod in relatiue oppositis unum secundum se dicitur ad aliud, et non in contrariis. [] Et idem dicit, assignando differentiam inter relatiuam oppositionem et contrariam et duo relatiua sumpta in comparatione ad idem, ut "pater huius" et "filius huius" non dicuntur ad inuicem sed ipsa absolute sumpta. Igitur intelligit relatiue opposita esse relatiua absolute. [] Ad hoc potest dici quod in relatiue oppositis sunt duo: oppositio et relatio superaddita. Ratione oppositionis oportet sic opposita accipi in comparatione ad idem, quia hoc est generale omnibus oppositis: sumi in comparatione ad idem. Ratione differentiae superadditae oppositioni, quae est relatio, oportet illa secundum quae est oppositio referri ad inuicem. [] Dictum igitur Aristotelis est intelligendum de ipsis formis inter quas est oppositio, quia illae referuntur ad inuicem; quia in hoc differunt formae hic oppositae a formis oppositis in aliis generibus oppositionis. In omnibus tamen oportet opposita referri ad idem. Et ideo Aristoteles, quando debuit distinguere hanc oppositionem ab aliis, non posuit illam condicionem, a sed illam in qua haec distinguitur ab aliis. [] Ad aliud potest dici quod in priuatiue oppositis non tenet consequentia in se ipso nisi in comparatione ad subiectum proximum. Verbi gratia: si sequatur "homo est uidens, ergo homo est sentiens", non sequitur eodem ordine in priuatiue oppositis "homo est caecus, igitur homo est insensibilis". Quia si sic cum ulterius sequatur [] a Sequitur adnotatio interpolata: in qua haec conuenit cum aliis in ratione oppositionis in generali. [] "igitur homo est non-sensibilis" ab affirmatiua de praedicato priuato ad affirmatiuam de praedicato infinito per Aristotelem et Boethium in II Perihermenias et per Aristotelem in I Priorum; et ulterius sequitur "est non-sensibilis, igitur non est sensibilis" per ipsos ubi prius sequeretur a primo ad ultimum "est caecus, igitur non est sensibilis", ubi manifeste est fallacia consequentis. [] Potest tamen dictum Aristotelis in II Topicorum intelligi de subiecto proximo habitus inferioris et suae priuationis. Ut forte si sequatur "oculus est uidens, igitur oculus est sentiens", similiter sequitur "oculus est caecus (uel homo est caecus secundum oculum), igitur oculus (uel homo secundum oculum) est insensibilis". Ratio differentiae est quia "priuatio est negatio habitus in apto nato". Ad negationem autem inferioris absolute uel in subiecto remoto non sequitur negatio habitus superioris absolute uel in subiecto remoto, sed est fallacia consequentis a propositione habente plures causas ueritatis ad unam. Tamen ad negationem habitus inferioris in subiecto proximo illius habitus sequitur negatio habitus superioris in eodem subiecto, quia in illo subiecto non est habitus superior natus fieri, nisi quia habitus inferior. Nec mirum est respectu alicuius subiecti priuatiuum habitus inferioris inferre priuatiuum habitus [] superioris; respectu alterius non, quia consequentia non est inter incomplexa sed inter propositiones. Tum quia omnis illatio pertinet ad tertiam operationem intellectus; sicut igitur secunda operatio intellectus, quae est compositio et diuisio, praesupponit primam, quae est indiuisibilium intelligentia, et non est compositio nisi in talibus, ita tertia operatio praesupponit secundam, ita quod in illa non erit aliqua illatio nisi in compositis uel diuisis. Tum quia omnis consequentia est reducibilis in syllogismum; nihil autem est antecedens uel consequens in syllogismo nisi propositio; igitur nihil est extremum in consequentia nisi tale. [] Ad aliud dici potest sicut dicit Aristoteles in X Metaphysicae cap. "De mediis", ubi probat principaliter quod medium componitur ex contrariis, quia medium est magis unius extremi, minus alterius. Quia medium dictum per participationem participat utrumque extremum imperfecte et uirtualiter, neutrum tamen simpliciter, et ideo denominatur a neutro simpliciter. [Ad argumenta in oppositum] Ad primum in contrarium dico quod, sicut est compositio essentialis ex materia et forma, compositio quantitatiua quae est ex partibus integralibus, et compositio secundum gradus perfectionis, ita per oppositum est simplicitas. Et simplicitate opposita primis duobus modis compositionis est forma simplex. Sed non omnis forma est simplex simplicitate tertio modo, quia in aliqua eadem forma sunt diuersi gradus perfectionis et uirtutis; quae compositio non repugnat simplicitati essentiae formae. [] Ad aliud exemplum de priuatiue oppositis: si concedatur haec consequentia "est dissimilis illi, igitur est dissimilis", quod uidetur propter relationis rationem in dissimili, dicendum est tunc quod "dissimile" absolute sumptum non opponitur "simili" absolute priuatiue, sed oportet utrumque sumi secundum idem et ad idem, ut similis et dissimilis eidem in albedine; et sic non possunt ista duo dici de eodem. Vel aliter: neganda est ista consequentia "est dissimilis illi, igitur est dissimilis", quia ad consequens sequitur "igitur non est similis", quod non sequitur ad antecedens. Tunc ad propositionem illam, "relatiuum respectu cuiuscumque termini infert ipsum absolute", concedatur quantum est ex ratione relationis; sed potest prohiberi ratione negationis quando in eodem coniungitur negatio cum relatione, sicut est in relatiuis priuatiuis, cuiusmodi est dissimile.a [] a Sequitur adnotatio interpolata: Hoc patet in "differt", quia in relatiuis aequiparantiae tenet consequentia mutuo, quod non est uerum de hoc relatiuo "differt" . Non enim sequitur "homo differt a Sorte, ergo Sortes differt ab homine", quia antecedens est uerum, sed consequens est falsum, ut patet per aequipollentias. [] Sed ista consequentia non prohibetur ratione relationis sed ratione negationis. Contra hoc: quaecumque passio consequitur aliquam formam per se, consequitur eam in quacumque materia ubi est talis forma, quia causa sufficiens necessaria non deminuta necessario ponit effectum. Ergo si negatio in "dissimili" non priuat naturam relationis quin maneat simplex, nec priuabit consequentiam quae debetur relationi. Illa est inferri ex se posito respectu cuiuscumque termini. [] Ad secundam probationem de contrariis: si concedatur "scutum huiusmodi est coloratum", potest dici quod non sequitur "igitur est album uel nigrum"; quia in illa consideratione quae accipitur, dicit Aristoteles quod quidquid denominatiue dicitur a genere uel habet genus, oportet denominatiue dici a specie uel habere speciem. Et per hoc innuit duplicem modum denominandi in accidentibus unum secundum esse, alium secundum inesse quem duplicem modum tetigit in principio II62. Quod igitur genus denominat, aliqua species denominabit uel secundum esse uel secundum inesse. Et ita est uere concedendum quod scuto inest albedo uel nigredo uel color medius, sed non sequitur "ergo scutum est album", quia in accidentibus non tenet ab inesse ad esse secundum Aristotelem in principio II. [] Aliter potest dici quod scutum non est coloratum, quia uerum est dicere quod nullo colore est coloratum; quia illius uniuersalis quaelibet singularis est uera, quia opposita quaelibet est falsa. Nec tamen est concedendum quod sit colorata, quia forte sicut coloratum dicit unitatem in forma et in subiecto, ita colorata dicit pluralitatem in utroque. Et neque est unitas in utroque, neque pluralitas in utroque; sed unitas in subiecto, pluralitas in accidente. [] Ad aliud dico quod non est inconueniens duorum accidentium intentionalium utrumque esse in utroque ut in subiecto. Quia quodlibet intentionale, praeter hoc quod est modus intelligendi alterius, est intelligibile per se. Quando est modus intelligendi, habet [] rationem accidentis; quando est intelligibile, est quid, et potest intelligi sub aliquo quod est modus intelligendi eius, cuius tamen prius fuit modus intelligendi. Et ita potest respectu eiusdem esse intellectum et modus intelligendi. Et haec est causa quare in accidentibus intentionalibus potest idem praedicari de se denominatiue, quia idem potest esse intellectum et modus intelligendi sub extranea ratione sumptum; et ita sub extraneis rationibus potest significari in concreto et in abstracto. Sic patet quod haec diuisio est tantum oppositionis quae est in complexis, quia uno modo intendit Aristoteles de oppositione in libro Perihermenias, ubi distinguit opposi-tionem in enuntiationibus. Patet etiam cuius diuisio sit, quia primo est aequiuoci in aequiuocata, secundo uniuoci in utroque sensu in uniuocata. [III. Notandum de diuisione contrariorum] [] Notandum quod contrariorum quaedam sunt immediata, quorum alterum necesse est inesse omni susceptibili; alia sunt mediata, quorum non necesse est alterum inesse. Et mediatorum quaedam habent media per participationem, quae media aliquid habent utriusque extremi; quaedam tantum habent media per abnegationem. Mediatorum etiam quaedam habent plura media, quaedam tantum unum; et quaedam media nominata, quaedam innominata. [] Pro secunda diuisione tamen intelligendum quod nulla dicuntur contraria mediata proprie, nisi quae habent medium per parti [] cipationem. Medium enim per abnegationem inuenitur in omnibus, praeterquam in contradictoriis; sed forte in aliquibus contrariis mediatis medium non nominatur nisi per abnegationem extremorum, ut in bono et malo et consimilibus. [] Tertiae diuisionis et quartae causa assignatur in X Metaphysicae cap. "Quoniam autem unum uni contrarium", etc. quae est quod aliquando negationes contrariorum cadunt super aliquid unum determinatum eiusdem generis cum extremis. Et tunc potest esse unum medium nominatum, sicut negatio maioris et minoris determinate cadit super habens eandem quantitatem; et ideo illorum est unum medium nominatum quod est aequale. Quando autem negationes contrariorum non cadunt super aliquod unum susceptiuum, tunc non est unum medium, sed uel omnino remanet innominatum, uel plura media nominata, quando negatio extremorum cadit super plures formas eiusdem generis, ut est in coloribus. [QUAESTIO 39 [] UTRUM ALIQUA SINT CONTRARIA IMMEDIATA] [] Quaeritur utrum aliqua sint contraria immediata. [] Quod non, uidetur: [] Quia si aliqua essent talia, igitur eorum non essent media secundum se; igitur essent contradictoria. Probatio primae consequentiae: quia si eorum esset medium secundum se, essent mediata. Probatio secundae consequentiae: quia contradictio sic definitur ab Aristotele I Posteriorum: "Contradictio est oppositio cuius non est medium secundum se"; igitur quae habent hanc definitionem sunt contradictoria. [] Item, secundum Aristotelem in littera, contrariorum immediatorum necessario unum inest susceptibili; sed nulla sunt talia; igitur etc. Probatio minoris: quia de quibuscumque contrariis, ubi alterum non inest a natura, arguitur sic: non necesse est hoc inesse susceptibili, nec necesse est illud; igitur neutrum necesse est inesse. Ambae singulares sunt uerae, igitur et uniuersalis, quia illa uniuersalis sufficienter inducitur per duas singulares; igitur eius contradictoria est falsa "alterum necesse est" etc. [] Item, inter contraria immediata si quae sint potest esse motus; sed mobile dum est in motu sub neutro terminorum est; ergo possibile est subiectum esse sub neutro contrariorum immediatorum. Probatio secundae propositionis: tum per Aristotelem VI [] Physicorum: mobile dum est in motu, partim est in termino a quo, partim in termino ad quem. Tum quia si mobile esset in termino a quo simpliciter, non moueretur; quia tunc inciperet motus. Si esset simpliciter in termino ad quem, non esset motus, quia tunc terminaretur motus. [] Item, si possibile esset fieri mutationem inter contraria immediata, ut manifestum est, mutetur Socrates a sanitate in aegritudinem. Cum durationis sanitatis in Socrate sit aliquis terminus, sit ultimus terminus a et primus terminus initialis aegritudinis b. Aut igitur b et a sunt unum instans, et tunc idem in uno instanti erit sub duobus contrariis; aut sunt duo instantia, igitur inter illa est tempus medium in quo nec est sanus nec aeger. Igitur illa sunt contraria mediata, et sic de quibuscumque aliis. [] Ad oppositum est Aristoteles. [I. Responsio ad quaestionem] [] Dicendum quod aliqua sunt "maxime distantia in eodem genere quorum alterum necesse est inesse susceptibili"; ergo aliqua sunt contraria immediata. Consequentia patet per locum a definitione, quia quaestio "si est" non scitur demonstratiue nisi per "quid est", per Aristotelem II Posteriorum. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum dico quod illud "non est medium [] secundum se" potest intelligi dupliciter: uel quod sit negatio modi simpliciter, uel modus negationis. Primo modo conuenit contrariis immediatis; secundo modo conuenit contradictoriis et ponitur in definitione eorum, quia sola contradictoria nullo modo habent medium. Et ideo secundum se inest eis non habere medium, et ideo nullo modo habent medium. Omnibus autem aliis oppositis aliquo modo conuenit habere medium. [] Ad secundum concedo hanc propositionem esse falsam "necesse est alterum contrariorum immediatorum inesse susceptibili" de uirtute sermonis. Et hanc similiter "necesse est alterum contradictoriorum inesse subiecto susceptibili", prout "alterum" est signum particulare, quia particularis numquam est uera nisi aliqua singularis sit uera. Pro communi tamen modo loquendi, intelligendum quod "alterum" communiter sumitur pro illo "hoc uel illo." Et illud est distinguendum secundum compositionem et diuisionem, cum sic dicitur "necesse est hoc uel illud inesse subiecto". In sensu compositionis est propositio uera, et est propositio de disiuncto praedicato. In sensu diuisionis est falsa, et sic sumitur quando ly alterum sumitur ut est signum particulare. Primo modo intelligit Aristoteles et est communis intellectus, quando dicimus "necesse est alterum contradictoriorum esse uerum" et huiusmodi; secundum tamen quod, ut praetendit uirtus sermonis, est propositio particularis. [] Ad tertium dico quod toto tempore motus est subiectum sub forma priori, et in ultimo termino motus sub forma posteriori, et ita semper sub altero. Ad primam probationem dico quod forma accidentalis, secundum quam est motus, suscipit magis et minus, et [] secundum illum gradum, secundum quem est terminus a quo motus, non manet in motu, quia in toto motu remittitur magis et minus. Sed semper essentia termini "a quo" manet. Et ideo intelligendum est dictum Aristotelis sic: hoc est, terminum a quo participat secundum aliquem gradum remissum, et in tantum accedit ad terminum ad quem. Similiter patet ad aliam probationem, quia dum subiectum est in termino a quo secundum illum gradum secundum quem est terminus a quo, non incipit moueri. Quando subiectum est in termino ad quem, secundum illum gradum secundum quem est terminus ad quem, tunc finitur motus. [] Ad quartum dico quod impossibile est accipere ultimum instans sanitatis seu alicuius formae permanentis in subiecto, in quo termino illa forma habeat esse; sed ultimus terminus durationis formae praecedentis est primus terminus formae subsequentis, in quo termino est forma subsequens et non praecedens, ut determinatur in VIII Physicorum. [III. Notanda de aliis modis oppositorum] [] Priuatio uero et habitus etc. [] Notandum quod specialis ratio istorum oppositorum "non est fieri circa idem", quia hoc conuenit aliis oppositis. Nec est ratio eorum "fieri circa idem ordine quodam", quia non conuenit omni [] bus priuatiue oppositis nisi intelligatur "secundum naturam" si aliquod subiectum aptum natum sit prius naturá habere habitum quam dicatur priuari. Et ita forte est de contrariis, quia in omnibus subiectum naturaliter prius ordinatur in extremum perfectius quam imperfectius. Sed ratio generalis istorum oppositorum est "forma et carentia formae in subiecto apto nato". Et per hoc principaliter distinguitur a contrariis, ubi neutrum extremum est sola carentia reliqui sed aliqua forma positiua. [] Notanda est etiam illa consequentia Aristotelis: "si priuari et priuatio idem essent, de eodem praedicarentur", quia ex hoc sequitur uniuersaliter denominatiuum et abstractum non esse idem. [] Similiter notandum est illud dictum quod eadem est oppositio in concretis et in abstractis. [] Notandum pro differentia quam assignat Aristoteles inter priuatiue opposita et relatiue, quod non omnia relatiue opposita dicuntur reciproce secundum eundem modum referendi, sed sola ea quae per se mutuo referuntur. Unde illa differentia est forte quorundam relatiuorum ad priuatiue opposita; sed prior differentia est uniuersalior. Hoc ualet pro intellectu tertiae proprietatis relatiuorum, quae est "omnia relatiua dici ad conuertentiam", hoc est [] mutuo ad inuicem, quae proprietas in aliquibus relatiuis uera est secundum eandem rationem referendi, ut ubi utrumque extremum est per se relatiuum ad aliud. In aliis autem non sic, ubi unum extremum per se refertur ad aliud, et aliud non ad ipsum nisi per accidens. [] Vel aliter potest dici, quantum ad propositum, quod licet non omnia relatiua dicantur reciproce, tamen omnia relatiue opposita dicuntur reciproce, quia illa relatiua ubi non utrumque dicitur per se ad aliud, non sunt relatiue opposita, quia non sunt ambo in eodem genere. "Scibile" enim non est in genere relationis, nec ut relatiuum nec ut relatio per se, et ita de aliis relatiuis ad quae alia dicuntur per se et non e conuerso. Et secundum hoc, haec differentia inter relatiue opposita et priuatiue est generalis. [] Quoniam autem neque ut contraria etc. [] Notandum quod duplicem assignat Aristoteles differentiam inter contraria et priuatiue opposita. Unam, sumptam quasi a diuisione contrariorum, talem: "contrariorum mediatorum numquam necesse est alterum inesse"; sed priuatiue oppositorum semper necesse est alterum inesse postquam subiectum natum est ea suscipere. Ergo priuatiue opposita non sunt contraria mediata. "Immediatorum necesse est semper alterum inesse susceptibili", quia [] semper susceptibile eorum est natum ea suscipere. Priuatiue oppositorum non necesse est semper alterum inesse, quia non semper subiectum natum est ea suscipere; ergo priuatiue opposita non sunt contraria immediata. [QUAESTIO 40 [] UTRUM POSSIBILE SIT ALIQUORUM CONTRARIORUM UNUM DETERMINATE INESSE [] A NATURA ALICUI SUBIECTO] [] Praeter hoc adiungit unum membrum: quod in utrisque contrariis accidit aliquando unum extremum inesse a natura; quod non accidit in priuatiuis. [] Ex hoc igitur potest quaeri utrum possibile sit aliquorum contrariorum unum determinate inesse a natura alicui subiecto. [] Quod non, uidetur: [] Quia dicit Aristoteles in II Topicorum quod si alicui subiecto assignetur aliquod praedicatum inesse, si contrarium praedicati non possit inesse, nec propositum inest; igitur nulli subiecto inest unum contrarium determinate. [] Item, "contraria nata sunt fieri circa idem"; ergo non inest alicui nisi quod natum est suscipere alterum; igitur neutrum determinate inest. [] Item, hoc uidetur specialiter in illis in quibus exemplificat Aristoteles. Ignis enim non uidetur determinate calidus neque aqua frigida, quia omnem generationem praecedit alteratio; igitur generationem aquae ex igne praecedit alteratio ignis per quam inducuntur qualitates aquae. Sed in tota alteratione manet forma [] ignis, quia per Aristotelem in VIII Physicorum in tota transmutatione est subiectum sub forma priori; ergo ignis potest manere ignis et non esse calidus. Et ita de omnibus transmutabilibus secundum illas qualitates quas habent, quia generaliter secundum contraria uidetur posse fieri mutatio. [] Ad oppositum est Aristoteles. [I. Responsio ad quaestionem] [] Dicendum quod possibile est in aliquibus extremis, unum contrarium inesse a natura alicui subiecto. Quod ad minus patet de speciebus contrariis in genere, ubi est proprie contrarietas, quae constituuntur per differentias proprias contrarias, et utrique determinate inest sua differentia, ita quod non est possibile oppositam inesse. [] Similiter patet in passionibus quod aliquod subiectum secundum suam naturam est principium per se alicuius passionis habentis contrarium, cuius passionis contrarium non potest inesse, cum ipsa passio sequatur formam subiecti. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum dico quod consideratio Aristotelis intelligenda est secundum aptitudinem, non secundum potentiam.a [] a Sequitur adnotatio interpolata: Sicut est de illa propositione "substantia praecedit omne accidens" et consimilibus. Require de hoc supra 19 d. 2 a, et sic est in sexta proprietate substantiae. Require supra 5 2 d. [] Quia si unum contrarium insit, reliquum aptum est inesse, non tamen oportet quod possibile sit reliquum inesse. [] Ad secundum dicendum quod illa definitio est uera secundum generalem rationem contrariorum, quia quantum est ex hoc cui inest unum contrarium, natum est ei inesse reliquum. Sed non oportet quod sit idem de quibuscumque contrariis comparatis ad quodcumque subiectum, nisi forte loquendo de illo subiecto secundum genus. Quia subiectum aliquod secundum suam propriam rationem determinat sibi unum contrarium; hoc non est ex ratione contrariorum, nec ratione generis talis subiecti. Forte haec secunda particula additur pro speciebus quae determinant sibi aliquas differentias contrarias determinate; quod licet sit et a parte specierum et differentiarum, non tamen inest speciebus per naturam generis. [] Ad tertium potest concedi quod qualitates elementorum non insunt eis a natura neque determinate, quia formae substantiales eorum possunt manere sub oppositis qualitatibus, ut patet in alteratione praecedente generationem elementorum. In illis tamen exemplificat Aristoteles, quia secundum communem conceptionem illae uidentur consequi inseparabiliter formas elementares. [] Vel aliter potest dici quod quaelibet qualitas, secundum aliquem gradum, determinate inest suo elemento, et secundum illum numquam amittitur in transmutatione, licet secundum perfectissimum gradum possit amitti, quia secundum illum gradum non consequitur inseparabiliter formam ignis. [] Vel aliter: quod istae qualitates consequuntur formam ignis in [] suo perfectissimo esse, quale esse non habet in transmutatione, cum tendit ad corruptionem. [QUAESTIO 41 [] UTRUM A PRIVATIONE POSSIT FIERI [] REGRESSIO IN HABITUM] [] Amplius et in contrariis. [] Secundam differentiam ponit Aristoteles inter contraria et priuatiue opposita. Inter contraria est mutua transmutatio; inter priuatiue opposita non. Quia "ab habitu potest fieri transmutatio in priuationem"; sed non e conuerso. [] Iuxta hoc potest quaeri utrum a priuatione possit fieri regressio in habitum. [] Quod sic, uidetur: [] Quia, secundum Aristotelem I Physicorum, priuatio et forma sunt duo principia transmutationis, ita quod priuatio est terminus a quo et forma terminus ad quem; sed a termino a quo ad terminum ad quem est transmutatio; igitur etc. [] Item, hoc patet in exemplo: tenebra enim opponitur luci priuatiue, alioquin illuminatio medii esset cum motu et successione, quod improbatur II De anima. Consequentia patet, quia unum contrarium non abicitur et reliquum non acquiritur sine motu; sed a tenebra ad lucem possibilis est regressio, manifestum est; igitur etc. [] Item, omnium contrariorum alterum includit priuatiue oppositum alterius, per Aristotelem X Metaphysicae; et hoc non obstante, inter contraria est transmutatio; igitur et inter priuatiue opposita. [] Ad oppositum est Aristoteles. [I. Prima uia [] A. Responsio Scoti] [] Ad istud dici potest quod, loquendo generaliter de priuatiue oppositis, non est impossibile uniuersaliter a priuatione esse regressum ad habitum. Quia sic loquendo, "priuatio" dicitur esse "carentia formae in subiecto quando aptum natum est habere"; et a tali priuatione possibile est esse regressum ad formam. Unde illud dictum Aristotelis est uerum de aliqua priuatione particulariter. Ideo prima differentia, quam ponit Aristoteles inter contraria et priuatiue opposita, est generalis. Ista secunda est particularis. [] Ad saluandum igitur dictum Aristotelis, distinguitur "priuatio" tripliciter. Uno modo sic: quaedam est carentia formae ad quam non ordinatur subiectum nisi mediante habitu; alia ad quam ordinatur non mediante habitu. Alio modo sic: quaedam priuatio priuat habitum secundum actum et secundum potentiam; alia priuat tantum [] actum. Tertio modo sic: quaedam priuatio est cuius habitus inest a principio innato, cuiusmodi est caecitas, quia uisus est a principio intrinseco; alia est priuatio cuius habitus inest a principio extrinseco, ut tenebra in medio. [] De priuatione quocumque istorum modorum, primo modo dicta intelligit Aristoteles, secundo modo non. [] Videtur tamen prima distinctio esse minus competens, quia nullum subiectum uidetur ordinari in priuationem mediante habitu. Vel si intelligatur subiectum ordinari in priuationem mediante habitu sic quod subiectum non est natum recipere priuationem nisi prius recipiat habitum, hoc enim est manifeste falsum, quia aliquis non prius uidens potest esse caecus. Vel si sic intelligitur: nisi prius natus sit recipere habitum; et sic distinctio nulla, quia sic omne subiectum ordinatur in priuationem mediante habitu. [] Ratio autem quare Aristoteles intelligit de primo membro et non de secundo est manifesta ex ipsis uerbis distinctionis. [] Quare autem possit intelligere de primo membro tertiae diuisionis, et non de secundo, causa est quia quando habitus, qui est a principio intrinseco non inest, tunc in subiecto non est principium sufficiens illius habitus. Et cum natura transmutabilis semper tendat in non-esse, non est possibile illud principium recuperari in subiecto, et ita nec habitum illum induci. Si igitur priuatio talis habitus aliquando insit, impossibile est postea habitum illum inesse. Sed quando habitus est a principio extrinseco, ut lux in medio a corpore luminoso, tunc licet priuatio aliquando insit, possibile est tamen ab illo extrinseco habitum induci. [B. Ad argumenta utriusque partis] [] Ad argumenta patet quod prima argumenta procedunt de priuatione uno modo, et argumenta ad oppositum de priuatione alio modo. Quia, sicut dictum est, illa differentia non est generalis inter priuatiue opposita et contraria. Multa enim sunt opposita, ubi unum est tantum carentia alterius in apto nato, quae non possunt aliter opponi nisi priuatiue; et tamen non habent hanc proprietatem. Puta lux et tenebra, quae si essent contraria, non posset alterum expelli et alterum induci sine motu, et ita non posset medium in instanti illuminari, cuius oppositum habetur in II De anima; iustitia et iniustitia, scientia et ignorantia: possibile est enim iniustum facere aliqua opera iustitiae, quia iniustitia non necessitat ad faciendum iniuste, licet inclinet; et per frequenter iuste agere, potest acquirere habitum iustitiae; igitur potest ab iniustitia transmutari ad iustitiam. [II. Secunda uia: [] A. Responsio Scoti] [] Aliter potest dici ad quaestionem quod inter contraria mutuo est motus proprie dictus, quia utrumque est aliqua natura positiua; nec potest expelli nisi in tempore. Sed a priuatione in habitum nunquam est motus ratione priuationis, quia materia subiecta priuationi tantum habet carentiam formae. Et cum hoc stat quod summe sit disposita ad suscipiendum formam, et ita non oportet illam moueri ad illam; sed statim praesente agente recipere illam sine motu. Secundum hoc est dicendum quod haec differentia est uniuersalis inter contraria et priuatiue opposita. [B. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum potest dici quod a priuatione, quae est principium, in formam non est motus proprie dictus nisi quando priuatio coniungitur contrario. [] Ad secundum patet ex illis exemplis qualiter non est motus a priuatione in habitum. [] Ad tertium: non sequitur non esse motum inter contraria quia non est inter priuatiue opposita, quia extremum ignobilius contrarietatis non tantum est priuatio reliqui, sed cum hoc est aliqua forma positiua, et ideo non potest expelli sine motu. [QUAESTIO 42 [] UTRUM IN NEGATIVA SUBIECTUM STET PRO ENTE [] ET PRO NON-ENTE INDIFFERENTER] [] Quaecumque uero tamquam affirmatio et negatio etc. [] Hic assignat Aristoteles differentiam inter contradictorie opposita et omnia alia, quia in omnibus aliis non oportet alterum extremum esse uerum, alterum falsum. In his autem oportet: Vel quia nullum aliorum necessario uere inest, et aliud false; sed in contradictoriis alterum uere inest, alterum false; et sic loquitur de contradictoriis incomplexis. Vel quia nullum aliorum oppositorum est uerum uel falsum quia incomplexum; et contradictoria sunt complexa. Secundum istum sensum magis uidetur intelligere ibi: "Omnino autem quae sine complexione dicuntur, nihil uerum neque falsum est". Et omnia alia quae dicta sunt "sine complexione" dicuntur "alia", id est a contradictoriis. Et tunc intelligendum quod contradictio, de qua hic loquitur, non tantum sit in incomplexis, quamuis hic loquatur principaliter de oppositione incomplexorum, quia contradictio forte uniuoce inuenitur in propositionibus et in terminis. Non sic forte in aliis oppositionibus, quia ista est magis intentionalis; est enim simpliciter intentionale. [] Adiungit postea quod licet subiecto exsistente oportet alterum [] contrariorum immediatorum esse uerum de illo, non tamen hoc oportet subiecto non exsistente. Sed in contradictoriis, siue subiectum sit siue non sit, semper alterum est uerum de subiecto et alterum falsum; quia siue Socrates sit siue non, semper haec est uera "Socrates languet" uel haec "Socrates non languet". [] Iuxta hoc quaeritur utrum in negatiua subiectum stet pro ente et pro non-ente indifferenter. [] Quod sic, uidetur: [] Quia ista "Socrates non languet" non esset uera, Socrate non exsistente, nisi subiectum staret pro non-ente, quia aliter sensus esset "Socrates qui est, non languet", et eius contradictoria est falsa, Socrate non exsistente; et sic duo contradictoria essent simul falsa. [] Dicetur ad istud quod quando terminus supponit, non habens plura supposita sicut terminus discretus , possibile est tale subiectum stare pro non-ente; sed hoc non est possibile de termino communi. [] Contra hoc: ponatur nullum hominem esse, haec est falsa "omnis homo languet". [I. Responsio ad quaestionem] [] Ad solutionem huius quaestionis oportet praescire quid significatur per terminum et quae sunt eius per se supposita. Quia ex hoc esset concludendum pro quibus per se supponit terminus in oratione. In omni enim propositione affirmatiua siue negatiua, supponit pro eius per se suppositis. Et ideo de hoc forte fiet mentio in libro Perihermenias, ubi illa sunt magis propria. [II. Notanda de proprietatibus contrariorum [] A. De prima proprietate] [] Contraria uero etc. [] Notandum quod quattuor ponit Aristoteles proprietates contrariorum. [] Prima est quod semper bono contrariatur malum, sed malo quandoque malum, quandoque bonum. Quae intelligenda est non solum de istis formis "bonum" et "malum", quia ista sola inter se contrariantur et nunquam malum malo ratione formae mali; sed de his quae subsunt, quia aliquando illud quod est malum contrariatur ei quod est malum. Sicut et in propositionibus: aliquando illud quod est falsum contrariatur ei quod est falsum, quia ambo contraria possunt esse simul falsa. [B. De secunda proprietate] [] Secunda est: "uno contrariorum exsistente, non oportet reliquum esse, ut omnibus exsistentibus sanis, sanitas est et non aegritudo". Vel si formae absolute sumptae non sint contrariae nisi in comparatione ad idem subiectum, ut sanum et aegrum circa Socratem (cum impossibile est ipsa simul inesse eidem subiecto), impossibile est uno exsistente reliquum esse. Primum forte est uerius, quia formae inter se sunt contrariae primo, quia ex se maxime distant in eodem genere. [] Contra hanc proprietatem. In De caelo et mundo habetur "Si unum contrariorum est in natura, et reliquum"; igitur uno exsistente, oportet reliquum esse. [] Ad hoc potest dici quod illa propositio non est uera de esse in actu sed de esse in actu uel esse in potentia, et de contrariis quae mutuo se expellunt circa idem subiectum. Quia tunc si unum contrarium est, subiectum eius est. Et si subiectum eius est, igitur reliquum contrarium est in potentia, quia illud subiectum est in potentia ad alterum contrarium. [C. De tertia proprietate] [] Tertia proprietas est quod "habent fieri circa idem specie uel genere". Quae notanda est quia licet alicui speciei repugnet unum contrarium, ut albedini congregatiuum, tamen illa contraria habent fieri circa idem genere, ut circa colorem, qui est in diuersis speciebus; quia sic est tantum idem genere. Et hoc ualet pro eo quod prius dictum est, qualiter definitio contrariorum sit intelligenda. [D. De quarta proprietate] [] Quarta proprietas est quod "contraria uel sunt in eodem genere uel in contrariis generibus uel sunt genera aliorum"; et istud est intelligendum de generibus proximis. Semper enim contraria sunt [] in eodem genere primo, nisi sint forte transcendentia et tunc aequiuoce sunt in diuersis generibus, ut forte bonum et malum, prout sunt transcendentia, sunt huiusmodi; prout autem accipiuntur in moribus, sunt genera morum. [] Intelligendum tamen quod primo modo, prout scilicet bonum conuertitur cum ente, nihil dicitur simpliciter malum, nec sic bonum et malum contrariantur; sed tantummodo dicitur bonum et malum in comparatione ad aliud, quia scilicet deficit a perfectione entitatis alterius. [QUAESTIO 43 [] UTRUM ARISTOTELES CONVENIENTER ASSIGNET MODOS PRIORIS] [] Prius autem alterum altero etc. [] Circa istud quaeritur utrum Aristoteles conuenienter assignet modos prioris. [] Quod non, uidetur: [] Quia multo plures assignat, V Metaphysicae, puta prius in loco, prius secundum cognitionem, prius secundum motum et plures alios; igitur etc. [] Item, "quot modis dicitur unum oppositorum, tot modis dicitur et reliquum"; sed "simul" opponitur ei quod est "prius" et non habet quinque modos, sed tantum tres per Aristotelem ibidem; igitur etc. [] Item, nihil est prius secundum tempus; igitur primus modus inconuenienter ponitur. Probatio antecedentis: quia "prius est quod est principio propinquius" per Aristotelem V Metaphysicae; sed nullum est principium in tempore, quia est infinitum, per Aristotelem VIII Physicorum. [] Item, secundus modus inconuenienter assignatur. Probatio: [] quia consequentia est inter propositiones; sed "prius", de quo hic loquitur, est in incomplexis; igitur consequens, "a quo non conuertitur consequentia", non debet dici prius aliquo modo; ille tamen ponitur secundus modus prioritatis. [] Item, a parte integrali non conuertitur consequentia ad totum, ut patet in exemplo Aristotelis "duo sunt, igitur unum est et non e conuerso"; ergo pars integralis est prior toto, secundo modo prioris. Sed hoc est falsum, quia secundum Aristotelem VII Metaphysicae, in definitione aliquarum partium integralium cadit totum; sed definiens prius est definito, per Aristotelem VI Topicorum. [] Item, uidetur quod ad totum integrale non sequitur pars; cuius oppositum dicitur in littera. Tum quia omnis bona consequentia est reducibilis ad syllogismum; sed illa non. Probatio: quia si ista consequentia "domus est, igitur paries est" reduceretur in syllogismum, haec propositio "domus est" non posset esse minor, quia praedicatum eius non debet esse praedicatum conclusionis. Igitur oporteret quod esset maior. Sed "paries", cum sit subiectum conclusionis directe, est minor extremitas; et "domus" cum sit subiectum maioris, est medius terminus. Oportet igitur ad reductionem illius consequentiae assumere talem minorem "paries est domus", et ita uniuersaliter in aliis totis integralibus et partibus. Sed omnis talis minor est impossibilis, quia per Aristotelem in IV Topicorum: "nullo modo pars de toto praedicatur". Igitur omnis talis consequentia, tenens [] uirtute talis minoris, est inutilis. Tum quia consequentia alicubi tenens, ubique tenet. Sed totum integrale respectu alicuius praedicati non infert partem, puta respectu huius quod est maius parte, uel componi ex partibus, uel esse talis figurae uel talis. Igitur numquam infert. [] Item, hoc secundo modo dicit Aristoteles "genus esse prius specie"; et hoc est falsum. Probatio: tum quia in I De anima: "Uniuersale aut nihil est, aut posterius est". Tum quia genus et species sunt correlatiua, per Porphyrium; igitur sunt simul naturá. [] Item, quintus modus uidetur male poni, ubi causa dicitur prius causato et esse rei prius ueritate sermonis, quia causa et causatum referuntur, signum et signatum referuntur; igitur causa et causatum sunt simul naturá, et similiter esse rei quod est signatum, et ueritas sermonis quod est signum. [] Ad oppositum est Aristoteles. [I. Responsio ad quaestionem] [] Dicendum, secundum Aristotelem V Metaphysicae cap. "De priori" in principio: generalis ratio prioris in omnibus modis est [] esse propinquius principio. Quotcumque igitur modis potest sumi "principium" (cuius distinctio patet in principio V Metaphysicae), et quotcumque modis potest aliquid esse propinquius principio quocumque modo sumpto, tot diuersis modis dicitur "prius". Sed hoc potest pluribus modis accidere quam hic enumerentur, ut manifestum est ibidem in V. Igitur hic non ponuntur omnes modi prioris, sed quantum sufficit ad propositum. Sed forte solus secundus modus, qui est in consequendo, est hic ad propositum; secundum quem modum genus dicitur prius specie in unoquoque praedicamento. Et forte quintus, qui est in causando, quia substantia est causa omnium accidentium. Alii tres modi, qui sunt tempore, ordine et honore, ponuntur non ut principaliter intenti, sed ut per illos manifestentur modi principaliter intenti. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum dico quod in V Metaphysicae distinguitur "prius" in quantum est differentia entis; hic autem principaliter secundum quod est passio eorum quae sunt in generibus praedicamentorum in quantum considerantur a ratione, et sic sumptum habet omnino diuersos modos. Unde qui principaliter intenduntur hic, ibi omittuntur et e conuerso. Concedo igitur quod non ponit hic omnes modos prioris, nec forte illos ad quos omnes sunt reducibiles. Sufficientes tamen ad propositum enumerat, et quosdam alios ad illorum manifestationem. [] Ad secundum dico quod omnino tot modos habet "simul" [] quot et "prius". Sed non ponit Aristoteles omnes eius modos, uel quia sufficienter haberi possunt per modos prioris, uel quia sufficit sibi ponere illos modos "simul" qui sunt ad propositum: quae sunt inter quae est consequentia mutua, cum neutrum sit causa alterius; ut species condiuidentes ex opposito idem genus, quorum utrumque opponitur secundo modo prioris, qui est principaliter ad propositum. Et post illos modos speciales adiungit "simul tempore" ut per hoc reliqui innotescant. [] Ad aliud dici potest, sicut dicit Aristoteles V Metaphysicae cap. "De priori", quod prius et posterius sumuntur in tempore per comparationem ad praesens "nunc" signatum. Sed e contrario in praeteritis et futuris: quia in praeteritis remotius ab hoc "nunc" est prius, in futuris propinquius huic "nunc" est prius. [] Ad quartum dico quod aliquando est consequentia inter propositiones, tamen ratione incomplexorum; et tunc illud incomplexum in consequente, ratione cuius sequitur ad antecedens et non e conuerso, est prius illo in antecedente ratione cuius antecedens infert consequens. [] Ad aliud potest dici quod potest concedi quod omnis pars integralis, sine qua totum non potest esse, est prior toto secundo modo prioris. Et cum arguitur "aliqua talis pars definitur per suum totum, igitur est posterius toto", concedo quod sit posterius toto alio modo, ut forte quinto, qui est in causando; sed non secundo modo, qui est in consequendo. Sicut ad principium speciale sequitur conclusio in terminis generalibus et non e conuerso, ut ad hanc "triangulus habet tres angulos" sequitur "haec figura habet tres angulos", [] ubi principium est prius quinto modo, id est in causando, sed principiatum prius secundo modo, id est in consequendo. Unde secundus modus non debet poni prius secundum naturam, sed secundum consequentiam; et quintus modus prius secundum naturam uel secundum causalitatem. Unde uersus: [] Tempore quod sequitur prius ordine dic et honore; [] Causando quorum quartus modus est alienus. [] Ad aliud potest dici quod totum integrale esse infert partem integralem esse de illa parte sine qua totum non potest esse. Et ita forte totum infert partem respectu illorum praedicatorum quae non possunt inesse toti nisi insint parti, ut "domus est alba, igitur paries est albus". Sed respectu praedicatorum, quae pertinent ad diuersitatem totius et partis, non tenet talis consequentia, ut "domus est composita ex talibus", non sequitur "igitur et paries". [] Cum arguitur de reductione talis consequentiae in syllogismum, potest sic reduci: "omne illud sine quo domus non potest esse" uel "omnis pars integralis domus est, si domus est; paries est huiusmodi; igitur paries est, si domus est", intelligendo maiorem esse de condicionato praedicato et conclusionem similiter, ubi sumitur pro medio illud unde tenuit consequentia enthymematica. Et cum arguitur quod "talis consequentia non tenet ubique", patet quod totum integrale infert partem ubique respectu esse, et respectu aliorum praedicatorum quae non pertinent ad diuersitatem totius et partis. Sed non oportet ex hoc quod inferat ipsum respectu cuiuscumque praedicati, sicut si Socrates inferat hominem, non oportet istam consequentiam tenere "si Socrates est indiuiduum, homo est indiuiduum", quia respectu huius praedicati sunt extranea. [] Et ita est de toto integrali et parte respectu praedicati pertinentis ad diuersitatem eorum. Sed prima probatio non soluitur; non enim reducit praedictum enthymema in syllogismum, sed concludit propositionem differentem ab illo enthymemate tantum in ordine. Quia quando reducitur in syllogismum, oportet antecedens enthymematis esse aliam praemissam in syllogismo, et consequens enthymematis esse conclusionem in syllogismo. [] Potest igitur dici quod sic reducitur: "domus est; paries est domus (genitiue); igitur paries est". Quia quando praedicatum dicitur concludi de aliquo per hoc quod inest alii, debet in minori notari identitas illorum subiectorum ad inuicem; ad minus tanta quanta sufficit ad illationem conclusionis. Identitas autem partis integralis ad totum quod sit eius, sufficit ad inferendum "esse" quod praedicatur de toto esse uerum de parte. Et ita de aliis praedicatis quae non possunt inesse toti integrali nisi parti; nec impedit uariatio medii penes rectum et obliquum formam syllogismi, ut patet per Aristotelem I Priorum. [] Ad aliud dictum est prius, cap. "De relatione" quarta proprietate. [] Ad octauum similiter. Variatio est de istis intentionibus "causa" et "effectus", "signum" et "signatum" et de his quae subsunt. Intentiones enim referuntur per se et simul sunt. Sed ea quae subsunt non referuntur nisi forte per accidens, et ideo illa non sunt simul. [QUAESTIO 44 [] UTRUM ARISTOTELES CONVENIENTER [] DISTINGUAT SPECIES MOTUS] [] Motus autem sex sunt species etc. [] Quaeritur utrum Aristoteles conuenienter distinguat species motus. [] Quod non, uidetur: [] Quia illa in quae distinguitur, sunt in diuersis generibus, ut "alteratio in qualitate et augmentatio in quantitate"; igitur nihil est eis uniuocum. Igitur non sunt species motus, quia omne habens species est uniuocum eis. [] Item, Aristoteles probat in V Physicorum quod generatio non est motus; pari ratione nec corruptio; ergo etc. [] Item, Aristoteles ostendit hic istos motus esse distinctos, quia non fiunt simul circa idem, cuius oppositum uidetur quia semper cum augmentatione coniungitur alteratio. Nec est uera instantia quam ponit in littera de quadrato et gnomone. Multae enim condiciones augmentationis non possunt ibi saluari, quia non quaelibet pars aucti augetur ex tali additione. Similiter, talis additio est sola iuxta [] positio, quam dicit Aristoteles non esse augmentationem in I De generatione. [] Similiter, cum omni generatione uel corruptione coniungitur alteratio, quia forma substantialis non est immediatum principium agendi, sed tantum qualitates actiuae et passiuae; et secundum illas est alteratio ad quam consequitur transmutatio secundum formam substantialem, cuius formae illae qualitates sunt propriae. [] Item, omne auctum occupat maiorem locum quam prius, quia ipsum est maius; et "locus est aequalis locato"; ergo omne auctum mutat locum. [] Item, in genere qualitatis est tantum unus motus, ut alteratio; et in genere ubi, tantum unus; igitur erit tantum unus in genere quantitatis et tantum unus in genere substantiae; igitur non erunt nisi quattuor motus tantum. [] Contingit etiam arguere quod in aliis generibus a quattuor sit aliquis motus per se. Sed anxioma est. Hoc tamen uidetur haberi per unum dictum Aristotelis in III Physicorum, quod "tot sunt species motus quot entis"; igitur motus est in omni genere. [] Ad oppositum est Aristoteles. [I. Ad quaestionem] [] Dici potest quod motus secundum illam rationem quae assignatur in III Physicorum, quod est "actus entis in potentia in quantum in potentia" conuenit omnibus istis sex aequiuoce, sicut et ipsa definitio et ipsa definientia, quae sunt "actus" et "potentia", aequiuoce eis conueniunt. Sed magis proprie sumitur motus in V Physicorum, quod "motus est a contrario in contrarium, et in tempore". Et isto modo distinguitur contra mutationem subitam, quae est in instanti. Nec potest sic sumptum conuenienter diuidi in istos sex modos, sed tantum in quattuor eorum. Igitur primo modo sumitur hic, et sic est diuisio conueniens, ut uocis in significationes. [II. Ad argumenta principalia] [] Ad primum argumentum dico quod "species" sumitur ibi non ut sumit Porphyrius sed pro modo uel significato speciali, sicut in illa auctoritate Aristotelis in III Physicorum ubi dicit quod "tot sunt species motus quot et entis". Ens enim non habet illas tanquam species proprie, sed tanquam significata. [] Ad aliud concedo quod generatio et corruptio non sunt motus ut Aristoteles loquitur ibi de motu ut distinguitur contra mutationem; sunt tamen motus prout loquitur de motu in III Physicorum. [] Ad aliud dico quod licet isti motus fiant circa idem uel simul uel ordine quodam numquam tamen sunt simul, hoc est ad eundem terminum per se; et hoc sufficit ad eorum distinctionem. Cum arguitur de augmentatione et alteratione, concedo quod omnis augmentatio naturalis proprie dicta praesupponit alterationem, cuiusmodi non est augmentatio in mathematicis; sed nulla augmentatio est ad illum terminum ad quem est alteratio. Et satis potest concedi quod instantia Aristotelis non est ad propositum de augmentatione proprie dicta, sed de iuxtapositione, quae aliquo modo augmentationi assimilatur; et pro tanto est illa instantia ad propositum. [] Cum arguitur de alteratione et generatione, concesso quod omnem generationem praecedit alteratio, non sequitur hoc esse per se ad eundem terminum, quia alteratio est per se ad qualitatem, generatio ad formam substantialem. [] Cum arguitur de augmentatione et loci mutatione, concedo quod auctum maiorem locum occupat quam prius, sed tamen non mutat locum secundum totum. Unde quia totum non habet alium locum, ideo non dicitur moueri secundum locum. Vel si concedatur quod mouetur secundum locum, loci mutatio et augmentatio per se sunt ad diuersos terminos. [] Ad aliud dico quod in genere quantitatis est unus motus genere, sicut in genere qualitatis et in genere ubi; sed non est nominatus in genere sed tantum in speciebus proximis, quae sunt augmentatio et deminutio. Et consimiliter dicendum est de generatione et corruptione. [] Ad aliud dico quod in solis tribus generibus, scilicet quantitate, qualitate et ubi, est proprie motus ut distinguitur contra mutationem subitam, sicut probatur V Physicorum. [] Cum arguitur in contrarium "tot sunt species motus quot et entis", Commentator addit "acquisiti per motum". Et illa propositio, sic particulariter sumpta, satis est uniuersalis ad propositum Aristotelis ibi. Et tantum res istorum trium generum per se acquiruntur per motum proprie dictum. [] Item, potest argui quod inconuenienter distinguit hic motum, cum motus sit passio naturalis, et ita impertinens logico. [] Ad quod potest responderi quod motus, in quantum eius principium est materia uel forma naturalis, siue in quantum egreditur a principiis corporis naturalis sicut passio a principiis sui subiecti, pertinet ad considerationem naturalis. Sed in quantum est quid transcendens repertum in diuersis generibus per reductionem secundum quod est ad res diuersorum generum, sic pertinet ad considerationem logici considerantis generalissima. [III. Notanda de motu et quiete] [] Est autem simpliciter etc. [] Notandum quod quot sunt species motus, tot et quietis. Et sumendo ambo ut differunt in eodem genere, opponuntur priuatiue. Speciali autem motui priuatiue opponitur quies specialis: non illa quae est in termino ad quem, quia "illa est salus et perfectio" motus, sed quae est in termino a quo, ut dealbationi priuatiue opponitur quies in nigredine. Motui autem ad unum terminum contrariatur motus e contrario qui est ad terminum contrarium; et quieti in uno contrario contrariatur quies in alio contrario, ita quod motus specialis habet pro contrario alium motum, et pro priuatiue opposito quietem. Similiter, quies habet pro contrario aliam quietem, et pro priuatiue opposito motum. Quod si quis ponat quietem contrariari motui, non erit possibile uitare inconueniens, scilicet plura contrariari eidem uniuoco, quod est contra Aristotelem in I Topicorum et in X Metaphysicae. Non est autem inconueniens eidem unum contrariari, et aliud eidem priuatiue opponi. [IV. Notanda de "habere"] [] Habere autem multis modis dicitur etc. [] Notandum quod quotcumque modis aliquid dicitur esse in alio, tot modis potest dici illud aliud habere illud quod in eo est. Sed tamen octo modi "habere" hic positi et octo modi "essendi in", IV Physicorum, non sunt idem, nec forte omnes isti reducibiles ad illos, nec e conuerso. [] Pro hac tamen distinctione intelligendum quod sicut quaecum-que genera accidentium aequiuoce sunt in substantia, ita substantia ea habet aequiuoce. Duos igitur modos primos ponit Aristoteles quibus substantia dicitur habere qualitatem uel quantitatem, et alios duos iuxta praedicamentum decimum, quod est habitus, ut habere ea quae "circa corpus sunt secundum totum uel secundum partem" per hos quattuor modos primorum generum accidentium et ultimi generis, dans intelligere modos alios "habere" secundum alia genera intermedia. Et adiungit alios quattuor modos "habere", ut partem, contentum, possessionem et cohabitantem, per quos possunt alii modi priores innotescere. Nec enumerat omnes modos "habere", sed famosiores, et praecipue de numero illorum qui sunt ad propositum. [] Pro his omnibus notandum de aequiuocatione habitus, quod habet quattuor primos sensus qui dicti sunt prius, et in quarto sensu sumptus habet totam hanc distinctionem. [] Notandum etiam pro tertio modo, quod habitus, ut est generalissimum, non habetur, ut dicitur V Metaphysicae, quia tunc esset processus in infinitum; sed est habitudo media inter habentem et adiacentia corpori, quae habentur per illum habitum. Si enim habitus, ut est generalissimum, haberetur, hoc esset per alium habitum; et pari ratione, ille haberetur per alium, et sic infinita essent entia. Quod est inconueniens, quia tunc nullum esset primum ens cuius oppositum probatur in II Metaphysicae, et aliqualiter persuadetur in fine XII Metaphysicae sic: "entia non uolunt male disponi; "non bonum autem pluralitas principatuum; unus igitur princeps"," qui est Deus benedictus in saecula saeculorum. Amen.